Erkin Sidiq: Medeniyet, Islam we Bid’et

Erkin Sidiq

2015-yili 12-ayning 25-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-66054-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-41074-1-1.html

http://bbs.misranim.com/thread-145969-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8487

PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2015/20151225_culture_vs_islam.pdf

Yéqinda bir qérindishimiz men torlargha chiqarghan «Tirishchanliq we ibadet (2)» dégen maqalining astigha inkas yézip, manga bir iltimas sundi. Uning inkasining munasiwetlik qismi mundaq (neqil):

Essalamu eleykum hörmetlik bilmxumar ustaz! Siz Yasir Qazi we Oyghan'gha oxshash diniy alimlarning teblighliridin paydilinip, yaki ular bilen alaqilishish arqiliq, «bid’et» toghrisidiki hedisning toghra menisi «dinda esli yoq bolup, kéyin yéngidin peyda bolghan ishlar bid'et», dégendin ibaret ikenlikini éniqlap bergen bolsingiz. Bid'et heqqidiki közqarash öz menisini tapsa, Musulmanlar arisidiki, bolupmu Uyghurlar arisidiki ziddiyet we azghunluqlarni peseytip, ittipaqliqni qolgha keltürgili bolatti, dep qaraymen . Allahqa amanet (eslidiki inkasning qalghan qismi qisqartildi).

Bid’et mesilisi men özümmu chüshiniwélishni arzu qilip kelgen bir mezmun bolup, yuqiridiki inkasni körgendin kéyin, men Yasir Qazi bilen «Oyghan» ning torlardiki léksiye-doklatlirini bir az tekshürüp kördüm. Hemde Yasir Qazining mushu téma üstide élip barghan bir söhbitining sin höjjitini taptim. Bu söhbetni Amérikida ishlinidighan, In’glizche «The Dean Show» dep atilidighan bir téléwizor programmisi Yasir Qazi bilen élip barghan bolup, u torlargha 2008-yili 3-Iyulda chiqiriliptu. Yeni, bu söhbet Yasir Qazi Amérikidiki Yali Uniwérsitétida «Islam Tetqiqati» kespining doktorluq oqushini dawamlashturuwatqan bir waqitta ötküzülüptu [1]. Bu sin höjjitining uzunluqi 47 minut bolup, uning témisi «Medeniyet bilen Islamning Perqi, we Bid’et» iken. «The Dean Show» dep atilidighan In’glizche programma pütün dunyagha simliq téléwizor we sün’iy hemrah dolqunliri arqiliq tarqitilidighan bolup, uning körgüchiliri milyonlap sanilidiken [2]. Bu programmida bügünki kündiki Musulmanlar yoluqqan mesililer üstide Yasir Qazi bilen élip barghan söhbetler köp bolup, men ularning beshtin köprekini qayta-qayta anglap chiqtim. Mezkur yazmida «Medeniyet bilen Islamning Perqi, we Bid’et» dégen témidiki söhbetning asasiy mezmunlirini tonushturimen.

1-resim: Uyghurlarning topa béshidiki diniy pa’aliyitidin bir körünüsh.

Maqalidiki kichik témilarni men özüm qoydum. Eger bu yazmigha özümning köz-qarashlirini qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe» sheklide ayrim qisturup qoyimen. Töwendikisi ashu söhbetning mezmuni. Bu söhbette bir «Eddi» (Eddie) isimlik program bashqurghuchisi Yasir Qazidin so’al soraydu. Uninggha qarita Yasir Qazi jawab béridu.

So’al: Némining medeniyet, némining Islam ikenlikini qandaq perq étimiz?

1. Islam Dini Mukemmel Dindur

Biz Musulman bolush süpitimiz bilen mundaq bir ishqa ishinimiz: Allah peyghember eleyhissalamni bizge ülge qilip ewetken. Uning wezipisi bizge özimizning Musulman bolush süpitimiz bilen qaysi ishlarni qilishimiz kéreklikini chüshendürüp qoyush. Bizge dinimizni ögitip qoyush. U bizge dindin xaliy ilim-penni, inzhénérliq, fizika, we matématikini ögitip qoyush üchün ewetilgen emes. U Allahning elchisi bolup, bizge némige ishinishimiz kérekliki, dinning da’irisi ichide bizning qaysi ishlarni qilimiz kérekliki, qandaq ishlar bizni Allahning jazasidin saqlap qalidighanliqi, we qandaq ishlar bizni jennetke kirish imkaniyitige ige qilidighanliqini ögitip qoyush üchün ewetilgen. Ashundaq wezipilerni estin chiqarmighan asasta, peyghember eleyhissalam bizge Islamning hemme uchurlirini toluq yetküzdi. Bashqiche qilip éytqanda, peyghember eleyhissalam bizge yetküzgen uchurlarda héch qandaq müjmellikke orun bermidi. Héch qandaq özgirishkimu orun qoymidi. Chünki, u ekelgen telimatlar menggülük telimatlardur.

U hedislerning biride «Men siler üchün bir tüz yol, bir nurluq yol hazirlap qoydum. U xuddi kéche bilen kündüzning perqidek éniq», deydu.

U yene bir hediste mundaq deydu: Allah ewetken her bir peyghember öz ümmetlirige özi bilidighan yaxshi ishlarning hemmisi bilen özi bilidighan yaman ishlarning hemmisini dep, shu arqiliq öz ümmetlirini ashu yaxshi ishlarni qilip, ashu yaman ishlardin saqlinish imkaniyitige ige qilidu.

Peyghember eleyhissalam yene bir hediste mundaq deydu: Men silerge dep bergen usullardin bashqa silerni Allahqa yéqinlashturidighan usul yoq. Shundaqla men silerge dep bérip, silerni agahlandurghan ishlardin bashqa silerni Allahtin yiraqlashturup, dozaxqa yéqinlashturidighan ishlarmu yoq.

Shuning üchün biz, xuddi Allah Qur’anda déginidek, Islam dini bir teltöküs we mukemmel din, dep qaraymiz. Qur’andiki eng axirida nazil qilin’ghan ayette mundaq déyilidu: Men bügün dinimni siler üchün teltöküs tamamlap we mukemmelleshtürüp berdim.

Ilawe: Yuqiridikisi 5-süre 3-ayetning bir qismi bolup, u Qur’anning Uyghurche terjimiside mundaq dep éliniptu: «Bügün silerning dininglarni pütün qildim, silerge némitimni tamamlidim, Islam dinini silerning dininglar bolushqa tallidim.»

Siz mukemmel nersini yamimaysiz. Siz uningdin bir nersini éliwetmeysiz, we uninggha bir nersini qoshup qoymaysiz. Mukemmel nersining oxshimighan nusxisi bolmaydu, yeni 1-nusxisi, 2-nusxisi, we 3-nusxisi dégendek oxshimighan nusxiliri bolmaydu. Undaq nerse mukemmel nersidur. Yumshaq détallarning oxshimighan nusxiliri bar bolidu, sewebi ular mukemmel nersiler emes. Ularning kashilisi, mesilisi we nuqsanliri bar bolidu. Shunglashqa siz ular üstidin yamaqchiliq yaki yaxshilash élip bérip, andin ularning yéngi nusxilirini, yaki yéngi mehsulatlarni ishlep chiqisiz. Eger kishiler bir mehsulat üstide qilghili bolidighan we qilishqa tégishlik ishlarning hemmisini qilip, bir mukemmel mehsulatni ishlep chiqarghan bolsa, andin siz bérip uni özgertsingiz, u bir mesile bolup qalar idi. Yeni, siz uni özgertsingiz, uni peqet nacharliqqila özgertisiz. Bizning dinimiz heqqidiki köz-qarishimiz ene shu.

Peyghember eleyhissalam Allahqa ibadet qilishqa a’it biz bilishke tégishlik hemme ishlarni bizge dep bolghan. Eger birer adem kélip «Men Allahqa ibadet qilishning yaxshiraq usulini bilimen», deydiken, u bir éghir mesile bolidu. Chünki, uning dégini «Men Muhemmed eleyhissalamdin yaxshiraq bilimen», dégen menini bildüridu. Shunglashqa héch qandaq Musulman kishi undaq gepni qilmaydu.

2. Diniy Ibadet Ishliri Peyghember Eleyhissalamning Sünniti Boyiche Bolidu

Sahabilerning beziliri «Peyghembirimiz nahayiti ulugh bolghanliqtin bezi ishlarni qilmisimu bolidu, emma u qilmighan ashu ishlarni biz qilsaq boluwéridu; bezi ishlarni biz uningdin köprek qilsaq boluwéridu», deydu. Peyghember eleyhissalam u geplerni anglighandin kéyin, sahabilerni yighip, ulargha: «Méning sünnitim (yeni méning usulum) eng yaxshi sünnet. Eger bir adem méning sünnitimdin ayrilidiken, men uning bilen munasiwetni üzimen», deydu. Bizning dinimiz bizdin peyghember eleyhissalamning telimatlirigha asasen bir muwapiq usulda yashishimizni telep qilidu. Ularning ichide diniy ibadet pa’aliyetlirimu bar.

Shunglashqa her qandaq bir waqitta bir adem kélip: «Biz Allahqa mundaq mundaq ibadet qilishimiz kérek», deydiken, siz u ademge hörmet bildürgen asasta uningdin mundaq bir addiy so’alni sorisingiz boluwéridu: «Bu bir nahayiti yaxshi ish iken. Peyghember eleyhissalam qeyerde ashundaq ish-heriketni qilghan, shuni manga dep bérelemsiz?» Yaki siz bashqa bir ölimaning qéshigha bérip, bu ishni uningdin sorisingizmu bolidu, yaki bolmisa siz Muslim yaki Buxari hedislirini özingiz tekshürüp, ashundaq ishning bar-yoqluqini özingiz jezmleshtürsingizmu boluwéridu. Ashundaq izdinishingizning netijiside siz peyghember eleyhissalamning rastla ashundaq déginini bayqisingiz, siz shu boyiche ish körsingiz boluwéridu.

Emma, eger héliqi kishi «Manga u gepni oqutquchim dep bergen», yaki «Méning diniy bilimliridin gumanlinidighan’gha sen kimting?» deydiken, uning qilghini namuwapiq ish, qopalliq we hakawurluq bolidu. Chünki, bu yerdiki mesile uning bilimidin gumanlinish emes, belki uning bilimini jezmleshtürüshtinla ibaret. Eger bir adem heqiqeten bilimlik bolsa, u ashu bilimning nedin kelgenlikini dep bérelishi kérek. Bolupmu diniy ibadet ish-heriketlirige kelgende, eger bir adem «bu ishni mundaq qilidu» deydiken, u choqum uni peyghember eleyhissalamning dégen-démigenlikini ispatlap bérelishi kérek.

3. Cheklenmigen Tebi’iy Ishlarning Hemmisini Qilsa Boluwéridu

Yene bir tereptin, bizning kündilik turmushimizdiki yéyish, ichish, we kiyinish qatarliq addiy ishlar bizning medeniyitimiz bilen munasiwetlik. Bizning dinimiz bundaq ishlarda bir omumyüzlük körsetme bergen. Mesilen, choshqa göshi yémeslik, haraq ichmeslik, we bashqilar. Qalghan ishlar özimizge baghliq. Eger bir adem Ereblerning tamiqigha qarighanda Pakistanliqlarning tamiqini yaxshiraq köridiken, u Pakistanliqlarning tamiqini yése boluwéridu. Bu ishqa pütünley yol qoyulidu. Chünki, bizning dinimiz bundaq tallashlarning ichidiki birersini békitip bermigen. Bundaq ishlarda peqet bizning diniy qanunlirimizgha xilapliq kélip qalmisila, siz qaysisini tallisingiz boluwéridu.

Insanlarning ish-heriketlirini omumlashturup ikki xilgha ayrish mumkin.

Uning birinchisi tebi’iy ishlar. Bu biz insan bolghanliqimiz üchün qilidighan ishlarni öz ichige alidu. Mesilen, biz yeymiz, ichimiz, kiyimiz, xizmet qilimiz, her xil tillarda sözlishimiz, bashqilar bilen alaqe qilimiz, we mashina heydeymiz. Bularning hemmisi tebi’iy ishlar. Bir ishning tebi’iy ish ikenliki yaki emeslikini ayrishta mundaq bir nuqtigha diqqet qilsaqla bolidu: U qandaq din’gha étiqad qilidighan bolushidin qet’iynezer, hemme adem qilidighan ishlar. Eger sheri’ette cheklenmigenla bolsa, tebi’iy ishlargha tewe ishlarning hemmisini qilsa boluwéridu.

Mesilen, eger siz melum bir xil kiyinish yolini tallighan bolup, biri kélip sizge: «Qérindishim, undaq kiyinsingiz bolmaydu» dése, u sizge némishqa siz ashundaq kiyinsingiz bolmaydighanliqini dep bérishi kérek. Sizning ashundaq kiyinse boluwéridighanliqini ispatlap bérish mejburiyitingiz yoq. Héliqi kishi sizge ashundaq kiyinse bolmaydighanliqini ispatlap bérishi kérek.

Tebi’iy hayatning kündilik ish-pa’aliyetliri heqqidiki omumiy prinsip ene shu.

4. Ispati Yoq Diniy Ish-Heriketlerning Héch Qandiqini Qilishqa Bolmaydu

Insanlarning ikkinchi xildiki ish-herikiti diniy ish-heriketlerdin ibaret. Diniy ish-heriketler oxshimighan dinlar üchün oxshash bolmaydu. Biz shuninggha qarap ularning tebi’iy ish-heriketler emeslikini jezmleshtüreleymiz. Eger siz Amérikida bolsingiz, gerche ikki adem oxshash kiyinip, oxshash orunda ishlisimu, u ikki ademning ichidiki Musulman adem Jüme küni meschitke baridu, Xristi’anchi kishi bolsa Yekshenbe küni chérkawgha baridu. Shunglashqa kéyinkisi diniy ish-heriket bolidu.

Diniy ish-heriketlerge kelgende, omumiy prinsip yuqiridikining del eksiche bolidu. Yeni, tebi’iy ishlarda yol qoyulmaydighanliqi heqqide ispat yoq her qandaq ishqa yol qoyulidu. Emma diniy ish-heriketlerde bolsa, siz qilsa bolidighanliqigha ispat tépip bérelmeydighan her qandaq ishni qilsingiz bolmaydu.

Mesilen, bir adem bir küni «Men bügün Allahqa ibadet qilimen» dep, ussul oynap, chawak chélish ishlirini qilsa bolmaydu. Undaq ehwalda siz uninggha «Ukam, bundaq ishqa yol qoyulmaydu», deysiz. U «Sende néme ispat bar?» dep sorisa, sizning uninggha ispat körsitish mejburiyitingiz yoq. Bundaq ehwalda ispatni yene bir adem, yeni héliqi ish-heriket bilen shughullan’ghan adem körsitishi kérek. Bundaq ehwalda ispat körsitish mejburiyiti ibadet qilish ish-herikitini élip bériwatqan ademning üstide bolidu.

5. «Bid’et» Dégen Néme?

Yeni, tebi’iy ishlarda bir ishqa yol qoyulmaydighanliqini ispatlash mejburiyiti ashu ishni qiliwatqan ademni tosqan ademning üstide bolidu. Mesilen, siz bir xil yémeklikni yésingiz, bir adem kélip sizge «Buni yésingiz bolmaydu» dése, uni yése bolmaydighanliqini ashu adem sizge ispatlap bérishi kérek. Eger sizning yéginingiz choshqa göshi bolup, u kishi «Allah choshqa göshi haram, dégen» dése, u halda siz uning gépini qobul qilishingiz kérek. Emma sizning yéginingiz bashqa halal yémeklikler bolsa, gerche undaq yémekliklerni peyghember eleyhissalam yep baqmighan bolsimu, siz uni yésingiz boluwéridu. Mesilen, peyghember eleyhissalam hergizmu gürüch yep baqmighan, emma gürüch halal yémeklikke kiridu. Siz gürüch tamiqi yewatqanda bir adem qéshingizgha kélip: «Bu bid’et. Sen peyghember eleyhissalam qilmighan bir ishni qilghili turupsen» dése, siz uninggha mundaq deng: Siz «bid’et» dégen sözning menisini chüshenmepsiz.

Bid’etning dunyawi ishlarda yüz bérishi mumkin emes. Bid’et peqet diniy ish-herikettila yüz béridu. Yéngi tiptiki mashina keship qilsingiz, yéngi kompyutér ijad qilsingiz, yaki bashqa bir yéngi téxnika keship qilsingiz boluwéridu. Undaq qilish bid’etke kirmeydu. Emma, siz bir yéngi xildiki shorpa mehsulati ishlep chiqarmaqchi bolup, uninggha choshqa göshi xuruchlirini ishletsingiz bolmaydu. Tebi’iy ishlardiki yéngiliq yaritishni sheri’et kontrol qilmaydu.

Allahqa yéqinlishish üchün siz birer ishni qilmaqchi bolup, Qur’an yaki sünnette yoq ishlardin birini qilmaqchi bolsingiz, siz bizning dinimizda yoq bir yéngi ishni ijad qilghan bolup, u «bid’etlik» bolidu. Undaq qilishning xetiri shuki, siz ashundaq qilish arqiliq özingizni bir peyghemberning ornigha kötürüwalghan bolisiz. Bundaq ehwalda siz «Peyghember eleyhissalam bu ishta bizge yol körsetmigen bolup, bu ishni men uningdin yaxshiraq bilimen», dégen bolisiz. Siz undaq qilsingiz, dinimizni hemme adem üchün échiwetken, uni kim némish qilsa boluwéridighan bir din’gha aylandurup qoyghan bolisiz. Undaq ehwalda oxshimighan adem dinimizni oxshimighan haletke özgertip, eng axirida dinimizning héchnémisi saqlinip qalmaydu. Bir ewlad mudditi ichidila dinimiz pütünley özgirip kétidu.

Eger bir adem dinimizgha bir yaxshi nersini qoshmaqchi bolsa, qandaq bolidu?

Eger bir adem dinimizgha bir yaxshi nersini élip kirse, u adem qilghan ashu yaxshi emili üchün qiyamet künigiche mukapatqa érishidu. Shundaqla eger bir adem dinimizgha birer yaman nersini élip kirse, ashu ademge bir gunah artilip, uning soriqi qiyamet küni qilinidu. Bu bir hediste riwayet qilin’ghan. Bu yerdiki «yaxshi nerse» bilen «yaman nerse» dégen néme? Uni chüshinish üchün, ashu hedisning arqa körünüshini biliwélish kérek.

Bu hedisning arqa körünüshi mundaq: Bir kembeghel adem sahabilerning qéshigha kelgende, uning kiyimi pütünley yirtilip ketken bolup, uning bedinini muwapiq halda yépip turalmaydighan haletke chüshüp qalidu. Peyghember eleyhissalam u ademni körüp, uninggha intayin qattiq ich aghritidu. Könglide «Bu kishi méning sahabilirimning biri turup, uchisida tüzükrek kiyimimu yoq iken», dep oylaydu. Hemde sahabilerning aldigha chiqip, ulargha saxawetlik ishliri heqqide telim we nesihet béridu. Azraq waqitning ichide bu kembeghel kishige qarita sahabilerdin héch kim héch ish qilmaydu. Uningdin kéyin adem topi ichidiki bir adem öyige qaytip, kichikkine chilan’gha oxshash yémeklikni élip kélip, héliqi yirtiq kiyimlik ademge béridu. Buni körgen yene bir adem könglide «Men uningdin yaxshiraq qilalaymen», dep oylap, öyige bérip, sel köprek nerse ekélip, héliqi yirtiq kiyimlik kishige béridu. Bu ish 3-adem we 4-ademler bilen yene tekrarlinidu. Shundaq qilip 1-adem bashqa hemme ademler üchün bashlamchi bolush, yaki katalizator (catalyst) bolush rolini oynaydu. Ashu ehwalgha qarita, peyghember eleyhissalam mundaq deydu: «Kimki bir yaxshi emel qilidiken, u mukapatqa érishidu. Kimki uninggha egiship bir yaxshi emel qilidiken, umu mukapatqa érishidu. Bir adem yaman ishni qilip, bashqilar uninggha egiship yaman ishlarni qilsa, ularning hemmisige gunah artilidu.» Bu yerde yüz bergini bir saxawetlik ishi bolup, u bizning dinimizning ichidiki bir ishtur.

Emma, peyghember eleyhissalam qilmay chüshürüp qoyghan, bizning dinimizgha qoshsa bolidighan yaxshi emel yoq. Siz bizning dinimizgha birer yéngi nersini qoshmaqchi bolidikensiz, u choqum yaman nerse bolup chiqidu. Bu heqtimu Hedis Buxarida bir riwayet bar. Uningda peyghember eleyhissalam mundaq dégen: «Her qandaq bir adem bizning dinimizgha bir nersini élip kirmekchi bolidiken, u nerse ret qilinidu.» Buning menisi, undaq nersini Allah qobul qilmaydu, dégendin ibaret. Bundaq ishlarda peyghember eleyhissalam barliq qanunlarni békitip bolghan bolup, biz peqet shulargha emel qilsaqla bolidu.

6. So’al-Jawablar

Ilawe: Mezkur téléwizor programmisi mushu yerge kelgende, bashqurghuchi Yasir Qazidin dinimizgha a’it bir qisim so’allarni soridi. Yasir Qazi u so’allargha jawab berdi. Töwende men ashu so’al-jawablarning ichidiki özüm Uyghurlar üchün muhim, dep qarighan bir qanchisining mezmunini qisqiche bayan qilip ötimen.

--So’al: Siz Qur’anni toluq bilisiz, uning menisini chüshinisiz. Siz küchlük hedislernimu uzun muddet tetqiq qilghan bolup, ularnimu toluq bilisiz. Eger hazir siz Islam’gha tewe emes bir nersini désingiz, u siz üchün bir chong mesile bolup qalamdu? Siz undaq qilishqa «Yaq, yaq», demsiz? Sizning bir nersini halal, yaki yene bir nersini haram déyishingizge bolmaydu, shundaqmu?

Jawab: Elwette shundaq. Méning undaq qilishimgha qet’iy bolmaydu.

--So’al: Bir adem ölüp ketkende her axshimi süre Yasinni qira’et qilish, 7 kün yaki 40 kün ötkende bir top adem bir meschitke yighilip, ölüp ketken kishi üchün Qur’anni qira’et qilish ishi Islamda bar ishmu?

Jawab: Bir top adem bir yerge yighilip, Qur’anni opche qira’et qilish ishi bizning qedimki diniy kitablirimizning héch qaysisida riwayet qilinip baqqan emes. Eger bu bir yaxshi ish bolghan bolsa, peyghember eleyhissalam wapat bolghanda, sahabiler shundaq qilghan bolatti. Yaki bolmisa sahabilerdin bireri tügep ketkende, sahabiler öz-ara shundaq qilishqan bolatti. Yaki bolmisa sahabiler wapat bolghanda, ularning oqughuchiliri ular üchün shundaq qilghan bolatti. Emma hedislerde undaq riwayetler qet’iyla yoq. Eger ular undaq qilmighan bolsa, bu ish nedin kelgen? Islamning deslepki 100 yildek mezgilide bundaq ishlar bolup baqqan emes. Bir adem ölüp ketkende, uning yéqinliri «Men uning üchün choqum bir ish qilmisam, uninggha yardem qilmisam bolmaydu. Qur’an eng yaxshi kitab, shunga bir top Musulmanlarni yighip, Qur’anni qira’et qilayli», dégen héssiyatqa kélidu. Bu ish ene shundaq héssiyattin bashlan’ghan. Héliqidek kishilerning niyiti toghra bolushi mumkin, emma uning köngli toghra emes. Peyghember eleyhissalam bizge mushundaq ehwalda qandaq ishlarni qilsaq bolidighanliqi heqqidiki köpligen telimatlarni bergen. Yéqinlirimiz tügep ketkende biz peyghember eleyhissalam körsetken ishlarni qilsaq bolidu. Mesilen, hej qilish, Ömre qilish, saxawet ishliri üchün pul i’ane qilish, kembeghellerni yölep Allahtin mukapat tilesh, Allahning nami bilen «bismillah» dep mal qurbanliq qilish, u göshni kembeghellerge tarqitip bérish, ölüp ketken kishilerning tughqanlirini yoqlash qatarliqlar. Peyghember eleyhissalam hergizmu bir adem wapat bolup 7 kün yaki 40 kün ötkende topliship, Qur’anni qira’et qilinglar, dep baqqan emes. Eger u undaq qilmighan bolsa, sahabiler undaq qilmighan bolsa, eng deslepki Musulmanlar undaq qilmighan bolsa, némishqa biz shundaq qilimiz? Bundaq ish Islamning ichidiki ish emes bolup, biz uni ret qilishimiz kérek.

--So’al: Bir adem ölüp ketkende, kishiler bir yerlikning etrapigha topliship, süre Yasin yaki shuninggha oxshash birer alahide sürini qayta-qayta xetme qilish ishigha qandaq qaraysiz?

Jawab: Peyghember eleyhissalam hayat waqtida sahabilerdin biri ölüp kétidu. Peyghember eleyhissalam uning yerlikige baridu. U chaghda kishiler yerliklerni aldin kolap qoymaydikenduq. Kishiler ölüp ketken sahabining yerlikini kolawatqanda, peyghember eleyhissalam toplashqan kishilerge «ölüm hemmimizning béshida bar» dégendek ölümni kishilerning semige sélip qoyidighan sözlerni qilip turghan. Méyitni yerlikke qoyup bolup, yerlikke topa tashlawatqanda bolsa, peyghember eleyhissalam etrapidikilerge yerlikte yatqan adem üchün du’a qilishni, chünki shu chaghda perishtiler kélidighanliqini éytqan. Uningdin kéyin peyghember eleyhissalam 5 minut, 10 minut yaki 15 minuttek waqit yerlikning qéshida turghan. Hemde ölüp ketken sahabe üchün öz aldigha ayrim du’a qilghan. U kishilerni opche du’a qilishqa teshkillimigen. U dégen Allahning elchisi bolghachqa, héch qandaq ademning du’asi Allah teripidin uning du’asidek qobul qilinmaydu. Gerche shu chaghda opche du’a qilish pursiti bar bolup tursimu, u undaq qilmighan. U öz aldigha ayrim du’a qilghan, hemde qalghan kishilergimu öz aldigha ayrim-ayrim du’a qilishni tapilighan. Shuning bilen hemme ademler yerliktiki adem üchün du’a qilip, Allahtin uning gunahlirini kechürüwétishni, uninggha jennet ata qilishni tiligen. Ular qilghan du’alar Qur’an we sünnette bar. Eger siz héliqi du’alarni bilmisingiz, ölüp ketken kishi üchün özingizning ana tilida chin yürikingizdin chiqirip bashqa du’alarni qilsingiz boluwéridu. «Allah uning gunahlirini kechürüwéting, uning gunahlirini pakliwéting, uning jennettiki derijisini östürüp béring» dégendek du’alarni qiliwétip, andin qaytip ketsingiz boluwéridu. Peyghember eleyhissalam topa béshida uzaq saqlap turmighan, yaki Qur’andiki birer alahide ayetni oqumighan.

--So’al: Peyghember eleyhissalamning tughulghan künini xatirilesh ishigha qandaq qaraysiz?

--Jawab: Peyghember eleyhissalamning tughulghan künini her yilining melum bir küni xatirilesh ishi peyghember eleyhissalam wapat bolup, 600 yildek waqit ötkende peyda bolghan ish. Bezi ölimalarning qarishiche, bir qisim kishiler Xristi’an dinidikilerning rozhdéstwa bayrimi (Christmas) bilen Eysa eleyhissalamning tughulghan künini xatiriligenlikini körgendin kéyin, andin peyghember eleyhissalamning tughulghan künini xatirilesh ishini bashlighan iken. Sahabiler dewride undaq ish bolup baqqan emes. Héch qandaq Musulmanlar peyghember eleyhissalamgha bolghan sadiqliqta sahabilerni bésip chüshelmeydu. Shunglashqa sahabiler qilip baqmighan bir ishni qilish toghra emes. Bizmu peyghember eleyhissalamning yolini tutishimiz kérek. Uningdin bashqa yol tutush eqilge muwapiq emes. Eger siz «Men yaxshiraq bilimen» dep, bashqa ishlarni qilidikensiz, qilghan ishliringiz ret qilinidu. Bashqa ishlar Islamning ichidiki ishlar emes. Bezi ademler «Méning bundaq qilishim bizning örp-aditimizge, bizning medeniyitimizge uyghun kélidu» déyishi mumkin. Bu yerdiki mesile, Allahqa melum bir shekilde du’a qilish örp-adet yaki medeniyetke tewe ish emes. U bir diniy ish-heriket. Eger siz bir Xristi’an bolsingiz, siz undaq du’a qilmayttingiz. Tebi’iy ish, we medeniyetke tewe ishlar birer din’gha béqinidighan bolmaydu. Eger siz qiliwatqan ish Allah, uning elchisi, sünnet, zikir, du’a we namaz qatarliqlar bilen munasiwetlik bolidiken, ular medeniyetke tewe ish-heriket bolmaydu. Medeniyetke tewe ish sizning diningizning asaslirigha we eqidige mensup bolmaydu. Bu yerdiki omumiy prinsip mundaq: Siz «Méni Allah bilen yéqinlashturidu» dep oylap qilghan her qandaq ish diniy ish-heriket bolup hésablinidu. U jehette yol qoyulidighan ishlarning hemmisi bizning kitablirimizdin tépilidu. Eger sizning birer tughqiningiz ölüp kétip, siz ashu ölüp ketken kishige birer payda yetküzidu, dep oylap qilghan her qandaq ishmu diniy ish-heriket bolup hésablinidu.

--So’al: Bid’etning yaxshiliri barmu?

--Jawab: «Yaxshi bid’et» we «yaman bid’et» deydighan ish yoq. «Yaxshi bid’et» dégen uqumni kötürüp chiqish Allah bilen peyghember eleyhissalamni yalghanchiliqqa chiqarghanliq bilen barawer. Chünki, Allah Qur’anda özining dinimizni mukemmel qilip bolghanliqini otturigha qoyup bolghan. Din Qur’an bilen sünnettin kélidu. U birer ademdin kelmeydu. Men öz oqughuchilirimgha ularning manga qarighularche egishishige yol qoyulmaydighanliqini dawamliq tekitlep turimen. «Manga qarighularche egesh, so’al sorima, men néme désem sen shundaq qil» deydighan her qandaq oqutquchi bir xeterlik kishi bolup, siz undaq ademlerdin özingizni yiraq tutushingiz kérek. Men öz oqughuchilirimgha «Eger men Qur’an yaki sünnettin neqil keltürmigen bolsam, eger men uchurning menbesini dep bermigen bolsam, bolupmu diniy ish-pa’aliyetlerge, hemde étiqad we eqidige a’it ishlarda shundaq qilmighan bolsam, méning Islam dini üstide gep qilish hoququm yoq», deymen. Bir nersini yéngidin keship qilish yaki bir nersini özgertish bir alimning qilidighan ishi emes. Bir ziyaliyning qilidighan ishi emes. Ziyaliylarning wezipisi kitablardin kelgen uchurlarni töwendikilerge yetküzüsh.

Bezi kishiler bir ishni 10 – 20 yil qiliwérip, u dinimiz ichidiki ish, dep oylap qalidu. Eger siz melum bir ishning toghra ikenliki yaki emeslikini bilelmey qalsingiz, Allah sizge bir ménge ata qilghan, sizge eqil bergen, Shularni ishlitip oylang. Hemde etrapingizdiki kishilerdin sorang, bashqilar bilen sözlishing, tetqiq qiling, kitab oqung, we özingiz oylang, shundaq qilish arqiliq bir ishning Qur’an bilen sünnette bar-yoqluqini aydinglashturuwéling. Bezi ishlarni kishiler qilip yürgili birer 100 yil bolup qalghan bolushi mumkin, emma Qur’an nazil qilin’ghili aran 100 yil bolmidi. Peyghember eleyhissalam buningdin 14 esir burun bir yürüsh mukemmel uchurlar bilen kelgen. Birer xata ishni qiliwatqan kishilerning sanigha qarap aldinip qalmang. Hazir dunyada qanchilik ademler «Allahning balisi bar», dep oylaydu (Bu söz Xristi’anlargha qaritilghan — Bilimxumar)? Ashundaq oylaydighan kishilerning sani intayin köp. Shunga san’gha aldinip qalmang. Qur’an bilen sünnetning tékistlirige qaytip béring, hemde Allahtin yol körsitishni tileng. Shundaq qilsingiz ,Allahning yardimige érishisiz.

Yuqiridiki téléwizor programmisining men bu qétim tonushturmaqchi bolghan mezmuni mushu yerde axirlashti.

7. Jama’et bilen Xurapat Guruhi (Community and Cult)

Yasir Qazi yuqirida sözligen mezmun bilen zich munasiwetlik yene bir uqum bar. U bolsimu jama’et bilen xurapat guruhining perqidin ibaret. «Oyghan» bergen bir qétimliq xutbe nutqida jama’et bilen xurapat guruhining perqi üstidimu toxtalghan bolup [3], töwende men ashu mezmunnimu qisqiche bayan qilip ötimen. Mezkur xutbining sin höjjitining uzunluqi bir sa’et 16 minut bolup, u torlargha 2011-yili 23-Séntebirde chiqirilghan iken. Uning témisi «Özingizning istiqbalini öz qolingizda saqlang» iken. Töwendikisi Oyghanning dégenliri (Nomurlarni men özüm qoydum).

(1) Bir jama’et yaki bir kolléktip hemme kishilerni qarshi alidu. Kishiler arisidiki rengdarliqni qedirleydu. Kishilerning bir-birige oxshimasliqi bir yaxshi ish, dep hésablinidu. Chünki, kishilerning oxshimasliqi jama’etning küchige küch we süpitige süpet qoshidu. Emma, xurapat guruhi bolsa hemme kishilerning oxshash bolushini telep qilidu. Hemme ezalardin oxshash sözleshni, oxshash kiyinishni, oxshash yürüsh-turushqa ige bolushni, qisqisi, ezalarning hemme jehetlerde birlikke kelgen bolushini telep qilidu.

(2) Bir jama’et ichide eger bir adem xataliq ötküzgen bolsa, jama’et ezaliri u ademni öz ichige élip, «Kéling, biz hemmimiz xataliq ötküzimiz, biz sizge yardem qilayli», deydu. Hemde u kishige özini toluq ongshiwalghuche yardem qilidu. Bashqiche qilip éytsaq, jama’et ichide hemme adem bille seper qilidighan bolup, birer adem yiqilip chüshken bolsa uni yölep, özliri bilen bille élip mangidu. Xurapat guruhida bolsa bir adem xataliq ötküzse, u guruppidin chiqirilidu. Xataliqqa yol qoyulmaydu.

(3) Bir jama’et ichide, eger sizde bir yéngi idiye bar bolup, uni kishilerge bildürmekchi bolsingiz, bu ishni siz ochuq-ashkara söhbetlishish arqiliq ishqa ashurisiz. So’al sorashni teshebbus qilisiz, hemde so’al sorighanlarni tenqid qilmaysiz. So’al sorashtin qorqmay, éniq bolmighan ishlarni aydinglashturuwalisiz. Jama’et kishilerning bir-biri bilen ochuq-ashkara pikir almashturushini teshebbus qilidu. Kishilermu özige qalaymiqan qalpaq kiydürülüshidin ensirep olturmay, her qandaq so’alni sorawéridu. Xurapat guruhida sizning so’al sorishingizgha yol qoyulmaydu. Eger siz melum bir so’alni sorisingiz, «Yüriking ashundaq so’alni sorighudek yoghinap kettimu? Özüngdin nomus qil. Sen némishqa bashqilardek bolmaysen?» dégendek geplerni anglaysiz.

(4) Bir jama’et ichide biz yalghuz özimizni toluq chüshinishke éhtiyajliq bolup qalmastin, özimizning qoshnilirini chüshinishkimu hajetmen bolimiz. Shuning bilen biz chérkawlarghimu barimiz, ot öchürüsh etritigimu barimiz, qoshnimizningkigimu bérip, ularnimu bizningkige teklip qilimiz. Ulargha «Manga özingizning étiqadi heqqide sözlep béring, menmu sizge shundaq qilay», deymiz. Yaxshi ishlar we teqwaliq üchün öz-ara hemkarlishimiz. Bir qisim ishlarda bir-birimizni qollaymiz. Jama’et ezaliri sirttikiler bilen munasiwet ornitip, sirttikilerning özlirini bilishini qolgha keltüridu. Xurapat guruhi bolsa sirt bilen alaqilishishni öch köridu. Ular özlirini ayrim tutup, sirtqi dunya bilen bolghan munasiwetni pütünley üzüwétidu. Öz ezalirigha «Bashqa héch kimning gépige qulaq salmanglar, chünki ular silerge buzghunchiliq qilidu. Silerning özünglarni bixeter saqlashning birdin-bir usuli bizning gépimizni anglash. Bizning tutqan yolimiz toghra, qalghanlarning hemmisi toghra yoldin chetnep ketkenler. Ular silerning eqidenglarni buzuwétidu. Mawu zatning gépini anglimanglar. Awu qurultaygha barmanglar. Palani meschitke kirmenglar. U yerge barmanglar, bu yerge kirmenglar. U yerlerde özünglarni yoqitip qoyisiler, silerni peqet bizla yaxshi qoghdap turalaymiz», dégen’ge oxshash geplerni qilidu.

(5) Jama’etning eng asasiy wezipisi a’ililerni küchlendürüshke yardem qilish. Jama’et sizni yaxshiraq dada bolushqa, yaxshiraq er bolushqa, yaxshiraq xotun bolushqa, yaxshiraq bala bolushqa, we yaxshiraq qoshna bolushqa yétekleydu. Sizni bashqilar bilen yaxshiraq munasiwet ornitishqa terbiyileydu. Xurapat guruhi bolsa sizni a’ilingizdin ayriwétidu. Siz bilen a’ilingizdikiler otturisida ixtilap peyda qilidu. Ular bilen pikir oxshimasliqi we talash-tartish peyda qilidu. Öyingizni bir urush meydanigha aylandurup qoyidu. Chünki siz a’ilingizdikilerni öz iradingiz boyiche özgertmekchi bolisiz, emma ular siz terghib qilghan xurapatliqni qobul qilmaydu. Shuning bilen a’ilingizdikiler sizning düshminingizge aylinidu. Xurapat guruhi hetta sizning a’ilingizni bir «gunahkar a’ile» ge chiqiriwételeydu. Sizge «Öyüngdikiler mushu dunyagha bérilip kétiptu, bizler bolsaq heqiqiy dinchilar, shunga öyüng bilen munasiwetni üzgin», deydu.

Méning bu ikki qurulmini yuqiriqidek perqlendürüshümdiki seweb, Amérikidiki nurghun meschitler xurapat guruhliri bolup, bizge zörür bolghini bolsa jama’ettin ibaret. Biz jama’etke tolimu éhtiyajliq. Biz yuqiriqidek perqlerni chüshinishimiz, hemde öz meschitlirimizning xurapatliqtin qutulup, tedrijiy halda bir jama’etke özgirishini qolgha keltürüshimiz kérek. Biz bezide ashu ikki nersining otturisida turup qalimiz. Bizning ümidimiz öz meschitlirimizning hemmisini saghlam, ishlarni yaxshi élip baridighan jama’etke aylandurush, hemde ularning xurapat guruhigha aylinip qélishining aldini élish.

Oyghanning men bu qétim bayan qilmaqchi bolghan sözi mushu yerde axirlashti.

8. Axirqi Söz

Men yéqinda torlargha yollighan «Némishqa Musulmanlar arqida qaldi?» dégen maqalide Musulmanlarning arqida qélishining töwendikidek 4 sewebini chüshendürdüm:

--(1) Tarixiy seweb

--(2) Siyasiy seweb

--(3) Eqidige a’it sewebler

--(4) Musulmanlarning sani köp, emma süpiti töwen bolushi

Men torlargha aldinqi hepte yollighan «Ilim-pen we din» dégen maqalidin biz Musulmanlarning hazirqidek arqida qélishining yene bir sewebini bayqiyalaymiz. Yeni:

--(5) Musulmanlarning peqet Allah, roh we axiretni tekitlep, ka’inat, beden we hazirqi dunyagha sel qarishi, yaki peqet din’ghila köngül bölüp, ilim-pen’ge sel qarishi.

Méningche yuqirida tilgha élin’ghan 5-seweb emeliyette 4-sewebni keltürüp chiqarghan, dep qarashqimu bolidu.

Musulmanlar tereqqiyatta dunyaning aldida mangghan 1550-yillarghiche bolghan mezgilde dunyadiki bashqa zéminlar, bolupmu Yawropamu ka’inat, beden we hazirqi dunyani chüshinish jehette unchiwala tereqqiy qilmighan. Yeni, Musulmanlar duch kelgen riqabetmu anche küchlük bolmighan. Shuning bilen bille, Yawropa pütün diqqitini xuda, roh we axirettin ka’inat, beden we hazirqi dunyagha yötkeshke bashlighan 1550-yilliridin kéyin, Musulmanlar asasen Yawropaliqlarning tetüriche yol tutqan. Shuning bilen Yawropaliqlar bilen Musulmanlarning tereqqiyat sewiyisidiki ariliq tedrijiy chongiyip, Musulmanlar bügünki haletke chüshüp qalghan. Mana bu méning Oyghanning mezkur doklatidin alghan bir tesiratim.

Men dinimiz heqqide bir mezgil izdinish arqiliq érishken yene bir tesirat shuki, bizning dinimizni toghra we toluq chüshinish ka’inat, beden we hazirqi dunya heqqidiki keng we chongqur bilimlernimu telep qilidiken. Yéqinqi 5 esirdek waqittin buyan Musulmanlar arisida bash kötürgen éghir derijidiki xurapatliq we bid’etlik ehwali Musulmanlarning shu mezgilde ka’inat, beden we hazirqi dunyani tetqiq qilish we ularni chüshinishke sel qarighanliqi bilenmu munasiwetlik bolushi mumkin. Men ashundaq ehwalning bezi terepliri heqqide özüm buningdin kéyin torlargha yollaydighan bir qanche maqalilerde yene mexsus toxtilimen.

Bezi tordashlar mendin «Oyghan» heqqide azraq chüshenche bérishni iltimas qiliptu. Shunglashqa men bu yerde qisqiche chüshenche bérip, maqalini axirlashturay.

Oyghanning dadisi burun Pakistanning Gérmaniyide turushluq elchixanisining elchisi bolup, Oyghan shu mezgilde Bérlinda tughulghan. Ikkinchi sinip oqushini bashlighanda uning dadisining xizmiti Se’udi Erebistanning Jedde shehirige yötkilip, Oyghan kéyinki 6 yilliq oqushini shu yerde tamamlighan. Andin Amérikigha kélip, toluq otturini we aliy mektepni Nyu York shehiride oqughan. Aliy mektepte Yawropa tarixi, pelsepe, pisxologiye, we insanshunasliq qatarliq kesiplerni oqughan. Kéyin Nyu York shehiridiki «Nassau Community College» dégen aliy mektepte Ereb tili oqutquchisi bolup ishligen. U 2006-yili Ereb tili we Qur’an oqutushi we tetqiqati élip baridighan, In’glizche «The Bayyinah and the Institute for Arabic and Qur’anic Studies» dep atilidighan bir institutni qurghan bolup [4], u hazir ashu mektepte lidér we oqutquchi bolup ishlewatidu [5]. Uning mektipide 9 ay oqughan adem ereb tilini puxta igiliyeleydiken. U yene pütün küchi bilen Qur’anni toghra chüshendürüsh yolida tirishiwatidu. U yérim sa’ettin bir sa’etkiche bolghan léksiye yaki doklatta peqet qur’andiki bir yaki ikki ayetnila chüshendüridu. Oyghan hazir 40 – 45 yashlarda bolup (bu méning perizim), uning 6 balisi bar iken. Men özümning kéyin teyyarlaydighan yazmilirida Oyghan qiliwatqan we buningdin kéyin qilidighan ishlar toghrisida yene tepsiliy uchur bérimen.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Culture vs. Islam - Bid'ah - Yasir Qadhi - The Deen Show

https://www.youtube.com/watch?v=BA92oxF9Bm8

[2] http://www.thedeenshow.com/

[3] Take Hold of Your Future (starting from 51:00 – 55:46)

https://www.youtube.com/watch?v=UPLjU4jhsUY

[4] http://bayyinah.com/

[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Nouman_Ali_Khan

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.