Erkin Sidiq

2016-yili 1-ayning 22-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-66212-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-43861-1-1.html

http://bbs.misranim.com/thread-146751-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8672

Yéqinda ka’inat heqqide arqa-arqidin yéngi xewerler chiqip ketti. Ularni utturluq Uyghurchilashturup ülgürelmey qaldim. Shunglashqa bügün ularning téxi yézilmighan bir qismini bir ayrim téma qilip yollidim. Allah buyrusa zörür bolghanda mushundaq qilishni buningdin kéyinmu dawamlashturimen.

 

1. Ikki Galaksi (Yultuzlar Topi) ning Bir-Biri Bilen Soqulushi

 

Yéqinda NASA ikki galaksi bir-biri bilen soqulghandin kéyin peyda bolghan bir körünüshning resimini tarqatti. Bu ikki galaksi bizdin kem dégende 150 milyon nur yili yiraqliqta bolup, NASA dikilerning déyishiche öz-ara soqulup bolghandin kéyin, bu 2 galaksi birliship, bir yéngi «NGC 3597» namliq galaksini teshkil qilidiken. Töwendiki 1-resimdiki körünüsh NASA ning Xabul alem téléskopida tartilghan.

 

1-resim

 

 

2. Alem Uchquchisi Bolushning Yene Bir Paydisi

 

Alem uchquchisi bolsa alem boshluqigha chiqqili bolidu. Alem uchquchisi bolushning bu paydisini hemmimiz bilimiz.

 

Emma, NASAning alem uchquchisi Adru Fyustél (Andrew J. Feustel) ning déyishiche alem uchquchisi bolushning kishiler anche diqqet qilmaydighan yene bir chong paydisimu bar iken. U bolsimu mekteplerge, yashlar teshkilatlirigha we uniwérsitétlargha bérip, yashlar bilen söhbetliship, ularni ilhamlandurush. NASA ning hazir aktip halette turuwatqan alem uchquchisidin 47 neper kishi bar bolup, Andru shularning biri. U 1965-yili tughulghan bolup, Xabul alem téléskopini rémont qilish qatarliq ishlar bilen u alem boshluqida hazirghiche 40 sa’ettin artuq meshghulat élip barghan. U yash-ösmürler bilen söhbetlishishni yaxshi köridighan bolup, hazirghiche ashu jehettimu nahayiti aktip pa’aliyet élip kéliwétiptu. U mundaq deydu: Men her qétim yash-ösmürler bilen söhbetleshkendin kéyin, ularning ichidiki bir qismi méning sözümdin ilhamlinip, öz nishanlirini emelge ashurush üchün qattiq tirishishini arzu qilimen. Undaq nishan ka’inatni tekshürüsh bilen munasiwetlik bolmisimu boluwéridu. Men özüm körüshken yashlarning hemmisining alem uchquchisi bolushini ümid qilmaymen. Méning ümidim peqetla ularni öz ghayilirini emelge ashurush yolida ilhamlandurup, ularning muweppeqiyetlik bolushigha yardemde bolushtinla ibaret.

 

Ilawe: Dangliqlarning yashlarni ilhamlandurush saheside qilalaydighan ishliri nahayiti köp bolup, Amérikida bundaq ish nahayiti omumlashqan. Men Uyghur diyaridiki dangliqlarningmu bu jehette Amérikigha yétishiwélishini ümid qilimen.

 

2-resim: NASAning alem uchquchisi Adru Fyustél

 

 

3. Boshluq-Waqit Hesen-hüsen’ge Oxshaydu

 

Köpligen oqurmenlerning xewiride bolghinidek, quyash nuri oxshimighan dolqun uzunluqigha ige köpligen nurlardin (yeni oxshimighan rengdiki nurlardin) teshkil tapqan. Shunglashqa u kristal eyneklerdin ötse, oxshimighan rengdiki nurlar ayrilip, bir hesen-hüsen’ge oxshash körünüshni hasil qilidu.

 

Polshaning paytextige jaylashqan «University of Warsaw» namliq aliy mekteptiki tetqiqatchilarning déyishiche, boshluq-waqit (spacetime) mu köpligen terkibi qisimdin terkib tapqan. Ularning déyishiche, kwant dunyasi modélidiki oxshimighan miqdardiki énérgiyige ige zerrichilermu boshluq-waqitta oxshimighan shekilde ish-heriket élip baridu. Ularning mezkur téma heqqidiki ilmiy maqalisi «Physics Letters B» ning 2015-yili Dékabir sanigha bésilghan.

 

3-resim: Aq nurning oxshimighan renglerge ayrilip, hesen-hüsen hasil qilishi.

 

 

4. Insanlargha Tehdit Élip Kélish Éhtimali Bar Bolghan Üch Yéngi Pen

 

Amérikining Kaliforniye shtatigha jaylashqan «Tashqi planétiliqlarning ménge quwwitini tépish instituti» ning tetqiqatchisi Sés Shostak (Seth Shostak) ning déyishiche, mushu esir insanlarning eng axirqi bir esiri bolup qélishi mumkin iken. Uning déyishiche gén inzhénérliqi, sün’iy ménge we alem boshluqidiki seper (genetic engineering, artificial intelligence, space travel) din ibaret 3 téxnologiye insan irqini teltöküs özgertiwétishke qarap yüzliniwatqan bolup, kelgüsidiki insanlar bilen bizning perqimiz it bilen külreng börining perqige oxshap qalidiken.

 

Uning déyishiche «lahiyilen’gen bowaqlar» we insanlarning méngisige biwaste ulan’ghan kompyutérlar bizni zor derijide özgertiwitédiken.

4-resim: Kelgüsidiki insanlar hazirqigha qet’iyla oxshimay qélishi mumkin.

 

 

5. Stiwin Xawking: Biz Özimizni Özimiz Yoqitiwétishke Qarap Yüzliniwatimiz

 

Proféssor Stiwin Xawking yéqinda En’gliyening BBC médi’a shirkiti orunlashturghan bir yighilishta söz qilip, insanlar özliri qilidighan ishlar bilen özlirini pütünley yoq qiliwétishi mumkin, dégen.

 

U yene mundaq dégen: Bizning ilim-pen we téxnologiyige tayinip hayatliqni chüshinish we yaxshilash yolidiki tirishchanliqimiz özimizge ziyan élip kélishi mumkin. Ilim-pen we téxnologiye sahesidiki yéngi tetqiqatlar insanlarning éghir xataliqlarni sadir qilishigha élip bérishi mumkin. Shunglashqa yéngi özgirishlerning toghra yönilishke ige qilinishi nahayiti muhim. Buning bir démokratik jem’iyettiki menisi, hemme kishiler ilim-pen heqqide asasiy bilimlerge ige bolushi, shu asasta kelgüsi toghrisida yéterlik bilimlerge asaslan’ghan qararlarni élishi kérek, dégendin ibaret. Biz algha bésishni toxtitip qoymaymiz, yaki uni arqigha burimaymiz, shunglashqa biz xeterlerni tonup yétishimiz, we ularni kontrol qilishimiz shert.

 

Stiwin Xawking burun mundaq dégen idi: Insanlarning öz-özini saqlap qélishining birdin-bir charisi bashqa planétilargha köchüp bérip olturaqlishish. Emma undaq bir ishni emelge ashurup bolushtin burun yer shari melum bir chong balayi’apetke uchrishi mumkin. Biz kéyinki 100 yildek waqit ichide bashqa planétilargha köchüp bérip olturaqliship bolalmaymiz. Shunglashqa biz ashu bir mezgillik waqit ichide nahayiti hoshyar bolushimiz kérek.

 

5-resim: Stiwin Xawking doklat sehniside.

 

 

6. Alimlar Quyash Sistémisidiki 9-Planétani Bayqidi

 

Quyash sistémisida yéngi planéta bayqilip baqmighili 170 yil bolghan idi.  Yéqinda bizning bash idarimiz Kaliforniye Téxnologiye Institutida ishleydighan Konstantin Batigin we Maykul Braun (Konstantin Batygin, Michael Brown) isimlik ikki neper alim nezeriye jehettin quyash sistémisidiki 9-planétani bayqighanliqini otturigha qoydi.  Ular mezkur témida yazghan bir parche ilmiy maqale Amérikida chiqidighan «Astronomiye Zhurnili» isimlik ilmiy zhurnalgha qobul qilindi [6].

 

Quyash sistémisida 9-planétining barliqi 2014-yili perez qilin’ghan.  Emma u chaghda yuqiridiki ikki neper alim u perezni pütünley ret qilghan.  U ishtin bir yil ötken bügünki kün’ge kelgende bolsa, özlirining burunqi perizige pütünley qarimu-qarshi bolghan bir yéngi perezni nezeriye jehettin ispatlap chiqqan.  Ularning déyishiche 9-planéta künni 2.98 milyard kilométir yiraqliqtiki orbitta aylinidiken, hemde künni toluq bir qétim aylinip chiqish üchün 10000 yildin 20000 yilghiche waqit kétidiken.  Biz bilidighan burunqi 9-planéta Pluto künni her 248 yilda bir qétim aylinidu.  9-planétaning massisi yer shari massisisning texminen 10 hessisige teng bolushi mumkin iken.

 

Kishiler 19-esirde Uranusning tekshisiz heriket halitige asasen yene bir planétaning barliqini qiyas qilghan, hemde uningdin kéyin Neptunni tapqan idi.  Bu qétim yuqiridiki ikki alim Kuypér belwighi (Kuiper belt) diki 6 dane muz jisimning ghelite heriket halitige asasen 9-planétaning barliqini otturigha qoyghan. 

 

Mezkur planétani tépish üchün hazir alimlar Hawayi (Hawaii) arilidiki bir intayin küchlük téléskop bilen asmanni tekshürüshni bashlighan.

 

 

6-resim: Kaliforniye Téxnologiye Institutidiki bir xadim qiyas bilen sizghan 9-planétaning körünishi.

 

 

7-resim: Kaliforniye Téxnologiye Institutidiki bir xadim mölcherge asasen sizip chiqqan Kuypér belwéghidiki 6 muz jisim we 9-planéta (Planét 9) ning orbita siziqliri. 

 

 

7. «Insanlar Tashqiy Planétaliqlar Bilen Alaqilashsa Bolidu»

 

Köpünche oqurmenlerning xewiride bar bolghinidek, Yawropaliqlarning shimaliy Amérika qit’esige köchmen bolup kélishi u yerdiki yerlik millet Indi’anlarning asasiy jehettin yoqutilishigha sewebchi boldi.  Ashundaq bir ré’alliqqa asasen, proféssor Stiwin Xawking insanlarning tashqiy planéta ademlirini izdishining yaxshi ish emeslikini, uning insanlargha apet élip kélish xetiri barliqini, u apet Amérikidiki Indi’anliqlar duch kelgen apet bilen oxshiship kétidighanliqini otturigha qoyghan idi [7].

 

Amérikining Kaliforniye shtati Krémniy Jilghisida «Tashqi planétaliqlarning ménge quwwitini tépish instituti» dégen bir shirket bar bolup, ular tashqi planétaliqlarning ménge quwwiti üstide izdiniwatqili 32 yil boldi.  Jil Tartér (Jill Tarter)  ashu institutning qurghuchilirining biri, uning sabiq diréktori we dunyadiki bashlamchiliq orunda turidighan alimlarning biri bolup, u 20-Yanwar küni Stiwin Xawkingning pelsepiside éghir mesile barliqini otturigha qoydi.  Jilning qarishiche yultuzlar sistémisidiki uzun musapilerni bésip ötüp, yer sharigha yétip kéleleydighan tashqiy planétaliqlar  tajawuzchilar bolmastin, insanlarning dosti bolidiken.  Jil mundaq qaraydiken:  Insanlar yashighan waqitning uzirishigha egiship, ular barghanséri köyümchan we mulayim bolup méngiwatidu.  Bezi tekshürüsh netijisining körsitishiche, burun 31 tebiqining ichidiki 64 pirsent tebiqiler 2 yil ichide öz-ara urush qilghan bolup, téxnologiyining tereqqiy qilishi we köpligen yéngiliqlarning wujutqa kélishi bilen undaq öz-ara urushidighan ishlar tügep ketken.  Bizni izdep kéleligen tashqi planétaliqlarning yashash mudditi bizningkidin uzun bolidighan bolghachqa, ular biz bilen hemkarlashquchi we dunyawi mesililerge jeng élan qilghuchi bolushi mumkin. Yuqiriqidek idiyige asasen, Jil yer sharidikilerge «tashqi planétaliqlarni saqlash» halitidin ularni aktip izdesh halitige ötüshni, yeni ulargha uchur mangdurup, aktip halda ular bilen alaqe baghlash halitige ötüshni tewsiye qilghan.

 

8-resim: Sizilghan tashqi planétilardin biri. 

 

 

Paydilinish Matériyalliri:

 

[1] This Stunning Image of Two Galaxies Colliding to Form a Mega-Galaxy Will Blow Your Mind

https://www.yahoo.com/news/stunning-image-two-galaxies-colliding-201900223.html

 

[2] The amazing perks of being a NASA astronaut

http://finance.yahoo.com/news/amazing-perks-being-nasa-astronaut-172444506.html

 

[3] Spacetime is a rainbow

http://www.cnet.com/news/spacetime-is-a-rainbow/#ftag=YHF65cbda0

 

[4] This Could Be Humanity’s Last Century, Scientist Warns - And Here’s What Will Replace Us

http://robwaugh74.tumblr.com/post/137612598604/this-could-be-humanitys-last-century-scientist

 

[5] Prof Stephen Hawking Has More Bad News For Humanity: We’re About To Wipe Ourselves Out

http://katesolomon.tumblr.com/post/137611689604/prof-stephen-hawking-has-more-bad-news-for

 

[6] Astronomers just discovered a 9th planet in our solar system for the first time in nearly 170 years

http://finance.yahoo.com/news/astronomers-just-discovered-9th-planét-192000405.html

 

[7] A world leading scientist on the search for extraterrestrials pointed out a flaw in Stephen Hawking's fear of finding intelligent aliens

http://finance.yahoo.com/news/former-director-seti-says-stephen-140000917.html

 

 

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.

 

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti