Erkin Sidiq: Némishqa Yamanliqlar Yüz Béridu?

Némishqa Yamanliqlar Yüz Béridu?

Erkin Sidiq

2015-yili 11-ayning 20-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-65497-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-37948-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8284
http://bbs.misranim.com/thread-144275-1-1.html

PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2015/20151120_bad_things.pdf

Men chet elde yashawatqili nahayiti uzun waqit boldi. Eger 1985-yili Yapon’gha oqushqa barghan waqittin bashlap hésablisam, manga chet elde yashawatqili hazir 30 yil bolghan bolidu. Chet elge chiqqandin buyan köpligen bashqa jayning ademliri, bashqa milletning ademliri, we bashqa ellerning ademlirini uchrattim. Ularning bir qismi heqqide nahayiti obdan chüshenchimu hasil qildim. Her qétim bashqa milletning kishilirini uchratqanda, hemde ular heqqide melum chüshenchige ige bolghanda, men ularni Uyghurlar bilen sélishturup turdum. Ularni men uchritip baqqan, men bille yashap baqqan, we men bille ishlep baqqan Uyghurlar bilen sélishturup turdum. Bolupmu özining bilimi da’iriside teqwaliqni eng yaxshi dawamlashturup mang’ghan, maddiy dunyagha bolghan nepsi tüpeylidin rohiy dunyasining saghlamliqini bulghimighan, aq köngül, méhriban, sewrchan, nahayiti emgekchan, we intayin chidamliq Uyghur déhqanliri bilen sélishturup turdum. Bizning yéqin tughqanlirimiz ichide ene shundaq déhqanlar köp idi. Men kichik waqtimda öyliride köp turghan, özüm nahayiti yaxshi bilidighan ashundaq déhqan tughqanlirimizning bir qismi öz ömride özliri tewe bolghan nahiye bazirighimu birer qétim bérip baqmay, bu dunyadin ayrildi. Téxi 2006-yili men yurtqa bérip, déhqan tughqanlirimni yoqlap yézigha barghanda, bir tughqinim manga yéngidin aqlighan bir charek gürüchni tenglep, «Balam, bizde sizge sowgha qilghudek yaxshi nerse yoq. Mawu gürüchni téxi yéqinda aqlighan. Bizde bar sowgha bolghudek nersining hemmisi mushu shu. Buni Amérikigha alghach kétip, her qétim tamaq étip yégende bizni eslep qoyung.» dédi. Men alghili unimisam, u qet’iy unimidi. Yene bir tughqinim öyide saqlighili bir-ikki yil bolup qalghan bir telengge chéqilmighan yangaqni élip chiqip, xuddi yuqiridiki misalgha oxshashla méning Amérikigha élip kétishimni telep qilip turuwaldi. Yéshi méningki bilen teng, kichikimizde bille oynighan yene bir tughqinimning öyide peqet birla toxusi bar iken, u ashu toxusini öltürüp, polu étip, méni méhman qildi. Tamaq gélimdin intayin teste ötti, emma u manga men hazirghiche yep baqqan polularning ichidiki eng yaxshisidek tuyuldi. U poluning temi aghzimda hazirmu bar.

Qisqisi, men ashu déhqanlarni chet elde nahayiti rahet yashawatqan bashqa millet kishiliri bilen dawamliq sélishturup turdum. Mende hemme ishlarni nezeriye jehettin chüshinishke intilidighan bir adet bar bolghachqa, kallamda tebi’iy halda mundaq bir so’al shekillendi: «Néme üchün yaxshi ademler yaman kün’ge qalidu?» Kallamgha bu so’al eng deslipide peyda bolghanda, men bu so’alning jawabi ilmiy sahede barmu yaki diniy sahede barmu, u toghruluq anche oylinip ketmidim. Emma, uninggha jawab bolidighan bilimlerge diqqet qilishni zadila toxtatmidim.

Yurtimizda yüz bergen 2009-yili tomuzdiki weqedin kéyin, men bezi ongushsizliqlargha duch keldim. Ularning ichidiki eng échinishliqi apamning tügep kétishi, we méning uning topa béshini birer qétimmu yoqliyalmasliqim boldi. Shu chaghda méning bir yiraqtiki dostum «Yaxshi ademlerge yamanliq yüz bergende» namliq bir In’glizche kitabni manga pochtidin ewetip sowgha qildi. Uni yazghan kishi Amérikida yashaydighan bir diniy zat bolup, emma u aptor Islamdin bashqa bir din’gha tewe kishi idi. Men u kitabni kem dégende 3 qétim oqudum, hemde xéli köp bilimlerge ige boldum. Yaxshi ademlerning béshigha ongushsizliqla emes, éghir musibet we nahayiti échinishliq paji’eler kélidighan ishlarningmu nahayiti köp ikenlikini yene bir qétim sistémiliq halda chüshinip yettim. Héliqi kitabning aptori yoluqqan paji’e kallamdin uzun’ghiche chiqip ketmidi. Men u kitabning asasiy mezmunini Uyghur oqurmenlerge tonushturushni qarar qilip, bir parche maqale yézishnimu bashlidim. Emma, u kitabning aptori bir Musulman ziyaliysi bolmighachqa, u kitabta otturigha qoyulghan bir qisim köz-qarashlar dinimizdiki chüshenchilerge zit kélip qélish éhtimalliqi bar idi. Shunglashqa men u maqalini püttürüp élan qilishtin waz kechtim.

Men bu yil yazda chet ellerde sayahet qilish jeryanida, özümge intayin yéqin sirdash dost bolalaydighan bir Uyghur qérindishimizni uchrattim. On ayning aldida bu qérindishimiz yurtqa tughqan yoqlashqa bérip, uning bir tughqini uning 5 yashliq we 10 yashliq ikki balisini oynitip kélish üchün sheher aylanduruwatqanda, bir mashina weqesige uchrap, héliqi ikki balisi qaza qilip kétiptu. U qérindishimiz men bilen paranglashqanda, özini tutuwélishqa pütün küchi bilen tiriship turdi. Emma, uning közidiki nemlik qurup baqmidi. Uning ayali héliqi ikki balisining resimini biz bilen bir sorunda olturghan dostlargha yighlap turup körsetkende, men u resimge qarashqa jür’et qilalmay, ornumdin turup bashqa yaqqa kettim. Bir ata-ana üchün özining kichik balisidin ayrilip qélishtin qattiq paji’e yoq. Uningdinmu bek échinishliq azab yoq. Uningdinmu bek chidighusiz aghriq yoq. Shuningdin kéyin men köp qétim öz-özümdin «Men bu inimiz üchün néme ish qilip béreleymen?» dep sorudum.

1. Manga Wetendin Kelgen Bir Parche Xet

Bir qanche heptining aldida men wetendiki bir inimizdin töwendiki bir parche xetni tapshurup aldim (Neqil):

Iltija

(Öz qismetliri we hayat heqiqetliri toghrisidiki jawablargha zariqip, qelbi puchulinwatqan bir bichare dadining nidasi )

Essalamu-eleykum hörmetlik bilimxumar aka, yaxshimusiz! Men uzundin biri sizning kishilik hayat témisidiki yazmilliringizni intayin yaqturup oqup kéliwatimen. Sizning hayat heqiqetliri heqqidiki uniwérsal bilimingizge mesitlik bilen qayil bolimen.

Men uzun waqit oylinip, andin sizge bu semimiy iltijani yazdim.

Men bir oqutquchi, yéshim 30 din halqighan bolsimu, béshimgha bir insanning béshigha kélidighan eng éghir külpetler keldi. Men bu azap qarangghuluqi ichide ganggirap axiri sizge iltija qildim.

Allahning iradisi bilen 2014-yili we bu yil (2015-yili) ikki balam bala qazagha yoluqup, bizdin bek baldur ayrildi. Uning biri bir yash, yene biri 5 yash idi. Bultur kichik balamdin ayrilip ming bir teselli we se’ériler bilen emdi ornumdin turay digende, bu yil bu qabahetlik künler béshimgha keldi. Bu qétim 5 yashliq balamdin ayrilip qélish azabi mini tügeshtürwetti. Köz yashlirim qurumidi, towa qildim, shükür éyittim, sebir qildim. Lékin xélila eqil kirip chong bolup qalghan balamning oti yürikimni köydürse, pushayman arlash xiyallar, qayghu-hesret, we balamning güzel eslimilliri yürikimni tilghidi. Eger men peqet we peqet ashu mihriban, addi-sadda déhqan ata-anamni dep ornumdin turmighan bolsam, belkim özemni tügeshtürgen bolattim (emeliyette ular aldida chandurmay yürginim bilen, öyde özüm yalghuz yaki qebre béshigha chiqip kün-künlep yighlaymen). Öydin sirtqa chiqish, xizmetdashlargha, jem'iyetke qandaq yüzlinish, we bu hayatni qandaq dawamlashturushni bilelmey qaldim. Men negila bérip, némish qilmay, balamning omaq shox simasi, güzel eslimilliri aldimgha kéliwalidu. Köz yashlirim toxtimay tökülmekte. Qayghullirimdin bixewer natonush kishilerning aldida ünsiz yighlawatimen. Men kündilik waqtimni zich orunlashturup chéniqish, ders, kütüpxanigha kirip kitap oqush bilen derdimni yiniklitishke tirshchanliq körsitiwatqan bolsammu, lékin, qelbim bezide mendin so’allargha qana’etlinerlik jawab alalmay, mini izchil qiynap, bu qayghu-azaplirimni éghirlashturmaqta.

--Ademning béshigha kelgen qismetlirning menbesi nime?

--Ademning perizenti we yéqinlirigha kelgen balayi-qazalar shu ademning bu dunyaliqtiki ish-herikiti bilen munasiwetlikmu?

--Adem bu dunyaliqta bezi qilmishliri üchün balilirining qazasi bilen jazasini tartamdu?

--Yaki bu Allahning bashqa ishlar üchün bergen bésharitimu?

--Bu ishlarda qandaq hékmet we heqiqet bardu?

Men bularning tégige yitelmey, bezide özümni eyiplep, pushayman we nadamet ilkide azablinip kétiwatimen. Men qandaq qilishim kérek? Men sizning manga telim bérip, azap qarangghuluqida puchuliniwatqan qelbimni yorutidighanliqingzgha cheksiz ishinimen!

Axirida sizning we a’ilidikiliringizning téninglarning salamet, izdinishliringizning netijilik bolushini Allahtin tileymen.

Hörmet bilen, yüriki lexte bolghan bir dada, köz yashlirida tunjuquwatqan bir insan, shundaqla sizning yiraqtiki bir qérindishingiz. (Neqil tügidi)

Men yuqiridiki xetni oqughandin kéyin, yuqiridiki ikki inimiz, we shuninggha oxshash bashqa qérindashlirimizgha bir az yardimi bolsun üchün, yuqirida soralghan so’allargha jawab tépip, uni bir maqale qilip yézip chiqish qararigha keldim. Hemde doktor Yasir Qazi bilen Oyghanning munasiwetlik léksiyilirini qaytidin izdep, tapqan léksiyilerni bir qétim anglap chiqtim. Ularning biri Oyghanning Yutyub (YouTube) tiki «Némishqa yaman ishlar yüz béridu?» dégen témida sözligen bir Xutbe léksiyisi bolup, men mezkur yazmida ashu 27 minutluq léksiyining mezmunini tonushturimen. Bu léksiye torlargha 2014-yili 5-May küni chiqiriliptu.

Kishilerning mushundaq témilargha tutqan pozitsiyisige qarap, méningche ularni chong jehettin bir qanche guruppilargha ayrighili bolidu. Ularning ichidiki heqiqiy Musulmanlar mezkur maqalida bayan qilinidighan mezmunlarni asanla qobul qilalaydu. Qalghanlarning bolsa bu mezmunlarni qobul qilish derijisimu oxshash bolmaydu. Shunglashqa men her bir oqurmendin özi muwapiq körgen mezmunnila qobul qilip, bashqa mezmunlar üstide bashqilar bilen bek köp taliship ketmeslikini soraymen. Allah buyrusa men kéyinche «Némishqa yaxshi ademge yamanliqlar yüz béridu?» dégen témida bir köp qisimliq maqale teyyarlap, yuqirida tilgha alghan kitabning mezmunini tonushturimen. Méning meqsitim yuqiridikige oxshash so’alliri bar oqurmenlerge jawab teyyarlap bérish, hemde bashqa qiziqidighan oqurmenlerge oylinish témiliri we tepekkur yip-uchliri tépip bérishtin ibaret.

Töwendikisi Oyghan léksiyisining mezmunliri [1]. Bu yerdiki kichik mawzularni men özüm qoydum. Eger eslidiki mezmun’gha öz köz-qarishimni qoshmaqchi bolsam, uni bir «ilawe» sheklide shundaq qilimen.

1-resim: Külpetlik peyt

2. Némishqa Yaman Ishlar Yüz Béridu?

Men bügün sözlimekchi bolghan téma Qur’anda nahayiti köp sözlen’gen, emma otturahal Musulmanlar nahayiti asanla qaymuqup qalidighan bir mesilidin ibaret. Bu téma bizning étiqadimiz bilen zich munasiwetlik bolupla qalmay, u yene kishiler otturisidiki paranglardimu otturigha chiqip qalidu. Nurghun kishiler bu mesilini muwapiq chüshinelmigenliki üchün, éghir derijilik azab-oqubetlerge duchar bolidighan ehwallarmu bar.

Men bügün toxtalmaqchi bolghan mesile «Némishqa yaman ishlar yüz béridu?» dégendin ibaret. Eger biz bu mesilini özimizning étiqadi nuqtisida turup toghra chüshiniwalmay turup, özliri yaman ehwallargha yoluqup azabliniwatqan kishilerge qalaymiqan geplerni qilip qoyidikenmiz, ularning azabini téximu éghirlashturuwétimiz. Mesilen, yéqinda bizning bir chong animiz ölüp ketti. U ölüp kétishtin burun bir mezgil éghir azablarni chekti. Bizning tughqanlarning bir yighilishida ashu gep chiqip qalghanda, méning bir newre tughqinim «U chong animiz yash waqtida bashqilargha yaxshi mu’amilide bolmay, bezi eski ishlarni qilip qoyghan. Shunga ölüp kétishtin burun Allah uni jazalidi» dédi. Kishiler mana mushundaq geplerni qilidighan bolup, undaq gepler bezilerge yéngi azab peyda qilip béridu.

Méning hés qilishimche, biz paranglar jeryanida ashundaq geplerni dawamliq qilip turimiz. «Némishqa sanga bu ish yüz béridu, bilemsen? Uning sewebi, Allahning sanga nahayiti achchiqi kelgen gep». Bezide ashundaq sözlerni ata-anilar öz balilirigha ishlitidu: «Pelempeydin némishqa yiqilip chüshtüng, bilemsen? Tünügün etigen men tamiqingni ye désem, sen tamiqingni yep tügetmiding. Shunga Allah séni jazalidi. Shunga sanga yamanliq yüz berdi. Gépimni anglimighanliqing üchün, sen pelempeydin yiqilip chüshtüng». Mushundaq sözlerni er-xotunlarmu bir-birige ishlitidu. Bu bir iman mesilisi.

Bu yerde men «yaman ishlar» dégende, peqet nahayiti kichik ishlarnila közde tutmidim. Bu yerde kichik ishlarnimu, we chong ishlarnimu közde tutuwatimen. Yaman ishlar bezide ayrim shexslerge yüz béridu. Mesilen, beziler mashina weqesige uchraydu. Beziler asanliqche saqaymaydighan késellerge giriptar bolup qalidu. Beziler opératsiye qilinmisa bolmaydighan bir haletke kélip qalidu. Beziler birer a’ile ezaliridin ayrilip qalidu. Beziler xizmitidin boshitilip, iqtisadiy qiyinchiliqqa duch kélidu. Bezide birer jama’et yaki birer mehelle balayi’apetke uchraydighan ehwallarmu bar. Mesilen, bezi jaylarni qiyan éqitip kétidu. Bezide bir yer tewresh bilen yüz minglighan kishiler qiyin ehwallargha qalidu. Bezide ichki urush yaki döletler arisidiki urushlar partlap qélip, burun tinch ötüwatqan bir rayonning xelqi turupla bir urushning ichige kirip qalidu. Démek, yuqiriqidek ishlar her küni ayrim shexslergimu yüz bérip, bezide uningdin chongraq da’iridimu yüz béridu.

