Balingizgha Toghra Köyüng

(3-Qisim)

Erkin Sidiq

2015-yili 1-ayning 30-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-62133-1-1.html

PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2015/20150130_baligha_koyush3.pdf

11. Irsiyetning Tesiri

Balini béqip chong qilish ikki jehetni öz ichige alidu. Uning biri jismaniy jehettin béqip chong qilish, yene biri bolsa rohiy jehettin béqip chong qilish.

Balini jismaniy jehettin béqip chong qilish asan. Biz ulargha peqet muwapiq miqdarda tamaq bérimiz, hemde ularni jismaniy ziyan-zexmettin qoghdaymiz. Shundaq qilsaqla kupaye qilidu. Emma balini rohiy jehettin béqip chong qilish üchün, biz ularning könglige ozuqluq bermisek bolmaydu. Biz ulargha ularning könglini zeherlep qoymaydighan ozuqluqlarni bermisek bolmaydu. Balingizning könglige késel tégip qélishtin saqlinish üchün tirishing. Eger siz bu ishqa sel qarap, balingizning könglige heqiqetenmu késel tégip qalidiken, siz jiddiy halda qilishqa tégishlik ish balingizni derhal dawalap, uning késilining kéngiyip kétishining aldini élish. Mushundaq qilsingiz balingiz yaman ish-heriketlerdin melum derijide saqlinalaydu.

Biz balining könglidin xewer élishni qachan bashlisaq eng muwapiq bolidu? Bu so’algha jawab bérishtin burun, biz irsiyet (heredity) üstide bir az toxtilip öteyli. Budda dinida «karma prinsipi» dégen bir uqum bar bolup, bu yerdiki «karma» dégen sözning menisi mundaq: Bir ademning hazirqi we burunqi mewjudiyitidiki ish-heriketlirining jughlanmisi bar bolup, u jughlanma mezkur ademning kéyinki mewjudiyitidiki teqdirini belgileydu. Karma prinsipining qarishiche, biz yaxshi emel qilsaq, yaxshi netijilerge érishimiz. Yaman emellerni qilsaq, yaman netijilerge érishimiz. Biz karmaning tesirliridin menggü qéchip qutulalmaymiz. Bu ehwal bolupmu ish-heriketlerni qilghuchigha nahayiti mas kélidu. Uningdin bashqa, karma qan arqiliq bir ademdin yene bir ademge ötidu. Bundaq bolushtiki seweb, bir adem melum bir ishni tekrar-tekrar qilidiken, u ish ashu ademning bir aditige aylinidu. Bir ish u ademde bir adet bolup shekillen’gendin kéyin, u adem ashu adetni köp oylaydu. Shuning bilen uning téni we qéni ashu oyning yaki tepekkurning tesirige uchrap, ishlar ashu oyni chöridigen halda tereqqiy qilip, bashqilardin özige ötken ishlarni eks ettüridu. Bu ehwal xuddi bir yémish derixige oxshaydu. Bir derexning yémishining tatliq yaki achchiq bolushidin qet’iynezer, u derex ashu temni özining uruqigha ötküzüp béridu. Nurghun ishlardiki ehwal mana mushuninggha oxshash bolidu. Insanlarning ehwalimu shuninggha oxshash bolidu. Eger siz ré’al ehwallarni inchikilik bilen közetsingiz, ashundaq bir heqiqet köz aldingizda namayan bolidu.

Ilawe: Yuqiridiki mezmun men özümning «Ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti» dégen maqalisining 3-kichik témisi astida tonushturghan uqumlar bilen yéqin bolup, men oqurmenlerge qolayliq bolsun üchün, men ashu mezmunni mezkur maqalining axirigha «Qoshumche (2)» qilip qoshup qoydum.

Nurghun ata-anilarning bir qanchidin baliliri bar bolidu. U balilarning köpinchiliri yaxshi adem bolup, bezide ularning ichidiki birsi nachar adem bolup qalidu. Eger obdan tekshürüp körsingiz, ana ashu nachar adem bolup qalghan baligha qorsaq kötürgende, balining apisi, yaki dadisi, yaki her ikkilisi bir qisim normalsiz ishlarni sadir qilghanliqini bayqaysiz. Köngli saghlam emes ademlerdin tughulghan balining özimu bir saghlam emes adem bolup qalghanliqini bayqaysiz.

Men 10 baliliq bir a’ilini uchrattim. Ularning hemme balisi yaxshi bolup, nahayiti edep-exlaqliq chong boluptu. Ular mektepte yaxshi oquptu, hemde hazir yaxshi xizmetliri bar bolup, nahayiti saghlam hayat kechürüwétiptu. Bu balilar a’ilisige we ata-anisigha peqet illiqliq we méhribanliqla ata qiliptu. A’ilisige awarichiliq tughdurup bergen balidin birersimu yoq iken. Men bu a’ile bilen nahayiti yéqin bolup, ulardin qandaq qilip balilirini mushundaq chong qilalighanliqini soridim. Ularning déyishiche, ata-ana her ikkisi diniy étiqadi bar kishiler bolup, ibadetni tashlimaydiken. Ata-ana ikkiylen bir-birige nahayitimu köyidiken. Ular otturisida birer qétimmu urushush yüz bérip baqmaptu. Bu ata-anilar öz-ara inaq ötkenliki, hemde yuqiri exlaqiy ölchem bilen étiqadini dawamlashturghanliqi üchün, balilirimu nahayiti yaxshi chong boluptu. Mana bu ata-anining yaxshi tereplirining ularning balilirigha tesir körsetkenlikini ispatlap béridu.

Men yene bir a’ilinimu uchrattim. Ular qérighanda öz-ara yaxshi ötüwatqan bolsimu, yash waqtida dada bolghan kishi haraq ichip, zina qilip, nurghun yaman emellerni qilip ötken iken. Ularning shu chaghda bolghan bir oghlimu chong bolghanda dadisining yash waqtidikige oxshash yashaydighan bolup qaptu. Héliqi dada kéyinche din’gha kirip, normal yashaydighan boluptu. Uning shuningdin kéyin tughulghan balilirimu yuqiri exlaqiy ölchem bilen yashaydighan yaxshi ademlerdin bolup chong boluptu.

Bundaq hékayiler heqiqetenmu bolup ötken ishlar. Gerche bundaq ishlar heqqide nurghun pakitlar tépilidighan bolsimu, ata-anilar ichide özlirining héliqidek ishlirini étirap qilidighanlar az chiqidu. Shundaq bolsimu, biz ashundaq ata-anilar bilen yéqin ötidighan kishilerdin ularning qandaq ademler ikenlikini, néme üchün ularning baliliri yaxshi adem yaki yaman adem bolup chong bolghanliqini biliwalalaymiz.

Yuqirida bayan qilin’ghan ehwallardin, siz bir perzent körüp, ata-ana bolghanda, uni özingiz arzu qilghandek bir adem qilip chong qilish qabiliyitige ige ikenlikingizni körüwalalaysiz. Meyli sizning oy-xiyalliringiz yaki ish-heriketliringiz yaxshi bolsun yaki nachar bolsun, ular sizning balingizning köngli we hayatini berpa qilishta muhim rol oynaydu. Balingizning kelgüsidiki istiqbalining yaxshi bolush-bolmasliqini sizning hazirqi ish-herikitingiz belgileydu. Bu hazir bir baligha ata yaki ana bolush aldidiki kishiler üchün nahayitimu muhim. Hergiz bir jüp er-xotun bolush, baliliq bolush, hemde balingizni öz aldigha xizmet ishleydighan bolghuche béqip chong qilish üchün toy qilduq, dep oylimang. Siz shunimu bilishingiz kérekki, balingiz kelgüside sizning nam-shöhritingizge warisliq qilidu. A’ilingizning güllinish-güllenmesliki baliliringizning kelgüsigimu baghliq bolidu. Baliliringizning kelgüside yaxshi adem yaki nachar adem bolup chiqishi sizge baghliq bolidu. Chünki siz baliliringiz ösüp yétilidighan tupraq, hemde baliliringizning ülgisi.

Yaxshi ish-heriketler bilen shughullinip yashaydighan her bir a’ile özining nam-sheripini dawamlashturup mangidighan yaxshi yéngi ewladlarni yétildürüsh üchün yaxshi asasqa ige bolghan bolidu. Ata-ana her ikkiylen yaxshi qelbke ige bolghanda, ana özining baliyatqusigha yene bir yaxshi qelbni jelp qilip ekiridu. Siz yaxshi bolghanliqingiz üchün, yaxshi balilargha érishisiz. Shunglashqa siz toy qilghan kündin bashlapla yaxshi bolup, uni menggü dawamlashturushqa tirishing.

1-resim:  1984-yili 8-ayningn 16-küni ötküzülgen aman'gül bilen aptorning toy merikisidin kéyinki axshamliq yashlar olturishidin bir körünish.

12. Hamilidarliqtin Burun we Hamilidarliq Jeryanida Diqqet Qilishqa Tégishlik Ishlar

Aldinqi bölümde irsiyetning tesiri üstide toxtalduq. Yeni, ata-anining ish-heriketlirining ularning balisigha qandaq tesir körsitidighanliqini chüshendürüp öttuq. Bir balining bedini bilen könglining saghlam yétilishide dada bilen apining her ikkisi intayin muhim rol oynaydu. Eger siz kelgüside a’ilingizni küchlendürmekchi bolidikensiz, siz choqum öz-özingizni obdan idare qilip, toghra ishlarni qilishingiz kérek. Shundaq qilsingiz balingizdimu yaxshi netijilerge érisheleysiz.

Özining örp-aditi boyiche, we bir-birini yaxshi körüshüp toy qilghan bir jüp ademning özlirige warisliq qilish üchün perzentlik bolushni istishi bir tebi’iy ehwal, hemde bir tebi’iy tallash. Ata-anilar balisining özlirining muhebbitige bir simwol bolushini arzu qilidu. Ular balisining dada bilen apa otturisidiki dostluqning zenjiri bolushni ümid qilidu. Ata-anilardin bashqa, her ikki tereptiki chong-apa, chong-dadilarmu newrilik bolushni isteydu. Bu adette hemme a’ililerning arzusi.

Perzentlik bolushni xalimaydighan a’ililermu bar bolup, undaq a’ilining kishiliri intayin töwen exlaqiy qimmet qarishigha ige bolidu. Shunglashqa ularni adettiki haywanlar bilen sélishturush mumkin. Undaq kishiler özlirige yüklen’gen mes’uliyetlerni öz üstige almaydu, shundaqla yéngidin tughulidighan baligha a’it mes’uliyetlirinimu öz üstige almaydu. Perzentlik bolushni xalimaydighan ata-anilardin törelgen balining mijezi özgirishchan bolushqa mayil kélidighan bolup, bundaq bolushtiki seweb undaq balining méngisi pütünley normal bolup ketmeydu. Balini bundaq tépish gunah bolidu. Yashlar buningdin choqum xewerdar bolushi kérek. Yeni, eger siz balini mushundaq tapidikensiz, kelgüside özingiznimu we bashqilarnimu bextsiz qilisiz.

Burunqi waqitlarda qiz-yigitler yéngidin toy qilip, axshimi bir kariwatqa chiqishtin burun bir qisim resmiyetlerni öteytti. Bu resmiyetler bir yashning shu bir peytning ghidiqlishi bilen aldirap ish qilip qoymasliqini, ish qilishtin burun obdan oylinishni ögitetti. Chünki telwilerche ish qilish bir insanning tebi’iy xaraktéri emes, belki u haywanlarning yaki medeniyetleshmigen iptida’iy ademlerning ishidur.

Öz a’ilisining nam-sheripige warisliq qilalaydighan yaxshi perzentlerni körüshni arzu qilidighan her bir ata-ana yuqiridiki tewsiyelerni este ching tutushi kérek. Bala élish mezgilide turuwatqan bir jüp yash özining ata-anisining we uningdinmu burunqi ejdadlirining yaxshi emellirini eslesh arqiliq öz köngüllirini saghlam weqeler bilen rohlanduralaydu. Bu hergizmu waqitliq köngül échish üchün emes. Belki yéngi toy qilghan bir jüp yash bu ishni öz a’ilisige warisliq qilidighan perzentke érishish üchün shundaq qilidu. Siz ashundaq bir yigit bolsingiz, ayalingizning qorsiqida qalidighan balining rohi saghlam bir bala bolushini yaratquchimizdin tileng. Ayalingizmu shundaq qilsun. Siz bu ishni hazir öz könglingizde bir yaxshi rohiy halet berpa qilish, andin kéyinche uni balingizgha ötküzüp bérish üchün qilisiz.

Her qétim könglingiz perishan bolghanda yaki héssiyatingiz bir xil shehwetpereslik, xapichiliq, xam-xiyal yaki chiriklik bilen tolghanda, jüpingiz bilen jinsiy munasiwet qilmang. Xata köngül choqum xata netije peyda qilidu. Burunqi zamanlarda kishilerde erning yaki ayalning tughulghan künide, ata-anisi ölüp ketken künlerde, ayal adet körgen yaki bashqa birer késelge giriptar bolghan künlerde jinsiy munasiwet qilmasliq qa’idiliri mewjut idi. Undaq bolushidiki seweb, undaq künlerde er-ayal ikkiylenning jinsiy munasiwetke pütün zéhnini yighalmasliqidur. Burunqi zamanlarda chonglar bu qa’idige alahide diqqet qilghan bolup, uni hazirmu dawamlashturushqa tirishishimiz kérek. Ashundaq qilish jem’iyetning téximu nacharliship kétishining aldini élip, bizni parlaq istiqbalghimu ige qilidu.

Ayalning hamilidarliq mezgili uning üchün we uning a’ilisi üchün bir nahayitimu qimmetlik ish yüz bériwatqan mezgil bolup hésablinidu. Shunglashqa bu mezgilde bir qisim qa’ide-tüzüm boyiche ish qilish kérek. Anining bir yaxshi we saghlam bedinining bolushi üchün meslihet bérish bir tébbiy doxturning mejburiyiti. Anining bedini yaxshi we saghlam bolghanda, uning qorsiqidiki balimu saghlam bolalaydu. Ana bolghan kishi özi yeydighan yémekliklerge alahide diqqet qilishi kérek. Chünki qorsaq kötürüwatqan ayal ikki janning hayatini kechürüwatqan bolidu. Eger anining ishliri ongushluq bolidiken, her ikki janning ishlirimu ongushluq bolidu. Eger ana ajizlaydiken, her ikki jan ajizlaydu.

2-resim: Bir hamilidar ayal.

Meniwi jehettin élip éytqanda, yuqiridiki ishlar nahayitimu muhim. Burunqi zamanlarda, her bir hamilidar ayaldin mundaq 5 emrimerup (precept) qa qattiq emel qilish telep qilin’ghan:

(1) Birer haywanni öltürüsh, haywanlargha rehimsizlik bilen mu’amile qilish, yaki bashqilarning haywanlarni qiynishini körüshtin qet’iy saqlinish. Her qandaq ehwal astida aqköngül bolush, hemde barliq haywanlargha méhribanliq körsitish. Shundaq qilish ayallarning könglini güzelleshtürüsh rolini oynaydu.

(2) Özide bar bolghan nersilerge razi bolush, bashqilarning mal-mülkige hörmet qilish, hemde bashqilarning nersilirige xuddi déngiz boyliridiki héch bir qimmiti yoq tashlargha mu’amile qilghandek mu’amile qilish. Özining könglige achközlük tuyghusining kiriwélishigha qet’iy yol qoymasliq.

(3) Öz könglini choqum sap tutup, özide jinsiy munasiwet istikining peyda bolushigha qet’iy yol qoymasliq. Bala tughulup bolmighuche qet’iy jinsiy munasiwet ötküzmeslik. Jinsiy munasiwet istikini qozghaydighan her qandaq ishni qilmasliq. Eng yaxshisi bir tenha ayaldek yashash.

(4) Peqet heq gepler, dostane gepler, paydiliq gepler we ittipaqliqni ilgiri süridighan geplernila qilish. Namuwapiq témilar üstide paranglishishtin qattiq saqlinish. Choqum sözlimise bolmaydighan ehwal astida, sözni choqum muwapiq qilip, hergizmu gepni ashuruwetmeslik. Bek köp sözlep ketmeslik, chünki köp sözlesh anining könglide qaymuqush peyda qilidu.

(5) Haraqqa oxshash ichimliklerdin qet’iy yiraq turush. Undaq ichimlikler héch qandaq bir paydiliq meqset üchün xizmet qilalmaydu. Hamilidar ayallar qimarxana, haywanlarni soqushturush, at chapturush musabiqisi, mushtlishish sorunliri, we shuninggha oxshash ademni qorqutidighan yaki ademni nahayitimu bek hayajanlanduruwétidighan sorunlargha qet’iy barmasliqi kérek.

Men bir qétim bir hökümet emeldari bilen körüshüp qaldim. U Islam dinigha étiqad qilidighan qérindashlar bilen bille ishleydiken. Bir qétim bu emeldar bir Musulman balisining xetne qilish murasimigha teklip qiliniptu. U emeldarning ayali u chaghda hamilidar bolup, gerche bundaq sorun undaq ayallargha muwapiq kelmisimu, u ayal bu ishqa nahayiti qiziqip, éri bilen bille bériptu. Kéyin bu ayal bir oghul tughuptiken, u bala chong bolghanda uning erlik jayi xuddi bir xetne qilin’ghan erlerningkige oxshap qaptu.

Men qarta oynashqa nahayiti amraq yene bir erni uchrattim. Uningdin sorisam, uning apisi özige hamilidar waqtida qarta oynashqa intayin amraq bolup, her küni dégüdek qarta oynashqa bériptu. Shunga bu ermu qarta oynashqa amraq bolup qaptu. Yeni, apisining aditi uninggha köchüptu. Biz bu misaldin anining aditi bilen kishilik xaraktéri balisigha qandaq tesir körsitidighanliqini éniq körüwalalaymiz. Yeni, hamilidar anilar qorsiqidiki özi qattiq köyidighan balisigha yaxshi tesir bérish üchün choqum nahayiti diqqet qilishi kérek. Qorsaqtiki baligha yaxshi tesir körsitish ishini ana özi yalghuz qilip bolalmaydu. Bu ishta dada bolghan kishimu yéqindin yardemde bolushi kérek.

Ayali qorsaq kötürüwatqan mezgilde, éri uninggha alahide köngül bölüshi kérek. Eger siz ashundaq erlerning biri bolsingiz, köngül échish we musabiqe körüsh qatarliq ishlar bilen axshimi sirtta bek kech qalmang. Ishtin chüshkendin kéyin udulla öyge yénip kéling. Ésingizde bolsunki, öyingizde sizni bireylen saqlap turuwatidu. U sizning könglini yasap qoyushigha teshna boluwatidu. U sizning hésdashliqingizghimu éhtiyajliq boluwatidu. Birer ishta uning chishigha tégip qoymang. Anining xapiliqi qorsiqidiki baligha yaman tesir körsitidu. Siz ayalingizgha burunqigha qarighanda bekrek köngül bölüshingiz, öz muhebbitingizni burunqidinmu bekrek namayan qilishingiz kérek. Uninggha pat-pat sowghatliq nerse élip béring. Uning bilen köplep parangliship, uning rohini kötürüp turung. Özingiz burun qilip adetlinip qalghan köngül échish ishlirini ayalingiz hamilidar bolghandin kéyin pütünley toxtiting. Öyde köprek turung. Sizning kechlerde öyge waqtida kelmeslikingiz yaki sizning sirtta bashqa bir ayal bilen bille bolushingiz ayalingizni eng qattiq azablaydu. Bu ikki ishning ayalingizgha élip kélidighan külpiti eng éghir bolidu. Shunglashqa nahayiti diqqet qiling.

Nahayiti nazuk bolush ayallarning bir tebi’iy xususiyiti. Bolupmu hamilidar mezgilide ayallarning bundaq héssiyati téximu bek küchiyip kétidu. Shunglashqa, eger sizning ayalingiz hamilidar bolidiken, öyde mesile yaki yürek azabi peyda qilmang. Bezi ayallar hamilidar mezgilide nahayiti künlemchi bolup kétidu. Nahayiti nazukliship kétidu. Bundaq waqitta kichikkine sürkilish toxtatqili bolmaydighan chong mesilige élip baridu. Shunglashqa siz choqum nahayiti sewrchan bolung. Ayalingizdek nazuk bolup ketmeng. Eger ayalingiz ot bolsa, siz su bolung. Achchiqim keldi, dep, öyingizge ot qoyuwetmeng. Balini tughush intayin muhim bolghachqa, yenggish waqti yéqinlashqanséri ayalingiz nahayiti ensireydighan bolup kétidu. Shunga ayalingizni pat-pat doxturgha körsitip, doxturdin meslihet élip turung. Ayalingizning yenggish waqti yéqinlashqanda yiraqqa seperge chiqmay, tughulush aldidiki balingiz üchün lazimetlik nersilerning hemmisini teyyarlap béring. Ayalingizgha yaxshi ishlar heqqidiki xewerlerni, ayalingizning könglige teselli bolidighan xewerlerni dep béring. Ayalingizning peqet yaxshi ishlar bilenla uchrishishi, peqet yaxshi ishlarnila körüshi, we peqet yaxshi we saghlam geplernila anglishigha kapaletlik qiling. Shundaq qilsingiz, xuddi özingiz arzu qilghandek, ayalingiz bilen balingizning bir mukemmel rohiy halet ichide turushini emelge ashuralaysiz.

Shunglashqa men oghul yaki qiz perzent körüsh aldidiki barliq ata-anilarni burunqi zamanlardiki kishiler emel qilghan din we örp-adetlerning exlaqiy ölchimi boyiche ish körüshke chaqirimen. Eger shundaq qilsanglar, baliliringlar yaxshi adem bolup, weten üchünmu yaramliq ademlerdin bolidu. Yéngidin dada we ana bolidighan kishilerning hemmisi mushundaq qilishi kérek. Shundaq qilsanglar, xuddi özünglar arzu qilghandek bir bextlik we güllep yashnighan hayatqa ige bolalaysiler.

Qoshumche (1): Balini Gepke Kirgüzüshte Bilishke Tégishlik Ishlar

Men özümning bir hepte burun torlargha chiqarghan «Bizni néme bextlik qilidu?» dégen témisida Amérikidiki tonulghan exlaq mutexessisi Maykul Joséfsonni qisqiche tonushturdum. 2015-yili 7-Yanwar küni Maykul özining tor bétide «Balini gepke kirgüzüsh» (Getting through to kids) dégen témida bir qisqa yazma élan qildi. Töwendikisi ashu yazmining toluq mezmuni. Gerche bu mezmun «Balingizgha toghra köyüng» dégen témining 3-qismidiki mezmun bilen biwasite munasiwetlik bolmisimu, uning bashqa qisimliri bilen biwasite munasiwetlik. Shundaqla balini gepke kirgüzüsh bala terbiyesidiki bir halqiliq ish. Shunglashqa men oqurmenlerning töwendiki mezmunnimu qedirlep oqushini ümid qilimen.

3-resim: Qizigha terbiye qilish.

Biz özimiz «ulugh hékmet» dep tonughan nersilerni bashqilargha, bolupmu özimizning balilirigha muweppeqiyetlik halda ötküzüp bérishte intayin qattiq qiynilimiz. Men özümning emeliyitidin, balini gepke kirgüzüshte bilishke tégishlik ishlardin töwendikilerni yekünlep chiqtim:

(1) Balisining pozitsiyiliri we ish-herikitige ijabiy jehettin tesir körsitish ata-anilarning wezipisi. Emma «sen mundaq qilishing kérek» dégen’ge oxshash baligha telim béridighan uchur yaki teleppuzlar adette héch qandaq ünüm bermeydu. U adette «telim bergüchige qarita qayturma hujumgha ötüsh» ni keltürüp chiqiridu. Bundaq ehwalda balilar könglide «Sen öz hayatingni mukemmel halda yashiyalmaywatsang, méning öz hayatimni qandaq yashishim kéreklikini dep béridighanliqinggha séning qandaqmu sherting toshsun?» dep oylaydu.

(2) Köp sandiki yashlar nesihetlerni «niqablan’ghan tenqid» dep chüshen’gen haman derhal özini mudapi’e qilishqa ötidu, hemde ular özini qoghdash halitige kirgendin kéyin nesihetlerni bir ijabiy yosunda bir terep qilalmaydu.

(3) Hemme ishlarni qilishqa qarighanda déyish köp asan. Shundaq bolsimu baligha terbiye qilishning eng ünümlük we eng muweppeqiyetlik usuli, démekchi bolghan geplerni bir xil öz-ara paranglishish yaki öz-ara muzakire-munazire qilish teriqiside élip bérish. Siz bir xewer, bir kino, yaki bir mulahizide otturigha chiqqan mesililer heqqide bala némini oylaydighanliqi, némini bilidighanliqi, we némini hés qilghanliqi heqqide balingizdin téxi axirlashmighan bir so’alni sorang. Sizning so’alingizning yene bir «niqablan’ghan tenqid» bolup qélishidin qet’iy saqlining.

(4) Balingiz bilen bir qétim sözlishish jeryanida uninggha hékmetler qamusidiki hemme mezmunlarni biraqla töküp bérishke urunmang. Siz özingizning «terbiye qilish pilani» ni köpligen kichik böleklerge bölüp, balingiz bilen sözlishidighan waqit we orunni nahayiti éhtiyatchanliq bilen tallang.

(5) Eger siz balingizgha gep ötküzüshte heqiqiy ilgirilesh hasil qilmaqchi bolidikensiz, u halda özingizning burunqi we hazirqi yétersizlikliringiz, duch kelgen qiyin ötkelliringizni balingizgha sözlep béring. Sizning exlaq jehettiki kemterlikingiz balingizning burunqi ishliri üstide qattiq oylinishigha sewebchi bolidu.

Maykulning yazmisining mezmuni mushu yerde axirlashti. Mezkur yazmigha qarita «Kris Simmonz» (Chris Simmons) isimlik bir kishi töwendiki inkasni yéziptu:

Men on nechche yashliq ikki qizning dadisi bolush süpitim bilen, sizning bu chüshenchingizge minnetdarliq bildürimen. Siz otturigha qoyghan 4-nuqta manga méning chong dadam 7 yil waqit serp qilip ögetken, méning ésimdin menggü chiqmaydighan bir hékmetni esletti. Men 10 yashlargha kirgende, chong dadam bizning öyge kélip, manga «men bilen bir yügürüsh musabiqisi qilishni xalamsen?» dep, manga bir jeng élan qildi. Men «Elwette xalaymen» dédim. Emma u «bügün emes», dédi. Kéyinki 7 yil ichide mushu ish her yili 2-3 qétim tekrarlandi. Eng axirida men 18 yashqa kirey dep qalghan yilidiki bir küni u bizning öyge kélip, «Biz bügün yügürüsh musabiqisi ötküzsek bolidu», dédi. Men eslide bundaq bir kün menggü kelmeydighan boldi, dep oylighan idim. U méni öyning aldigha élip chiqip, özi öyning aldi hoylisidiki bir tüp chong derexning ong teripide turdi. Méni özining ong teripide (yeni derextin téximu yiraq terepte) turushqa buyrudi. Uningdin kéyin derhalla «Biz derexni aylinip bir qétim yügüreymiz. Qéni bashlayli!» dep warqiridi. Gerche chong-dadam 75 yashqa kirgen bolsimu, u derexke yéqin terepte turuwalghan bolghachqa, men shunche yillar saqlighan bu yügürüsh musabiqiside u utup chiqti. Musabiqidin kéyin u méning közümning ichige qarap turup, «Hergiz bashqa ademning damigha chüshme!» dédi. Hemde u öyge kirip, chapinini kiyip, manga bashqa birer éghiz gep qilmay kétip qaldi. Men bu hékmetni we u manga bu hékmetni qandaq ögetkenlikini taki bügünki kün’ge kelgüche untulup qalmidim. Eger chong-dadam manga bir léksiye sözligen bolsa, yaki manga bir parche xet yazghan bolsa, uning ünümi hergizmu hazirqidek bolmaytti. U manga ashu hékmet bilen yashashni ögetti. Méning bu hékayemni oqurmenler bilen ortaqlishishimgha purset yaritip berginingizge rehmet! Her küni bilimliringizni biz bilen ortaqlashqiningizgha köp rehmet!

http://whatwillmatter.com/2013/12/commentary-getting-through-to-kids/

Qoshumche (2): Özige Tartish Qanuniyiti

Töwendiki mezmun özümning «Ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti» dégen maqalisidin élin’ghan bolup, u ashu maqalining 3-kichik témisi astidiki mezmundin ibaret.

Her bir insan özining xiyali yaki tepekkurini özi kontrol qilish tughma talantigha ige. Eger siz könglingizde bir muhim xiyal yaki bir muhim arzuni turghuzup, uni könglingizde dawamliq saqlap tursingiz, sizning méngingiz ashu xiyal bilen «magnitlishidu». Bashqichirek qilip éytsaq, ademning yoshurun éngi bir magnitqa oxshaydu. Siz uni bir éniq meqset bilen qozghighan we teltöküs toyundurghan waqtingizda, u magnit ashu meqsetni emelge ashurush üchün zörür bolghan hemme nersilerni özige tartip ekélishke intilidu. Mushu teriqide sizning magnitlashqan könglingiz sizge özingizning arzusigha mas kélidighan küch-qudret, adem we shara’it qatarliqlarni tartip ekélip béridu. Qisqartip éytsaq, siz öz zéhningizni merkezleshtürgen we könglingizde saqlighan bir idiye özige özi bilen oxshash mahiyettiki oy we idiyelerni tartip kélidu. Eger sizning könglingizge pükkiningiz bir alahide nerse bolsa, umu özi bilen oxshash nersilerni özige tartip, oylighan nersingiz sizge heqiqiy dunyadiki ré’al nerse bolup kélidu. Yuqiriqilar «özige tartish qanuniyiti» ning eng asasiy mezmunidur.

In’glizchida «Like attracts like» dégen bir ibare bar bolup, uning menisi «her bir nerse özige özi bilen oxshash nersilerni tartidu» din ibaret. Dunyada buning misalliri intayin köp. Mesilen, eger siz bir yerge bir tal bughday uruqini térip, uningdin 30 santimétir yiraqliqqa bir tal qonaq uruqini térisingiz, gerche ular oxshash bir yerdin ozuqlan’ghan bolsimu, bughday uruqidin bir tal bughday, qonaq uruqidin bir tal qonaq ösüp chiqidu. Yeni, oxshash bir yerde tursimu, bughday özige özi bilen oxshash nersilerni tartip kélip, bughday bolup ösidu. Qonaqmu hem shundaq qilidu. Hergizmu bir tal bughday sapiqining bir shéxida bughday, yene bir shéxida bolsa arpa ösüp qalmaydu. Yeni bu ösümlükler hergizmu xataliship qalmaydu.

Ilawe: Eger siz özingiz bilidighan ademlerni obdan közitip baqsingiz, mundaq bir ishni bayqaysiz: Exmeq, semimiyetsiz, ichi qotur, iplas we rezil ademlerning etrapigha yene shu exmeq, semimiyetsiz, ichi qotur, iplas we rezil ademler toplan’ghan, yaki bolmisa ularning arilishidighan ademliri köpinche halda yene shu özi bilen oxshash xildiki ademler bolghan. Adil, merd, yaxshi xisletlik, bilimlik we iqtidarliq ademlerning etrapigha bolsa oxshashla adil, merd, yaxshi xisletlik, bilimlik we iqtidarliq ademler toplan’ghan, yaki bolmisa ularning arilishidighan ademliri köpinche halda yene shu özliri bilen bir xildiki ademler bolghan.

Bu yerde her bir adem qet’iy este tutmisa bolmaydighan bir muhim ish bar. U bolsimu, bu dunyada héchnéme bermey turup, bir nersige érishidighan ish yoq. Bir qisim nadan yaki gödek kishiler buni chüshenmey, «men bir nersini nahayiti qattiq arzu qiliwersem, yaki Xudadin tilewersem, men uning’gha bir küni choqum érisheleymen», dep oylaydu. Melum bir nersige ölgüdek éhtiyajliq bolup qalghanda, menggü yüz bermeydighan ishqa ümid baghlap turup qalidu.

Bir nersige arzu qilish yaki kéche-kündüz oylash arqiliqla érishkili bolamdu? Andru Karnigi heqiqetenmu ashundaq nadanmu? Napoliyon Xil ashundaq bir exmiqane ish üchün heqiqetenmu 30 yil waqitni israp qilghanmu?

Arzu qilghan nersining özlükidin ré’alliqqa aylinishi bilen bir oyning bir ré’alliqning namayendisige aylinishi otturisida intayin zor perq bar. Bir oy yaki arzu yéngidin wujudqa kelgen waqit bilen u eng axirida emelge ashqan waqitning ariliqida yüz bermise bolmaydighan bir talay ishlar bar (Mushu yerde méning «nishan» we «ghaye» toghrisidiki ikki parche maqalemni eslep béqing). Bezi ademler bir nersini intayin qattiq arzu qilip, uninggha érishkende küni qaysi derijide yaxshi bolidighanliqi toghrisida toxtimay uxlimay chüsh köridu, yaki quruq xiyal qilidu. Yene bezi ademler bolsa bir nersini intayin qattiq arzu qilip, qandaq qilghanda ashu nersige érisheleydighanliqi toghrisida toxtawsiz oylinidu we izdinidu. Bu 2 xil ademler otturisida nahayiti zor perq bar.

Hemme ademler öz hayatida nurghun pul, bir yaxshi xizmet orni, nam-shöhret we yuqiri inawet qatarliq yaxshi nersilerge érishishni arzu qilidu. Emma, köpinche kishiler arzu qilish basquchining nérisigha ötelmeydu. Öz hayatida érishmekchi bolghan nersilerni nahayiti éniq bilidighan, hemde ularni qolgha keltürüshke qet’iy irade baghlighan kishiler hergizmu arzu qilish basquchidila toxtap qalmaydu. Ular öz arzulirini bir köyüp turghan istek derijisige kötürüp, u istekni emelge ashurush yolida bir mukemmel pilan tüzüp, shu pilan boyiche toxtawsiz tirishchanliq körsitidu. Kishiler öz tirishchanliqi arqiliq érishken bayliq we maddiy nersilerning hemmisi deslipide özi isteydighan nerse toghrisidiki bir intayin éniq we ixcham köngül menzirisi sheklide bashlinidu. Bu köngül menzirisi chongayghanda, yaki u mejburi halda ademning pütün wujudini qapliwalghan bir xiyal derijisige kötürülgende, uning kontrolluqi ademning yoshurun éngigha ötüp kétidu. Mana shu nuqtidin bashlap, adem ashu köngül menzirisige maddiy jehettin ékwiwalént (tengdash) bolghan nersige tartilidu, jelp qilinidu, yaki yéteklinidu.

Siz isteydighan nerse pul yaki bir mashina bolsa, sizning ashu nersilerni köz aldingizgha keltürüshingiz bilenla hergizmu u pul yanchuqingizda peyda bolup qalmaydu, yaki u mashina ishikingizning aldigha kélip qalmaydu. Siz nurghun pul, bir mashina, yaki bashqa bir maddiy nersige érishken waqittiki ehwalni köz aldingizgha keltürgende, sizning emeliyette qilghan ishingiz özingizning ashu ishni qilish qabiliyitingizning barliqidin ibaret bir eqidige özingizni ishendürüshtin ibaret bolidu. Siz özingizning istiki toghrisidiki bir janliq tesewwurni wujudqa keltürgende, bu tesewwur sizning yoshurun éngingizgha qattiq ornap kétidu. Andin u sizning yoshurun éngingizdiki bashqa uchurlar bilen baghlinidu, we ular öz-ara tesir körsitishidu. Shuning bilen siz aptomatik halda yighip mashina alidighan pulni qandaq qolgha keltürüsh heqqide téximu köp we téximu yaxshiraq idiyelerni oylap chiqalaysiz. Démek, istekning axirqi netijisini köz aldigha keltürüsh hergizmu konkrét nersilerni wujudqa keltürmeydu. U peqet yéngi idiye we zörür pozitsiyelerni wujudqa keltüridu. Siz shuning türtkisi bilen özingizning burunqi pozitsiyesi bilen idiyesini özgertkende, özingizning xiyali ichide yashash basquchidin emeliy ish qilish basquchigha ötisiz. Andin sizning tesewwuringiz emes, siz özingiz heriket qollinip, konkrét ishlarni emelge ashurisiz.

Ilawe: Men «Ish ünümi yuqiri kishilerning 7 aditi» dégen maqalemde tonushturghan ikkinchi adet «Öz könglide ishni uning axirsidin bashlash» bolup, bu adet yuqirida sözlen’gen, aldi bilen öz istikining köngül menzirisini wujudqa keltürüsh bilen pütünley oxshash.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.

Mezkur maqalining 1-qismining tor adrési:

http://bbs.alkuyi.com/thread-48822-1-1.html

http://bbs.bozqir.net/forum.php?mod=viewthread&tid=6105

http://bbs.izdinix.com/thread-61626-1-1.html

Mezkur maqalining 2-qismining tor adrési:

http://bbs.alkuyi.com/thread-49226-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-27901-1-1.html

http://bbs.izdinix.com/thread-61904-1-1.html

http://bbs.misranim.com/thread-133859-1-1.html

(Dawami bar)

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair