Erkin
Sidiq
2016-yili
2-ayning 19-küni
Kona yéziq nusxisi:
http://bbs.izdinix.com/thread-66714-1-1.htmlhttp://bbs.bagdax.cn/thread-45130-1-1.html
http://bbs.misranim.com/thread-147493-1-1.htmlhttp://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8833
PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2016/20160219_muslim_problem.pdf
Men
aldinqi
2 parche maqalide tughulma Musulmanlar duch kélidighan 4 chong
qiyinchiliq, we «Oyghan» ning ashu qiyinchiliqlar üstidin
ghalib kélishte qollan’ghan usullarni bayan qilip öttüm.
Dinimiz bir ulugh din bolup, eger u toghra chüshinilgen we
toghra qollinilghan bolsa, Musulmanlar yashawatqan a’ile,
jama’et, jem’iyet, memliket we uningdinmu chong da’iridiki
makanlarning hemmisi yashashning eng güzel makanigha
aylan’ghan bolatti. Musulman bolup yashawatqan milletlerning
künimu bashqilarningkidin yaxshiraq, peqet bolmidi, dégendimu
bashqilarning ilghar sewiyisi bilen oxshash derijide bolghan
bolatti. Emma hazirqi ré’alliq undaq emes. Biz buningdin
Musulmanlar buningdin kéyin qilmisa bolmaydighan ishlarning az
emeslikini hés qilalaymiz. Musulmanlar din heqqidiki
chüshenchisini toghrilimisa we chongqurlashturmisa, hemde
niyiti bilen ish-herikitini paklimisa bolmaydighanliqini
biliwalalaymiz. Mesilini tüzitish üchün aldi bilen saqlan’ghan
mesilining néme ikenlikini aydinglashturuwélish kérek.
Shunglashqa men kéyinki bir qanche parche maqalide hazir
Musulmanlar arisida saqliniwatqan bezi mesililer we ularni hel
qilishning usulliri üstide toxtilimen.
Men
bu
qétim «Oyghan» ning yutyub (YouTube)
tiki «Eqil-paraset
bilen
ish qilishning zörürlüki heqqide» dégen témidiki bir
doklatining bir qisim mezmunini tonushturimen. Bu doklat
2015-yili 12-Féwralda Dubeyde ötküzülgen «Xelq’araliq tinchliq
chong yighini» (International
Peace Conference) da sözlen’gen bolup [1] , uning mezmuni 3 qisimdin
terkib tapqan. Uning 1-qismida Oyghan 19 yashqa kirgendin
kéyin dinni qaytidin öginishni bashlighanda yoluqqan
qiyinchiliqlar bolup, men u mezmunni «Tughulma Musulmanlar duch kélidighan 4
chong qiyinchiliq heqqide» dégen maqalide tonushturup
boldum. Uning 2-qismida Oyghan men mezkur yazmida
tonushturidighan mezmunlarni sözleydu. Uning 3-qismi
eqil-paraset bilen ish qilish heqqide bolup, men u mezmunlarni
kéyinki bir yazmamda tonushturimen. Méning yazidighinimning
hemmisi Oyghanning sözliri bolup, eger uninggha öz
köz-qarishimni qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe»
sheklide ayrim qisturup qoyimen.
1-resim:
Oyghan 2015-yili 12-Féwralda Dubeyde ötküzülgen «Xelq’araliq
tinchliq chong yighini» da doklat bériwatqan waqittiki bir
körünüsh.
Töwendikisi
Oyghanning
dégenliri.
Birinchi
mesile
méning öz kallamda mewjut bolup, men u mesilining gunahini
özümgimu qoyimen, hemde ümmetlergimu qoyimen. Islam,
Musulmanlar we ümmetler Islamni Musulmanlarning özlirige
teshwiq qilish ishinimu yaxshi élip baralmidi. Eger
Musulmanlarning özi Islamgha nisbeten selbiy köz-qarashta
bolidiken, biz Islamni teshwiq qilish ishini yaxshi
qilalmighan bolimiz. Bizde kemchil nerse bar, bizde xata nerse
bar.
Qur’anda
mundaq
bir ayet bar: «Perwerdigaringning
yoligha eqil-paraset bilen teklip qilghin [16:125]».
Eger biz eqil-paraset bilen ish qilmaydikenmiz, kishilerni
Islamgha yéqinlashturmay, ularni Islamdin téximu
yiraqlashturuwétimiz. Kishilerni Islamgha eqil-paraset bilen
dewet qilishning usuli Allah Qur’anda otturigha qoyghan
usuldin ibaret. Biz Qur’anda déyilgen usulni qollanmay,
özimizning usulini qollinimiz. Shunglashqa biz hazirghiche
muweppeqiyetlik bolalmay kelduq. Biz ishlitiwatqan usul
eqilliq usulmu emes.
Ilawe:
Yuqiridiki ayetning Qur’anning Uyghurche terjimisidiki toluq
tékisti mundaq iken: «Perwerdigaringning
yoligha (yeni Islam dinigha) hékmetlik uslubta yaxshi
wez-nesihet bilen dewet qilghin, ular (yeni muxalipetchilik
qilghuchilar) bilen chirayliq rewishte munazirileshkin.
Perwerdigaring heqiqeten uning yolidin azghanlarni obdan
bilidu, hidayet tapquchilarnimu obdan bilidu [16:125].»
Töwende
men
Musulmanlar hazir sadir qiliwatqan bir qisim mesililerni
qisqiche bayan qilip ötimen.
1. Mez’heplerge Bölünüsh
Biz
dawamliq
«Mawu guruh bilen awu guruh; mawu sheyx bilen awu sheyx; mawu
idiye bilen awu idiye; sen mani déding, yene bir sheyx ani
dédi», dep sözleymiz. Bezi ademler «Men Islam heqqide
sözleymen», deydu. Emma uning deydighini peqetla yene bir
ademning dégenlirining neqeder xata ikenliki heqqidila bolidu.
Ular öz waqtining asasiy qismini bashqilarning xataliqlirini
tépish üchün serp qilidu. Ümmetlerni özi yalghuz qoghdap
qalmaqchi bolidu. Undaq kishilerning bashqilargha
yetküzidighan paydisi intayin az bolidu. Hazir Musulmanlar
jama’itining özi ijad qiliwalghan bir sünniti bar, u mundaq:
Bashqilargha payda yetküzidighan kishilerning hemmiside choqum
melum derijide xataliq bar. Bu peyghember eleyhissalamning
sünniti emes, Musulmanlar özliri wujudqa keltürgen sünnet. Men
silerge shundaq kapalet béreleymenki, manga oxshash
mikrofonning aldida sözleydighan kishilerning hemmisi choqum
xataliq ötküzidu. Chünki biz insan. Eger siz bizdin xataliq
izdisingiz, men sizge shundaq kapalet béreleymenki, siz choqum
bizdin xataliq tapalaysiz. Chünki biz insan. Siz bizdin birer
xataliqni tépiwélish bilen birer netijini qolgha keltürüp
qalmaysiz. U peqetla sizde bikar waqitning köplükini, hemde
siz u waqitlarni ijabiy ishlar üchün serp qilishni
bilmeydighanliqingizni körsitip béridu. Bashqilarning xataliqi
üstide tetqiqat élip bérishning ornigha, bérip apingizgha
yardem qilghiningiz yaxshi. Siz peqet bashqilarning xataliqini
tépip chiqish bilen birer töhpe yaritalmaysiz. Ashundaq ishlar
hazir Musulmanlarning nahayiti köp énérgiyisini israp qilip
kétiwatidu.
2. Bashqilarni Bahalashqa Amraq
Kélish
Bu
aqilane
ish emes, belki zeherlik ishtur. Bezi kishilerning bashqilarni
bahalishi Allahning bahalishinimu bésip chüshidu. Ular
kishilerge «Sen dozaxta köyisen», yaki «Mawu haram», deydu.
Gerche özliride héch qandaq salahiyet bolmisimu, uni haram,
buni haram, deydu. Men silerge bir hékaye sözlep bérey: Bir
küni men sheyx Abdulnasir bilen kechlik ghiza yewatqan idim.
Biz bilen bir üstelde ghizaliniwatqanlarning ichide 20 yashlar
etrapidiki yene bir qanche yashlarmu bar idi. Ularning
birsining qisqa saqili bar bolup, uning yénidiki yigitning
bolsa uzun saqili bar iken. Shuning bilen uzun saqalliq ukimiz
qisqa saqalliqqa qarap: «Dostum, sizning yüzingiz haram. Siz
saqalni uzunraq qoymisingiz bolmaydu», dep, u yigitni
ongaysizlandurdi. Islamdiki fiqh yaki Islam qanunliri
mesilisige kelgende, men hergizmu éghiz achmaymen. Chünki men
bir feqih (Islam dini adwokati) emes, yaki men bir ziyaliymu
emes. Emma sheyx Abdulnasir bir feqih bolup, u deslipide
yuqiridiki söhbetni anglap olturdi. Bir azdin kéyin tamaq
yéyishni dawamlashturalmay, héliqi uzun saqalliq yigittin
so’al sorashqa bashlidi:
--Ukam,
ashundaq
gep qaysi hedis kitabida bar iken?
--U
qanchinchi
bab iken?
--Uning
rebbi
kim iken?
--U
hedisni
kim riwayet qiliptiken?
--Uni
kimge
riwayet qiliptiken?
--Uni
sahabiler
qandaq chüshiniptiken?
--Uni
1-ewlad
Musulmanliri qandaq chüshiniptiken?
--Uni
Imam
Buxarining özi qandaq chüshiniptiken?
--Oxshimighan
Islam
mez’hepliri u hedisni néme dep izahlaptiken?
Shuning
bilen
héliqi uzun saqalliq ukimiz sheyx Abdulnasirgha «Siz méni
ongaysizlanduruwatisiz, undaq qilmighan bolsingiz», dédi.
Sheyx Abdulnasir uninggha: «Shundaq, men sizni
ongaysizlanduruwatimen, chünki siz uni
ongaysizlanduruwatisiz», dédi.
Sizde
héch
qandaq salahiyet bolmisimu, siz bir ishni tutuwélip, uni yaki
halalgha, yaki bolmisa haramgha chiqirisiz. Némining halal,
némining haram ikenlikini Allah belgileydu, siz belgilimeysiz.
Kimning dozaxta köyidighanliqini, kimning toghra yolgha
bashlan’ghanliqini, we kimning yoldin azghanliqini siz qarar
qilmaysiz. Xuddi yuqiridiki ayette déyilginidek, uni peqet
Allahla bilidu. Kimning dozaxqa kirip, kimning jennetke
kirishini peqet Allahla qarar qilidu.
Biz
bashqilargha
baha bérishke, bashqilar üstidin höküm pichishqa bekla amraq.
Biz kishilerning sirtqi körünüshige qarapla ular heqqide
nahayiti tézla qarar chiqirimiz. Bu bir qorqunchluq ish.
Islamda bashqilar üstidin höküm pichish peqet Allahqila tewe
ish bolup, u bizning wezipimiz emes. Bizde undaq hoquq yoq.
Eger
siz
melum bir ish üstide chongqur izdinish élip barghan bolup, bir
ademning u ishni xata qiliwatqanliqini toluq
jezmleshtürelisingiz, uni toghra usulda körsitip bérishingiz,
we toghra usulda tüzitishingiz kérek. Bezide uni siz tüzetmey,
bashqa biri tüzitishke toghra kélishi mumkin. Bu ishtimu
eqil-parasetni ishqa sélish kérek. Bezide bir ishni siz
tüzetsingiz, uning paydisidin ziyini köprek bolup qalidu. Eger
men dadamning xataliqini tüzetmekchi bolsam, uning netijisi
anche yaxshi bolmaydu. Men apamgha dep, apam dadamgha dése,
men balagha qalmaymen. Yeni, her bir ishta biz eqil-parasetni
ishqa sélishimiz kérek. Her qétim ishlarni özimiz biwasite
qilsaq, uning netijisi yaxshi boluwermeydu. Biz eqil
ishlitishimiz kérek.
3. Qur’an we Sünnet Heqqidiki
Chüshenchining Téyiz Bolushi
Bezi
xutbilerge
barsingiz, imam 30 ayet, 20 hedisni neqil keltürüp tilgha
alidu. Her bir ayetke peqet bir qanche sékuntla waqit béridu.
Bir ayettin yene bir ayetke, bir hedistin yene bir hediske
nahayiti tézla ötüp kétidu. Her bir ayet üstide oylinidighan
waqit intayin qisqa bolidu. Bundaq qiliq saghlam qiliq emes.
Qur’andiki her bir ayet, we peyghember eleyhissalamning her
bir hedisi bizning yéterlik derijide diqqet bérishimizge
erziydu. Eger siz manga birla waqitta nahayiti köp matériyalni
bériwétidikensiz, men ularning héch qaysisini özümge
yuqturalmaymen. Allah Qur’anda özining ayetliri üstide
chongqur oylinishqa chaqiridu. Men bügünki yighilishta bir
sa’ettin köprek sözleydighan bolup, ashu jeryanda peqet birla
ayetni chüshendürimen. Chünki u bizning ashundaq diqqitimizge
erziydu. Biz u ayet üstide oylanmisaq bolmaydu. Bezi kishiler
birla waqitta köpligen ayetlerni neqil keltürüp, ularning héch
qaysisi üstide chongqur chüshenche bermeydu. Eger siz bir
nersini chongqur chüshenmeydikensiz, uni asanla xata
chüshiniwalisiz. Téyiz chüshenche chatiqi bar chüshenche bolup
qalidu.
Islamda
eng
yuqiri orunda turidighan heq Allahning kitabidin ibaret.
Allahning sözliri eng yuqiri orunda turidu. Bezi kishiler
kallisida melum bir köz-qarashni shekillendürüwalidu. Mesilen,
«Ayallar erlerdin töwen turidu», dégendek. Ularning kallisida
ashundaq bir idiye alliburun shekillinip bolghan bolidu. Andin
ular bir qanche ayet we bir qanche hedisni üzüp élip, néme
üchün ayallarning erlerdin töwen turidighanliqigha delil
körsitidu. Bu jeryanda uqum aldida kélip, andin ayetler uni
ispatlaydighan deliller süpitide qollinilidu. Bundaq qilish
toghra emes. Biz özimizni Allahning kitabigha qaritishtin
burun kallimizda héch qandaq bir qiyasni
shekillendürüwalmasliqimiz kérek. Bizning qandaq oylishimiz
kéreklikini Qur’an belgilishi kérek. Qur’andiki mezmunlar
üstide qandaq oylashni biz özimiz qarar qilmasliqimiz kérek.
Yuqiriqidek bir tereplimilik qilish kishilerni nahayiti
échinishliq aqiwetlerge élip baridu. Mesilen, beziler aldi
bilen «Biz gheyri-Musulmanlarni mundaq, mundaq qilishimiz
kérek», dep, andin 100 hedis, 50 ayetni neqil keltürüp béridu.
Ashundaq qilish pütünley mumkin. Undaq qilish nahayiti asan.
Men ashundaq qilghanlarni körgen. Emma uningda éghir mesile
bar. Bir qisim yashlar ashundaq nutuqni anglighanda, «Mawu
kishi shunche köp ayet, shunche köp hedislerni delil qilip
körsetti. Shunga uning dégini choqum rast», dep oylap, telwe (crazy) ishlarni qilidu. Emeliyette
bolsa héliqi ademning qilghini aldi bilen xulasini otturigha
qoyup, andin tetqiqat élip bérish. Ilimning hemme saheliride
tetqiqat aldida kélip, yekün keynide kélidu. Aldi bilen
tetqiqat élip bérilip, andin uning netijisige asasen bir
xulase yekünlep chiqirilidu. Nahayiti köp ayetler we nahayiti
köp hedisler neqil élin’ghanliqtin, yuqiriqidek nutuqlar
Islamgha nahayiti bay nutuqtek anglinidu. Emma, ashundaq
nutuqni sözligen kishilerning qollan’ghini Islamgha zit
kélidighan usuldur. Ularning qilghini öz idiyisini aldin
otturigha qoyup, andin uning yoruqlirigha ayetlerni tiqip
kirishtürgen bir nersidur. Ular ashundaq qilish arqiliq
Musulmanlarni özliri üchün xizmet qilduridu. Heqiqetenmu
ularning shughulliniwatqinimu «Islam» dur.
Biz
bügünki
künde anglaydighan Allahning kitabi namidiki geplerning
nurghunliri Allahning kitabigha qilin’ghan haqarettin bashqa
nerse emes. U geplerde ilgiri sürülgen nerse Qur’andiki
menalarning del eksiche. Ashundaq geplerni anglash heqiqetenmu
bir azablinarliq ish.
4. Özini Toptin Ayrip Turush
Beziler
«Heqni
öz qolida tutup turuwatqanlardin bizdin bashqisi yoq. Eger
özüngni qoghdimaqchi bolsang, bashqa héch kimning gépige qulaq
salma. Ularning gépige qulaq salsang, sen azdurulisen. Séning
jennetke kirgüng barghu? Jennetke kirishning birdin-bir usuli
méning xaniqarimda turush, peqet méning gépimnila anglash.
Qalghan kishilerning hemmisi azdurulghan», deydu. Undaq
kishiler özliri tüzüwalghan «Azdurulghan ölimalar»
tizimlikidiki isimlarni her heptide bir qétim yéngilap turidu.
Ular özlirini bashqa hemme kishilerdin ayrim tutidu. Özlirini
öz a’ilisidiki bashqa kishilerdinmu ayrim tutidu. «Men
öyümdikiler bilen arilashmaymen, chünki ular heq yolda emes»,
deydu. Ashundaq qilip, dinni xata halda qollinip, kishilerni
öz a’ilisidin, öz jama’itidin, we öz jem’iyitidin ayriwétidu.
Hazir Amérikida ashundaq qiliwatqan kishiler bar. Ularning
qarishiche bashqilar bilen arilishish we bashqilar bilen dost
bolushning hemmisi kapirliqqa élip baridu. Amérikida
qurulghili 40 yil bolghan bezi meschitler bar bolup, ashu
meschitke qoshna olturghan Amérikiliqlar yénidiki binaning bir
meschit ikenlikini bilmeydu. Undaq bolushtiki seweb,
meschittiki kishiler bashqilarni «kuffar» dep, özlirige yéqin
yolatmaydu. Bundaq chüshenche nedin kelgen? Eger peyghember
eleyhissalam Mekkidiki kishilerni chetke qaqqan bolsa, biz
bügün shahadet élip (taking shahada),
Musulman bolmighan bolattuq. Méning dadamdin 5 ewlad burun
yashighan bowam bir buddist ikenduq. Uning oghli Musulman
boluptiken. Yeni, shu chaghdiki Musulmanlar uninggha «sen bir
nijis ikensen» dep mu’amile qilmay, uni öz qoynigha
alghaniken. Uni hörmetlep, uninggha bir insan süpitide
mu’amile qilghaniken. Bizning dinimiz bizge
gheyri-Musulmanlarni öch körüshni ögetmeydu. Bizning dinimiz
barliq insanlargha ghurur yaki izzet ata qilish üchün kelgen.
Allah «Biz Ademning balilirigha hörmet bildürimiz», deydu.
Démek, Allah Adem eleyhissalamning hemme balilirigha hörmet
ata qilghan. Sizning ularni hörmetlimeslik hoquqingiz yoq. Siz
bashqilarni hörmetlimey, andin «Manga Islam ashundaq ögetken»,
demsiz? Bundaq qilish eqil bilen ish qilishning
qarimu-qarishisidur.
Oyghanning
doklatining
men bu qétim tonushturmaqchi bolghan mezmunliri mushu yerde
axirlashti. Men kéler qétim «eqil-paraset bilen ish qilish»
heqqide toxtilimen.
Paydilinish Matériyalliri:
[1]
In
Need of Wisdom
https://www.youtube.com/watch?v=mX1oRcMbLzA
Bu maqalini inimiz «Pidakar» bilen singlimiz
Dilber Xemit tehrirlidi.
Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini
bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki
élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz
boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.