Erkin Sidiq

2016-yili 3-ayning 18-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/forum.php?mod=viewthread&tid=66923
http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8909

PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2016/20160318_dinni_qiyinlashturush_toluq.pdf

Men aldinqi qétim «Eqil-paraset bilen ish qilishning zörürlüki heqqide» dégen témini teyyarlap, torlargha yollighandin kéyin, u xéli köp qérindashlarning yaqturup oqushigha érishti. Bu ehwaldin menmu nahayiti xushal bolup, qilghan emgikimge bir xil razimenlik hés qildim. Men mushu munasiwettin paydilinip, manga semimiy sözliri bilen medet Bergen barliq qérindashlargha rehmet éytimen. Musulmanlar biliwélishqa tégishlik nahayiti muhim bilimler yene bar bolup, Allah buyrusa men shularni dawamliq Uyghurchilashturup yollashqa tirishimen.

 

Men bu qétim oyghanning yene bir doklatining mezmunini tonushturimen. U bu doklatni Amérikida ötküzülgen 2015-yilliq «Shimaliy Amérika Musulmanlar Chembiriki we Musulman Studéntlar Birleshmisi Qurultiyi» da sözligen bolup, uning témisi «Islam asan din bolup, uni qiyinlashturuwetken özimiz» iken [1]. Men bu doklatning hemmisini birla qétimda Uyghurchilashturup bolalmay, bu qétim torlargha uning yérimini chiqirip turdum. Qalghan yérimini kéyinki qétim chiqirimen.

 

Bu maqalining deslepki qismida aldinqi qétimliq maqalidiki «Dewetchilik bashqilarni Islam yoligha teklip qilish démektur» dégen mezmunni toluqlaydighan mezmun bar bolup, qalghan qismi burun tonushturulup baqmighan. Shunglashqa men barliq qérindashlargha mezkur maqalini kem dégende bir qétim oqup béqishni tewsiye qilimen. Bir ishni toghra qilish üchün u ishning toghrisi néme ikenlikini bilish kérek. Men hazir tonushturuwatqan mezmunlar Uyghurlarning buningdin kéyinki bir qisim ishlirining saghlam élip bérilishi üchün nahayitimu muhim, dep oylaymen.

 

Méning töwende bayan qilidighinim pütünley Oyghanning sözliri bolup, eger uninggha özümning köz-qarishini qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe» sheklide qisturup qoyimen. Töwendiki mezmundiki kichik témilarni men özüm qoydum.

 

1-resim: Oyghan Amérikida ötküzülgen 2015-yilliq «Shimaliy Amérika Musulmanlar Chembiriki we Musulman Studéntlar Birleshmisi Qurultiyi» da doklat bériwatqandiki bir körünüsh.

 

Süre Nehlning axirqi qismidiki bir ayette Allah mundaq deydu: «Perwerdigaringning yoligha eqil-paraset we yaxshi telim bilen dewet qilghin, hemde ular bilen eng yaxshi uslubta munazirileshkin» (Süre Nehl, 16:125). Bu ayet adette «Perwerdigaringning yoligha teklip qilghin», dep terjime qilinidu. Bu ayettiki «bil hikma» dégen sözning menisi «eqil-paraset bilen» dégen menini bildüridu. Shunglashqa eslidiki ayetni «Perwerdigaringning yoligha eqil-paraset bilen teklip qilghin», dep chüshinish mumkin.

 

Bu ayet üstide bir az chongqurraq oylinip baqayli. Bashqilarni teklip qilish bir xil aktip haldiki dostluq, aktip haldiki aq köngüllük, we aktip haldiki köyünüshtin ibaret. Siz özingiz öch köridighan bir ademni bir yerge teklip qilmaysiz. Hemde siz bir kimni achchiqlinip turup teklip qilsingiz, teklipingiz ünüm bermeydu. Démek, «dewet» idiyisi, yaki bashqilarni Islamgha teklip qilish idiyisi siz dewet qilmaqchi bolghan kishige köyünüsh, uninggha edep bilen mu’amile qilish, we uni hörmetleshni öz ichige alidu. Dewet qilghanda sözliringiz öchmenlikke toshup ketse bolmaydu. Sözliringiz bashqilar üstidin höküm pichishqa toshup ketse bolmaydu. Sözliringiz bashqilarni közge ilmasliq bilen toshup ketse yene bolmaydu. Yeni, özingizni sizning gépingizni anglawatqan kishilerdin üstün qoyuwalsingiz bolmaydu. Dewetchilik bilen shughullan’ghanda siz yuqiridiki ishlarning héch qaysisini qilsingiz bolmaydu. Eger siz ashu ishlarni qilidikensiz, sizning qilghiningiz dewetchilik bolmaydu. Sizning qilghiningiz teklip qilish bolmaydu.

 

Men bashqilarni teklip qilghanda, uni öyümge teklip qilimen, birer chong yighin’gha teklip qilimen, birer sayahet ornigha teklip qilimen, birer programmigha, yaki birer réstoran’gha teklip qilimen. Yeni, men kishilerni bir menzilge teklip qilimen. Men hergizmu kishilerni bir yolgha teklip qilmaymen. Biz kishilerni yolgha teklip qilmay, ularni bir menzilge teklip qilimiz. Ularni yolgha teklip qilsaq eqilge uyghun kelmeydu. Emma bu ayette Allah «kishilerni perwerdigaring (master, lord) ning yoligha teklip qilghin», deydu. Bu yerdiki teklip bir menzilge qaritilmay, bir yolgha qaritilghan. Shunglashqa bu teklip bashqa héch qandaq tekliplerge oxshimaydu. Bu Qur’andiki bir eng muhim hékmettur.

 

2-resim: Mezkur qurultayning yene bir körünüshi.

 

Siz bir ademni öyingizge teklip qilip, u kishi öyingizge ikki sa’et kéchikip kélidiken, siz uningdin xapa bolisiz. Yeni, u menzilge waqtida yétip kelmigenliki üchün xapa bolisiz. Eger siz bir yolgha teklip qilinidikensiz, siz 1000 kilométir mangdingizmu, yaki aran 10 métir mangdingizmu, u muhim emes. Siz yolgha chiqip bolghachqa, siz nishanni emelge ashurup bolghan bolisiz. Bashqiche qilip éytqanda, Allah bizge bir nahayiti qimmetlik nersini sowgha qilghan. Yeni, «dewetchilik» ning menisi kishilerdin bir menzilge yétishni telep qilish emes. Ulardin mukemmellikke yétishni telep qilish emes. Allah héch qandaq bir kishidin özini Allahqa héch qandaq xataliq ötküzmey, mutleq halda, toluq halda, yüzde-yüz tapshuruwétishni kütken emes (No one is expected to be absolute, complete, perfect submission to Allah without any mistakes). Allah kishilerning oxshash sewiyide bolushini kütkenmu emes. Bu dégen bir yol bolghachqa, bir qisim kishiler yene bir qisim kishilerdin tézrek mangidu. Bir qisim kishiler aldida kétip, yene bir qisim kishiler arqida qalidu. Bir qisim kishiler seperni yéngidin bashlighan bolup, ular her küni intayin qisqa ariliqni yüreleydu, shuning bilen héch qandaq ilgirilesh yasimighandek hés qilidu. Emma, yuqiriqilarning hemmisi bir muweppeqiyet bolup hésablinidu. Eger ashu kishilerdin bireri menzilge yétip barmay turup, seper üstide yaki yolda ölüp kétidiken, Allah unimu qobul qilidu, sewebi, u yoldiki seperni bashlap bolghan. Islamdin ibaret bir pütün din «bir yol» dep teswirlen’gen: «Bizni toghra yolgha bashlighin [1:6]». Yolning alahidiliki ilgirilesh yasash bolup, Allah bizge qanchilik tézlikte méngishni, we san jehettin biz qanchilik ilgirilesh yasap bolushimiz kéreklikini éytqan emes. Sewebi, her bir insan bashqa insanlargha oxshimaydu.

 

Bezi kishilerning Islamgha kirishkiche bolghan sepirige waqit kétidu, deymiz. Bu ish Islamgha kirip bolghandin kéyinmu oxshash: Beziler Islamgha kirip bolghandin kéyin, uningda ilgirilesh hasil qilish üchünmu waqit kétidu. Hemme ish bir kéchidila pütmeydu. Bir qisim sahabiler burun Islamgha pütünley qarshi turghuchilar bolup, ashundaq bir halettin Islamni toluq qobul qilish halitige kelgüche bir mezgil waqit ketken. Peyghember eleyhissalamning yene bir qisim sahabiliri Islamni qobul qilishta xéli zor qiyinchiliqlargha duch kelgen. Ular üchün Islamni qobul qilish hergizmu asan’gha toxtimighan. Sahabilerning hemmisi hezriti Ebu Bekri Siddiqtek bolghan emes. Sahabilerning hemmisi hezriti Ömer Xettabtek bolghanmu emes. Kishilerning sewiyisi oxshash bolmaydu. Musulmanlar tarixidiki eng yaxshi ewladlar dewride haraq heqqidiki ayetler nazil bolghandimu, ular bir qétimdila nazil bolghan emes. U ayetler 3 qedemge bölünüp nazil bolghan. Ashu sahabilerning bir qismi üchün haraqtin biraqla waz kéchish tes bolghachqa, Allah ularning asta-asta ilgirilesh yasishigha, asta-asta piship yétilishige yol qoyup, haraq heqqidiki ayetlerni 3 basquchqa bölüp chüshürüp, haraqni eng axirqi ayette chekligen.

 

Ilawe: Haraq heqqidiki axirqi ayet mundaq: «I möminler! Haraq ichish, qimar oynash, butlar (yeni choqunush üchün tiklen'gen tashlar) gha choqunush, pal oqliri bilen pal sélish sheytanning ishi, paskina qiliqlardur, bextke érishishinglar üchün sheytanning ishidin yiraq bolunglar [5:90].»

 

Hazir bir qisim kishiler bashqilargha dewetchilik qilip, ulardin bir demdila bir sahabidek adem bolushni kütidu. Sahabidek bolmighan teqdirdimu, 24 sa’etning ichidila bir nahayiti yuqiri derijilik Musulman bolushni telep qilidu. Shu nerse ésimizde bolsunki, kishilerni özgertidighini sizning yaki méning sözüm emes. Kishilerni özgertidighini Allahdur.

 

Töwende men hazir Musulmanlar arisida saqliniwatqan bir qanche éghir mesililer üstide toxtilimen.

 

 

1. Kishilerni Jennetke Kirishtin Ümidsizlendürüwétish

 

Méning bügünki doklatimning mezmuni hazirqi dunya bilen axiret heqqide bolushi kérek idi. Men sözümni yuqiriqidek mezmundin bashlishimdiki seweb, bir qisim kishiler «dewet qildim», dep, kishilerdiki ümidni pütünley yoq qiliwétip baridu. Biz bashqilardin nahayiti tézla nahayiti köp özgirish yasashni telep qilimiz. Hazir dewetchilik bilen shughulliniwatqan bir qisim yashlar méning yénimgha kélip, qiliwatqan ishining ünüm bermeywatqanliqi, sözleshken kishilerde özgirish bolmaywatqanliqi, ularning gunah bolidighan ishlar bilen dawamliq shughulliniwatqanliqi, shunglashqa özlirining yene qandaq qilsa bolidighanliqini bilelmeywatqanliqi heqqide manga shikayet qiliwatidu. Men ulargha «Siz ashu kishilerge sewrchan bolup, némining toghra ikenlikini ularning semige sélip qoyushni dawamlashturung. Ulardin waz kechmeng. Siz qilghan sözler ularning yürikide bir tal uruqtek yiltiz tartiwatamdu-yoq, Allah u uruqni östürüwatamdu-yoq, siz bilmeysiz. Siz ulargha dégen söz yene bir yildin kéyin ünüm bérishi mumkin. Bir künning ichidila, yaki bolmisa yene 10 yildin kéyin ünüm bérishimu mumkin, uni siz bilmeysiz. U ishlar bizge baghliq emes», dewatimen. Sewebi shuki, Allah yuqiridiki ayetning axirida mundaq deydu: «Perwerdigaring heqiqeten uning yolidin azghanlarni obdan bilidu, hidayet tapquchilarnimu obdan bilidu [16:125].» Kimning azghanliqini, kimning toghra yolgha kirgenlikini Allah bizdin yaxshiraq bilidu.

 

Bir qiz hijablanmighan, sirtqi körünüshi bir Musulman’ghimu oxshimaydighan bolushi, emma uning yürikide bir quyun bar bolup, uning yüriki Allahqa buriliwatqan bolushi mumkin. U qiz özgirish yasash jehette mushu peytning özide sirtqi körünüshi bir mukemmel Musulman’gha oxshaydighan yene bir ademdin Allahqa yéqinraq bolushi mumkin.

 

Men silerge ajayip hékayidin birni sözlep bérey. Bu bir bolghan ish. Ikki yilning aldidiki bir Ramizan éyining kechliki Amérikining Téksas shtati Dallas shehiride tamaq yéyish üchün bir réstoran’gha kirdim. Waqit nahayiti kech bolup ketken bolup, bir qanchimiz bille tamaq yewatqan iduq. Bizning qéshimizdiki bir üstelde ikki qiz tamaq yégech paranglishiwatqan bolup, ular qilishiwatqan paranglar méning quliqimgha kirip qaldi. Islam ölchimi boyiche qarighanda, u 2 qizning kiyinishi anche muwapiq emes bolup, biz ularni «Musulman iken», dep oylimiduq. U qizlarning paringi mundaq dawamlashti:

--Men namaz oqumighili bir yildek boldi, shunga könglüm bir az bi’aram boluwatidu.

--Menmu shundaq. Hazir Ramizan. Biz bérip namaz oqusaq bolatti. Mashinamda hijab bar. Hazir Ramizan bolghachqa, meschitmu téxi ochuq bolushi mumkin. Men meschitning nedilikini bilimen. Yüre, bille bérip kéleyli.

 

Men bu geplerge heyran qilip, bir nerse yéyishtin toxtap qaldim. Ular tamiqining yérimini yep, qalghan qismini tügetmeyla, ornidin turup chiqip ketti. Bu qizlar taharet élishni bilmeslikimu mumkin. Fatihedin kéyinki surini bilmeslikimu mumkin. Xupten namizida qanche reket oqulidighanliqini bilmeslikimu mumkin. Ularni men bilmeymen, Allah bilidu. Emma, Allah üchün, ular oqughan namaz Qur’anning yérimini yadlap bolghan, shu axshimidiki waqitning hemmisidimu Qur’anni qira’et qilghan, emma kallisi bashqa yerlerde yürgen yene bir ademning namizigha qarighanda qedirlikrek bolushi mumkin. Bezi kishiler Qur’anni peqet bashqilargha körsitish üchünla qira’et qilidu. Biz bashqilarning ichige ularning sirtigha qarap baha bérimiz. Biz peqet kishilerning sirtinila köreleymiz.

 

Shunglashqa bizning kishilerni Islamgha teklip qilghandiki pozitsiyimiz özgirishi kérek. Bizning höküm pichish tuyghumiz özgirishi kérek. Undaq bolmaydiken, biz ularni ümidsizlendürüp qoyimiz. Biz ularni «Men her qanche qilsammu méning jennetke kirishimdin ümid yoq», deydighan bir tonushqa ekélip qoyimiz.

 

 

2. Kishilerdin Intayin Köp Diniy Ilim Telep Qilish

 

Bizde saqliniwatqan 2-mesile, biz kishilerdin nahayiti köp ilimge ige bolushni telep qilimiz. Biz kishilerdin fiqh (diniy qanun), eqide, Islam tarixi, Ereb tili, tefsir heqqide nahayiti köp nersilerni bilishni kütimiz. Nahayiti köp diniy ziyaliylar we ularning kitablirini bilishni ümid qilimiz. Ular shuningdin kéyin andin jennetke kirishi mumkin, dep oylaymiz. Shuning bilen kishiler qorqidighan bolup qalidu. Kishiler «Ögenmise bolmaydighan nersiler bek köp iken, ularning hemmisini öginip bolalmisam méning jennetke kirishimge shertim toshmaydiken», dep oylap qalidu.

 

Qur’anda bir öngkürde yashighan yashlar heqqide bir hékaye bar. Ular peyghember eleyhissalam tughulushtin 100 – 120 yillar burun yashighan bolup, kishiler ularni ular yeydighan nerse izdep öngkürdin chiqqanda bayqighan. U yashlar peyghemberler yoq bir zamanda yashighan. Ular özliridin bashqa Musulman yoq bir sheherde turghan. Ular ziyaliy emes, ulargha bilim ögitidighan birer sheyx yoq, hemde ularda ijazetmu yoq bolghan. Ularning bilidighini peqetla ular Allahtin bashqa nersige ibadet qilsa bolmaydighanliqi bolup, ularda uningdin bashqa héch qandaq ilim yoq bolghan. Islam tarixining eng deslipidin hazirghiche özining pütün hayatini tefsir tetqiqati üchün serp qilghan köpligen Islam ölimaliri we Islam ziyaliyliri «la ilahe illella» din bashqini bilmeydighan ashu yashlarni tetqiq qilip, shular heqqide eserler yazdi. Bilim jehette héch qandaq qimmetke ige bolmighan ashu yashlar Islam ölimaliri üchün qimmetlik qehrimanlar bolup hésablandi.

 

Oylap béqing. Ishlarni biz özimiz qiyinlashturuwatimiz. Biz kishilerdin heddidin ziyade köp nersilerni telep qilimiz. Bizning bashqilardin hemmidin awwal kütidighinimiz, ularning öz rebbining kim ikenlikini tonushtinla ibaret ikenlikini chüshinishimiz kérek. Bizning bashqilardin kütidighinimiz ene shu bolsun. Andin ularning sepiri bashlansun. Bir qisim kishiler köpligen ilimge ige bolmaqchi bolsa, ular seper jeryanida shundaq qilsun. Bir qisim kishiler igiligen ilim jehette anche uzun musapini bésip bolalmighan bolsimu, ular semimiylik jehette bir qisim bilimlik kishilerdin köp ilgirilep ketken bolushi mumkin. Bezi kishiler Erebchini köp bilidighan bolghachqa, hakawurliship ketken bolushi mumkin. Yene bezi kishiler Erebchini anche bilmigenliki üchün ayetlerni toghra qira’et qilalmisimu, ular qilghan qira’et Allah üchün eng yaxshi qarilarning qira’itidinmu bekrek qedirlik bolushi mumkin. Undaq bolushi pütünley mumkin.

 

Bügün bir yash méning qéshimgha kélip, «Men Qur’anni qira’et qilghanda bir sözni toghra déyelmeymen. Allah men qilghan qira’etni qobul qilarmu?» dep soridi. Peyghember eleyhissalam Bilal towlighan ezanni anglashni tolimu yaxshi körgen. Yeni, Bilal ezandiki bezi sözlerni toghra chiqiralmisimu, peyghember eleyhissalam u towlighan ezanni nahayiti yaxshi körgen. Eger bügünki künde birer kishi mikrofonning aldigha bérip, Bilaldek ezan towlaydighan bolsa, biz «U towlighan ezan qobul qilinmaydu», dep qarap, u ademni ezan towlighili qoymaymiz. Biz achchiqlinip, sarang bolup kétimiz. Namaznimu qayta oquymiz. Emma peyghember eleyhissalam Bilalning bezi awazlarni toghra chiqiralmaydighanliqini bilip turup, uni nahayiti yaxshi körgen halda Bilalni ezan towlashqa teklip qilghan.

 

Biz bolsaq tejwidni yaxshi qilalmaydighan kishilerni qattiq eyibleymiz. «Sen shunimu bilmiseng, jennetke qandaq kirisen?» deymiz. Biz xuddi Allah bizdin bashqa ishlargha qarighanda mushu ishlarni bekrek telep qilidighandek ish körimiz. Biz kishilerdin nahayiti köp mukemmelliklerni telep qilip, ularning aldidiki yolni nahayiti qiyinlashturuwatimiz.

 

Sahabiler kishilerge undaq qattiq telep qoymighan. Oxshimighan qebilining kishiliri Islamni qobul qilishqa bashlap, bezi ayetlerni toghra oquyalmisimu sahabiler uninggha yol qoyghan.

 

Islamni qobul qilghan kishilerge biz telepni bek yuqiri qiliwetsek, ular dindin biraqla waz kéchidu.

 

3. Bashqilar Üchün Jennetning Ishikini Yépip Qoyush

 

Biz kishilerge «Peqet eng yaxshi kishilerla jennetke kireleydu. Sen jennetke kirishke urunup baqsang bolidu, emma mushu haliting bilen sen özüngni jennetke kirimen, dep oylamsen? Azraq emeliyetchan bolghine!» dégen’ge oxshash uchurlarni yetküzimiz.

 

Allah Qur’anda mundaq deydu: «Perwerdigaringlarning meghpiritige we teqwadarlar üchün teyyarlan'ghan, kengliki asman-zéminche kélidighan jennetke aldiranglar [3:133].»

 

Eger siz jennetke aldirighan bolsingiz, u sizning yolda ikenlikingizdin dérek béridu. Bu xil körünüsh pütün Qur’anda bashtin-axir saqlan’ghan. Bu yerde Allah jennetning özige we özining elchisige ishen’gen kishilerning hemmisi üchün teyyarlan’ghanliqini tilgha alidu. Yeni, Allah jennetning ishikini cheklimey, uni yoghan échip béridu. Bu biz kütmigen, Allahning özi bizge qilghan ulugh sowghattur. Oxshash ayette Allah yene «Bu Allah körsetken yaxshiliq bolup, bundaq yaxshiliqni Allah özi xalighan kishilerge ata qilidu. Allah nahayiti chong yaxshiliqlarning igisidur», deydu. Allah kishilerge nahayiti chong yaxshiliqlarni ata qilidu. Kishilerge ümid béghishlaydu. Emma bir qisim kishiler pursetla bolsa bashqilarni ümidsizlendürüshke tirishidu. Ular dawamliq «Sende munapiqliq yoqluqini biz qandaq bilimiz? Ichingde shériklik yoqluqini biz qandaq bilimiz? Sen qilghan ishlarning héch qaysisi qobul qilinmaydu, sen dozaxqa kirisen» deydu. Bundaq kishilerning oquydighini biz oqughan Qur’an bilen bir kitabmidur?

 

3-resim: Oyghan Amérikida ötküzülgen 2015-yilliq «Shimaliy Amérika Musulmanlar Chembiriki we Musulman Studéntlar Birleshmisi Qurultiyi» da doklat bériwatqandiki bir körünüsh.

 

Men silerge bir misal keltürey. U bir azraq exmiqane misaldek körünsimu, uning men hazir chüshendürmekchi bolghan yene bir ayetke köp yardimi bolidu. Qatnash qanunida mundaq bir madda bar: «Mashinini téz heydigenlerdin jerimane élinidu.» Buning menisi «Peqet mashinini téz heydigenlerdinla jerimane élinidu», emes. Uning menisi «Kishini jazagha tartquzidighan ishlarning biri mashinini téz heydesh» tin ibaret bolup, kishini jazagha tartquzidighan yene bashqa ishlarmu bar. Eger qanunning yuqiridiki maddisi «Mashinini téz heydigenlerdin bashqa kishiler jazagha tartilmaydu» dep yézilghan bolsa, shopurlargha gunah bolidighan ishlardin peqet birsila bar, u bolsimu mashinini téz heydesh, dégen menini bildüretti. Qur’anda «Allah eng nachar kishilerni dozaxqa buyruydu» dep yézilmighan. Eger ashundaq dep yézilghan bolsa, dozaxning ishiki échiwétilgen bolatti. Yeni, eger Qur’anda «Allah eng nachar kishilerni dozaxqa buyruydu», dep yézilghan bolsa, eng nachar kishiler dozaxqa kirip, unchiwala nachar emes kishilermu dozaxqa kirgen bolatti. Emma Qur’anda undaq dep yézilmighan. Qur’anda «Eng nachar, eng nachar, eng nachar kishilerdin bashqa ademler dozaxqa kirmeydu», dep yézilghan. «Eng échinishliq, eng wehshiy, we eng qebih kishilerdin bashqisi dozaxqa kirmeydu», dep yézilghan.

 

Köp sanliq Musulmanlarning kallisidiki chüshenche qandaq? Bizning kallimizdiki chüshenche «Köpinchilirimiz dozaxqa kirimiz», dégendin ibaret. Kéyinki ayette Allah «Eng yaxshi kishilerdin bashqisi, eng toghra yolni tallighanlardin bashqisi jennetke kirmeydu», démigen. Belki, «Toghra yolni tutqan kishilerning mutleq köp qismi jennetke kiridu, ular jehennemdin saqlinidu.» dégen. Bu yerde Allah «Peqet ashundaq kishilerla qutquzulidu» démigen. Yeni, jehennemge kelgende Allah ishikni yépip qoyghan, uningdin kéyinki ayette jennet üstide toxtalghanda bolsa Allah ishikni ochuq qoyghan. Allah jennetning ishikini échip qoyushni xalaydu, biz bolsaq uni yépip qoyushni yaxshi körimiz. Özimiz üchün emes, bolupmu bashqilar üchün jennetning ishikini yépip qoyushni yaxshi körimiz.

 

Bezi anilar öz balilirigha «Undaq qilma, bolmisa Allah séni jazalaydu», deydighan ishlarmu bar. Siz balingizni bir mashina soquwétishni istimeysiz. Balingizning pelempeydin yiqilip chüshüshini istimeysiz. Balingiz tamaq yewatqanda arini toghra ishletmey, chishining chüshüp kétishini istimeysiz. Bundaq ishlarning yüz bérishini zadila arzu qilmaysiz. Emma aghzingizdin «dozaxqa kirisen» dégen söz bek tézla chiqip kétidu. Bundaq qiliqlarda nahayiti éghir mesile bar. Bundaq ishlar toxtishi kérek. Undaq bolmaydiken, «men dozaxqa kirimen, dozaxqa kirish asan, jennetke kirish tes» dégen idiyini balilarning kallisigha nahayiti baldurla singdürüwétimiz. Eger ashundaq qilsaq, bu balilar kelgüside qandaqmu bir tengpunglashqan hayatqa érishelisun? Eger ashundaq qilsaq, bu balilar kelgüside qandaqmu Allahtin yaxshi nersilerni kütelisun?

 

Ilawe: Oyghan öz doklatida aldi bilen bir yaki bir qanche ayetni Erebche oqup, andin ularni In’glizche chüshendürgen bolup, mezkur doklatning héch qandaq yéride sürining ismi yaki ayetning nomurini tilgha almidi. Men u ayetlerning qaysi sürige tewe qanchinchi ayet ikenlikini tépip chiqish üchün xéli tiriship baqqan bolsammu, köpinchisini éniqlap chiqalmidim. Éniqlighanlirimning ayet nomurini ashu ayetning keynige qisturup qoydum.

 

4-resim: Oyghan Amérikida ötküzülgen 2015-yilliq «Shimaliy Amérika Musulmanlar Chembiriki we Musulman Studéntlar Birleshmisi Qurultiyi» da doklat bériwatqandiki yene bir körünüsh.

 

 

4. «Haram» Dégen Sözni Xalighanche Ishlitish

 

Allah Qur’anda mundaq deydu: «Özünglar bir qisim nersilerni yasap chiqip, andin ular toghrisida halal we haram dégen sözlerni perwasizliq bilen ishletmenglar.» Biz qandaq qilimiz? Balilar mektepte séghiz chaynisa, «séghiz chaynima, u dégen haram», deymiz. Bir bala widi’o oyuni oynawatqan bolsa «uni oynima, widi’o oyuni dégen haram», deymiz. Balilar néme ish qiliwatqanliqidin qet’iynezer, bashqilarning aghzidin chiqidighan 1-söz «haram» sözidin ibaret bolidu. Bu ishni balilar özliri ijad qilghan emes. Ular bu ishni ata-anisidin ögen’gen. Ular bu ishni öz medeniyitidin ögen’gen. Yeni, ashu balilar yashawatqan muhitta kishiler «haram» dégen sözni perwasizliq bilen hemme nersige ishlitidu. Shuning bilen balilarmu shundaq qilishni öginip qalidu. Diniy ölimalar némining halal we némining haram ikenlikini nahayiti bilidighan bolup, ular bir ish üstide «haram» dep höküm pichishtin burun birer ming qétim oylinidu. Emma bizning aghzimizdin «haram» dégen söz intayin asanla chiqip kétidu. Emeliyette, bizning tebi’iy meydanimiz «halalliqi ispatlanmighuche haram» dégendin ibaret. «Meschitte külmeng, u dégen haram», «Undaq olturmang, u dégen haram», «Undaq öre turmang, u dégen haram». Bundaq ehwalda Allah haram qilmighan nersilerni siz özingiz haram qiliwalidighan bolup, ular siz wujudqa keltürgen «haram» nersilerdur. Bu nersiler chongqur ilimde héch qandaq menbege ige emes.

 

Méning oqutquchim bir qétim bizge mundaq bir hékayini sözlep Bergen: Uning hemme ishqa delil soraydighan bir oqughuchisi bar iken. Bir qétim oqutquchi bir hedis dersini ötüwétip, halal nersilerge misal keltürgende, héliqi oqughuchi «Mu’ellim, uning delili néme?» dep soraptu. Shuning bilen mu’ellim olturuwélip, «Palani, pokuni, memet, semet, emet» dep 20 isimni tilgha éliptu. Andin héliqi oqughuchidin «Mana bular halal nersiler. Sen emdi qayil boldungmu?» dep soraptu. Héliqi oqughuchi «Qayil boldum», dep jawab bériptu. Shuning bilen mu’ellim uninggha: «Hey maymun, men hazir siniptiki hemme oqughuchilarning ismini bir qétim atap chiqtim. Aghzingni yumup, sözümge qulaq sal. Sen bilmeysen», deptu. Kishiler her xil sözlerni anglashni yaxshi köridu. Bilimi téyiz bolghachqa, ularning menisige ehmiyet bermeydu. Andin ashundaq sözlerge asasen bashqilar üstidin höküm pichidu. Bu bir qalaymiqanchiliq.

 

Bezi balilar anche yaxshi emes, emma harammu emes bir ishni qiliwatqanda, yene biri kélip «Bu qilghining haram», deydu. Shuning bilen u bala «Men haram ishlargha geden’giche pétip kettim. Men emdi her qanche qilsammu uning gunahliridin qéchip qutulalmaymen. Shunga ölgüche mushundaq yashapla ötüp kétey», dep oylaydu. Sewebi, biz haramning da’irisini nahayiti kéngeytiwétip, halalning da’irisini intayin kichikleshtürüwétimiz. Allah bizdin azraq ishtin néri tursaqla, qalghan ishlar bizge yol qoyulghanliqini dep tursa, biz halal-haram qurulmisini qaytidin yasap chiqimiz. Bizning nezer da’irimiz tar bolghachqa, özimizning ashundaq ajizliqini Allahning sözlirige sörep kirimiz. Özimizning ashundaq tar nezer da’irisini peyghember eleyhissalamning telimatlirighimu sörep kirimiz. Shuning bilen kishilerning hayatini nahayiti échinishliq qiliwétimiz. Kishilerning turmushini nahayiti qiyinlashturuwatimiz.

 

 

5. Semimiyetlik

 

Mundaq bir jümle sözni hemmimiz bilimiz: «Biz qilidighan her bir ishni peqet Allah üchünla qilimiz.» Emma, bu söz pütünley xata.

 

Bir dangliq hedis bar bolup, uningda mundaq déyilidu: Nahayiti köp gunahliq ishlarni qilghan bir adem bir qétim seperge chiqqanda ussuzluqtin öley dep qalghan bir itni uchritidu. U ademde azraq su bar bolup, uni ichishke temshilidu. Shu chaghda uning itqa ichi aghrip, suni özi ichmey, uni itqa béridu. Shuning bilen u adem ölgende jennetke kiridu. U adem suni itqa bérishtin burun, ikki qolini kötürüp, «I Allah, peqet sen üchünla men bu suni itqa bériwatimen. Bu méning sen üchün qilghan semimiy ibaditim» démeydu. Undaq geplerdin azraqmu qilmaydu. U adem peqet itqa ich aghritip, uninggha azraq su béridu. Uning namayan qilghini chin könglidin chiqqan méhribanliqtinla ibaret bolup, uning bu ishni Allah üchün qilghanliqining héch qandaq delili yoq. Biz namazni Allah üchün oquymiz. Biz ibadetni Allah üchün qilimiz. Biz Qur’anni Allah üchün qira’et qilimiz. Biz Islam uchurlirini Allah üchün tarqitimiz. Emma apisigha köyüsh Allah üchün emes. Sizning apingizgha köyüshingiz Allah üchün emes, u sizning apingiz bolghanliqi üchün. Siz hergizmu «Apa, men peqet Allah üchünla sizge köyimen. Eger Allah üchün bolmighan bolsa, sizge köymeyttim», démeysiz.

 

Peyghember eleyhissalam «Qérindashliringning aldida külümsiresh bir xil sediqe bolup hésablinidu», dégen. Siz qérindashliringizni uchratqanda, ularni körginingizge xosh bolup, külümsireysiz. Allah öz deptirige bu ish-herikitingizni bir aktip sediqe süpitide yézip qoyidu. Yeni, siz bu ishni Allah üchün qilmighan bolsingizmu, Allah yenila uni bir sediqe hésablaydu.

 

Sizning balingizni söyüshingiz bir xil ibadet bolup hésablinidu. Sizning ayalingizgha qarita ipadiligen muhebbitingizmu bir xil ibadet bolup hésablinidu. Biz «Biz qilidighan her bir ishni peqet Allah üchünla qilishimiz kérek», dégen’ge oxshash geplerni yaxshi körimiz. Emma Allah hergizmu undaq dep baqqan emes. Peyghember eleyhissalammu undaq dep baqqan emes. Qur’an we peyghember eleyhissalamning sünnitide otturigha qoyulghan shert semimiyetliktinla ibaret. Siz apingizgha semimiyetlik körsiting. Oqutquchingizgha semimiyetlik körsiting. Bashqa Musulman qérindashliringizgha semimiyetlik körsiting. Shundaqla Allahqimu semimiyetlik körsiting. Kimge qaritilghan bolushidin qet’iynezer, sizning barliq héssiyatliringiz pak we semimiy bolsun. Siz aghzingizda bir nersini dep, könglingizde bashqa bir nersini oylimang.

 

Sizning bir ademge «essalamu eleykum» dep salam berginingiz, könglingizde u ademge qarshi héch qandaq nerse qalmighanliqidin dérek béridu. Shunglashqa eger siz bu sözni semimiylik bilen démigen bolsingiz, u sözni démeyla qoyung. Undaq qilmaydikensiz, semimiyetsizlik qilghan bolisiz. Eger Allah sizni ashu sözni qilishqa qistawatqan bolsa, u sizdin könglingizdiki ashu kishige bolghan nachar chüshenchilerni özgertishingizni telep qiliwatqan bolidu. Siz bashqilarning salimigha xapa halda «we’eleykum essalam!» dep yalghanlatin jawab qayturmang. Chünki, «we’eleykum essalam» dégen söz «arimizda héch qandaq mesile qalmidi, Allahtin sizge xatirjemlik tileymen, Allahtin a’ilingizge xatirjemlik tileymen, Allahtin hemme ishliringizgha xatirjemlik tileymen, shundaqla menmu siz bilen yaxshi ötüshni xalaydighanliqimni jakarlaymen» dégen menini bildüridu. Mana bu «salam» ning menisi. Mana bu semimiyetlik. «Salam» dégen söz bizge mana mushundaq semimiyetlikni ögitidu.

 

Men néme üchün bu geplerni sözlep olturimen? Bir qétim bir yash yigit yénimgha kélip, manga mundaq dédi:

--Salam ustaz! Méning bir mesilem bar bolup, uni anglap baqqan bolsingiz. Méning bir xizmitim bar bolup, men uni tolimu yaxshi körimen. Uningdin tolimu huzurlinimen. Emma u dégen bir dunya. Shunga men u xizmitimni tashliwétishim kérek, shundaqmu? Men u xizmetning ornigha pütün kün Islamni öginishim kérek, shundaqmu?

--Némishqa?

--Chünki biz her bir ishni Allah üchün qilishimiz kérek. Men bolsam öz xizmitimni yaxshi körgenlikim üchün ashu xizmetni qiliwatimen. Men inzhénérliqni yaxshi köridighan bolup, shunga ashu kesipni qiliwatimen. Shunglashqa méning qilghinim Allahqa qilin’ghan semimiyetsizlik bolidu.

--Özingizni bésiwéling. Sizge bu nersilerni kim ögetkenlikini bilmeymen, emma sizning üstingizdin bir qétim «zehersizlendürüsh» élip barmisaq bolmaptu.

 

Peyghember eleyhissalam bizge mundaq dégen: «Pak turmushqa érishish üchün qattiq tiriship ishleydighan kishilerni Allah nahayiti yaxshi köridu (beloved).» Bir adem qattiq ishleshni yaxshi körgenliki üchün qattiq ishleydu. A’ilisi üchün bir yaxshi kirim yaritish üchün qattiq ishleydu. Bundaq qattiq ishleshning özila bir xil aktip ibadet bolup, u yene Allahqa qilghan semimiyetlik bolidu. Chünki, bu ademning kirim tépish wasitisi bir semimiy wasite bolup, xizmetni semimiylik bilen tiriship ishligen. Shirkitige sadaqetlik körsetken. Pulni heqiqetenmu özi ishlep tapqan. A’ilisidikilerning turmushini kapaletke ige qilishni könglige pükken. Qisqisi, bu adem hemme ishlarda bir xil küchlük semimiyetlikni namayan qilghan. Allahning dini tolimu güzel bolup, u sizge ümid ata qilidu. U siz qiliwatqan her bir ishning belgilik qimmetke ige bolushini kapaletke ige qilidu. Siz qilghan her bir semimiy ishlardin Allah razi bolidu. U bir nahayiti kichik ish bolsimu, uning netijisi yenila oxshash bolidu.

 

Emma, biz bolsaq bu dinni bir qiyin nersige, bir set nersige, we bir ishqa ashurush mumkin emes nersige aylandurup qoyimiz. Bu jehette biz jinayetchilerge oxshaymiz. Biz ashundaq jinayetlerni ötküzüshni toxtitishimiz kérek. Biz dinimizning güzellikini eslige keltürüshimiz kérek.

 

 

6. Allah Achchiqlansa Bolidu, Emma Siz Achchiqlansingiz Bolmaydu

 

Allah Qur’anning bezi jaylirida achchiqlinidu. Buning néme ish ikenlikini chüshinishtin burun, biz aldi bilen mundaq bir misalgha qarap baqayli: Méning 6 balam bar. Kichik oghlum Weli bezide boyaqni élip, öyning témigha xet yazidu. Shuning bilen men uninggha: «Weli, némishqa undaq qilisen? Némishqa tamgha xet yazisen?» dep warqiraymen. Buni körgen qizimmu ornidin turup: «Shu, Weli, némishqa undaq qilisen?» dep warqirashqa bashlaydu. Shuning bilen men qizimgha burulup, «Woy, sizge néme boldi? Siz qachandin bashlap apa ornigha ötüp qaldingiz? Men dada bolghandikin balamgha warqirisam bolidu. Sizge warqirash hoquqini kim berdi? Siz öz orningizgha chushluq ish qiling» deymen. U dégen Allah bolghachqa, Qur’anda achchiqlansa boluwéridu. Uning achchiqlinish yaki xapa bolush hoquqi bar.

 

Emma bezi kishiler Qur’andiki ehwalni köz aldigha keltürüp, «Shundaq, Allah xapa bolghan, menmu xapa bolimen!» dep warqiraydu. Biz bu yerde mushundaq ehwalgha peyghember eleyhissalam qandaq mu’amile qilghanliqigha qarap baqayli. Beziler «Allahning bir oghli bar bolghan», dégende, bu söz heqiqetenmu Allahning achchiqini keltüridu. Allahning shu derijide achchiqi kéliduki, asman qattiq silkinip, échilip qalghili tas qalidu. Yer yérilip ketkili tas qalidu. Ashu gepni qilghan Xristi’anlardin biri peyghember eleyhissalamni ziyaret qilip kelgende, peyghember eleyhissalam uni özining meschitide turghuzidu, hemde uning peyghemberning meschitide Xristi’an dinining ibaditini qilishighimu yol qoyidu. Démek, Allahning héliqi Xristi’an’gha achchiqlinish hoquqi bar, emma peyghember eleyhissalamning wezipisi bolsa dewetchilik qilish. U ikkisining otturisida perq bar. Musulmanlar mushundaq perqlerni chüshinishi kérek. Siz Allahning achchiqlinishini öginip, uni özingizning bashqilargha qaratqan achchiqigha aylanduruwalsingiz bolmaydu. Sizning undaq qilish hoquqingiz yoq. Méningmu undaq qilish hoququm yoq. Bu ish Allahning qolida.

 

Biz ümmetler otturisidiki tengpungluqni eslige keltürüshimiz kérek. Shundaq qilish üchün, biz öz en’enimiz üstide intayin chongqur oylinishimiz kérek. Biz Qur’andiki bir ayet üstidimu, peyghember eleyhissalamning bir hedisi üstidimu téyiz oylinip, shu asasta ish körüshke urunsaq bolmaydu. Hazir nahayiti köp kishiler xapichiliq mesilisige, chüshkünlishish mesilisige, we ghezeplinish mesilisige pétip qélip, Qur’anni qira’et qilghanda ashundaq xapichiliq, chüshkünlük we ghezeplerning alametlirini körsitip qoyuwatidu. Ayetlerni undaq oqughanda, ularni toghra chüshen’gili bolmaydu. Undaq qilish Allahning kitabigha qilin’ghan adaletsizlik bolidu. Shunglashqa biz Allahning kitabigha bolghan semimiyetlikni eslige keltürüshimiz kérek. Peyghember eleyhissalamning sözlirige bolghan semimiyetlikni eslige keltürüshimiz kérek. Allah bu wezipini hemmimiz birlikte öz zimmimizge élishimizgha, kéyinki ewladlarning ümidwar Musulmanlardin bolushigha, ularning Allahning dinigha kötürenggü rohluq halette qaytip kélishige yardem qilghay.

 

Oyghanning doklati mushu yerde axirlashti.

 

 

Paydilinish Matériyalliri:

 

[1] Islam is easy, We made it hard - Nouman Ali Khan 2015 (Thought provoking)

https://www.youtube.com/watch?v=aPH6vWcwEIg

 

 

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.

 

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha we ündidargha chiqarsingiz, bésip chiqirip tarqatsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti