Erkin Sidiq

2015-yili 4-ayning 3-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-63089-1-1.html
http://bbs.bagdax.cn/thread-29145-1-1.html
http://bbs.bozqir.top/forum.php?mod=viewthread&tid=6819

http://bbs.alkuyi.com/thread-49903-1-1.html
http://www.ejdad.com/bbs/forum.php?mod=viewthread&tid=3177
http://www.alganur.cn/mb/forum.php?mod=viewthread&tid=3075

PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2015/20150403_chetel_uyghur6.pdf

Amérikida bir qorchaq kino bar. Uningda bir yashan’ghan padishah jennetning aldigha kélip, uningdin ötüshke urunidu. U ishik baqquchigha özini «Men Édward dégen xuda bolimen», dep tonushturidu. Aldigha bir parche qélin kitabni qoyuwalghan ishik-baqquchi bolsa uninggha: «Édward, sen bir xudamu-emesmu, u heqtiki hökümni biz özimiz chiqirimiz», deydu.

Bu yerdiki muhim nuqta shuki, eng axirida hésab bolidighini sizning öz-özingizge merdlik bilen bergen bahayingiz emes. Özimiz heqqidiki abide tékistini bizning qandaq yashighanliqimizni obdan bilidighan kishiler yézip, özimiz heqqidiki medhiye sözlirinimu ashu kishiler oquydu.

Nobél mukapatini ijad qilghan kishi Alfréd Nobél ependi heqqide mundaq bir hékaye bar. Shu zamanda bésilip tarqiliwatqan bir parche gézit xata uchurgha asaslinip, Nobélning ölümi heqqide bir parche xewer basidu. Nobél bu xewerni gézittin oquydu, hemde u mushu pursetning bahaniside özi ölgendin kéyin kishilerning özini qandaq bir teriqide este saqlaydighanliqini biliwalidu. Gézittiki xewerde Nobél ependi bir nahayitimu eqilliq ximiye alimi bolup, u partlatquch dorisini keship qilip, nahayiti bay bolup ketkenliki bayan qilin’ghan. Nurghun kishiler üchün, bashqilarning özini bir eqilliq we bay adem, dep este saqlishi nahayitimu qana’etlinerlik bir ish idi. Lékin, Nobél ependi undaq dep oylimaydu.

Nobél ependi özining hayati heqqide yuqiriqidin ijabiyraq bolghan bir abidini qaldurush arzusi üstide nahayiti köp oylinip, shuning bilen u öz bayliqining nahayiti zor bir qismini insanlar wujudqa keltürgen ulugh yéngiliqlarni étirap qilidighan «Nobél Mukapati» ni tesis qilish üchün qaldurup kétidu.

Bizning arimizda Nobél Mukapatigha oxshash chong nersilerni berpa qilalaydighanlar anche köp emes, emma biz hemmimiz perzentlirimiz we ata-anilirimizni pexirlendüridighan medhiye sözlirige érisheligüdek bir xil hayatni yashiyalaymiz.

Biz her kündiki turmush helekchiliki ichide hemme ishlar toghrisida toghra oylap kételmeymiz. Biz üchün pul, xizmet orni, nam-ataq we hoquqlarning hemmisi nahayiti muhim bolup körünüp, bu jeryan u nersiler biz üchün muhim bolmay qalghan bir zaman’ghiche dawam étidu. Insan üchün eng axirida eng muhim bolup qalidighan nerse, siz bu dunyadin ayrilghandin kéyin kishilerning sizni qanchilik uzun waqit este tutushi, sizni kimlerning este tutushi, we sizni néme üchün este tutushidin ibaret bolidu.

Shunglashqa, eger siz özingizning hayatini qandaq yashashni bilmekchi bolsingiz, siz mundaq bir ishni oylang: Siz kishilerdin özingiz ölgendin kéyin ularning siz toghrisida némilerni déyishini isteysiz? Yeni, siz ölgen waqittin bashlap keynige yénip bir qétim yashap béqing.

Men yéqinda özümning «Yalghanchiliqqa a’it 12 heqiqet» dégen yazmisida Amérikidiki «Maykul Joséfson» (Michael Josephson) isimlik bir tonulghan exlaq mutexessisini qisqiche tonushturghan idim [1]. Ashu Maykul özining tor bétide 2015-yili 19-Mart küni «Hayatimizning heqiqiy menisi» dégen témida bir parche qisqa yazma élan qilghan bolup, yuqiridikisi ashu yazmining mezmunidin ibaret [2].

Ötken yil (2014-yili) bizning a’ile uzundin buyan yéqin ariliship ötüwatqan bir Uyghur hedimizning Türk éri alemdin ötti. Ular shimaliy Kaliforniyede turidighan bolup, men mashinam bilen 600 kilométirdek yol yürüp, uning méyit namizigha qatnashtim. U akimizning méyiti yerlikke qoyulup bolghandin kéyin, men topa béshigha kelgen bashqa kishiler arisida qistilip yürüp, uning méyiti qoyulghan sémont sanduqning üstige bir qanche ochum topa tashliwaldim. Uningdin kéyin bir kishi kélip, bizni yerliktin yiraqraq turushqa buyrudi. Biz sel arqigha chékin’gendin kéyin, u bir traktorni heydep kélip, bir qanche minut ichidila héliqi méyit sanduqining üstini topa bilen tinduruwetti. U akimiz téxi tünügün hayat idi. Bügün mana mushundaq yer astigha kirip ketti. Bu néme dégen addiy bir jeryan? Biz hemmimiz bu dunyadin ene shundaq ayrilimiz. Hemmimiz oxshash yerge barimiz. Undaqta bizni perqlendüridighan nerse néme? Men ashu seperdin kéyinki bir qanche hepte ichide köp oylandim, hemde rohiy jehettin sel normalsiz yürdüm.

1-resim: Bizning bir dostimiz 2014-yili wapat bolghanda qoyulghan yerlik.

Bir adem bu dunyadin ayrilghandin kéyin, uning kishiler qelbide qanche uzun yashaydighanliqini mundaq 3 nersidin kem dégende birsi belgileydu:

(1) Uning bashqilargha bergen we qaldurghan bilimliri. Buning misali üchün biz ulugh bowimiz Mehmud Kashigheri, Yüsüp Xas Hajip, we shundaqla özimizning bashlan’ghuch, ottura we aliy mektepliridiki mu’ellimlirini oylap baqsaq bolidu. Biz ularni untulup qalduqmu?

(2) Balilirini qandaq terbiyiligini. Yaxshi terbiyilen’gen balilar ata-anisi bashlighan ulughwar ishlarni dawamlashturup, ularning nam-shöhritige warisliq qilidu. Oylap béqing: Eger ölüp ketken bir dangliq zatning balisi yaxshi adem bolsa, siz dawamliq uni «pokunining balisi» dep turup ataysiz. Eger u bir nachar adem bolsa, uning ismini uning dadisining ismi bilen hergizmu bille ishletmeysiz.

(3) Qilghan saxawetlik ishliri. Men Uyghur diyarida yéqinqi 5-10 yil ichide yüz bergen saxawet ishliridin nahayitimu tesirlendim. Hemde uningdin bir xil ümid nurini kördüm. Tereqqiy qilghan gherb elliride saxawetchiler aliy mektep binalirini sélip bérip, u binaning ismi üchün özining ismini ishlitidighan, yaki bolmisa özining nahayiti chong we qimmet nersiler bilen tolghan öy-zéminlirini jama’et baghchisi qilip qaldurup kétidighan ishlar intayin köp. Amérikidiki aliy mekteplerning binalirining ismi asasen ademlerning ismi bolup, u eyni waqitta ashu binalarni sélishqa eng köp pul i’ane qilghan kishilerning isimliridur.

Men bu yerde qérindashlardin mundaq bir nuqtigha alahide diqqet qilip qoyushni ötünimen:  Sizning hayat waqtingizda qandaq kiyimlerni kiygenlikingiz, qandaq tamaqlarni yigenlikingiz, qandaq öylerde olturghanliqingiz, we qandaq mashinilarni heydigenlikingiz yuqiridiki 3 sewebning birsige tewe emes.  Yeni, bir ademning hayat waqtida özining maddiy turmushini qandaq yashighanliqi  uning bu dunyadin ayrilghandin kéyin kishiler qelbide qanche uzun yashaydighanliqi bilen asasen munasiwetsiz.  Buning bir misali süpitide siz wapat bolghili anche uzun bolmighan Abdushukur Muhemmet’imin ustazimizni eslep béqing.  Siz uning ismini anglighanda, köz aldingizgha u ustaz heqqidiki qandaq ishlar kélidu?

Honlarning dahiysi Attila we Ata Türkke oxshash tarixta ötken ulugh dahiylar, qehrimanlar we dangliq sen’etkarlar qatarliq bir qisim ademlermu kishilerning  qelbide menggu yashaydighan bolup, ular bashqa bir katégoriyige tewe kishiler bolup hésablinidu.  Yeni ular adettiki kishilerningkidin perqlinidighan alahide talant-iqtidarliri, we shuninggha tayinip öz xelqi, öz wetini yaki insaniyet üchün yaratqan zor töhpiliri sewebidin kishiler qelbide menggu yashaydu.   Bu katégoriyige tewe kishilerning sani intayin az bolup, yuqiridiki 3 shert bolsa barliq kishiler üchün yekünlep chiqilghan

Hazir nurghun qérindashlar millet üchün xalisane xizmet qilish yolida tirishiwatidu. Özümmu shularning ichidiki biri. Mendin bir qisim ukilar dawamliq «Siz néme üchün hazirqidek yashash yolini tallidingiz?» dep sorap turidu. Bu so’alning jawabining bir qismi yuqiridiki Maykul Joséfson yazghan mezmunda bar bolup, uning jawabining yene bir qismi hazir Uyghur xelqi bilen Uyghur diyari ene shundaq yashaydighan kishilerge tolimu éhtiyajliq ikenlikidur. Emeliyette hazir ashundaq yashash yolini tallighan Uyghurlar intayin köp. Yéqindin buyan méni qollap, méning teklipimni qobul qilip, manga yéqindin hemkarliship, méning «Chet eldiki netijilik Uyghurlar» dégen téma astidiki yazmilirimning üzülüp qalmay teyyarlinishigha kapaletlik qiliwatqan barliq ukilar ene shundaq qérindashlirimizning bir qismidur. Hazir yuqiriqidek yashash yolini tallighan barliq qérindashlar ortaq halda özimizning barliqini atap qattiq tirishsaqmu, xelqimiz duch kelgen mesililerning hemmisini hel qilip bérelmeslikimiz mumkin. Emma biz bir qisim yaxshi özgirishlerge türtke bolalaymiz. Shundaqla hayatimizni menilik ötküzüp, yene bir dunyagha seper qilghanda ötüp ketken ömrimizdin pushayman yémeymiz.

Eger sizningmu shertingiz toshidiken, yuqiriqidek millet üchün xalisane xizmet qilidighan qoshun’gha bir eza bolung. Yalghuz öz öyingizdiki bir dane chiragh bolmay, Uyghur diyari asminidiki bir dane yultuzmu bolung. Yalghuz yultuzdin chiqqan nurning anche küchi bolmaydu. Emma köpligen yultuzlar birleshse, u bir nahayiti keng zéminni yorutalaydu. Eger siz men bilen hemkarlishishni xalisingiz, men bilen bilim.humar@yahoo.com arqiliq alaqilishing.

Men aldinqi hepte «Chet eldiki netijilik Uyghurlar (5)» dégen maqalide singlimiz Berna Ibrahimni tonushturghandin kéyin, bezi ukilar manga Berna singlimizdin Android ta ishletkili bolidighan tillarning qatarigha Uyghur tili fontinimu qoshup qoyush mumkinmu-emesmu, dégenni sorap béqishni hawale qildi. Men bu ishni Bernagha dégendin kéyin, u singlimiz mezkur ish üstide Gugul shirkitige bir iltimas yollap, uni ishqa ashurush yolida barliq küchi bilen tiriship baqidighan boldi. Men buningdin kéyin oqurmenlerni bu ishning tereqqiyat ehwalidin xewerdar qilip turimen.

Bir qisim qérindashlar mendin «Balingizgha toghra köyüng» dégen maqale bilen «Pisxologiyelik urush» dégen maqalining dawamini qachan yollaydighanliqimni sorawatidu. Men eslide aldi bilen «pisxologiye urushi» témisini tamamlap bolup, andin bala terbiyisi heqqidiki témining dawaminimu yazmaqchi idim. Yéqindin buyan méning netijilik qérindashlarni tonushturush ishimni qollap bergüchiler köplep chiqiwatidu. Men ularning qizghinliqigha maslishish üchün, burunqi pilanimni sel özgertishke toghra keldi. Allah buyrusa qalghan ikki téma astidiki maqalilerning dawamini yollashni anche uzun’gha qalmay bashlaymen. Waqtim qis bolghachqa, bu ishlarni buningdin tézrek qilishqa amalsiz qaldim. Shunga qérindashlarning toghra chüshinishini soraymen.

Emdi resmiy mezmunni bashlaymen. Men bu qétim yene 3 neper qérindishimizni tonushturidighan bolup, ular men tonushturghan 23-, 24- we 25-qérindishimiz bolup hésablinidu. Oqurmenlerge qolayliq bolsun üchün, men aldinqi qétimliq maqalining tor adrésini mushu yazmining astigha kirgüzüp qoydum (Men buningdin kéyin mushu usulni qollinidighan bolup, burunqi maqalini izdeydighanlarmu ashu usulni qollansa bolidu).

1. Doktor Nurshide Polat (Amérika)

Singlimiz Nurshide Polat 1985-yili Ürümchi shehiride bir oqutquchi a’iliside dunyagha kelgen. U 2003-yili Shinjang Tejribe Ottura Mektipi (yaki 17-Ottura Mektep) ni ela netije bilen püttürdi, hemde aliy mektepke kirish imtihanida Uyghur Aptonom Rayonidiki az-sanliq milletler tebi’iy-penler türide Elyul’ela (高考理科状元) boldi.

Singlimiz Nurshide 2004-yili Shangxey Sherqiy Junggo Pen-téxnika Uniwérsitétida Yuqiri Molékuliliq Matériyallar Ilmi (Polymer Science and Engineering) kespining baklawurluq oqushini bashlidi. Birinchi yili oqush netijisi yaxshi bolghanliqtin, mektepning alahide oqughuchilarni terbiyilesh bölümige qobul qilindi.

Amérikida magistirliq we doktorluq unwani üchün oquydighan chet ellik oqughuchilar «TOFIL» (TOEFL) dep atilidighan In’gliz tili imtihani bilen «GRE» dep atilidighan toluq ottura mektep kespiy derslirini mezmun qilghan yene bir imtihanda layaqetlik bolmisa bolmaydu.

Nurshide 2006- we 2007-yilliri GRE we TOEFL imtihanlirini bérip, 2008-yili Amérikidiki Pénsilwaniye Shtatliq Uniwérsitéti (The Pennsylivania State Uniwersiteti) «Matériyal Ilmi we Inzhénérliqi» kespining aspirantliq oqushigha toluq oqush mukapat puli bilen qobul qilindi. Mezkur uniwérsitétta oquwatqan waqitlirida Shangxey sheherlik, döletlik we dunya xaraktérlik matématikiliq modéllash (mathematical modeling) musabiqilirige qatniship, birinchi we ikkinchi derijilik mukapatlargha érishti.

Nurshide 2011-yili kömürni suyuqlandurush téxnikisi (Examination of Coal Solubility and Fragmentation with Various Ionic Liquids) üstide tetqiqat élip bérip, shu asasta bir magistirliq unwanigha érishti. 2014-yili 8-ayda In’glizche «Bitumen Recovery from Oil Sands Using Deep Eutectic Solvent» dégen temidiki bir ilmiy tetqiqat turini tamamlap, matériyal ilmi kespidiki doktorluq oqushinimu ghelibilik tamamlidi. U hazir matériyal ilmi kespide doktor-ashti bolup ishlep, In’glizche «Tailoring crystal morphology» dégen téma üstide ilmiy tetqiqat élip bériwatidu.

2-resim: Singlimiz Nurshide 2014-yili 8-ayda doktorluq oqushini püttürgen waqittiki bir körünüsh.

3-resim: Singlimiz Nurshidening doktorluq dissértatsiyisi asasida teyyarlan’ghan, bir xelq’araliq ilmiy-doklat yighinida körgezme qilin’ghan tam géziti.

Singlimiz Nurshidening doktorluq tetqiqati néfit qumi (oil sands) toghrisida bolup, u «asfaltni qandaq qilghanda qumdin hem asan hem az miqdardiki iqtisad we énérgiye bilen ayriwélishqa bolidu?» (separating bitumen from sands) dégen mesile üstide tetqiqat élip bardi. Shundaqla In’glizche «Atomic force microscopy force measurement technique» dep atilidighan bir xil téxnikini ishlitip, asfalt bilen qum zerrichiliri arisidiki küchler (surface/interface forces) üstide, hemde bu küchlerni ajizlashturidighan suyuq matériyallar üstide ilmiy tetqiqat élip bardi.

Singlimiz Nurshide mundaq deydu: «Adem hayat yolida nurghun qiyinchiliqlargha, nurghun tosqunluqlargha, hemde nurghun meghlubiyetlerge uchrishi mumkin. Ashundaq waqitlarda ademning özige nisbeten ümidwar bölishi, öz-özige ishinishi, we hayatqa nisbeten ümidwarliq bilen mu’amile qilishi bak muhim. Bizde shundaq bir roh bar bolsunki, özimizni aldimizdiki tosalghu we qiyinchiliqlardin küchlük, dep hésablap, ashu tosalghu we qiyinchiliqlarni choqum yengmisek bolmaydu, dep özimizge medet bérip turushimiz kérek. Dawamliq yuqiri örlep bilim élip, dunyani tonushimiz, purset yaritip yaxshi kitablarni oqup, özimizning idiyisi bilen bilimini köpeytip turushimiz, shundaqla öginishtin hergizmu toxtap qalmasliqimiz kérek.»

Singlimiz Nurshide oqurmenlerge töwendiki bir abzas sözni teqdim qildi. Bu söz Kaliforniye hökümitige tewe «Kishilerning öz-özige bolghan hörmitini, hemde özining kishilik we ijtima’iy mes’uliyetlirini kücheytish telim-terbiye ishxanisi» teripidin teyyarlan’ghan:

«Xataliq hayatning bir tebi’iy qismi. Biz sinaq qilish arqiliq yéngi nersilerni öginimiz. Xataliq bilen meghlubiyet bizning öginish jeryanimizning muhim qisimliri. Éynishtéyin bashlan’ghuch mektep matématika derslirining imtihanliridin ötelmigen. Édison 9000 danidin köp lampuchka qilini sinaq qilip, andin normal ishleydighan bir dane lampuchka qilini tapqan. Walt Disnéy (Walt Disney) baghche qurushta 5 qétim meghlup bolup, andin hazirqi Disnéylend baghchisi (Disneyland Park) ni qurup chiqqan. Eger biz ongushsizliqlarni qobul qilsaq, tewekküllük qilishni we yéngi nersilerni öginishni toxtitip qoymay, özimizning hayajini bilen razimenlikinimu üzüldürmey dawamlashturup mangalaymiz.»

2. Doktor Patigül Imin (Kanada)

Singlimiz Patigül Imin 1972-yili Qeshqer Konisheher nahiyiside bir ziyaliy a’iliside dunyagha kelgen. U bashlan’ghuch we ottura mekteplerni sinipning aldi bolup tamamlap, 1989-yili Shinjang Uniwérsitétining Ximiye Fakultétigha oqushqa qobul qilindi. Besh yilliq aliy mektep oqushi jeryanida Patigül birinchilikni qoldin bermey yaxshi oqudi. Her bir oqush yilida mektepning türlük oqush mukapati bilen mukapatlandi. 1994-yili oqush püttürgendin kéyin, Patigül özi oqughan Shinjang Uniwérsitétining Ximiye Fakultétigha oqutquchiliqqa élip qélindi.

4-resim: Singlimiz Patigül Iminning doktorluq unwanigha érishken künidiki bir parche xatire resimi.

Patigül oqutquchi bolghan 1-yilidin bashlapla, Ximiye we Bi’ologiye fakultétlirining yuqiri yilliq oqughuchilirigha «Fizika Ximiyisi» we «Tüzülüsh Ximiyisi» qatarliq derslerni ötüp, oqutquchi we oqughuchilarning yaxshi bahasigha érishti. Patigül bir tereptin özige bölün’gen derslerni yaxshi ötüshke tirishsa, yene bir tereptin waqit chiqirip In’gliz tilini ögendi.

2001-yili 1-aydin 2004-yili 1-ayghiche Patigül Shinjang Uniwérsitétining Ximiye Fakultétida doktor Isma’il Nurullaning yéteklishide Magistirliqta oqudi. Bu jeryanda Patigül tok ötküzüsh iqtidarigha ige Yuqiri Molékuliliq Matériyallar (Conjugated Polymer) tetqiqatigha alahide qiziqti. Hemde aspirantliqta oqush jeryanidiki tetqiqat netijilirini memliket ichidiki gholluq zhurnallarda élan qildi.

2006-yili 7-ayda Patigül Shinjang Uyghur Aptonom Rayonluq Ma’arip Idarisi we Shinjang Uniwérsitétining tallishidin ötüp, Kanadadiki Mekmastér Uniwérsitéti (McMaster University) gha bir yilliq bilim ashurushqa keldi. Bu mektep dunyadiki dangliq 100 aliy mektepning ichidiki aldinqi qatarda turidighan mektep bolup, tetqiqat shara’iti we oqutush süpiti alahide yaxshi idi.

Kéyinche Patigül ashu mektepte doktorluq oqushni qarar qildi. U Mekmastér Uniwérsitétining oqushqa qobul qilish imtihanliridin muweppeqiyetlik ötüp, 2007-yili 9-ayda Mekmastér Uniwérsitéti Ximiye kespining magistirliq oqushigha kirdi. 2009-yili 4-ayda magistirliqtin doktorluqqa almishish imtihanidin ghelibilik ötüp, 2009-yili resmiy doktorluqta oqush salahiyitige érishti.

Doktorluq oqushi jeryanida Patigül doktor yétekchisi, proféssor Aléks Adronow (Alex Adronov) ning yéteklishide, matériyal saheside dunyawi qiziq nuqtilarning biri bolghan, In’glizche «Carbon Nanotube» (chongluqi chachtin yüzming hesse kichik, lékin polattin 50 hesse küchlük bolghan, karbondinla tüzülgen turubisiman molékula) we «Conjugated Polymer» (tok ötküzüsh iqtidarigha ige yuqiri molékuliliq matériyallar) tetqiqati bilen shughullandi. Bu jeryanda Patigülning 12 parche ilmiy tetqiqat maqalisi xelq’arada aldinqi qatarda turidighan Ximiye Zhurnallirida élan qilindi. Patigül yene nurghun qétim Kanada ichidiki we xelq’araliq ilmiy doklat yighinlirida özining tetqiqat netijilirini tonushturup, kesipdashlirining yuqiri bahasigha érishti.

Doktorluq oqushi jeryanida Patigül yene 1- we 2-yilliq toluq kurs oqughuchilirigha yardemchi oqutquchi (Teaching Assistant) bolup ishlep, u xizmettimu ela bolup bahalandi.

Makmastér Uniwérsitétida oqush jeryanida, Patigülning tetqiqat we oqush netijisi alahide közge körün’gen bolghachqa, Patigül 2008-yili mektep teminligen 3500 dollar oqush mukapat puligha érishti. Hemde 3 qétim (2009-, 2010- we 2011-yilliri) Ontari’o Ölkisining doktorluq we magistirliq oqughuchilirigha béridighan oqush mukapat puli (yiligha 15000 dollar) gha, shundaqla 2 qétim (2012- we 2013-yilliri) Kanada Tebi’iy-penler Fondi Jem’iyiti (Natural Sciences and Engineering Research Council of Canada, NSERC) ning doktorluq oqughuchilirigha béridighan eng yuqiri miqdarliq (yiligha 35000 dollar) oqush mukapat puligha érishti.

Patigül özining In’glizche «Supramolecular Functionalization of Single Walled Carbon Nanotubes with Conjugated Polymers» dégen temidiki doktorluq dissértatsiyisini ghelibilik tamamlap, 2013-yili 9-ayning 4-küni Mekmastér Uniwérsitétidiki doktorluq oqushini muweppeqiyetlik tamamlidi. Singlimiz Patigülning doktorluq dissértatsiyisini töwendiki ulinishtin köreleysiz:

https://macsphere.mcmaster.ca/bitstream/11375/13407/1/fulltext.pdf

5-resim: Singlimiz Patigül Iminning doktorluq oqush püttürüsh murasimidin kéyin dadisi Iminjan we apisi Nurnisa bilen chüshken xatire resimi.

2009-yili 4-ayda Patigül éri Muxter we qizi Munire bilen Kanadada jem boldi. Doktorluq oqushi jeryanida Patigül ikkinchi qizi Peridege ana boldi. Patigülning yoldishi Muxter Hemit hazir Mekmaster Uniwérsitétining Ximiye Fakultétida doktorluqta oquwatidu.

Doktorluq oqushini tamamlighandin kéyin, Patigül Kanadaning Ni’agara Shehiridiki bir shirkette tetqiqatchi we bir tetqiqat guruppisining guruppa bashliqi bolup ishlewatidu.

Singlimiz Patigül mundaq deydu: Men 20 yash waqtimdila doktorluqta oqushni niyet qilghan bolsammu, bu arzuyum 40 yashqa kirgende andin emelge ashti. Biz bélimizni qoyuwetmey üzlüksiz tirishidighanla bolsaq, choqum özimiz arzu qilghan nishan’gha yételeydikenmiz. Men özümning hazirghiche bolghan hayatida méning oqushumni yéqindin qollap-quwwetlep, méni ilhamlandurup turghan ata-anamgha, érimge, hemde weten ichi we sirtidiki barliq dostlargha chin yürikimdin rehmet éytimen!

Xuddi doktor Nurshide Polatqa oxshashla, singlimiz Patigül Iminmu hazirqi zaman awan’gart Uyghur qizlirining bir tipik wekili bolup, men bu ikki singlimizdin tolimu pexirlinimen.

3. Doktor Nasirhaji Memtili (Yaponiye)

Inimiz Nasirhaji Memtili (In’glizche «Nassirhadjy MEMTILY» dep yézilidu) 1969-yili Qaghiliq Nahiyiside bir ishchi a’iliside dunyagha kelgen. U bashlan‘ghuch hem ottura mektepni ma’arip ochaqliridin biri bolghan Atush shehiride ela netije bilen tamamlap, 1988-yili Shangxey Tébbiy Uniwérsitéti (hazirqi Fuden Uniwérsitétining Shangxey Tébbiy Instituti) ning dawalash kespige qobul qilindi. U Gherbiy-Shimal Milletler Institutida 2 yil teyyarliq oqughandin kéyin andin resmiy oqushni bashlap, Shangxeyde 1995-yili dawalash kespining baklawurluq oqushini tamamlidi.

Baklawurluq unwanigha érishkendin kéyin, Nasirhaji shu chaghdiki teqsimat boyiche Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni Sehiye Nazariti tewelikidiki Ishchi-Xizmetchiler Tébbiy Uniwérsitétigha teqsim bolup, Fizi’ologiye (hayatliq bilimi) oqutquchisi boldi. 2003-yilining axirida bu mektep Shinjang Tébbiy Uniwérsitétigha qoshuwétilgende, bu uniwérsitétning Yuqiri Téxnikiliq Kespiy Institutida Fizi’ologiye oqutquchisi bolup ishlidi.

2004-yili öz uniwérsitétida Bi’oximiye we Molékuliliq Bi’ologiye Téxnikisi kespide Magistirliq oqushigha kirdi. Hemde bu oqushni 2007-yili ela netije bilen tamamlidi. Uningdin kéyin Nasirhaji shu yili yéngidin qurulghan Uyghur Tébabet Fakultétigha özi iltimas qilip almiship bardi. U yerde bir tereptin Uyghur Tébabiti öginip, yene bir tereptin Uyghur tébabitining toluq kurs dersliklirini tüzüsh xizmitige yardemleshti. Shu mezgilde u magistirliq unwani sewiyiside turup qalghanda, özining bilimi Uyghur tébabet we dorigerlik tetqiqatigha azliq qilip qalidighanliqini chongqur hés qildi.

Nasirhaji kichikidinla yiraq jaylargha bérip, eng axirghiche örlep oqushni özi üchün bir nishan qilip tikligen bolghachqa, ishlep mushu mezgilge kelgende u chet elge chiqip oqushqa resmiy bel baghlidi. Shuning bilen u qattiq tiriship, 2010-yili Yaponiyediki dangliq aliy mekteplerning biri bolghan Tsukuba Uniwérsitéti (University of Tsukuba) ning doktorluq imtihanidin yaxshi netije bilen ötüp, ashu mektepning Insaniyet Penliri Uniwérsal Tetqiqat Instituti Kanséy Adetlinishlik Ménge Ilmi Tetqiqat Bölümige qobul qilindi.

6-resim: Inimiz Nasirhaji Tsukuba Uniwérsitétida oquwatqan mezgildiki bir xatire resim.

Gerche Nasirhajining a’ilisi, uruq-tughqanliri we dost-buraderliri uninggha iqtisadiy jehettin yardem qilish arzusini qayta-qayta bildürgen bolsimu, Nasirhaji bu yardemlerni ret qilip, «öz küchümge tayinip oquymen» dégen yolni tallidi. Deslepki 2 yilda Nasirhaji yilda aran bir kün, yeni peqet Noruz bayrimidila aram élip, uningdin bashqa künlerning hemmiside bir tereptin oqup, bir tereptin ishlidi. U her küni wélisipit bilen 8 kilométir yol yürüp (bérip-kélish üchün 16 kilométir yol yürüp), Düshenbidin Jümegiche etigen sa’et 7-8 lerdin kech sa’et 11-12 lergiche ishlidi. Arilap-arilap tejribixanida uxlap qopti. Shenbe, Yekshenbe we bayram künliri bolsa etigendin kechkiche bir réstoranda ishlep, oqush chiqimi bilen a’ile turmushigha kétidighan iqtisadni hel qilip, tetqiqatni dawamlashturdi. Doktorluq oqushini bashlap 2 yil ötkende andin oqush mukapat puligha érishti. Uningdin kéyin pütün wujudi bilen tetqiqatqa kiriship ketti. Tetqiqat jeryanida bir qisim muhim yéngi bayqashlarni wujudqa keltürüp, shularni mezmun qilghan ilmiy maqalisini Yawropaning «Xelq’araliq Ösme Késeller Zhurnili» (International Journal of Oncology) da élan qildi. Yene bir qisim tetqiqat netijilirini mezmun qilghan ilmiy maqaliliri hazir élan qilinish aldida turuwatidu.

Inimiz Nasirhaji doktorluq oqushi jeryanida yene Yaponiye we Amérika qatarliq ellerde échilghan xelq’araliq ilmiy doklat yighinlirigha qatnashti. Hemde u yighinlarda hüjeyre perdisidiki ayrip élish qiyin bolghan aqsillarni ayrip élish, hemde ularning 3 ölchem (3D) lik teswirini éléktronluq mikroskop bilen kompyutér téxnikisidin paydilinip eslige keltürüsh, haywanat toqulmilirini qurutmay yaki muzlatmay turup, suyuqluq ichide mikroskop bilen közitish, hemde uning ösme opératsiyisi jeryanidiki qollinishchanliqi toghrisidiki tetqiqatlar boyiche özi qolgha keltürgen ilmiy tetqiqat netijiliri heqqide ilmiy doklat berdi. Inimiz Nasirhaji Memtili ene shundaq yaxshi tetqiqat netijiliri bilen 2015-yili Tsukuba Uniwérsitétining doktorluq unwanigha érishti.

7-resim: Inimiz Nasirhajining yene bir xatire resimi.

Uning ögen’gen bilimlirini emeliyette ishlitish, we Uyghur tébabiti tetqiqati üchün azraq bolsimu hesse qoshush arzusi küchlük bolghachqa, u hazir özining Ürümchidiki burunqi xizmet ornigha qaytip, shu yerde ishlesh aldida turmaqta.

Doktor Nasirhaji Memtilining Uyghur yashlirigha mundaq yürek sözliri bar: Bir adem yene bir ademdin, bir millet yene bir millettin telim-terbiye bilen perqliqtur. Mustapa Kamal Ata Türkning 1924-yilidiki sözi bilen éytqanda, «Terbiyedurki, bir milletni ya hör, musteqil, shanliq, aliy bir topluq xelq qilip yashitidu, yaki bir milletni qulluq we yoqsulluqqa terk étidu.» Bizler üchün zörür terbiye shuki, her bir yash étiqadliq hem bilimlik bolsa, biz ronaq tapimiz. Ümidsizlik eng chong düshminimizdur. Ümidwarliq toghrisida mundaq bir hedis bar: « Ümidwar gunahkar allaning rehmitige ümidsiz abididin yéqin.»

Doktor Nasirhaji Memtili qérindashlar üchün azraq bolsimu qolidin kélidighan ishlarni qilip bérishni isteydu. Eger qérindashlar arisida bi’oximiye kespige a’it tetqiqat we téxnika, shundaqla Uyghur tébabiti tetqiqati toghrisida meslihet sorashni isteydighanlar bolsa, ular inimiz Nasirhaji bilen alaqileshse bolidu. Nasirhaji ukimiz soralghan so’alning jawabini bilse, uninggha özi biraqla jawab béridu. Eger özi toluq jawab bérelmey qalsa, u izdinish we bashqilardin sorash arqiliq yuqiriqidek qérindashlargha yardem qilishni xalaydu. Ashundaq qérindashlar inimiz Nasirhaji bilen memtily@hotmail.com yaki memtily@kansei.tsukuba.ac.jp arqiliq alaqileshse bolidu.

4. Doktor Nurshide Polat Élan Qilghan we Buningdin Kéyin Élan Qilidighan Ilmiy Maqalilerning Tizimliki (In’glizche): 

[1]Nuerxida Pulati, Maria Sobkowiak, Jonathan P. Mathews, Paul Painter, Low-Temperature Treatment of Illinois No.6 Coal in Ionic Liquids, Energy &Fuels, 2012, 26(6), 3548-3552.

[2] Paul Painter, Nuerxida Pulati, RuveydaCetiner, Maria Sobkowiak, Gareth Mitchell, Jonathan Mathews, Dissolution and Dispersion of Coal in Ionic Liquids, Energy &Fuels, 2010, 24(3), 1848-1853.

[3] Paul Painter, Ruveyda Cetiner, Nuerxida Pulati, Maria Sobkowiak, Jonathan Mathews, Dispersion of Liquefaction Catalysts in Coal Using Ionic Liquids, Energy &Fuels, 2010, 24(5), 3086-3092.

[4] Paul Painter, Bruce Miller, Aron Lupinsky, Maria Sobkowiak, Andrea Choperena, Nuerxida Pulati, Separation of hydrocarbons from sand or other minerals using ionic liquids, 246TH ACS National Meeting, 2013, 9.

[5] Nuerxida Pulati, “Dissolution and Dispersion of Coal in Ionic Liquids”, 2012 International Conference on Materials for Renewable Energy& Environment (ICMREE2012), Beijing, China, 5/2012.

[6] Nuerxida Pulati, “Dissolution and Dispersion of Coal in Ionic Liquids”, MRS Penn State Chapter Invited Talks Series, The Pennsylvania State Uniwersiteti, Uniwersiteti Park, PA, 7/2013.

[7] Nuerxida Pulati, Paul Painter, Bitumen Recovery from Oil Sands Using Deep Eutectic Solvent and Its Aqueous Solutions, in preparation.

[8] Nuerxida Pulati, Paul Painter, Timothy Tighe, Using Peakforce Tapping Atomic Force Microscopy Study the Interaction Forces between Bitumen and Minerals Sands in Deep Eutectic (Choline Chloride-Urea) Solvent Solutions, in preparation.

5. Doktor Patigül Imin Élan Qilghan Ilmiy Maqalilerning Tizimliki (In’glizche):

Journals:

[1] Patigul Imin , Mokhtar Imit , and Alex Adronov “Supramolecular Functionalization of Single-Walled Carbon Nanotubes (SWNTs) with a Photoisomerizable Conjugated Polymer”, Macromolecules, 2012, 45: 5045-5050.

[2] Xin Pang, Patigul Imin, Igor Zhitomirsky and Alex Adronov, “Conjugated Polyelectrolyte Complexes with Single-Walled Carbon Nanotubes for Amperometric Detection of Glucose with Inherent Anti-Interference Properties” J. Mater. Chem., 2012, 22, 9147-9154.

[3] Li, X.; Imin, P.; Adronov, A.; Zhitomirsky, I. “Effect of 5-sulfosalicylic Acid and Poly[2,5-bis(3-sulfonatopropoxy)-1,4-ethynylphenylene-alt-1,4-ethynylphenylene] on Electrodeposition of Polypyrrole - Carbon Nanotube Films on Stainless Steel”, Materials Lett., 2012, 68: 24-27.

[4] Kangmin Wu, Patigul Imin, Yanchao Sun, Xin Pang, Alex Adronov, Igor Zhitomirsky “Electrophoretic Deposition of Composite Films from Solutions of Conjugated Polymers and their Supramolecular Complexes with Carbon Nanotubes”, Materials Lett., 2012, 67: 248-251.

[5] Patigul Imin , Mokhtar Imit , and Alex Adronov “Supramolecular Functionalization of Single Walled Carbon Nanotubes (SWNTs) with Dithieno[3,2-b:2',3'-d]pyrrole (DTP) Containing Conjugated Polymers”, Macromolecules, 2011, 44: 9138-9145.

[6] Patigul Imin, Fuyong Cheng and Alex Adronov, “The Effect of Molecular Weight on the Supramolecular Interaction Between a Conjugated Polymer and Single-Walled Carbon Nanotubes”, Polym. Chem., 2011, 2: 1404 - 1408.

[7] Patigul Imin, Fuyong Cheng and Alex Adronov, “Supramolecular Complexes of Single Walled Carbon Nanotubes with Conjugated Polymers”, Polym. Chem., 2011, 2, 411-416.

[8] Kangmin Wu, Patigul Imin, Alex Adronov, Igor Zhitomirsky, “Electrophoretic Deposition of Poly[3-(3-N,N-diethylaminopropoxy)thiophene] and Composite Films”, Mater. Chem. Phys., 2011, 125, 210-218.

 [9] Xin Pang, Patigul Imin, Igor Zhitomirsky and Alex Adronov, “Amperometric Detection of Glucose Using a Conjugated Polyelectrolyte Complex with Single-Walled Carbon Nanotubes”, Macromolecules, 2010, 43, 10376-10381.

[10] Travis Casagrande, Patigul Imin, Fuyong Cheng, Gianluigi A. Botton, Igor Zhitomirsky and Alex Adronov, “Synthesis and Electrophoretic Deposition of Single-walled Carbon Nanotube Complexes with a Conjugated Polyelectrolyte”, Chem. Mater. 2010, 22: 2741-2749.

[11] Fuyong Cheng, Patigul Imin, Sorin Lazar, Gianluigi A. Botton, Glynis de Silveira, Ognian Marinov, Jamal Deen and Alex Adronov “Supramolecular Functionalization of Single Walled Carbon Nanotubes with Conjugated Polyelectrolytes and their Patterning on Surfaces”. Macromolecules. 2008, 41: 9869-9874.

[12] Fuyong Cheng, Patigul Imin, Christian Maunders, Gianluigi Botton and Alex Adronov, “Soluble, Discrete Supramolecular Complexes of Single Walled Carbon Nanotubes with Fluorene-based Conjugated Polymers” Macromolecules. 2008, 41: 2304-2308.

Conferences: 

[13] Patigul Imin , Mokhtar Imit , and Alex Adronov, “Supramolecular Complexes of Single Walled Carbon Nanotubes with Conjugated Polymers”, 11th International Symposium on Functional ?-Electron Systems, Arcachon, France, June 2013.

[14] Patigul Imin , Mokhtar Imit , and Alex Adronov, “Supramolecular Functionalization of Single Walled Carbon Nanotubes (SWNTs) with Dithieno[3,2-b:2',3'-d] pyrrole (DTP) Containing Conjugated Polymers”, 94rd  Canadian Chemistry Conference, Montreal, QC, Canada, June 2011.

[15] Patigul Imin, Fuyong Cheng and Alex Adronov, “Noncovalent Functionalization of SWNTs with Conjugated Polymers”, 217th  ECS Meeting, Vancouver, BC, CA, April 2010.

[16] Imin, P.;Pang, X.; Adronov, A.; Wu, K. ; and Zhitomirsky, I., “Synthesis and Electrophoretic Deposition of Conjugated Polyelectrolytes and their Complexes with Single-Walled   Carbon   Nanotubes”, 93rd Canadian Chemistry Conference, Toronto, ON, Canada, May 2010.

[17] Patigul Imin, Fuyong Cheng and Alex Adronov, “Noncovalent Functionalization of SWNTs with Conjugated Polymers” 92nd Conference of the Canadian Society for Chemistry, Hamilton, ON, Canada, May 2009.

6. Doktor Nasirhaji Memtili Hazirghiche Élan Qilghan Ilmiy Eserlerning Tizimliki (Her xil tillarda):

[1]Nassirhadjy MEMTILY, et al, The expression of rat interleukin-6 gene in COS-7 cell. Journal of Xinjiang Medical University 2007:23(1)15~22.

[2] Nassirhadjy Memtily, et al. Ulcerative colitis, pathogenesis Xinjiang Medical Journal 2007:37 (1) 121~125.

[3] Aziguli·Keremu，LONG Mei，Halmurat·Wufuer, Nassirhadjy MEMTILY, et al. Construction of rat IL - 6 gene siRNA expression vector Journal of Xinjiang Medical University 2007:30 (9) 932~935.

[4] WU Gui-xia, Kurexi·Yunusi，Kelala·Abasi，Nassirhadjy MEMTILY, et al. Construction of eukaryotic expression vector iNOS of UC rats and its expression on COS-7 cell. Journal of Xinjiang Medical University 2007:30 (9) 935~938.

[5] Nassirhadjy MEMTILY, et al. PBL-Fits functional subject teaching. Journal of Xinjiang Medical University 2007:23(6) 57~59.

[6] Nassirhadjy MEMTILY, et al. Observation of Cell Adhesion Molecules in different type of Abnormal Humor Syndrome patients with Coronary Heart Disease. Journal of Xinjiang Medical University 2008:24(1).

[7] 左宏莉,纳斯尔阿吉·买买提艾力, 郭伟鹏,卢申, 金琼华,黄鑫淼, 张志欣,吐尔洪·克维尔. 新疆汉族人群血小板抗原1-5、15系统基因多态性分析[J].中国输血杂志, 2009, 22(1):29-31.

[8]  MEMTILY Nassirhadjy, 三尾 和弘 ,小椋 俊 彦, 清中 茂樹 , 森 泰生, 佐藤 主 税.

透過型電子顕微鏡を用いた三次元再構成法によって明らかにされたTRPC5イオンチャネルの構造年度TRP研 究会2013，生理学研究所.

[9]  Memtily Nassirhadjy; Mio Kazuhiro, Sato Mari; Ebihara Tatsuhiko; Sato Chikara.

Observation of Tissues in Solution by Atmospheric Scanning Electron Microscope (ASEM ) Microscopy and Microanalysis vol. 20, issue S3, pp. 978-979.

[10]  Memtily N, Okada T, Ebihara T, Sato M, Kurabayashi A, Furihata M, Suga M, Nishiyama H, Mio K, Sato C. Observation of Tissues in Open Aqueous Solution by Atmospheric Scanning Electron Microscopy: Applicability to Intraoperative Cancer Diagnosis. Int J Oncol. 2015 Feb 24. doi: 10.3892/ijo.2015.2905.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Bilimxumar: «Yalghanchiliqqa a’it 12 heqiqet»

http://bbs.izdinix.com/thread-61490-1-1.html

[2] The True Meaning of Our Lives

http://whatwillmatter.com/2014/03/commentary-816-1-the-true-meaning-of-our-lives/

«Chet Eldiki Netijilik Uyghurlar» ning 5-Qismining Tor Adrési:

http://bbs.alkuyi.com/thread-49903-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=29048

http://bbs.bozqir.top/forum.php?mod=viewthread&tid=6742

http://www.ejdad.com/bbs/forum.php?mod=viewthread&tid=3155

http://bbs.izdinix.com/thread-62985-1-1.html

http://www.alganur.cn/mb/forum.php?mod=viewthread&tid=3059

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Visits Number