Özüm Her Jaydimen, Könglüm Sendidur

Ürümchi shehiridiki melum bir toluq ottura mektep oqughuchilirigha sözlen'gen nutuq

Abduqadir Jalalidin

Essalamueleykum, qedirlik sawaqdashlar!

Bügün méni chet eldiki ilmiy ziyaritim asasida ige bolghan tesiratlirimni sözlep bérishke teklip qilipsiler. Buningdin

dunyani bilishke teshna yürikinglarni körüwalghili bolidu. Toghra, etrapimizdiki dunyani chüshinish bizning hoquqimiz we heqqimizdur. Uchur we bilimni yüksilishning asasliq sermayisi qiliwatqan hazirqi sharaitta, dunyani chüshinish eqelliy bir

ish bolupla qalmay, biz dunyani qanchiki chüshensek, özimiz heqqidiki chüshenchimizmu toghriliqqa shunche yéqinlishidu. Men silerning yéngiliqqa intilidighan jushqun tebiiyitinglarni qedirleymen. Bu jehettiki ishtiyaqinglarni qandurush qolumdin kelmeydu, özünglar toghrisida azraq oylinip körüshke türtke bolalisamla, hemmimizning hazirqi waqti bikargha ketmigen bolidu, dep oylaymen.

Beziler méningdin bu qétimqi chet el sepiringdin zadi némige érishting, dep sorashti. Men "wetendin ayrilghan ademning héchnémisi bolmaydiken, dégen heqiqetni hés qildim" dep jawab berdim. Ular bu jawabimni nahayiti addiy hés qilishti. Shundaq, qarimaqqa bu gep shunche addiy, lékin bu gepning tégidiki heqiqetni herbir ewlad özining issiq qéni bilen, hijrandiki azabliri bilen, köz yashliri bilen izharlap bolghili bolmaydighan maddiy-meniwi bedelliri bilenla chüshineleydu. Ata-anisining bayliqigha tayinip xatirjem yashawatqan bir balining weten tuyghusi bilen urushning zerbisidin öyi weyran bolghan méyip pelestinlik balining weten tuyghusini qandaqmu sélishturghili bolsun?!

Bezi heqiqetler éytilishidinla nahayiti addiy hem ammibab bolghachqa, uning toghriliqidin héchkim gumanlanmaydu, uni tebiiy rewishte özining xatirisige éliwalidu, alahide bir ish tesir qilmighuche insan özi pishshiq bilidighan heqiqet toghrisida estayidil oylinip baqmaydu, u oylinip béqishqa mejbur bolghan waqittin bashlap özini yéngiwashtin chüshiniwatqandek hés qilidu. Siz öz wetiningizde turuwatqanda wetenning ulughluqini hés qilmaysiz yaki yüzeki hés qilisiz, ashu eziz wetendin melum mezgil ayrilghanda, "weten" dégen bu sözning weznining kötürüp qopqusiz derijide éghirliqini bayqaysiz.

Men londonda bashqilargha yallinip kün kechürüwatqan afghanistanliq bir bala bilen uchriship qaldim, u yerdiki rehimsiz urush oti uni sergerdanliq kochisigha palaptu, u ikki akisining iz-dérikini hazirghiche alalmaptu, u özining hayatini wehime ichide hés qilip, yalghuz anisini tashlap kétishke mejbur boptu. U anisining gépini qiliwatqanda özini basalmay yighlap ketti. "men özümning wetinide némishqa turalmaymen?" deytti u. Men yene sumaliliq bir bala bilen uchriship qaldim, men uningdin: "londonni yaxshi kördingizmu?" dep soridim. "wetinimdiki urush we qehetchilik méni sersanliq balasigha saldi, men londonda turup sumalini chüsheymen" dédi u manga.

Weten séghinchi méni rasa örtep turuwatqanda, birer köchmenni körsem purset bolsila weten toghrisida parangliship qalattim, ularning weten toghrisidiki hesretlik bayanliri méning yaramgha tuz bolup sépiletti. Hélimu yaxshi, bügünki künde musapirettiki chaghliringizda dunyaning her qandaq jayidin derdleshküdek bir qanche wetendashni tapalaysiz, ular bilen bolghan parang arqiliq sizni qiynawatqan séghinish otini basalaysiz. Mushundaq chaghda shundaq tesiratqa kélisizki, qérindishingizning aghzidin chiqiwatqan herbir gep, herbir shéwe, uning mijezi we rohiy halitining özimu siz séghiniwatqan söyümlük wetenning neq bir parchisi idi. Sizmu bilisiz, weten déginimiz qandaqtur bir parche yenila körsetmeydu, u yene ashu yerde yashawatqan xelq, xelqning mijezi, örp-aditi, medeniyiti we bir pütün tarixini öz ichige alidu. Biraq bir elde oylimighan yerdin bir qérindishingizni uchritip qalsingiz, sizde birdinla illiq dilkeshlik sezgüsi peyda bolidu, uning salahiyitining qandaq bolushidin qet'iynezer, uning aghzidin bir éghiz ana tilingizni anglisingizla zor tesellige ériship qalisiz. Shunga, bezide yet muhittiki tonush bir chiray, addiy bir salam, hetta birer tawushning özila weten bolup tuyulidu.

Istanbulning awat bir kochisida biz uch yurtdash yumurluq chaqchaqlirimiz bilen kétiwatattuq, "méningche, keynimizdiki awu qiz choqum uyghur" dédi hemrahimizning biri. Biz ixtiyarsizla keynimizge örülüp qarap, shundaq set chandurduq. "némige asasen undaq deysen?" dep soridim men. "u qiz chaqchiqimizdin külgendek qildi" dédi hemrahim. Men qet'iy niyetke kélip shu qizning özidinla sorimaqchi boldum. Biz qiz bizge yétishküche saqlap turduq. Qiz yéqinlap kelgende, "siz uyghurmu?" dep soridim. Qiz külüp ketti we "shundaq" dep jawab berdi. Biz shu hamanla parangliship kettuq. U bizning chaqchiqimizni anglap qalghaniken. Démek, biz qilishqan gepning bir bölikila restidiki yat ademlerni qérindashliq rishti bilen oriwetkenidi. Qiz istanbul uniwérsitétida oquwatqili üch yil boptu, shu tapta chéniqish kulubigha qarap mangghaniken. Biz arimizdiki bundaq tartishish küchini qeshqer yaki ürümchi kochilirida bolsaq hés qilalmighan bolattuq, belkim bu keypiyatni gumansirash ichige gherq qiliwetken bolattuq. Eslide biz bir-birimiz üchün shu qeder söyümlük bolupla qalmay, belki muhim ikenmiz. Bizde "yalghuz derex orman bolmas" dégen atilar sözi bar, qérindashlarning öz yurtlirida bir-birini közige sighduralmasliqi nadanliqning alamitidin bashqa nerse emes.

Men londondiki wetendashlarning sap uyghurche naxshilarni bérilip anglawatqanliqini bayqidim, men chaqchaq qilip: "siler maykol jékson, madonna, sélin dianlarning naxshisini anche anglap ketmemsiler - néme?" dep soridim. Ular: "özimizning naxshiliri bekrek yaqidighan bolup qaldi, sewebini özimizmu uqmaymiz" déyishti. Holliwodning kinolirinimu yaqturup körimiz, lékin wetende ishligen turmush filimlirini alahide yaqturup köridighan bolup qalduq, bu filimlerning sewiyisi töwen, lékin özige tartidu" dédi bireylen. "men abdukérim abliz itotliridiki qeshqer shéwisini anglash üchünla tekrar körimen" dédi yene bireylen.

Men bu yerde hergizmu addiy naxsha wetenperwerlikni tilgha almaqchi emes, del uning keynige yoshurun'ghan küch pewqul'adde muhim bolup, mukemmel hem aliyjanab wetenperwerlik ene shundaq addiy éléméntlar asasida wujudqa kélidu. Nechche yüz tonna kélidighan kitmu addiy hüjeyrining mehsuli emesmu?!

Arida bir wetendishim méni tamaqqa teklip qilip qaldi, tamaqtin kéyin taghdin-baghdin paranglashtuq. Gep weten témisigha kelgende u jimip ketti. Menmu uning sükütlük deqiqilirige hörmet qildim. U chachrap ornidin turup yene bir öyge chiqip ketti, hayal ötmey bir shéshini kötürüp kirdi. "buni purap béqing" dédi u shéshining aghzini échip. Men éhtiyat bilen puridim, achchiq topa hidi dimighimni yénik qichishturdi. Melumki, shéshige qachilan'ghini topa iken. "bu maralbéshining sériqbuya bazirining topisi. Kün nurida tawlan'ghan topa, sekkiz yil boldi saqlighili" dédi sahibxana chüshendürüp.

Shishidiki topa méni oygha saldi, shu waqitning özide osmanjan sawutning "tozan qesidisi" dégen shéiri yadimdin kechti: chet elge chiqqan bireylen bir muhajir qérindishining öyige chüshidu, méhman uchisidiki kiyimni qaqmaqchi bolghanda, muhajir sahibxana: "qérindishim, u changdiki topini qaqmighin, u men üchün tewerrük tutiya" deydu. Méningche, bundaq héssiyatni musapirchiliqning muzdek künlirini bashtin kechürgen ademla chüshineleydu.

Men shuni chüshendimki, chet eldiki muhajirlar "wetinim barghu" dégen ümid bilen yürikini pütün qilidiken, del mushu ümidning qudriti bilen nechche on yilliq qara hijran'gha berdashliq béreleydiken.

Belkim siler "weten" dégen zadi némidu, dep sorishinglar mumkin. Weten abstrakt menidiki jughrapiyilik uqum emes, u siz chong bolghan öy, mehellingizdiki kadang qapaq térek, siz kéchip ötken kéchik, yawa giyahlar qaplap ketken xarabe, sarghiyip ketken qolyazma, sizge isriq sélip ot köchürüp qoyghan moysipit momay, sizge isim qoyup bergen axunum, qoy-kalilar top tozutup kétiwatqan yéza yoli, déhqanning tériq zaghrisidek yérilip ketken tapini, burun ötken alimlarning simasi we ular yaratqan eqil-paraset... Wehakazalar. Siz yiraq bir yerge kétip wetiningizni séghin'ghanda, aldi bilen aningizning öz qoli bilen étip bergen chöchürisi yaki özingiz köp mangghan qedim kochilarni köz aldingizgha keltürüshingiz mumkin. Bundaq bolushi tamamen yolluq. Chünki, weten konkrét uqum, muhebbetmu konkrét héssiyat, sizning öz xelqingizge we wetiningizge bolghan muhebbitingiz özingiz bashtin kechürgen nurghun konkrét ishlar, siz uchratqan nurghun konkrét ademlerning tesiride shekillen'gen bolidu. Shunga, siz yaqa yurtta körgen bir parche süret, hetta qamuslardin orun alghan yurtingizning birer xil qushimu yürikingizni lerzige salidu, siz yat bir makanda yurtingizgha dair kichikkine uchurni körsingiz pexirlinip kétisiz. En'gliyidiki waqtimda towa jumhuriyitining pobajin dégen yéridin 8- esirlerde ötken moyunchur qaghan teripidin bina qilin'ghan uyghur qel'esi heqqidiki xewerni körüp, weten heqqidiki uqumumda kéngiyish bolghanidi. Tarix ilimining wetenperwerlik terbiyiside neqeder muhimliqini mushuningdin körüwalghili bolidu. Tarixiy pakitlar bilish upuqimizning sirtida qalghanda, échilishqa tégishlik heqiqetning achquchi bolalmay qalidu.

Wetenning pasili sizning eqil quwwitingiz, gheyret-shijaitingizning küchiyishige egiship kéngiyidu. Nezer dairisi tar, shexsiyetchi ademlerning neziridiki weten tolimu kichik bolidu, nadanliq we nomussizliq iskenjiside qalghanlarning tamaq qachisi qeyerde bolsa, shu yerni özining wetini dep qaraydu, ular wetenni tamaq qachisi arqiliq chüshinidu, öz nepsige bolghan tutqunluqtin qutulalmighan insan wetenni söyüsh layaqitidin mehrum bolghan bolidu, bir jem'iyette bundaq qorsaq bendiliri köpiyip ketse, xelqni apet basqini shu.

Sawaqdashlar, men silerge weten toghrisida sözlewatimen, uning üstige men gépimni weten heqqidiki tesiratimdin bashlidim. Bir adem söyümlük wetinidin ayrilip bir mezgil chet elde yürüp, öz wetini heqqide chongqur oylansa, uning sepirini toluq ghelibilik boldi dégili bolmaydu. Méning weten toghrisida mexsus toxtilishimning silerge nisbeten éytqanda zörüriyiti bardu?

Siler alahide bir dewrde yashawatisiler, hazir uchur we iqtisad almashturush ajayip tereqqiy qiliwatidu, iqtisad we maarip yersharilishiwatidu, dunyadiki her qaysi milletler otturisidiki alaqe küchiyiwatidu, chong milletlerning uniwérsal küchining tesiri köpiyiwatidu, "medeniyetler toqunushi" dégen uqum bilen bille "medeniyetler dialogi", "medeniyetlerning teng mewjud bolushi" dégendek shoarlarmu barliqqa kéliwatidu, kishiler xiris bilen ümid bille mewjud dep teswirligen weziyet del bizni orap turmaqta. Siz toluq ottura mektepni püttürgendin kéyin béyjing, shangxeylerde oqushingiz mumkin, belkim kéyinche amérika we yawropadiki dangliq bilim yurtlirining biride ilim tehsil qilishingiz mumkin. Roshenki, siz tughulghan yérimde menggü turimen dep éytalmasliqingiz mumkin. Bügünki künde "dunyaning yersharilishishi" dégen gep pursetningmu yersharilashqanliqini bildüridu. Qeyerde xelqimizge lazim bilimler bolsa, imkanqeder shu yerge bérip oqushingiz kérek, bizningmu dunyadiki dangliq bilim yurtlirida ishleydighan alimlirimiz bolushi kérek; bizningmu dunyaning muhim iqtisadiy orunlirida qed kötürgen xadimlirimiz bolushi kérek, siler mushundaq aliy meqsetlerni könglünglargha püküp turup oqushunglar lazim. Yéqinqi xewerlerge qarisam, qazaqistanning ghaljat mehelliside chong bolghan, amérikining bir aliy mektipide ishlewatqan uyghur yigiti shöhret mutellip ghol hüjeyre tetqiqatida qolgha keltürgen netijisi arqiliq xelq'arada chong tesir qozghaptu. He désila kindik qéni tökülgen yerdin chiqmasliq wetenperwerlik hésablanmaydu, bir ömür wetende yashap özining qérindishigha héch ish qilip bermeydighan insanlarmu bolidu. Ana yurtidin ayrilip chet elde turup qélish wetenni terk etkenliktin dérek bermeydu, chünki, chet elde turupmu weten'ge ish qilip bergili bolidu. Wetende yashap turup qelbingizde weten bolmisa, weten aldida nankor bolisiz, wetende bolalmisingizmu weten üchün paydiliq ish qilsingiz, yenila wetenperwer bolalaysiz. Rusiye shairi shidrin: "wetini we qérindashlirining teqdiri bilen kari bolmaydighan insanlar eng xeterliktur" dégeniken. Siz nede bolushingizdin qet'iynezer, ana tupraqqa bolghan semimiy rishtingizni üzmisingizla, bu rishte sizni ademiylikning süzük bulaqlirigha ündep turidu, özingizde urghup turghan hayatiy küchni sézip turisiz. Klassik shairlirimiz "özüm her jaydimen, könglüm sendidur" dégen otluq misrani qaldurghan, uning mezmunini weten'ge tetbiqlisaq taza jayigha chüshidu. Adette penning chégrisi bolmaydu, u pütkül insanlarning ortaq bayliqi, lékin alimning haman wetini bolidu. Qush her qanche égiz perwaz qilsimu, uning ozuqi bilen uwisi zéminda bolidu.

Sawaqdashlar, men silerge tereqqiy qilish pursitini yer shari kenglikidin izdenglar, lékin wetininglarni untumanglar dewatimen. Shuni eskertmey bolmayduki, wetenperwerlik héssiyatinimu terbiyileshke we perwish qilishqa toghra kélidu. Wetenperwerlik qeyerdin bashlinidu? Shübhisizki, u aldi bilen ailidin bashlinidu. Bizning ata-animiz, tughqanlirimiz, bowa we momilirimiz, andin qalsa qulum-qoshna, mehelle-koylirimiz eng biwasite wetendur. Biz mushu weten asasida weten heqqidiki chüshenchimizni tedrijiy kéngeytimiz, béyitimiz we aliyjanab pellige kötürimiz. Bizning mijez-xulqimiz animiz bergen süt we nan bilen shekillinidu, chünki anilar ulargha özining alemche méhrini qoshup béridu. Bizning mijez-xulqimiz atimiz bergen ghurur bilen béjirimlik we qet'iylikke ige bolidu. Ata-ana bizning eng deslepki oqutquchilirimiz süpitide xaraktérimizge öchmes tamghilarni basidu, eger ular özimiz tewe bolghan xelqning ötmüshi, ésil en'enisi, parlaq medeniyitini bildürelmise, biz baliliqtiki nahayiti muhim ozuqtin mehrum qalghan bolimiz. Ata-anilar perzentlerning til ustazi, ana tilimizdiki chongqur menaliq, héssiyatqa bay sözlerni perzentler ata-anisidin öginidu. Ana til shuning üchün qudretlikki, uni bizge méhriban ata-anilirimiz we etrapimizdiki qérindashlirimiz muhebbet bilen ögetken, tilimizdiki herbir tawush, herbir ahang bizge azadilik we muhebbet ewjidiki shérinlik ichide singgen bolidu. Biz ata-anilirimiz arqiliq söyüshni we söyülüshni öginimiz, özimizning herikiti, inkasi, xushalliq we qayghusi bilen tebiiy özliship ketken hayat bilimlirini öginimiz, bu bilimler bizning kéyinki sistémiliq penniy bilimlirimizning xuruchlirigha aylinidu.

Biz ösken mehelle bizning wetenperwerlikimizning yene bir ustazi, bizning baliliqimiz mehellimizdiki tebiiy menzire, mehellimizdiki kishilerning maddiy we meniwi dunyasi bilen gireliship kétidu, bizning tilimiz mehellidin ibaret bu ixcham medeniyet muzéyi arqiliq téximu béyiydu, ghemsiz baliliq bilen qoshulup ketken mehelle bizning ömürlük eslimimizge aylinip, xushalliq we lezzet ata qilip turidu, biz uningdin bir ömür rohiy ozuq alimiz, bir ömür ilhamlinimiz. Bir milletning tilidiki söz bayliqi, ipadilesh usuli shu xelq yashighan makanning ékologiyisi bilen zich munasiwetlik bolidu. Bizde bir bala tughulsa "oghulmu, qizmu?" dep sorashning ornigha "börimu, tülkimu?" dep soraydighan ehwallar bar. Eger böre bilen tülke xelqimiz yashap kelgen bu muqeddes zéminda mewjud bolmisa, bizde böre bilen tülkining hayati we xususiyiti heqqide inchike közitish bolmisa, ular heqqide heqiqiy tonushmu bolmaytti, jümlidin yuqiriqidek ipadileshmu bolmaytti. Til dégen hayatliqtiki konkrét makan-zamanning meniwilishishi süpitide bir milletning hayat sheklige wekillik qilidu, shunga, bir milletning xulqini uning tilidin roshen körüp yetkili bolidu. Shundaq déyishke boliduki, baliliqta qobul qilghan til bilen tepekkur bizning kéyinki wetenperwerlikimizning génigha aylinidu. Bu heqte ataqliq maaripshunas m. Montissari: "kishiler wayigha yetküzüp sözliyeleydighan birdinbir til - del bowaq mezgilide ögen'gen ashu tildur" dégenidi. Biz bashqa tillarni ana tilimiz arqiliq öginimiz we dunyagha yüzlinish musapimizni bir qedem-bir qedemdin basimiz.

Sawaqdashlar, siler ürümchide chong boldunglar, ürümchi köp millettin terkib tapqan arilashma medeniyetlik sheher, siler tengritaghning jenubi we shimalidiki yéza-qishlaqlarda yashawatqan qérindashliringlargha nisbeten bir qeder ewzel aile we mektep sharaitida yétildinglar. Men silerning aile ehwalinglarni anche bilip ketmeymen, silerdin shuni sorap baqqum kélidu: öyünglarda kichikrek bolsimu aile kutupxanisi barmu-yoq? Sizning ata-aningiz tarixtiki hem hazirqi alim-ediblirimizning kitablirini oqup turamdu-yoq? Sizning ata-aningiz ailenglarning nesebnamisini sözlep bérelemdu-yoq? Eger yuqiriqi shertler hazirlanmisa, sizning ailingizning meniwi muhitini hergizmu mukemmel dégili bolmaydu. Shuni toluqlash üchün qandaq qilish kérek? Eng yaxshisi siz ata-aningizdin teshebbuskarliq bilen soal sorang, bundaq qilish sizning ulargha qilghan yardimingiz bolidu, ular sizning soalliringizdin özlirining kemtük tereplirini hés qilidighan bolsun. Klassik kitablar sizning ejdadliringizning awazi, siz bu kitablarni oqusingiz ejdadlar bilen özingizni tutashturalaysiz, ularning arzu-armanlirini chüshinidighan bolisiz, özingizni toghra tarixiy anggha ige qilalaysiz, eqil buliqingiz téximu ulghiyidu, ijadiyet hewisingiz urghuydu. Siz iranning 10-, 11- esirlerde ötken dangliq shairi obulqasim firdewsini bilishingiz mumkin. U türk nesillik sultan mehmud gheznewi xorasan'gha hökümdar bolup turghan mezgilde, parslarning epsane dewridin islamlishish dewrigiche bolghan tarixini pars tilida yézip chiqip, "shahname" dégen meshhur eserni teqdim qilidu. Shair öz emgikidin pexirlen'gen halda mundaq yazidu:

Firdewsi shuni biliduki, chéchilangghu tarix rawan, sap til bilen retlinip bir pütün gewdige aylan'ghanda, u ewladlarning özini bilishidiki we qedir-qimmetning altun bosughisini tépishidiki yol xeritisige aylinidu.

Sawaqdashlar, ürümchi shinjang uyghur aptonom rayonining siyasiy, iqtisadiy, medeniyet merkizi bolsimu, xelqimizge heqiqiy wekillik qilidighan déhqanlar ammisini öz közingiz bilen körmisingiz wetiningizni hergiz toluq chüshinelmeysiz. Wehalenki, bizning déhqanlirimiz yézilarda, siz yézilargha bérip baqtingizmu? Yézilirimizning japaliq, lékin séxiy qiyapitini körüp baqtingizmu? Eger téxiche undaq qilip bolalmighan bolsingiz, men sizge teklip bérimenki, tetildiki pursetlerdin paydilinip jenub we shimaldiki yézilargha béring, shu chaghda wetiningizning bipayan quchiqini körüp heyran qalisiz, xelqingizning rohidiki bayliqlarni körüp könglingiz liqqide bolidu. Teklimakan wadisidiki her bir yurt, her bir sheher özgiche xisletler bilen sizni ram qiliwalidu, sizge her qandaq kitabta déyilmigen hayat möjizilirini namayan qilidu, siz öginishke tégishlik nersilerning heddi-hésabsiz ikenlikini bayqaysiz. Ürümchining égiz binaliridin torliship ketken közliringiz keng dalilarning baghrida erkin qiyghitidu. Siz ana diyaringizdiki tagh-deryalarni, uningdiki bayliqlarni, xelqingizning yashash sheklini tüzük chüshenmeyla yiraq ellerge kétip qalsingiz, kéyinche purset yaritish téximu tes bolidu. Chünki, siz chong bolghanséri aldirash bolup kétisiz. Shundaq bir addiy prinsip bar, bilip qoyushingizni tewsiye qilimen: özini söyüshni bilmigenler bashqilarni söyelmeydu, özining ata-anisini söymigenler bashqilarni téximu söymeydu, öz wetinining qedrige yetmigenler bashqilarning wetininimu qedirleshni bilmeydu. Bundaqlar özining qedrini menggü bashqilargha bildürelmeydu. Men sizge bir addiy ademning wujudidiki qimmetlik terep heqqidiki bir misalni dep bérey, buni bir wetendishim manga dep bergenidi: "istanbulning bir qatnash békitining aldida turuwatattim, - dep bayan qilishqa bashlidi u wetendishi, - bir ayalning qoyuq xoten shéwisidiki gépi méni endiktürüwetti, u ayal méning uyghurluqumni hergiz bilmeydu, menmu u ayalni tonumaymen, u méni bir türk dep yol sorighanidi, men u ayaldin hem heyran qaldim, hem söyündüm. U héchqandaq ikkilenmeyla uyghurche sözlidi. Eger aqsuda yaki ghuljida bolghan bolsa heyran bolmayttim. U uyghurni alayiten izdimise uchratqili bolmaydighan yat bir sheherde xoten purap turidighan teleppuzda mendin yol soridi. Qarisam u ayalda ne tengqisliq, ne xijilliqni körgili bolmaytti, eksiche nahayiti tebiiy turatti. Men uninggha uyghurche jawab bérip yolni chüshendürdüm. Özüm shundaq hayajanlinip kettim."

Mana bu bizning xelqimizdiki sap dilliq. Ishinimenki, u ayal istanbulluq bir türkke uchrap qalghan bolsimu gherizini uqturalighan bolatti. Bir sodiger uyghurche sözlep yürüp almuta, béshkek, tashkent, ashxabad, baku, istanbullarda nan tépip yéyeligenlikini sözlep bergenidi. Eger siz ana tilingizgha pishshiq bolup, xenzu tilighimu mahir bolsingiz, kéyin in'gliz tili qatarliq chet el tillirinimu ögensingiz, siz yashiyalaydighan muhit hessilep kéngeygen bolidu. Siz köp tillishish dewride yashawatisiz, özingiz bilen özgiler otturisidiki öz'ara hörmet munasiwitini qandaq yaritisiz? Bu silerdek ewladning aldigha qoyulghan chong mesile. Til - bilimler xezinisining achquchi, adem bilen achquchning munasiwitide adem belgiligüchi amil, achquchni némige ishlitisiz? Bu ghaye mesilisige bérip taqilidu.

Sawaqdashlar, siz ana yurtingizdin ayrilghan haman weten we til mesilisi shu haman aydinglishidu. Bularni toghra hel qilmay turup, muweppeqiyettin söz achqili bolmaydu. Shunga, men bügün bular heqqide toxtaldim. Yol mangghanséri échilidu, dégen gep bar. Siler zérek hem chéchen, nurghun nersilerni asta-asta biliwalisiler. Axirida men silerning téninglargha salametlik, öginishinglargha utuq, turmushunglargha bext tileymen. Zeper silerge yar bolsun!