(1) Ishlar Zenjirsiman Yüz Bermeydu

Men bügünki Xutbide peqet indiwidu’allar da’irisidiki yaman ishlar üstidila toxtilimen. Bumu bir nahayiti muhim mesile. Mesilen, men bezide bir ademning aghrinip sözlep ketkinini anglaymen: «Allah bügün mendin renjip qalghan oxshaydu, shunga manga bir qanche yaman ishlar yüz berdi». Siz orningizdin waqtida turmaysiz, yolgha aldirap chiqip xata yolgha kirip qalisiz, bu yolda bir weqe yüz bergenliki üchün siz xizmetke kéchikip qalisiz, andin siz bu ishlarni Allahtin körisiz.

Birinchidin bu bir murekkep mesile. Ikkinchidin, Qur’anda külpet yaki musibet (musibah) heqqidiki ayetlerdin nechche oni bar. Hazirqi Erebchide «musibet» dégen sözning menisi «külpet, chong balayi’apet» dégenlerni öz ichige alidu. Qedimki Erebchide «musibet» dégen söz «nishan’gha del tegküzüsh» dégen sözdin kelgen. Shunglashqa bu söz «külpet, weqe, hadise» qatarliq yaman ishlarni körsitidighan bolsimu, Allah Qur’anda «külpet, weqe, hadise» dégendek sözlerni ishletmey, «musibet» dégen sözni ishlitidu. Yeni, Islamdiki teqdir chüshenchisi boyiche, bu söz Allah aldin pilanlap, del jayigha tegküzüp atqan oqyadek ishlar üchün ishlitilgen. «Del jayigha tegküzüp qilin’ghan ish» meniside ishlitilgen.

Mesilen, bir adem özi yoluqqan bir ishni mundaq dep oylishi mumkin: Mashinam yolda buzulup qélip, ishqa kéchikip qaldim. Netijide xizmitimdin boshitiwétildim. Netijide ayalimdin ajriship kettim. Men ashundaq ademdin birini uchratqan. Bundaq ademler seweb-netije, seweb-netije, yene seweb-netije munasiwiti boyiche, yüz bergen hemme ishlarni eng desleptiki bir weqege chétiwalidu. Emeliyette her bir kélishmeslik indiwidu’al bolidu. Ular bir-birini keltürüp chiqarghan bolmastin, Allahning buyrushi bilen ayrim-ayrim yüz bergen bolidu. Allah ashu ishlarning her birining ayrim-ayrim yüz bérishige yol qoyidu. Siz yene bir ademningki bilen opmu-oxshash bir ehwalning ichige kirip qélip, yene bir ademge bir yamanliq yüz bérip, emma sizge undaq yamanliq yüz bermeydighan ishlar köp. Allah yene bir ademge sizningkige oxshimaydighan bir ishni buyrughan bolidu. Shunglashqa «musibet» heqqide biz bilishke tégishlik birinchi ish, u bir ayrim ish, kishilerge ayrim-ayrim qaritilghan ish bolidu. U hergizmu zenjirsiman yüz béridighan ishlar emes.

(2) Sewr we Tebrik

Süre Beqerede mundaq bir ayet bar: «Sebir qilghan ademni tebrikligin.»

Ilawe: Bu 2-süre 155-ayetning bir qismi bolup, Uyghurche Qur’anda u mundaq dep yéziliptu: «Biz silerni bir’az qorqunch bilen, bir’az qehetchilik bilen we malliringlargha, janliringlargha, baliliringlargha, zira’etliringlargha yétidighan ziyan bilen choqum sinaymiz. (Béshigha kelgen musibet, ziyan-zexmetlerge) sewr qilghuchilargha (jennet bilen) xush xewer bergin.» Yeni, Oyghanning chüshendürüshidiki «tebrikligin» dégen söz, Uyghurche Qur’anda «jennet bilen xush xewer bergin» dep éliniptu.

Yeni, siz we men bir qiyin ehwalgha yoluqqanda, Allah bizdin sewr qilishni telep qilghan. Bir adem sewr qilishqa tégishlik bir ishning ichige kirip qalghanda, biz uning yénigha bérip «Mubarek bolsun!» démeymiz. Undaq dések muwapiq bolmaydu. Biz peqet birer xushalliq ish üchünla, közligen bir ishimiz ongushluq pütkendila bir-birimizni tebrikleymiz. Undaqta Allah némishqa «Sewr qilghan kishilerni tebrikligin», deydu? Buning sewebi, Allahqa ishinidighan kishilerning bundaq ishlargha tutidighan pozitsiyisi pütünley bashqiche bolidu. Éhtimal béshingizgha kelgen barliq azabliq ishlargha yoshurun’ghan meqset peqet birla bolushi, yeni sizde sewrni yétildürüsh bolushi, eger siz ashu nishanni emelge ashuralisingiz, siz tebriklinishke layaqetlik bolushingiz mumkin. Biz mushu dunyadiki nersilerge érishishni nishan qilimiz. Emma Allahning heqiqiy nishani bolsa sizge sewr qilishni ögitish bolushi mumkin. Bashqa nishanlar bilen sélishturghanda, sewr qilishni öginish chongraq nishan bolup hésablinishi, shunglashqa ashundaq bir nishanni ishqa ashuralisingiz, siz tebriklinishke layiq bolushingiz mumkin.

Bizning könglimizde ishqa ashurmaqchi bolghan nurghun ghayiler bar. Emma, Allah sizning yürikingizde uningdin köp qimmetlik bolghan bashqa bir ghaye bar bolup, uni emelge ashurush neqeder qimmetlik ikenlikini siz bilmeysiz, deydu. Uning qimmiti sizni tebrikleshke erziydighan derijide yuqiri, deydu.

Yuqiridiki ayettin kéyinla Allah yene mundaq deydu: «Biz elwette Allahqa tewemiz, elwette Allahqa qaytimiz.»

Ilawe: Uyghurche Qur’andikisi: «Biz elwette Allahning igidarchiliqidimiz (yeni Allahning bendilirimiz), choqum Allahning dergahigha qaytimiz.» (2:156)

Kishilerning béshigha bir külpet kelgende, ularning aghzidin shu waqitning özidila chiqidighan 1-söz «Biz Allahqa qaytimiz, uningda gep yoq, biz peqet uningghila qaytimiz» dégendin ibaret bolidu. Buning menisi biz igimizge qaytimiz, dégendin ibaret. Biz bir külpetlik ishqa yoluqqanda, yuqiridikidek gepni qilish yaki ashundaq oylashning arqisida bir hékmet bar bolup, biz shu toghruluq oylanmisaq bolmaydu. Yeni, siz bir yaman xewerni anglighanda, «Biz elwette Allahqa tewemiz, elwette Allahqa qaytimiz» désingiz, siz bir mukapatqa érishisiz. «Sewr qilghan ademni tebrikligin» dégen ayette ishlitilgini bir yalghuz adem nami bolup, uning menisi qiyamet küni peyghember eleyhissalam sewr qilghan kishilerning yénigha kélip, ularni ayrim-ayrim tebrikleydu, dégendin ibaret. Biz yuqiridiki uqumlarni biliwalghandin kéyin, Allahtin qiyamet küni peyghember eleyhissalam tebrikleydighan kishiler qataridin orun bérishni tileymiz. Sizni a’ilingizdiki bir kishi tebrikligini bilen mektipingizning bashliqi tebrikligini oxshimaydu. Yuqiridiki ayette Allah peyghember eleyhissalamni sewr qilghanlarni tebrikleshke buyruydu. Biz ashundaq tebriklen’güchilerning biri bolushni isteymiz.

Men hazir silerge bir misal keltürey. Silerning béshinglargha kelgen külpet bu misaldikidin jiq éghir, jiq échinishliq bolushi mumkin. Shunglashqa bu misalni özünglarning ehwaligha tetbiqlap turup anglanglar. Men bir yéngi mashina sétiwélip uzun ötmey, yolda kétiwatqanda bu mashina buzulup qalsun. Shuning bilen méning nahayiti achchiqim kélidu. Kallamda «bu méning mashinam» dégen uqum bar bolghachqa, bu ishqa nahayiti achchiqim kélip kétidu. Emma mashina buzulup qalghan haman «Biz elwette Allahqa tewemiz, elwette Allahqa qaytimiz» dégen ayet boyiche «méning héch némem yoq, men Allahqa tewe» dep oylisam, méning könglümde peyda bolidighan héssiyatlar bashqiche bolidu. U chaghda men héch qandaq nersining igisi bolmighachqa, birer nerse üchün aghrinmaymen. Kishiler bir nersige igidarchiliq qilish hoquqigha érishse, u nersidin ayrilip qalghanda achchiqlinidu. Emma bu ayet boyiche bolghanda, siz héch némining igisi emes. Siz héch némige ige emes. Shunglashqa külpetke ashu ayet boyiche qarisingiz, könglingiz aram tapidu. Siz bu hayatta érishidighan hemme nerse Allahning sizge ata qilghan sowghitidur. Shunglashqa siz bir nersidin ayrilip qalghanda, siz özingizning nersisidin quruq qalmaysiz. Biz özimizning qoli, puti, közi, we tili qatarliq nersilerge heqliqtek oylaymiz. Emeliyette ular özimizge tewe emes. Biz ularni pul tölep alghan emes. Ularning hemmisi Allahqa tewe.

Bu ayetning kéyinki qismida «biz elwette Allahqa qaytimiz», déyilidu. Bizde hazir mewjut bolup turuwatqan mesililerning héch qaysisi menggülük emes. Meyli u pul mesilisi, salametlik mesilisi, a’ile mesilisi bolushidin, yaki u keypiyat jehettiki mesile, fizikiliq mesilige oxshash bashqa bir mesile bolushidin qet’iynezer, ular menggülük emes. Uning sewebi, siz bilen menmu menggülük emes. Biz menggülük bolmay turup, qandaqmu bizning mesililirimiz menggülük bolsun? Kéyinche bundaq mesililer yoq bolup kétipla qalmay, menmu yoq bolimen. Menmu Allahqa qaytimen.

Biz hemme ishlargha toghra nuqtidin qarishimiz kérek. Hemme ishlar heqqide toghra höküm chiqirishimiz kérek. Shundaq qilghanda biz üchün eng muhim ishning qaysi ikenlikini bileleymiz. Eger siz ishlar üstide toghra höküm chiqarmaydikensiz, zéhningizni xata ishqa merkezleshtürüp qoyisiz.

Méning oqutquchim manga dawamliq mundaq bir ishni deytti: Siz ot ketken bir binaning ichide turup, uning témini qandaq rengde sirlash üstide oylinip turmang. Aldi bilen su tépip, otni öchürüng. Xuddi mushuninggha oxshash, hemme waqitta ishlarning muhimliq derijisi, muhimliq tertipi bar bolidu. Biz aldi bilen omumiy menzirini chüshinishimiz kérek. Bu yerdiki omumiy menzire biz hemmimizning Allahqa tewe ikenlikimizdur. Bezide siz bilen méning béshimgha bir külpet peqet özimizning Allahqa tewe ikenlikini agahlandurup qoyush üchünla kélishi mumkin. Eger biz bu nuqtini chin yürikimizdin chüshensek, biz üchün sewr qilish asan’gha toxtaydu. Shuning bilen biz béshimizgha kelgen külpetlerge sewr qilip, peyghember eleyhissalamning tebriklishige érishimiz.

(3) Hemme Ishlarni Allahtin Körüshke Bolmaydu

Yuqirida men bir musibetke nisbeten biz qandaq pozitsiye tutishimiz kérekliki heqqidiki bir ayetni chüshendürüp öttüm. Emdi men musibet, qiyinchiliq, külpet, we qiyin ötkeller qatarliq biz hayatimizda duch kélidighan bezi ishlar üstide toxtilimen.

Qur’anda ikki guruppa ayetler bar. Ularning bir guruppisida bir ademning béshigha kelgen külpetlerning hemmisi, meyli ular yer yüzide yüz bersun yaki asmanda yüz bersun, ular alliqachan depterge yézilip bolghan, yaki Allah teripidin buyrulghanliqi bayan qilinidu. Mesilen, bir ademning bir kichik balisi ölüp ketse, u adem «balam kechüridighan hayat emdi kéletti; uning aldida bir uzun hayat bar idi», déyishi mumkin. Emeliyette bolsa u balining ölüp kétishi shundaq buyrulghan ish bolidu. Méning mushu yer sharidiki sepirimning uzunluqi alliqachan békitip bolun’ghan. Sizningmu shundaq. Her bir insanning bu yer yüzide qanchilik uzun yashaydighanliqini Allah burunla békitip bolghan. Shunglashqa ölüp ketken bir adem heqqide siz «Eger u bügün hayat bolghan bolsa» démeng. Uning bügün hayat turmaydighanliqi alliqachan buyrulup bolghan.

Bu guruppigha tewe ayetlerning yene birside «Eger Allah yol qoymaydiken, sanga héch qandaq bir külpet kelmeydu (4:79)» (No calamity will strike you, except by Allah’s permission) déyilidu. Bu ayetning Uyghurche Qur’andiki terjimisi: «Sanga yetken yamanliq (qilmishliring tüpeylidin) özüngdindur» iken. Iman éytqan kishiler mundaq bir güzel sözni ishlitidu: Allah biz üchün yézip qoyghan külpetlerdin bashqisi bizning béshimizgha kelmeydu. Bu yerde «Allah bizge qarshi yézip qoyghan» dégen söz ishlitilmey, «biz üchün yézip qoyulghan» dégen söz ishlitilgen. Mana bu Allah bizge ögetken, bizning qiyinchiliqlargha tutidighan pozitsiyimizdur.

Ulardin bashqa, Qur’anda yene bir xil ayetler bar bolup, ularda «Ularning béshigha kelgini, ular özliri qilghan ishning rezilliki», «Béshinggha qandaq qiyinchiliq kelgen bolsa, uni öz qilmishing keltürüp chiqarghan» déyilidu. Yeni, bir xil ayetlerde «külpetni Allah buyrughan» déyilse, yene bir xil ayetlerde «külpetni özliri keltürüp chiqarghan» déyilidu. Undaqta biz bu ikkisini qandaq birleshtürimiz?

Birinchidin, süre Al Imran (3-süre) din bashqa yerde Allah hergizmu «Ulargha dégin, bu ularning öz gunahidin bolghan» démeydu. Buning menisi shuki, bir ademning béshigha birer külpetlik ish kelgende, biz uninggha «Bu séning öz gunahingdin bolghan, bu séning öz qilmishingdin bolghan» démeymiz. Biz töwendikidek geplerni hergizmu démeymiz: «Sen némishqa rak késili boldung, bilemsen? Chünki sen künige 5 waq namaz oqumiding.» Ikkinchidin, Ohud urushi jeryanida Allah peyghember eleyhissalamgha mundaq deydu: «Ulargha dégin, buni ularning öz qilmishliri keltürüp chiqarghan.» Ohud urushining deslipide Musulmanlar qarshi terepni yéngiwatatti. Musulmanlar paydiliq jaylarni igiligen bolup, düshmenler qéchiwatqan idi. Emma kéyinche Musulmanlar qolidiki paydiliq jaylarni tashlap, olja bulashqa atlinip kétidu. Shuning bilen dolqunning yönilishi qarimu-qarshi terepke özgirip, Musulmanlar paydisiz orun’gha chüshüp qalidu. Bu ayetning menisi, siz hemme seweblerni Allahtin körsingiz bolmaydu, dégendin ibaret. Eger siz yolda mashinini ölchemdin téz heydep, birer weqege yoluqup, andin gunahni Allahqa ittirip qoysingiz bolmaydu. Bundaq ehwalda siz «Bu ish Allahning teqdiri bilen boldi», désingiz bolmaydu. Bu weqe sizning sewenlikingiz tüpeylidin yüz bergen bolidu. Bénzin méyida mangidighan mashiningizgha dizél méyini qoyup, mashiningiz mangmisa, «Bu Allahning teqdiri bilen bolghan», désingiz bolmaydu. Bundaq ehwalda mes’uliyetni siz öz üstingizge élishingiz, uni Allahqa ittirip qoymasliqingiz kérek. Siz oqush püttürüp bolup, her küni öyingizde olturuwélip, andin «Allah manga birer xizmetni buyrumidi», désingiz bolmaydu. Allah bir xizmetni bir texsige qoyup, birer perishtidin sizge mangdurup bermeydu.

Ilawe: Yéqinda inimiz Qeyser Mijit Amérikida chiqidighan «Nyu york Dewr Géziti» ge bésilghan bir parche maqalini terjime qilip, uni «Qeyser Mijit terjimisi: Islamdiki tragédiyilik teqdirchilik» dégen témida Uyghurche torlargha chiqardi (Mesilen: http://bbs.bagdax.cn/thread-37050-1-1.html). Ashu maqalidiki mezmun yuqirida sözlen’gen mezmunlarni béyitidighan bolup, men téxi oqup baqmighan oqurmenlerge ashu maqalini bir qétim oqup béqishni tewsiye qilimen.

Qur’anda mana mushundaq tengpungluq bar. Eger sizge yüz bergen bir ish sizning kontrolluqingiz astida bolmisa, u ishni Allah buyrughan bolidu. Kelkün sizning kontrolluqingiz astida emes. Bashqa bir ademning mashinisi sizning mashiningizni soquwetse, u sizning kontrolluqingizdiki ish emes. Eger siz bir irsiyetlik normalsizliq késilige giriptar bolup qalsingiz, u sizning kontrolluqingizdiki ish emes. Eger siz her küni 4 qap tamaka chékish sewebidin birer késelge giriptar bolsingiz, doxtur sizge shékerni kontrol qilishni dep tursimu siz her küni chaygha shéker sélip ichip, késilingizni éghirlashturuwalsingiz, u halda siz gunahni Allahqa ittirip qoyalmaysiz. Allahqa ishinidighanlar mes’uliyetchanliq bilen ish qilishni öginishi kérek.

Yuqiridiki ikki xil külpetning qaysisi béshingizgha kélishidin qet’iynezer, eger u bir ölümni öz ichige élipla qalmaydiken, uningda Allahning sizge bergen bir sowghiti bar. Yeni, siz u ishtin sawaq élip, buningdin kéyin ishlarni yaxshiraq qilip méngishingiz kérek.

Öz xizmitidin boshitilghan kishilerdin 2 xilila bar. Ularning bir xili bu ishni Allahtin köridighanlar. Yene biri bolsa özidin köridighanlar. Bezide iqtisadning hemme yerde töwenlep kétishi tüpeylidinmu kishiler xizmitidin ayrilip qalidu. Emma siz her küni ishqa kéchikip kélip, wezipingizni tügetmey, bashqilar bilen bolghan alaqe-munasiwet ishlirini yaxshi qilmay, sizge her küni kelgen xetlerge waqtida jawab bermey, shuning bilen xizmettin boshitilghan bolsingiz, sewebni Allahqa artmang. Bundaq ehwalda sizning ishtin chiqirilishingiz bir zörüriyet bolup qalidu. Eger siz yuqiriqidek seweb bilen ishtin chiqirilidikensiz, u Allahning sizge bergen sowghiti bolup hésablinidu. Bundaq ehwalda siz kéyinki xizmet orningizda yuqiridikidek mesililerni sadir qilmaysiz. Siz u ishlardin sawaq alisiz. Bezide béshimizgha kelgen külpetler bizni yaxshiraq insan qilip özgertidu. Bizni yaxshiraq Musulmanlargha özgertidu. Bizni burunqidin küchlük ademlerge aylanduridu. Bizni téximu mes’uliyetchan qilidu.

Yuqiridiki mezmunlardin biz mundaq xulasige kélimiz:

--(1) Biz özimizni béshimizgha bir külpet kelgende, derhalla «Biz elwette Allahqa tewemiz, elwette Allahqa qaytimiz» deydighan qilip chéniqturushimiz kérek.

--(2) Biz bashqilargha «Béshinggha yaman künlerning kélishi Allahning sewebidin bolghan» démeymiz. Eger bizning shundaq dégümiz kélip ketse, uni özimizge deymiz. Ghayib (körünmes) dunyadin birer ish yüz bergende, yaki Allah birer ishni qilghanda, uning néme üchün yüz bergenlikini siz békitmeysiz—Allah undaq ishlarni hergizmu sizge chüshendürmeydu, shunga sizde undaq qilish hoquqi yoq.

--(3) Eger özimizge birer ish yüz béridiken, u biz kontrol qilalaydighan ishmu yaki kontrol qilalmaydighan ishmu, aldi bilen shuni békitimiz. Eger u biz kontrol qilalmaydighan ish bolsa, uni Allah buyrughan bolidu. Eger u biz kontrol qilalaydighan bir ish bolsa, biz uning mes’uliyitini öz üstimizge alimiz. Xataliqimizni étirap qilimiz. U ishni biz özimiz keltürüp chiqarghan, uni özimizning xata ish-herikiti keltürüp chiqarghan bolidu.

Oyghanning Xutbe léksiyisining mezmuni mushu yerde axirlashti.

3. So’allargha Jawab

Maqalining 1-bölümidiki manga wetendin kelgen xette mendin bir qanche so’allar soralghan bolup, töwende men ulargha qisqiche jawab bérip ötimen. Men béridighan jawablar méning Oyghanning yuqiridiki léksiyisi we özüm anglighan Oyghan bilen Yasir Qazining bashqa léksiyiliridin alghan tesiratimdinla ibaret. Méning jawabimdiki tüzitidighan we toluqlaydighan jaylirigha bashqa qérindashlarning yardem qilishini soraymen.

(1)Ademning béshigha kelgen qismetlirning menbesi néme?

Menbesi ikki: Biri Allah, yene biri özimiz. Bir ademning béshigha bir külpet yaki yamanliq kelgende, uning qaysi xilgha tewelikini özi ayrip chiqishi kérek.

(2) Ademning perzenti we yéqinlirigha kelgen balayi-qazalar shu ademning bu dunyaliqtiki ish-herikiti bilen munasiwetlikmu?

Yaq, undaq emes. Allah her bir adem qilghan sawabliq ishlar bilen sadir qilghan gunahlarni birdin ayrim depterge xatirilep mangidighan bolup, qiyamet küni her bir ademning soriqini ayrim qilidu. Allah hergizmu dadisi sadir qilghan gunahlar üchün balisini jazalimaydu.

(3) Adem bu dunyaliqta bezi qilmishliri üchün balilirining qazasi bilen jazasini tartamdu?

Yaq, undaq ish hergizmu yüz bermeydu. Qalghan jawab 2-so’alning jawabi bilen oxshash.

(4) Yaki bu Allahning bashqa ishlar üchün bergen bésharitimu?

Shundaq bolushimu mumkin, bolmasliqimu mumkin. Eger yüz bergen yamanliq siz kontrol qilalaydighan ishlargha tewe bolsa, Allah sizge 1-qétimdiki ishtin sawaq élip, uningdin kéyin oxshash yamanliqning tekrar yüz bérishining aldini élishqa buyrughan.

(5) Bu ishlarda qandaq hékmet we heqiqet bardu?

Bundaq ishlardiki hékmet Oyghanning yuqiridiki léksiyiside xéli obdan chüshendürülgen. Shunga ularni bu yerde tekrarlimaymen.

4. Axirqi Söz

Mende Musulmanlar «Hemme ishlar Allahning orunlashturushi bilen bolidu» dep qaraydu, dégen chüshenche shekillen’gili xéli uzun waqit bolghan bolup, men ashu ibarini yaki uning azraq özgergen nusxisini özüm oqughan matériyallarda dawamliq uchritip turdum. Shunga ashu bir jümle sözni özümning «Buyrulghan yardem we tirishchanliq — Bedri urushidin oylighanlirim» dégen maqalisining köp yerliride tilgha aldim. Emma, bu qétimqi izdinishimdin kéyin, bolupmu Oyghanning yuqiridiki léksiyisini anglap özleshtürüwalghandin kéyin, yuqiridiki bir jümle sözning Islamdiki munasiwetlik uqumlargha toluq wekillik qilalmaydighanliqini tonup yettim. Yeni, u söz eslide mundaq dep élinsa toghra bolidiken:

--Insanlarning kontrolluqi astida emes ishlar Allahning orunlashturushi bilen bolidu.

--Insanlar özliri kontrol qilalaydighan yamanliq yaki külpetlerni insanlarning öz ish-heriketliri keltürüp chiqiridu.

Oyghanning léksiyisidiki bir qisim mezmunlarni bir qisim oqurmenler qobul qilalmaydu. Men ashundaq oqurmenlerning tallishigha hörmet qilimen. Shuning bilen bille, men barliq oqurmenlerdin bashqilarning tallishigha, bolupmu mezkur maqalining mezmunlirini qobul qilalaydighan oqurmenlerning tallishigha hörmet qilishini ümid qilimen. Insanlar indiwidu’allardin terkib tapqan bolghachqa, melum bir mesilide hemme ademlerning oxshash oylinishini wujudqa chiqirish mumkin emes. Mezkur maqale birer musibetke uchrighan, béshigha birer yamanliq yaki birer külpet kelgen qérindashlirimiz bilen zich munasiwetlik bolghachqa, men bezi oqurmenlerning qalaymiqan gep qilip, yüriki ézilgen qérindashlirimizning derdining üstige yéngi derd qoshup bermeslikini iltija qilimen.

Men özümning «Buyrulghan yardem we tirishchanliq — Bedri urushidin oylighanlirim» dégen maqaliside Allahning qandaq kishilerge yardem qilidighanliqini bayan qildim. Men yuqirida tilgha alghan «Yaxshi ademlerge yamanliq yüz bergende» dégen kitabta, Allah birer yamanliqqa uchrighandin kéyin öz-özini azablashni toxtatqan kishilerge yardem qilidighanliqini bayan qiliptu. Men yuqiridiki manga xet yazghan inimiz we shuninggha oxshash béshigha éghir künler chüshken bashqa qérindashlarning bu sözni ésidin chiqarmasliqini ümid qilimen. Hemde ulargha könglidiki azab-oqubetler üstidin ghalip kélidighan sewr tileymen.

Paydilinish Matériyali:

[1] Why Do Bad Things Happen (Khutbah 04-25-14)

https://www.youtube.com/watch?v=zj3WRz1JpJE

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.