Erkin Sidiq: Tartinchaqliq we Uni Yéngish Usulliri

Tartinchaqliq we Uni Yéngish Usulliri

Men yéqinda wetendiki bir oqughuchi inimizdin mundaq bir parche qisqa xet tapshurup aldim: «Essalamu-eleykum Erkin Sidiq aka, men bir aliy mekteb oqughuchisi. Asasiy meqsetni désem, men mektepte ijtima’iy munasiwette anche yaxshi emes. Mende bezi bir pisxikiliq mesililermu bar. Mesilen, men bashqilarning aldida asanla temtireymen, ashxanigha kirsemmu manga xuddi hemme ademler manga qarawatqandek, we men toghruluq bir nerse dewatqandek bilinidu. Özümning tonushliridin bashqilarning aldida özümni erkin tutalmaymen. Yene qizlar bilen bolghan munasiwetlerdimu yuqiriqidek ehwallar bar. Buni hel qilish toghrisida teklip birelersizmu?»

Mushuninggha oxshash ehwalliri toghrisida manga burunmu bir qanche ukilar xet yazghan idi. Emeliyette ottura mektepte oquwatqan waqtimda, menmu nahayiti tartinchaq idim. U chaghda méning mektep chong yighinlirida oqughuchi wekili bolup sözge chiqqan waqtim köp bolghan bolup, her qétim munberge chiqip, yéziwalghan nutuq tékistini oqup bolghiche, tartinip putlurum titrep kétetti. Bezide nutuq tékistini oquwétip, «Men hazir nede? Néme ish qiliwatimen?» dep oylap kétettim. Yene bezide bolsa özümge xuddi ikki putum asman’gha, béshim yerge qarap qalghandek tuyulatti. Shu chaghda men biz bilen oxshash qarardiki mektep qiz artislirining tenepus waqitlirida mektep ichide bir yerdin yene bir yerge kétip bérip, usul oynap méngiwatqanliqini kördüm. Shu chaghda kallamda «Adem artis bolsa, tartinmas yaki eyminmes bolghili bolidiken», dégen xiyal peyda boldi. Shuning bilen men mektep rehberlirige özümning artis bolghusi barlqini éyttim. Emma u chaghda méning nahayiti éghir oqughuchi xizmiti wezipilirim bar bolghachqa, mektep rehberliri méning bu telipimni ret qildi. Shuning bilen men «Artis bolalmighan yigit» bolup turup qaldim.

Shunglashqa men bu qétim torlarni izdep, bir pisxologiye ilmi mutexessisi mexsus mushundaq mesile üstide toxtalghan bir parche qisqa maqalini taptim. Men mezkur yazmida ashu maqalining mezmunini tonushturimen. Eslidiki maqalining témisi «Tartinchaqliq we ijtima’iy munasiwettiki endishini yéngishning 7 xil usuli» bolup [1], uni pisxologiye doktori Deywid Shanléy (David Shanley) yazghan, hemde yene bir pisxologiye doktori we mutexessisi oqup testiqlighan. Deywid hazir bir pisxologiye doxturi bolup, u chonglardiki endishilik rohiy késili we ijtima’iy munasiwettiki ensiresh késili qatarliqlarning mutexessisi iken [2].

Mölcherlinishiche 17 milyon Amérikiliqlar öz hayatlirining melum bir mezgilide ijtima’iy munasiwette ensiresh késili (social anxiety disorder) ge griptar bolghanlarning shertige chüshidiken. Tartinchaqliqning derdini tartiwatqan chonglarning sani uningdinmu köp éship chüshidu. Teliyimizge yarisha, tartinchaqliq we ijtima’iy munasiwette ensiresh késilini yéngip, öz-özide ishench turghuzushning bir qisim ünümlük istratégiyiliri bar.

Öz-özige bolghan ishench emeliy ish-heriket, öginish, meshiq qilish, we yéngi qabiliyetlerni yétildürüshtin kélidu. Bu xuddi wélisipit minishni yéngi ögen’gen waqittiki ehwal bilen oxshash. Wélisipit minish deslepte nahayiti qorqunchluq bir ishtek tuyulidu. Emma siz gheyretke kélip, uninggha ménip sinap baqqandin kéyin, sizning bu ishni qilalaydighanliqingizgha közingiz yétip, sizde öz-özingizge bolghan ishench peyda bolidu. Ijtima’iy munasiwettiki özige bolghan ishenchmu mushuninggha oxshash yétilidu. Sizde ensiresh tuyghusining mewjut bolghanliqi bir mesile emes, emma ijtima’iy alaqidin özingizni tartish bir mesile. Ijtima’iy alaqidin özingizni tartishni toxtatsingiz, siz choqum özingizdiki endishini yéngeleysiz.

Tamaqqa uchrat turghan waqtingizda qéshingizdiki kishiler bilen paranglishing, hemde sirtlardiki ademler topi ichide yürgen waqitliringizda siz tonumaydighan ademler bilen sözlishing. Uningdin bashqa, qarshi jinstiki siz yaxshi körgen kishingizgimu yéqinlishing. Uning bilen paranglishing. Uni usulgha tarting. Uni sirtqa chiqip siz bilen bille seyle qilishqa teklip qiling.

Kishilik hayat nahayitimu qisqa bolidu. Eger siz ret qilinsingiz, uninggha perwa qilmang. Yer sharida 7 milyard adem bar. Siz ashu 7 milyard ademlerning hemmisini yaxshi körüp ketmeysiz. Ularning hemmisimu sizni yaxshi körüp ketmeydu. Bir az tewekkülchilik qilip, yéngi ademler bilen tonushung.

Oqughuchilar kulubi, bir tenheriket etriti, yaki bir oqush netijisini yaxshilash sinipi dégen’ge oxshashlargha qatnishing. Özingizge bir yéngi projékt (tetqiqat yaki ish türi) ni talliwéling, xizmettiki bir éghir wezipini öz üstingizge éling, yaki bolmisa yéngi maharettin birni ögining. Sizni özingizdiki «rahet rayoni» ning sirtigha chiqishqa mejburlaydighan ishlardin birerni qiling.

Tartinchaqliqni yéngishning usullirining biri, öz turmushingizning bir qanche saheside öz-özingizge bolghan ishenchni yétildürüp, ensiresh, meghlup bolush endishisi, ret qilinish endishisi, yaki yüzi tökülüsh endishisining sizning yolingizni tosuwélishining aldini élishtin ibaret. Siz yéngi pa’aliyetlerge qatnishish yaki yéngi ishlar bilen shughullinish arqiliq, siz menbesini bilmeydighan endishige taqabil turup, ensiresh tuyghusini yéngishning ünümlük usulini öginiwalalaysiz.

Her bir pursettin toluq paydilinip, nutuq sözlesh, doklat bérish, chaqchaq qilish yaki hékaye éytish ishlirini meshiq qiling. Turmushingizning hemme saheside köprek sözleydighan we öz idiyiliringizni köprek bayan qilidighan bolung. Meyli siz xizmet ornida bolung, dostliringiz bilen bille bolung, natonush ademler bilen bille bolung, yaki kochida yol méngip kétiwatqan bolung, burunqigha qarighanda téximu ashkare sözleshni meshiq qilalaysiz. Kishilerge öz awazingizni we öz idiyiliringizni angliting.

Öz-özige ishenchisi bar kishiler bashqilarning özi dégen gepni yaqturush yaki yaqturmasliqigha anche perwa qilip ketmeydu. Ular bashqilar bilen ortaqlishish üchün öz könglidiki geplerni deydu, paranglargha arilishidu, we bashqilar bilen munasiwetlishidu. Sizmu shundaq qilalaysiz. Endishe we tartinchaqliq sözlimey jim turushqa seweb bolalmaydu.

Bashqilarning özige natoghra baha bérip qoyushidin ensiresh ijtima’iy endishe we tartinchaqliqni keltürüp chiqiridu. Ashundaq endishini yéngishning birdin-bir usuli bashqilarning bahalash obyékti bolup bérishtin ibaret. Bu ishni özingiz bilen yéqin ötidighan we siz ishinidighan ademler bilen meshiq qilip béqing. Siz mushundaq meshiqni qanche köp qilghanséri, bashqilar sizni özlirige téximu yéqin köridu, hemde siz ashundaq kishilik munasiwettin téximu köp huzur we qimmetke érisheleysiz. Shuning bilen siz öz-özingizge we ijtima’iy alaqilerge téximu ishinidighan bolisiz.

Bashqilargha sizni bahalash pursiti yaritip bérish sizde bashqilarning özingizning heqiqiy qiyapitini biliwélishigha yol qoyush istikining bar bolushini telep qilidu. Özingizning qandaq adem ikenlikidin pexirlining. Siz qanche semimiy bolsingiz we bashqilargha sizni bahalash pursitini qanche köp yaritip bersingiz, bashqilar sizning ashundaq exlaqingizdinmu shunche bek söyünidu.

Bir adem bilen sözleshkende, uning közige qarap turup sözleng. Yol mangghanda béshingizni égiz kötürüp ménging. Sözligende könglingizni éniq we ünümlük bayan qiling. Bashqilar bilen qol tutushup yaki quchaqliship körüshüng. Bashqilar bilen sözlishiwatqanda, ulargha yéqin turung.

Etirapingizda boluwatqan ishlarni éniq bilip turung. Uxlap qalmang. Hemme waqitta özingizning tepekkurliri, héssiyatliri, sézimliri we eslimilirini bilip turung. Sizning sergüzeshtiliringizning ichide siz yoshurmisingiz yaki özingizni tartmisingiz bolmaydighan qismi yoq. Özingizni we etirapingizdiki dunyani qedirleshni ögining. «Qorqunchluq» idiyiler we héssiyatlarnimu qedirleng, hemde ularni baha bermey turup este tutung.

Siz her bir peytning ichide toluq mewjut bolup turghanda, ijtima’iy alaqiler siz özingizni qachurushqa tégishlik bir ish emeslikini tonup yétisiz. Siz paranglargha we öz muhitingizdiki her xil uchurlargha heqiqiy türde diqqet qilip turiwatqan bolghachqa, sizning ipadingiz burunqidin yaxshiraq bolidu. Köplep meshiq qilip bérish arqiliq siz özingizning etirapidiki dunyadin öginip yétildürgen ijtima’iy iqtidarliringizni toxtawsiz halda yaxshiraq ishqa sélip we ularni téximu yaxshilap, eng axirida öz-özingizge toluq ishinidighan bolalaysiz.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.