Erkin Sidiq

2017-yili 27-Sintebir

Kona yéziq nusxisi:

http://www.meripet.com/2017/20170927_uyghur_tilini_qoghdash-UEY.pdf

Bu yil 9-ayning 1-künidin bashlap Uyghur tilining Uyghur diyaridiki barliq bashlan’ghuch we ottura mekteplerde oqutush tili süpitide ishlitilishi emeldin qalduruldi. Shuningdin kéyin chet eldiki bir qisim Uyghur ziyaliylar özliri we bashqilardin «Uyghur tili duch kelgen xirisqa qarita biz qandaq qilishimiz kérek?» dégen so’alni sorap, hazirqidek bir paydisiz shara’itta ana tilimizni saqlap qélishning ünümlük usul-tedbirliri üstide izdinishke bashlidi. Ana til bir milletning milliy mewjutluqini belgileydighan eng muhim amillarning biri bolup, men ana tilimizni qoghdap qélish mesilisi üstide izdiniwatqili we qelem tewritiwatqili xéli uzun boldi. Men bu heqte teyyarlighan eng axirqi maqalining témisi «Balilargha dinni qanche yashtin bashlap ögetse eng muwapiq?» [1] bolup, melum muhim sewebler tüpeylidin men bu maqalining témisida «ana til» dégen sözni ishletmidim. Emma uningda chet eldiki Uyghurlarning a’ile terbiyisi arqiliq balilirigha ana tilni ögitishning ehmiyiti we paydisi’gha a’it bir qisim köz-qarashlirimni otturigha qoydum. Shundaqla baligha ikki yaki uningdin köp tilni ögitishning paydisi, hemde balilargha ana til, bashqa til we din ögitishning eng muwapiq yéshi jehettiki bir qisim ilmiy bayqashlar we ilmiy qarashlarnimu bayan qilip öttüm. Chet elde yashawatqan balilargha ana tilni ögitish tilimizni qoghdap qélishtiki eng muhim charilerning biri. Shundaqla u tilimizni qoghdap qélishtiki zörür shertlerning biri. Emma u tilimizni qoghdap qélishning yéterlik shertlirining hemmisi emes. Uning yéterlik shertlirining ichide yene özimiz ana tilimizni toghra öginish, shu asasta ana tilimizni balilirimizgha toghra ögitish, hemde hemme Uyghurlar her qandaq jayda we her qandaq waqitta ana tilimizni toghra ishlitishtek bashqa muhim amillarmu bar.

 

 

1-resim: Awistraliye Adélaydé shehiridiki Uyghur Mektepning omaqliri.

 

Men mezkur maqalide chonglarning ana tilimizni toghra öginishi, hemde her waqit we her jayda ana tilimizni toghra ishlitishi heqqide toxtilimen. Bu ish ana tilimizni qoghdap qélish, hemde uni toghra saqlap qélishta kem bolsa bolmaydu. Balilargha ana tilni ögitishke a’it mezmunlarni aldinqi maqalide otturigha qoyup bolghan bolghachqa, u mesile heqqide mezkur maqalide qayta toxtalmaymen. Men «Balilargha dinni qanche yashtin bashlap ögetse eng muwapiq?» dégen maqalini téxi oqup baqmighan wetendashlargha uni choqum bir qétim oqup chiqishni tewsiye qilimen.

 

 

1. Kitab Oqush Arqiliq Öginish Eng Yaxshi Usul

 

Hazir ana tilimizni toghra ishlitish jehette Uyghurlar arisida saqliniwatqan mesililer intayin éghir bolup, méningche uning töwendikidek sewebliri bar:

--(1) Atalmish «qosh tilliq ma’arip» ning mejburlishi bilen ana tilni sistémiliq öginelmeslik

--(2) Xenzu mektepte oqughanliqi üchün ana tilni sistémiliq öginelmeslik

--(3) Ana tilni ögen’gili bek uzun bolup ketken bolghachqa, Uyghur tilining qa’idilirini untulup kétish

--(4) Özi Junggoda bolsimu, Uyghur tili ishletmeydighan orunda xizmet qilidighanliqi üchün ana tilni untulup kétish

--(5) Chet elde yashawatqili bek uzun bolup ketkenliki üchün ana tilni untulup kétish

--(6) Éghir derijidiki biperwaliq

--(7) Uyghurni we Uyghur tilini közge ilmasliq, we ularni qedirlimeslik

 

Men yuqiridiki 1 - 5- seweblerni toghra chüshinimen, emma 6-sewebke échinimen, we 7-sewebke bolsa nepretlinimen.

 

Men bu yerde 6-sewebke bir misal körsitey. Méning «erkinsidiq@gmail.com» dégen bir élxet sanduqum bar bolup, men uni özümdin meslihet soraydighan weten ichi we sirtidiki oqughuchilar üchün ishlitiwatqili 10 yil boldi. Gerche méning ismimning toghra yézilishi yuqiridiki élxet adrésida éniq bar bolsimu, manga xet yazghan oqughuchilarning kem dégende yérimi ismimni «Arkin», «Arken», «Erken», «Sidik», «Sedik», «Sidek» dégendek her xil buzulghan shekilde yézip keldi. Uningdin bashqa, manga 10 oqughuchidin kelgen xette Uyghur tilining 10 xil buzulghan wariyanti ishlitildi. Men ashundaq qilghanlarghimu bashqa oqughuchilargha oxshashla jawab qayturup keldim. Emma, her qétim ashundaq yézilghan xetlerni oqulghanda intayin rahetsizlendim. Hemde milletning ashundaq bir derijidiki éghir biperwaliqigha qattiq échindim. Méning perizimche, eger birer til-yéziqni bahalaydighan orun her xil ijtima’iy taratqulargha yézilghan Uyghurche yazmilarni tekshürüp chiqidighan bolsa, ular choqum «Uyghurlar bir sawati toluq chiqmighan millet iken», dégen yekünni chiqiridu. Eger siz Amérikidiki aq tenlikler bilen bolghan ijtima’iy munasiwette ularning ismini xuddi méning ismimni xata yazghandek xata yazidikensiz, siz ularning neziridiki öz hörmitingizni bir demdila pütünley yoq qiliwétisiz. In’glizche yazmilardimu hem shundaq. Siz In’glizche nerse yazghanda, mesilen, bir chet ellikke In’glizche élxet yazghanda, 50 pirsent sözlükte xataliq bar bolush u yaqta tursun, peqet bir pirsent sözlükte xataliq bar bolsimu siz bashqilargha bir nahayiti qalaq yaki töwen derijilik adem bolup körünisiz.

 

Uyghurche nerse yazghanda biperwaliq bilen Uyghur tilini xata ishlitish tilimizni hörmetlimeslik we qedirlimeslikning bir xil ipadisi. U yene milletni hörmetlimeslik bolup hésablinidu. Eger biz öz millitimizni özimiz hörmetlimisek, öz millitimizni özimiz qedirlimisek, bashqilardin Uyghurlarni hörmetlesh toghrisida némini küteleymiz? Yehudiylar, Yaponlar we Gérmanlar öz millitini bashqa millettin köp üstün qoyidu. Özlirini bashqa héch kimge teng qilmaydu. Shundaq bolghachqa ular bilen munasiwet élip baridighan bashqa millet kishiliri nahayiti éhtiyatchanliq bilen ish élip baridu. Öyde izzetlenmigen bala sirtta xarlinidu. Eger biz öz-özimizni hörmetlimisek we qedirlimisek bashqilar teripidin közge ilinmaymiz.

 

Yuqiridiki 7-seweb boyiche ish qilidighan kishilerning tutqan yolini ularning insanliq süpiti we Uyghurgha mas kelmeydighan xaraktéri belgiligen bolup, men ular heqqide buningdin artuq toxtilishimni xalimaymen.

 

Emma méning bu yerde aldinqi 5 seweb tüpeylidin Uyghur tilini toghra qollinalmaywatqan wetendashlargha yene bir qanche éghiz gep qilghum bar. Méning mölchirimche, her bir ademning ünümlük ögineleydighan waqti ottura hésab bilen 50 yildin ashidu. Eger siz ashu 50 yilning her bir yilida bir nersini qoshumche qilip öginip mangsingiz, ömringizde intayin köp nersilerni öginip tügiteleysiz. Bir qisim nersilerni choqum bir mektepte sistémiliq ögenmise öginiwélish teske toxtaydu. Mesilen, men hazir shughulliniwatqan optika téxnologiyisi kespi. Emma yene bir qisim nersilerni ishtin sirtqi waqitlirida özlükidin öginiwalghili bolidu. Til mektepte oqumay özlükidin öginiwalghili bolidighan nersilerning biri. Men bashlan’ghuch 1-siniptin tartip yéngi yéziqta oqughan. Emma, méning rehmetlik dadam bir oqutquchi bolup, men ashu bashlan’ghuch 1-sinipta oquwatqan waqtimdila dadamdin Uyghur tilining kona yéziqi bilen Slawyan yéziqini öginiwalghan. Bu yéziqlardimu aran 32 herp bar bolghachqa, u yéziqlarning her birsini öginiwélishqa bir nechche heptila waqit ketken. U chaghda balilar üchün neshr qilin’ghan Uyghurche kitablar bolmighachqa (men 1965-yili bashlan’ghuch 1-sinipqa kirgen), men chonglarning kona yéziq we Slawyan yéziqidiki kitablirini échip, ayrim-ayrim sözlerni oqup oynighan.

 

Yézigha qayta terbiyige chüshken waqtimda Uyghurche-xenzuche lughet bolmighachqa, bizge heqsiz tarqitilidighan «Maw Zédung eserliridin tallanmilar» dégen kitabning Uyghurchisi bilen xenzuchisini yénimda saqlap, ularni bir-birige sélishturup yürüp özlükümdin xenzu tilini ögen’gen.

 

Men In’gliz tili bilen Yapon tilinimu deslipide pütünley özüm ögen’gen. Kéyin In’gliz tilida bir mewsum, we Yapon tilida yérim yil mexsus til kursida oqudum. Ashundaq asasimgha tayinip Yaponda we Amérikidiki ilmiy pa’aliyetlirimni élip bardim. Hazirmu Amérikida shundaq qiliwatimen.

 

Men 1971 – 1976-yilliri ottura mektepte Uyghur tilini sistémiliq ögen’gen. Mende hazir bar bolghan Uyghur tili asasi ene shu chaghdin kelgen bolup, men 1976-yilidin kéyin Uyghur tili heqqide birer ders élip baqmidim. Ottura mekteptiki waqtimda bizge Uyghurche shé’irlarning qa’idisi ders qilip ötülgen. Emma men hékaye, powést, zawén (nesr), xewer we doklat yézishqimu qiziqqan bolup, ularni oxshash xildiki matériyallarni oqush arqiliq öginishke tirishqan. Yeni, eger sizde ashundaq istek bar bolidiken, siz her bir nerse oqughanda mundaq ikki nersige diqqet qilisiz. Biri oqughan mezmun. Ikkinchisi oqughan nersining shekliy-qurulmisi, weqelerning bayan qilinish uslubi, ishlitilgen sözliri, we til-edebiyat qa’idisi qatarliqlar. Hékaye oqush arqiliq hékaye yazalaydighan bolghili bolidu. Xewer oqush arqiliq xewer yazalaydighan bolghili bolidu. Maqale oqush arqiliq maqale yazalaydighan bolghili bolidu. Uyghurche kitablarni köp oqush arqiliq Uyghur tilining grammatika qa’idilirini we sözlerning tüzülüshlirini toghra öginiwalghili bolidu. Bundaq ishlargha mektepke kirip oqush ketmeydu. Belki uninggha istek, irade we tirishchanliq kétidu. Bir nerse oqughanda hem mezmun’gha diqqet qilish, hem til qa’idisige diqqet qilishqa toghra kélidu. Shunglashqa men Uyghur tilini toghra ishletmeslikning yuqiridiki 1- 5-sewebliridin kélip chiqqan ajizliqni pütünley toluqliwalghili bolidu, dep oylaymen. Uyghurni söyidighan kishi Uyghur tilinimu söyüshi kérek. Uyghur tilini toghra ishlitishnimu öginiwélishi kérek. Eger siz Uyghurche bir nersilerni yazidighan biri bolsingiz, yaki Uyghurche xet, maqale yaki bashqa bir xil edebiy eser yézishni öginiwélishni isteydighan biri bolsingiz, choqum 6 ay, bir yil yaki 2 yil waqit chiqirip, kitab oqush arqiliq Uyghur tilining qa’idilirini özingizge yetküdek derijide öginip qoyung. Biz shundaq qilish arqiliq ana tilimizni qoghdap qalalaymiz. Shundaq qilish arqiliq ana tilimizni toghra saqlap qalalaymiz. Bashqilar aldida bir mukemmel xas tilgha ige medeniyetlik millet bolup körüneleymiz.

 

Men yéqinda «Uyghurche barmaq wezinlik shé’ir yézish qa’idisi heqqidiki chüshenchem» dégen bir témida bir yazma teyyarlap, uningda ashundaq shé’irlarning qa’idisi heqqidiki öz chüshenchilirimni bayan qilip öttüm [2]. Shé’iriyet ishlirigha qiziqidighan wetendashlar yaki Uyghurche shé’ir heweskarliri uni bir bir qétim oqup baqsanglar bolidu.

 

Ilawe: Men hazir bir dangliq zatning léksiyilirini anglawatqan bolup, men yéqinda anglighan bir léksiyide u mundaq dédi:  Tarixta yasalghan eng körkem binalar diniy binalardur.  Ular dindar kishiler üchün yasalghan bolup, ular xudaning iradisini namayan qilidu, dep qarilidu.  Körkemlikte 2-orunda turidighan binalar emeldarlar üchün sélin’ghan binalar bolup, ularni padishahlar ishletken.  Kéyinche insanlarning jem’iyetlishishige egiship, soda binaliri wujutqa kelgen. Binalargha tarixtiki waqitlar, weqeler we nersiler xatirlen’gen bolidu.  Binalar bir döletning 3-tili bolup hésablinidu.  Yeni, döletning 1-tili kishiler sözlishish üchün ishlitidighan til. Ikkinchi tili bolsa bir dölet xelqi ishlitidighan yéziq.  Üchinchi tili bolsa binalar bolup, 4-tili bolsa sizning yémeklikliringiz bolidu. 

 

 

 

2. Chet Eldikiler Üchün Uyghurche Kitab-matériyal Menbeliridin Qandaqliri Bar?

 

Hazir chet eldiki Uyghurlarning weten bilen bolghan alaqisi pütünley üzüp qoyulghan bolghachqa, hazirche wetendin Uyghurche kitab ekeldürüsh asasen mumkin emes. Emma Türkiyediki Uyghurche kitabxanilardin xéli köp kitablarni sétiwalghili bolidu. Uningdin bashqa, hazir bir qanche Uyghurche tor betliride Uyghurche zhurnal we kitablarning élkitab (PDF) nusxiliri bar. Shundaqla bir qisim ot yürek wetendashlar chet eldikiler üchün awazliq kitab ambarlirinimu qurup chiqti. Uyghurche matériyal körüsh arqiliq ana tilini toghrilimaqchi yaki pishshiqlimaqchi bolghan wetendashlar ashundaq menbelerdin paydilansanglar bolidu. Töwendikisi Uyghurche tor betlirining bu qétim méning ésimge kelgenliri bolup, u bir mukemmel tizimlik emes. Chüshüp qalghan tor betlirini oqurmenlerning mezkur yazmining astigha inkas yézip manga we bashqa oqurmenlerge bildürüp qoyushini ötünüp soraymen. Men mushu pursettin paydilinip, özlirining waqti, puli we zéhnini serp qilip, millet üchün töwendiki tor betlirini yasap chiqqan qérindashlarning hemmisige chin könglümdin rehmet éytimen.

 

[1] Altun oq tor kitab ambiri

http://www.altunoq.com/

 

[2] Élkitab ambiri

https://www.elkitab.org/

 

[3] Ana yurt zhurnili

http://anayurtjurnili.net/

 

[4] Uyghur akadémiyisi tor béti

http://www.akademiye.org/ug/

 

[5] Tedbiryar Yutyub awazliq eserliri

https://www.youtube.com/playlist?list=PLmzPlt07BuCy6AEk3wR3LjAEt2B0nYqHK

 

[6] Eziz Eysa Elkün tor sehipisi

http://www.azizisa.org/

 

[7] London Uyghur ansambili awazliq eserliri

http://www.uyghurensemble.co.uk/en-html/u-awazliq-eserler.html

 

[8] Féyisbuk: Awazliq eserler

https://www.facebook.com/awazliq.eserler/

 

 

3. Uyghur Latin Yéziqi (ULY) ni Toghra Ishlitish Heqqide

 

Men yuqirida tilgha élip ötkinimdek, hazir Uyghurlar ishlitiliwatqan Uyghur Latin Yéziqi (ULY) yaki «Yéngi yéziq» ning türliri intayin köp. Uning weten, Amérika, Yawropa, Türkiye we ottura Asiya qatarliq döletlerge qarap oxshimighan shekli bolupla qalmastin, her bir dölettimu yene bir qanche kichik tiptiki oxshimighan türliri mewjut bolup turmaqta. Eger hazir Uyghur emes, emma Uyghurchini bilidighan bir adem pütün Uyghur tor béketliri we intérnét munberliri üstide tekshürüsh qilidighan bolsa, Uyghurni «sawati yaxshi chiqmighan, tayini yoq, intayin chéchilangghu bir millet iken» dégen xulasige kélishi mumkin. Bu bir intayin échinishliq ehwal bolup, u her bir Uyghurning diqqitini qozghishi kérek. Yurtimizdiki bir qisim til mutexessisliri we ot yürek yashlar 2000-yillarning béshidiki 4-5 yil waqit ichide ilmiy munazire, muzakire yürgüzüsh we izdinish arqiliq, ULY yéziqini birlikke keltürüsh meqsitide ULY ni barliqqa keltürdi.

 

2-resim: ULY bilen UEY ning sélishturma jedwili.

 

Men bu ULY toghrisida kem dégende mundaq 2 alahidilik barliqini hés qildim: 1) Uni In'gliz tilida sözlisheleydighan hemme milletler shu pétiche oquyalaydu (mesilen, «Qimen’gül» bilen «Cimen’gül» ni In'gliz tilidikiler toghra oquyalmaydu, emma «Chimen’gül» ni oquyalaydu), hemde téz yézishqa toghra kelgende, chet eldiki ölchemlik kompyutérning hemmiside chékitsiz herpler bilen téz sür'ette yazghili bolidu. 2) Bir qisim ot yürek Uyghur yashliri xalis ishlesh arqiliq, bir xildiki yumshaq détalni ishlep chiqqan bolup, shuni ishlitish arqiliq bir ULY we UEY diki höjjetlerni öz ara aylandurghili bolidu. Mesilen, hazir chet eldiki Uyghurche tor betlirining ichide töwendiki ikki tor bétide ashundaq yumshaq détal bar bolup, uni özingizning kompyutérigha heqsiz chüshürüp qachiliyalaysiz:

http://www.yulghun.com/

http://www.kenjisoft.com/uyghuredit/program/uyghuredit.zip

 

Yuqiridiki ikki tor bétide Uyghurchini öz ichige alghan her xil tillar otturisidiki lughetmu bar bolup, uni bu yerdin tapalaysiz:

http://dict.yulghun.com/

http://www.kenjisoft.com/judict/

 

Men chet elde oqughan, Uyghur tilshunasliqida bilimi bar, emma yurtimizdiki ULY toghrisida qarar élish jeryanigha qatnishalmighan Uyghur ziyaliylirining hazirche ULY qararigha boysunushini, öz aldigha ayrim ULY tüzüp chiqip ishletmeslikini tewsiye qilimen. Undaq qilmaydikenmiz, biz Uyghur ishlirini ilgiri sürgüchi emes, uni buzghuchi bolup qalimiz. Biz bash qaturmisaq bolmaydighan, köngül bölmisek bolmaydighan, izdenmisek bolmaydighan nurghun muhim we jiddiy ishlar bar. Uyghur bilim igilirining öz bilimini ishliteleydighan we ishlitishke tégishlik ishlar we sorunlar intayin köp. Emma, méningche yéngi bir ULY ni otturigha chiqirish uning biri bolmasliqi kérek. Bir qétim qarar qilinip bolghan ishni chet eldikiler öz aldigha ayrim qayta muzakire we qarar qilishning zörüriyiti yoq. Bir ish toghrisida axiri üzülmeydighan munazire we muzakire qilish biz Uyghurlar üchün intayin paydisiz. Shunga men hemme ademning Uyghurning tüp menpe'itini közde tutup, yéngi yéziqta tüzülgen tor béketliride we chet eldiki Uyghurlar otturisidiki öz-ara alaqide bir tutash ULY ni ishlitishni teshebbus qilimen. Millet üchün yaxshi ish qilip bérishni isteydighan her bir adem üchün, hemde kelgüside chongraq ishlarni qilishni nishanlighan her bir yash üchün ULY dek 32 herplik yéziqni öginiwélish héchqanche ish emes. U bir kishining qolgha keltürgen chong netijisi bolupmu hésablanmaydu. Belki, hazirqi zamanda Uyghur tili, UEY we ULY ni puxta bilish hemde ularni toghra ishlitish, özini milletperwer hésablaydighan her bir Uyghurning qilishqa tégishlik mejburiyitidur.

 

 

4. Axirqi Söz

 

Men Yehudiylar heqqide bir qisim izdinishlerni élip bardim. Shu jeryanda diqqet qilghan bir nuqtam shu boldiki, gerche ularning nopusining sani Uyghurlarningkige yéqin, yeni 13 milyon bolsimu, Isra’iliyede yashaydighan Yehudiylarning sani aran 5.5 milyon iken. Yene 6.5 milyon nopus Amérikida, qalghan bir milyoni bolsa bashqa ellerge tarqalghan halda yashaydiken. Hemde Isra’iliyening sirtida yashawatqan Yehudiylarning Isra’iliyege siyasiy, iqtisadiy, herbiy we ijtima’iy sahelerdiki yardimi intayin zor iken. Men Amérikida körgen yene bir ehwal, Amérikida dunyadiki köpligen milletlerning öz aldigha ayrim-ayrim jama’etliri bar iken. Mesilen, Amérika Kaliforniye shtati Los Anzhélis nahiyisi Gléndéyil Xil (Glendale Hill) shehiridin ibaret birla jayda 450 ming Erméniyelikler yashaydiken. Amérikidiki köpligen chong sheherlerde Xenzular mehellisi yaki Xenzular sheherliri bar bolup, Amérikida hazir 4 – 6 milyon Xenzular yashaydu. Hazir Amérikida yashawatqan Uyghurlarning sani méning mölchirimche 5000 - 7000 bolushi mumkin. Men buningdin 10 nechche yilning aldida bir qisim nopusning chet ellerde yashishining ehmiyiti chüshinip yétip, yazghan maqalilirimde imkaniyiti yar béridighan Uyghurlarning chet ellerge chiqip kétishini teshebbus qildim. «Birer milyon Uyghurning chet elde yashishining millet üchün zor istratégiyilik ehmiyiti bar», dep, her xil sorunlardimu sözlep yürdüm.

 

Eger men bir top charwining igisi bolsam, u charwilar üstidiki hökümranliq hoququmni toluq saqlap méngish üchün yaki ularni bir qotan’gha solap qoyimen, yaki bolmisa ularni baghlap qoyimen. Uyghurlar böre mijez millet bolup, erkin yashashqa adetlen’gen, hemde her waqit erkin yashashni isteydu. Ular yéqinqi 60 – 70 yildek waqit ichide erkinlikke nahayitimu intizar bolup keldi. Shunglashqa 2016-yilining béshida Uyghur diyarida Uyghurlargha pasport bérishni asanlashturush siyasiti yolgha qoyulghanda, men yéqinlirimgha «Bu yéqinqi bir esirning mabeynide Uyghurlarning béshigha kelgen eng chong amet boldi», dep yürgen, hemde ulargha imkaniyiti bar tughqanlirining hemmisini chet elge chiqiriwélish teklipini bergen idim. Epsuski, Uyghurlarning bu «altun dewri» aran bir qanche ayla mewjut bolup turalidi. Men héliqidek pasportni asan bérish siyasiti tetürige yandurulghanda «charwilarning igisi bundaq qilishning yaxshi usul emeslikini sézip qaptu», dep oylidim.

 

Men on nechche yilning mabeynide yézip kéliwatqan maqalilirimde Uyghurlarning nöwettiki eng muhim wezipisi özlirining milliy kimlikini saqlap qélish ikenlikini tekitlep keldim. Özimizning milliy mewjutluqini saqlap qélishta biz hazir weten ichidiki xelqimizdin héch qandaq bir ishni kütelmeymiz. Ular hazir öz tallishidin pütünley ayrilip qalghan bolup, peqet bashqilar buyrughan ishlarnila qilalaydu. Shundaq bolghachqa yuqiridiki wezipe pütünley chet ellerdiki Uyghurlarning zimmisige chüshti. Bu yolda chet ellerdiki her bir a’ile, her bir jama’et, her bir dölet, we pütün dunyadiki Uyghurlar hazir néme ishlarni qilalaydu? Mana bu nöwette hemme wetendashlar oylimisa we izdenmise bolmaydighan bir mesile. Méning «Balilargha dinni qanche yashtin bashlap ögetse eng muwapiq?» dégen yazmamda ashu so’algha jawab bolidighan bir qisim mezmunlar bar bolup, men hemme wetendashlarni uni bir qétim oqup chiqishni tewsiye qilimen [1]. Biz chet eldiki Uyghurlar burun déngizda ayrim-ayrim kémilerning üstide yashap yürüwatqan kishiler iduq. Hazir bolsa biz bir chong kémining üstidiki ayrim-ayrim öylerde yashawatqan kishilerge aylanduq. Eger bu chong kéme chöküp kétidiken, biz hemmimiz uning bilen teng chöküp tügeymiz. Méningche mushundaq bir milliy mes’uliyetni téxiche chüshenmigen, hemde mushundaq bir tarixiy mes’uliyetni ada qilish üchün téxiche yolgha chiqmighan Uyghurlarni millet epu qilmaydu. Allahmu kechürmesliki mumkin. Shunglashqa men chet eldiki hemme wetendashlardin yaratquchimiz ata qilghan eqil we qabiliyetlerni toluq ishqa sélip, ana tilimizni qoghdap qélish, ana tilimizni toghra saqlap qélish, hemde shu asasta milliy mewjutluqimizni saqlap qélish ishigha bir kishilik töhpe qoshushini ümid qilimen.

 

 

Bu Yazmida Tilgha Élin’ghan Maqaliler:

 

[1] Erkin Sidiq: Balilargha dinni qanche yashtin bashlap ögetse eng muwapiq?

http://www.wetinim.com/forum.php?mod=viewthread&tid=142&extra=page%3D1

http://www.meripet.com/2017/20170829_raise_kids_right.pdf

 

[1] Erkin Sidiq: Uyghurche barmaq wezinlik shé’ir yézish qa’idisi heqqidiki chüshenchem

http://www.wetinim.com/forum.php?mod=viewthread&tid=112

http://www.meripet.com/2017/20170918_uyghurche_sheir.pdf

 

Bu maqalini «Pidakar» inimiz tehrirlidi.

 

Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup bolup, uni menbesini eskertken halda bashqa her qandaq ijtima’iy taratqulargha chiqirip qoysingiz boluwéridu.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti