Erkin Sidiq

2015-yili 6-ayning 5-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-63880-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-30042-1-1.html

 
PDF nusxisi: http://www.meripet.com/2015/20150605_nasa_courses.pdf

Amérikining 1809-yilidin 1865-yilighiche yashighan 16-prézidénti Eybrixem Linkoln (Abraham Lincoln) mundaq dégen [1]:

--Eger manga bir derexni örüshke 8 sa’et waqit bérilidiken, men uning ichidiki 6 sa’et waqitni paltamni bileshke ishlitimen.

--Asasen hemme adem ongushsizliqqa chidiyalaydu.  Emma, eger siz bir ademning kishilik xarakterini sinimaqchi bolidikensiz, uninggha hoquq bérip beqing. 

In’glizchide «küch, qudret, hoquq» dégen sözlerning hemmisige «power» dégen söz ishlitilidu, hemde ashundaq «power» bilimdin kélidu, déyilidu.  Yuqiridiki 2-jümle sözde Linkoln mushu «power» dégen sözni ishletken bolup, men uni bu yerde «hoquq», dep aldim. 

Amérikidiki idare-karxanilar nurghun meblegh ajritip, öz xadimlirini terbiyileshke nahayitimu ehmiyet beridu.  NASAmu hem shundaq.  Undaq qilishtin meqset öz xadimlirining ish ünümini mumkin bolidighan eng yuqiri derijige kötürush.  Men hazirghiche oqurmenlerge bizning idarimizda ötülgen xéli köp dersler yaki sözlen’gen xéli köp léksiyilerni tonushturup öttüm.  Ularning ichide waqitni toghra bashqurush, méngidin ünümlük paydilinish, uxlash bilen munasiwetlik ilmiy nezeriyiler, we bir lidérda choqum  bolushqa tegishlik süpetler, dégenler bar.  Men yéqinda bizning idarining «Telim-terbiye ishxanisi» din bir parche élxet tapshurup alghan bolup [2], uningda bu yil ötülidighan «lidérliq» qa a’it derslerning isimliri, mezmunliri we ularning waqitliri chüshendürülüptu.  Uyghur diyarida taki yeqinqi waqitlargha kelgiche kishilik tereqqiyatni tüp meqset qilghan telim-terbiye, we lidérlerni hazirqi zaman ilmiy nezeriyiler bilen qorallandurush jehettiki ishlar anche yaxshi élip bérilmay keldi.  Men uni 2006-yili bilen 2009-yilining ariliqida yurtqa 3 qétim barghanda chongqur hes qildim.  Idare-karxanilardiki lidérlerning terbiyilinish ehwali manga anche ayding emes, emma her küni xéridarlar bilen munasiwet qilishidighan xadimlarning sapasida éghir mesililer bar iken.  Mesilen, dukanlardiki xizmetchilerning  xiridarlargha bolghan mu’amilisi bilen öz xizmiti da’irisidiki ishlar heqqidiki bilimliri, we Uyghur résturanlardiki kütküchilerning sapasi qatarliqlar méning yuqiriqidek bir yekünni chiqirishimgha sewebchi boldi. 

1-resim: Bizning idaride ötülgen derslerdin bir körünüsh. 

Linkolnning yuqiridiki sözliri bir ademning ish ünümini imkaniyetning bariche eng yuqiri sewiyige yetküzüshte, birsi uning kallisini zörür bilimler bilen qorallandurush kéreklikini, yene birsi uninggha qoligha toghra yaki muwapiq qorallarni tutquzush kéreklikini körsitip béridu.  Méningche bu uqumni köpunche qérindashlirimiz bilidu.  Emma, bu uqumni emeliyette ijra qilish üchün qandaq ishlarni qilish kérekliki heqqide köpinche kishilirimiz hazirghiche texi yeterlik derijidiki yaxshi idiyilerge érishelmigen bolushi mumkin.  Shunglashqa men mezkur maqalide bizning idaride bu yil ötülidighan lidérliqqa a’it derslerni qisqiche tonushturup otimen.

Men 2009-yili yurtqa tughqan yoqlash üchün barghanda, bir qisim yashlargha kéyinki 10 yil ichide Uyghur diyarining xususiy-karxanichiliq ishlirida zor derijide yuksilish barliqqa kélidighanliqi heqqidiki perezlirimni eytqan idim.  Kéyin da’iriler üchün ishleydighan bezi kishiler mening ashu gepimni bashqiche «terjime qilip», uni manga artilghan «gunahlar» ning biri qiliwélishti.  Hazir uninggha 6 yil boldi.  Uyghur diyarida yuz bergen bu jehettiki özgirish heqiqetenmu nahayiti zor.  Ashundaq xususiy karxanilarning eng axiri utup chiqalash-chiqalmasliqida ularning lidérliri, jumlidin ashu lidérlerning lidérliq iqtidari intayin muhim rol oynaydu.  Men hazirghiche Amérikida ishlep baqqan orunlarning hemmiside shirketlerning özidiki tayanchiliq rollarni eliwatqan xadimlarni terbiyileshke nahayitimu ehmiyet beridighanliqini, shirkette yuz bérish éhtimalliqi bar bolghan, emma téxi yüz bermigen mesililerge qarita shirket bashliqliri tonulghan mutexessislerni yallap ekilip, leksiye sözlitidighanliqini, yaki bolmisa qisqa muddetlik derslerni orunlashturidighanliqini körüp keldim.  Men Uyghur diyaridiki karxanilarning bashliqliriningmu bu jehettiki ishlargha barghanseri bekraq ehmiyet berip mengishini umid qilimen.  Dunyaning ilghar sewiyisige yetishiwélishta bu qilmisa bolmaydighan ishlarning biri.  Meningche shirket-karxanilarda bashliq bolup ishlewatqan qérindashlar mezkur yazmini oqush arqiliq, özining lidérliq bilimi we qabiliyitini östürüshte yene qaysi jehetlerde izdense bolidighanliqini biliwalalaydu.

Men bashliq emes ukilardin bu yazmini bir qétim oqup, hazir ijtima’iy mesililer sahesidiki ilim-pen tereqqiy qilip, qandaq bir pellige kötürülgenliki heqqide azraq chüshenche hasil qiliwélishini ümid qilimen.  Men uzun yillardin buyan ilim sahesidiki yéngiliqlargha qiziqip, manga imkaniyet yaritilghan waqitlarning hemmiside öz kespim bilen hech bir munasiwiti yoq penniy leksiye, ilmiy doklat we derslerge qatniship keldim.  Shundaq qilsammu manga özüm burun anglap baqmighan penler dawamliq turde uchrap turiwatidu.  Men töwende tonushturidighan lidérliq heqqidiki dersler ene shundaq penler—Ularni menmu bu qétim tunji qétim anglidim.

Méningche oqurmenler töwendiki mezmunlarni oqush arqiliq NASAning ish élip berish usuli jehettiki bezi yéngi uchurlarghimu ige bolalaydu.  

Men hazirghiche lidérliq bilen munasiwetlik töwendiki maqalilerni yazdim:

--Ish ünümi yuqiri kishilerning 7 aditi

--Waqitni muwapiq bashqurush

--Shirket qurushqa qandaq iqtidar kerek?

--Shirketni ongushluq mangdurush iqtidari

--Ong menge bilen sol menge

--Ziyaliy, yétekligüchi, we bashqilarni ilhamlandurush

--Oylashning 6 qalpiqi

--Dahiy we lidérliq nezeriyisi toghrisida omumiy chushenche

--Honlarning dahisi Attila we Attilaizm

--Arzuni re’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti

--Bir lidérde choqum bolushqa tegishlik 21 süpet

--Mikro bashqurush we uning ziyanliri

--Yengiliq yaritish qabiliyitini osturushning 9 xil usuli

Men bir parche dangliq In’glizche kitapni oqup, shu asasta «Bir lidérde choqum bolushqa tegishlik 21 süpet» degen maqalini yazdim. Uningdin kéyin özini bir dangliq lidér hesablaydighan, hemde men özüm obdan bilidighan bezi kishilerni shu boyiche bahalap beqip, ularda heliqi 21 süpetning peqet bir qanchisila barliqini bayqidim.  «Qazanda néme bolsa, chömüshke shu chiqidu.»  Biz aldi bilen barliqimizni atap, özimiz qilishqa tegishlik ishlarning hemmisini toluq, toghra we yaxshi qilishimiz, andin qalghinini Allagha tewekkul qilishimiz kerek.  Teqdirimizni yaxshilashta uningdin bashqa yol yoq.

Men yeqinqi bir qanche maqalemde Amérikidiki dunyagha dangliq lidérliq nezeriyisi mutexessisi Jon Maksiwél (John C. Maxwell)  ni tilgha aldim.  Bu yazghuchining hazirghiche élan qilghan lidérliqqa a’it 60 parchidin artuq kitabi bar bolup, 2007-yili élan qilin’ghan bir statistikigha asaslan’ghanda, uning kitabliridin jem’iy 13 milyondin köpreki sétiliptu.  Hemde u jem’iy ikki milyondin köprek sandiki lidérlarni her xil kurslarda terbiyeleptu. Lidérliqqa a’it Uyghurche kitablarmu barmu?  Bolsa, qanchisi bar?  Bilidighan qérindashlar ashu uchurlarni mushu yazmining astigha inkas sheklide yézip qoyghan bolsanglar.  Rehmet!  

Töwende men bizning idaride bu yil ötülgen we ötülidighan lidérliqqa a’it derslerni qisqiche tonushturimen.

1.     Tesirchi yaki Tesirlemchi (Influencer)

Siz éhtimal hazirghiche bolghan hayatingizda bir qanche qétim bir yaxshiraq «tesir körsetküchi», «tesirchi» yaki «tesirlemchi» bolushni arzu qilip baqqan bolushingiz mumkin.  Bir nechche qétim özingiz köyidighan bir qanche ademge ijabiy tesir körsitishni oylap, tirishchanliq körsetken, emma tirishchanliqingiz anche yaxshi ünüm bermigen bolushi mumkin. Emeliyette biz her küni dégidek özimizge yaki bashqilargha tesir körsitip, uningdin bir yéngi netijini qolgha keltürüshni isteymiz.  Shundaq qilish mumkinmu? U pütünley mumkin. 

Dunyadiki eng közge körün’gen tetqiqat orunliridiki mutexessisler 50 yildin buyan élip berilghan ijtima’iy-pen sahesidiki tetqiqatlarning netijisini yekünlep, bashqilargha tesir körsitip, ularning ipadisini özgertishning intayin küchlük we nahayiti emeliy modélini wujutqa keltürgen.  Ashu modél «tesir körsetküchi» dep atilidu.  «Tesir körsetküchi» dégen ders 2-künlük lidérliq dersi bolup, u lidérlar we indiwidu’al töhpikarlarning bashqilargha tesir körsitishning bir ünümlük we omumiyüzlük istrategiyisini tüzüp chiqip, shu asasta bashqilarning ipadiside uzun-muddetlik özgirish yasishigha yardem qilidu.

Ilawe: In’glizche «Influencer» dégen sözni men eslide «tesir körsetküchi» dep alghan bolup, Uyghur tili sahesidiki bir bilimdar ukimiz bilen meslihetlishish netijiside hazirche uni «tesirlemchi» dep élishni muwapiq körduq.  Uyghur tilining tereqqiyatigha mes’ul bolghan qérindashlarning mushuninggha bir muwapiq söz yasap chiqishini ümid qilimen.

2.     Maslashqan Lidérliq (Situational Leadership)

Ehwalgha maslashqan lidérliq 30 yildin buyan dunyada eng qiyin sanilip kelgen lidérliq modéli bolup hésablinidu.  Bu modél lidérlargha bir adem yaki bir guruppining éhtiyajini éniqlap bérip, andin muwapiq lidérliq usuli bilen ashu adem, ashu guruppa yaki ashu ehwalning éhtiyajini qandurushni asas qilidu.  Bu 2-künlük ders bolup, u lidérlarni bir yuqiri sewiyidiki bilimler bilen qorallanduridu.  U lidérlarning ünümdarliqini, tesir küchini we özini béghishlash iradisini kücheytip, ulargha özlirining ish-heriketlirini özlirining yaxshi niyetliri bilen maslashturushni, shundaqla özlirining ish-heriketlirini özlirige tewe bolghan xizmetchilerning éhtiyajliri bilen maslashturushni ögitidu.

3.     Köpke Mahir Lidér (Versatile Leader)

Kishilik munasiwettiki ünümdarliq we hessiyat jehettiki aqilaniliq sahesidiki tetqiqatlarning körsitishiche, köpke mahir lidérlarning töhpisi azgha mahir lidérlarningkidin jiq yaxshi bolidu.  Köpke mahir lidérliq déginimiz bir xil lidérliq jeryani bolup, uningda siz özingizning ijtima’iy métodi (Social Style) gha a’it bilimlirini ishqa salisiz.  Shundaqla siz bille ishleydighan bashqa ademlerning ijtima’iy métodigha a’it bilimlirinimu ishqa salisiz.  Andin shu arqiliq özingiz bilen bashqilarning ortaq nishanini emelge ashurush üchün özingizning qol astidiki xizmetchilerni ularning éhtiyajini qandurghan asasta yétekleysiz.  Ijtima’iy métod we köpke mahirliq (Versatility) uqumliri we iqtidarliri sizning töwendikidek ishlarni ünümlük élip berishingizgha yardem bereleydu: Wezipini bashqilargha tarqitip berip orunlash, xataliqlarni tüzitish heqqide teklip pikirlerni bérish, doklatchilar, péshqedemler, bashliqlar we bashqilar bilen munasiwet ornitish, shundaqla kishiler arisidiki sürkilishtin kélip chiqqan, ish ünümige tesir körsitidighan ziddiyetlerni bir terep qilish. 

Bu ders bir künlük ders bolup, uni oqughan kishiler ijtima’iy métod we köpke mahirliq uqumi bilen tonushup chiqidu. Hemde özining kéyinki bashqurush jeryanlirida ashu uqumlardin paydilinip, kishiler arisidiki munasiwetlerni bir terep qilishning ünümini östüreleydu.  Bashqilar bilen bolghan kishilik alaqining süpitini yaxshilap, özlirining muweppeqiyetlik bolushida muhim rol oynaydighan kishilerge tesir körsitip, ular bilen ünümlük hemkarlishalaydu.

4.     Hel Qilghuch Söhbetler (Crucial Conversations)

«Hel qilghuch sohbet» déginimiz ikki neper yaki uningdin köp sandiki kishiler arisidiki muzakire bolup, uningdin érishidighan menpe’et köp bolidighan, uningda otturigha chushidighan pikirler her xil bolidighan, we uninggha qatnashqan kishilerning keypiyati nahayiti yuqiri örlep ketidighan söhbet «halqiliq sohbet» bolidu.  Eger bundaq söhbet yaki muzakiriler muwapiq yosunda élip bérilmaydiken, uning qatnashquchiliri tewe bolghan guruppa yaki orun erishidighan netijilermu kütkendin köp töwen bolup qalidu.  Eger mezkur dersni alsingiz, u sizni, sizning guruppingizni, we sizning teshkilatingizni özgertip, hemme ishlarni yaxshi terepke buraydu.  U sizning kishilik turmushingizdiki ishlarnimu özgertishi mumkin.

Bu ikki-künlük ders bolup, uningda siz qandaq qilghanda öz idaringizdiki oxshimighan derijidiki kishiler bilen bolghan söhbetni ünümlük élip baralaydighanliqingizni öginisiz.  Mezkur dersni alghandin kéyin, siz eng yaxshi idiyilerni otturigha qoyushqa, eng yuqiri süpetlik qararlarni élishqa, andin hemmeylenning hemkarliqi we barliqini atighan tirishchanliqi asasida siz ashu qararlarni ishqa ashurushqa bashlaysiz. 

5.     Alahide Lidér (Extraordinary Leader)

Ish ünümi yuqiri lidérlar netije qazinishqa mahir kélidu.   Ilmiy tetqiqat netijilirining körsitishiche, bir idare-karixanining bashliqlirining ish ünümining yuqiri bolush-bolmasliqi ashu orundiki xizmetchilerning ish ünümi, öz idare-shirkitige köngül bölüshi, we yéngiliq yaritishigha, shundaqla xeridarlarni razi qilalash-qilalmasliqqa nahayiti zor derijide tesir körsitidu.  «Alahide lidér» dersi her bir ademning lidérliq qabiliyitini yétildürüshte uning öz artuqchiliqi yaki öz küchlükliki (strength) ni asas qilip, bashliqlarning yaxshiraq lidérlerdin bolushigha yardem qilidu. Bu bir künlük derste qollunilidighan usullardin mundaqliri bar:

--Lidérliq qabiliyitini yétildürüshni her xil sahelerni birleshtürüp élip berish

--Her bir ademning halqiliq artuqchiliqlirini tépip chiqish

--Emeliy ish-heriketlerni asas qilghan pilandin birini wujutqa keltürüp, shu arqiliq nishan tiklesh we ashu nishanni emelge ashurushni ilgiri sürüsh

--Lidérliq iqtidarini yétildürüsh jeryanini ish ornidiki künlük xizmetliri bilen birleshtürüshni ögitish

6.     Ishench Sür’itide Yéteklesh (Leading At the Speed of Trust)

Idare-karixanilarda öz-ara ishenmesliktin kélip chiqqan bir qisim ehwallar mewjut bolup turidighan bolup, ular bir ishni artuq qiliwétish, byurokratliq, saxtipezlik, xizmetchilerning köp almishishi qatarliqlarni öz ichige alidu.  Ashundaq mesililerning mewjut bolup turishi sewebidin ish ünümining töwen bolushi, mebleghlerning israp bolushi, pursetlerning qoldin ketip qélishi, we shirketning obrazigha dagh keltürülishi qatarliq nachar ishlar yüz béridu.  Uning eksiche, xizmet ornida öz-ara ishench hasil qilishni özliri üchün bir éniq nishan qilip bekitken lidérler öz-ara ishench turghuzushni bir istrategiyilik paydigha aylanduralaydu.  Shu arqiliq ular ishlepchiqirishni östürüsh, yéngiliq yartishni ilgiri sürüsh, öz-ara hemkarliqni yaxshilash, we pilanlarni toluq orunlash meqsitige yételeydu.

«Ishench sür’itide yéteklesh» dégen bir künlük dersni oqush arqiliq, siz öz idaringizde saqliniwatqan öz-ara ishinish jehettiki boshluqlarni bayqap, ularni tolduralaysiz.  Shu arqiliq chiqimni azaytip, netijige erishish sür’itini tézlitip, payda bilen tesir-da’irisini östüreleysiz.

7.     Axirqi Söz

Men yuqirida tonushturulghan derslerning bezilirini men hazirghiche oqup boldum.  Bezilirini buningdin kéyin oquymen.  Hemde buningdin kéyin ehwalgha qarap, özüm oqughan we muwapiq körgen derslerning mezmunlirinimu ayrim-ayrim yazma qilip teyyarlap, oqurmenlerge sunimen.

Men hazirghiche teyyarlap kéliwatqan «Netijilik Uyghurlar» dégen köp qisimliq maqale téxi axirlashmidi.  Méning teklipimni qobul qilghan ukilar yene xéli köp bar bolup, men hazir ularning materiyallirini saqlawatimen.  Men téxi teklip qilip bolalmighan weten ichi -sirtidiki netijilik ukilar yene nahayiti köp.  Méning mölchirimche peqet chet ellerdiki «netijilik Uyghurlar» shertige toshidighan qérindashlarning sani 1000 kishidin ashidu.  Shunglashqa imkaniyiti bar qérindashlarning bu jehette manga dawamliq yardemde bolushini soraymen.  Rehmet!

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Favorite Quotes of Abraham Lincoln, A Favorite Hero

http://whatwillmatter.com/2015/02/favorite-quotes-abraham-lincoln-favorite-hero/

[2] Manga J P L din 2015-yili 10-Mart küni kelgen bir parche élxet

Bu maqalini Tursun Ertuna ukimiz tehrirlidi. 

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair