Erkin Sidiq: Ka’inatqa A’it Yéngi Xewerler (5)

Erkin Sidiq

2016-yili 3-ayning 1-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-66878-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-45707-1-1.html

http://bbs.misranim.com/thread-147767-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8899

Men mezkur yazmida yéqinqi NASA we ka’inatqa a’it muhim xewerlerni qisqiche xulasilap ötimen.

Marsqa 30 Minutta Bérish Mumkinchiliki Bar

Hazirqi eng zamaniwi téxnologiye bilen NASA ning alem uchquliri Marsqa 260 kün yaki 9 ayda bérip bolalaydu. Emma, Kaliforniye Uniwérsitéti Santa Barbara shöbisining fizika proféssori Filip Lubin (Philip Lubin) ning déyishiche, alem uchqurini lazér nuri bilen ittirip tézlendürüsh usulini qollinip, Marsqa 30 minutta bérip bolush mumkin iken. Filip ependi bu idiyini ötken yil 10-ayda ötküzülgen «NASAdiki yéngidin ijad qilin’ghan ilghar uqumlar ilmiy doklat yighini» (NASA Innovative Advanced Concepts (NIAC) symposium) da otturigha qoyghan bolup, yéqinda u yene En’gliyining bir ilmiy zhurnilida mushu idiye heqqide 52-betlik ilmiy maqalidin birni élan qildi (Menmu yéqinda NIAC qa tewe ikki türge qatnishishni bashlighan bolup, méning qilidighinim yéngi tipliq alem téléskopigha a’it tetqiqatlar). Uning déyishiche, 50 – 70 milyard wat (GW) liq küch bilen bir métirliq yelkini bar alem uchqurining tézlikini 10 minut ichide nur tézlikining 26 pirsentige yetküzgili bolidiken [1]. Eger bir alem uchquri ashundaq tézlikte mangsa, bizge eng yéqin bolghan, ariliqimiz 4.37 nur yili kélidighan [2], In’glizche «Alpha Centauri» dep atilidighan yultuzgha 15 yilda bérip bolghili bolidiken. Bu idiyini emelge ashurush üchün yengmise bolmaydighan téxnologiyiliq qiyin ötkeller xéli köp bolup, men bu qétim körgen maqalilerde u qiyin ötkeller bayan qilinmaptu.

Bundaq alem uchqurini ittiridighan lazér nuri mexsus mushundaq ish üchün layihilen’gen, yer sharini orbitlap aylinidighan bir alem uchquridin yollinidiken.

qa1

1-resim: Bir ressam sizghan lazér nuri bilen ittirilgen alem uchquri.

2. NASA Wéniragha «Bulut Sheherliri» Yasiyalishi Mumkin

NASAning sistém analizi we yéngi uqum ishlirigha mes’ul tarmiqi 2014-yili Wéniraning apmosférasigha chong-tipliq hawa-kémiside bérish uqimini otturigha qoyghan.

Marsqa qarighanda Wénira bizge yéqinraq bolsimu, uning yüzining témpératurisi 462 sélsiye-gradus kélidighan bolghachqa, u planéta insanlarning yashishigha mas kelmeydu. Emma, kishilerning mölcherlishiche Wéniraning asminining bésimi, zichliqi, tartish küchi we radi’atsiyidin qoghdaydighan maddiliri yer shariningkige oxshiship kétidiken. Eger hemme ishlar hazir mölcherlen’gendek mangidiken, Wéniraning asminida «bulut sheherliri» ni qurup chiqqili bolidiken [3].

qa2

2-resim: Wéniraning asminidiki «bulut sheherliri» (sizilghan resim).

3. Saman Yoli Galaksi (Yultuzlar Topi) ning Yéngi Resimi

Nurning burun ishlitip béqilmighan dolqun uzunluqini ishlitip, astronomiye mutexessisliri Saman Yoli Galaksining töwendiki 3- we 4-resimlerde körsitilgen yéngi birikme resimlirini ishlep chiqti. Bu süretler Chilidiki «APEX» namliq yer yüzi téléskopi bilen tartilghan.

Saman yoli galaksining shekli bir texsige oxshash bolup, uning kengliki 100000 nur yili, qélinliqi 1000 nur yili kélidu. 4-resimning ong tereptiki qisturulma qisimliri sol tereptiki resimler saman yoli galaksining qaysi qismigha toghra kélidighanliqini körsitidu [4].

qa3

3-resim: Saman yoli galaksining yéngidin tarqitilghan bir parche resimi.

qa4

4-resim: Saman yoli galaksining yéngidin tarqitilghan, uning oxshimighan rayonlirini körsitidighan resimliri.

4. NASA Kichik Planéta Plutonning Shimaliy Qutupining Yéngi Resimini Tartqatti

Töwendiki 5-resim kichik planéta Plutonning shimaliy qutup rayonini körsitidighan bolup, uni NASA yéqinda tarqatti. Bu resimni «Yéngi Upuq» namliq alem uchquri 2015-yili 7-ayda Plutonning yénidin ötkende tartqan bolup, uningda Plutonning shimaliy qutupidiki jilghilar, oymanliqlar we azgallar éniq körünüp turidu. Sériq rengde körsitilgen eng chong jilghining kengliki 70 kilométir bolup, yéshil rengliklirining kengliki bolsa 10 kilométir kélidu [5].

qa5

5-resim: Kichik planéta Plutonning NASA yéngidin tarqatqan resimi.

5. Kichik Tipliq Sün’iy Hemrahlar

Hazir alem boshluqi téxnikisida In’glizche «CubeSats» dep atilidighan kichik tipliq sün’iy-hemrahlar barghanséri chong rollarni oynawatidu.

qa6

6-resim: Asmandiki kichik tipliq sün’iy-hemrahlar.

Kichik tipliq sün’iy-hemrahlarni eng deslipide Amérikining aliy mektepliri layihiligen. Yeni, uni eng deslipide Kaliforniyediki alem boshluqi inzhénérliqi tetqiqati bilen shughullinidighan ikki neper proféssor 1999-yili layihiligen. U kichik sün’iy-hemrah bir kengliki, égizliki we qélinliqi 10 santimétir kélidighan kichik sanduqning ichige patqan. Yéqinda kichik sün’iy-hemrah kishilerning diqqitini tartip, uning ishlinish da’irisi hazir barghanséri kéngiyip méngiwatidu. 2000 – 2005-yilliri yiligha 10 dek kichik sün’iy-hemrahlar qoyup bérilgen bolup, 2012-yili qoyup bérilgen kichik sün’iy-hemrahning sani 20 ge yetken. Ötken yil bolsa jem’iy 126 kichik sün’iy-hemrah qoyup bérilgen.

Hazir bezi shirketler jem’iy 900 dane kichik sün’iy-hemrahni qoyup bérip, shu arqiliq pütün yer sharini intérnét signali bilen teminleshni pilanlawatidu. Hazir kichik sün’iy-hemrahlar yer sharining muhitidiki özgirishlerni küzitish we bala-apetke uchrighan rayonlargha yardem qilish ishlirigha ishlitiliwatidu.

qa7

7-resim: J P L diki méning ishxanam jaylashqan binaning karidorigha qoyup qoyulghan bir xil kichik sün’iy-hemra (uning anténnasidin bashqa qisimliri rast).

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Could a spacecraft really make the journey to Mars in 30 minutes? One physicist says yes

https://www.yahoo.com/tech/could-spacecraft-really-journey-mars-141530966.html

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Alpha_Centauri

https://en.wikipedia.org/wiki/Alpha_Centauri

[3] NASA Could Send Giant Airships To Venus To Create Cloud Cities

http://news.yahoo.com/nasa-could-send-giant-airships-to-venus-to-create-151147135.html

[4] This Is the Milky Way Like You've Never Seen It Before

http://news.yahoo.com/milky-way-youve-never-seen-182500741.html

[5] Take in the beauty of Pluto's frozen north pole canyons

http://news.yahoo.com/beauty-plutos-frozen-north-pole-231052781.html

[6] Will tiny satellites launch a new space frontier?

http://www.csmonitor.com/Science/2016/0224/Will-tiny-satellites-launch-a-new-space-frontier

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha, ündidargha we Uyghurche salunlargha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.