Her Birimizge Qattiq Signal!

Ötkur Uyghur

Yéngi bir esir musapisige qedem qoyduq. Tarixning awazi eslimizning heqiqitini yadimizgha saldi. Biz bu yéngi esir bosughisida turup medeniyet we mewjutliqimiz , kélechek we iqbalimiz heqqide soghuq qanliq bilen oylanmisaq bolmaydighan basquchqa toghra kelduq. Epsuski, kirzislirimiz shunche éghir bolsimu, biraq biz öz kirzislirimizdin yiraq yashap kéliwatimiz. Özimizge, tarixmizgha, medeniyitimizge, mewjutluqimizgha bolghan mes'oliyetchanliq rohimiz dégendek tiklenmigechke, hel qilinmisa bolmaydighan eng ejellik mesililirimizmu hel qilinish uyaqta tursun, eng eqelliy jawabkarliq küntertipimizgimu élinmidi. Biz eng adettiki mesililirimizni bir yaqliq qilalmighanning üstige eng ejellik mesililirimizmu qoshulup , özimizmu örük örükni körse ala bolghandek eng zörür bir mesilige aylinip, sansiz mesililer qatari öchret saqlash malamitige qalduq!...... Emdi qandaq qilimiz ? Öchret saqlaymizmu yaki ............

Uzundin - uzun'gha sozulghan öchret qatarigha nezer saldim- yu , közlirim öz mesilisini hel qilalmay ganggirashqa patqan qiz - ayallar nigahida ténep qaldi. Buningdimu birinchilikni qoldin bermigen qiz - ayallirimiz bizning toluq hoqoqluq anilirimiz salahiyitide öchretning aldinqi rétidin orun alghan . Mesile zadi kimde ?

Cheksiz iztirap ichide oylandim . Néme üchün shundaq bolidu ? Zadi néme üchün biz bu halgha muptila ? " réalliqtin béshimni kötürüp tarixning nurluq asminigha nezer saldim. Asminimizda qiz - ayallarning yoltuzi xireliship qaptu . Edep bostanining ziba ghunchiliri , aile gülistanining méhirlik perwishkarliri solishishqa bashlaptu . Béghimiz xazan bolmisun , asminimiz yultuzsiz qalmisun , balilirimiz boyun qisip yürmisun , dep oylidim .... Réalliqimizdiki nazuk bir mesile , yeni ayallar mesilisi méni oygha saldi... Shunga topa astida yatqan ulugh anilirimizning hayati arqiliq tirik anilarni oyghitay didim . Oghlumning mengzige söygende , topida oynawatqan minglap balilarnimu söyey didim..." .

Meqset ulughmu bolidu , peskeshmu bolidu , meqsetning ulughluqi ademning ulughluqini keltürüp chiqiridu . Bir anigha nisbeten étqanda , eng ulugh meqset perzent terbiylesh.

Biraw bir danishmendin shundaq soraptu :

_ ayallarning qimmiti qeyerde ?

_ aniliq burchi we qurban bérishte .

Halboki , anilirimizning aniliq burchi we qurban bérish rohi kishini intayin epsuslanduridu . Bügünki dunyada süpet dunyaning yolxéti ! Perzent insan'gha xudayitaalaning bexish etken sansiz németliri ichidiki eng ésil sowghat . Ana perzentining nuqul anisila bolmastin belki, emeliyette tunji oqutquchisi . Shunga , " terbiye mektepte muellimdinla emes , muhimi ailide anidinmu bashlinishi kérek " ( siténa xanim ) . Ana alim bolsa perzentining ésil adem , istédatliq adem bolushidin ensiresh nehajet ! Bilish kérekki , ana bésharetchi bolsa , bala qehriman bolidu !

" alimlirimiz öz imlalirida qilni qiriq yérishidu . Lékin özi üchün eng muhim bolghan asasiy nersini bilishmeydu " ( jalalidin rumi ).

Biz krzista turiwatimiz . Yene kélip her küni yéngi - yéngi krzislirimiz tughulup turuwatidu . Biz üchün eng küchlük xris we asasiy mesile mewjutluq we salahiyet krzisi mesilisi bopqaldi .

Shuni éytish hajetki , qowmimizning mewjutluqi we salahiyiti eng aldi bilen anilirimizning mewjutluqi we salahiyiti teripidin belgilinidu . " bir jem'iyetning halakitining bashlinishi _ xotunlarning buzulushidin bashlinidu . 80- yillarda Uyghur jem'iyitide erler ölgen , 90- yillarda balilar ölmekte " ( abduqadir jalalidin ) . Bir jem'iyette erlerning ölüshi shu jem'iyet mewjudiyitining uligha palta chépilghanliqtin bolsa , balilarning ölüshi shu jem'iyet zawalidin bir uchur . Ölgen erlirimizni " tirildürüsh", ebediy mewjutliqimizning kapaliti bolghan söyümlük balilirimiz , kéyinki ewladlirimizgha qayta hayatliq bérish anidin özge héchkimning qulidin kelmeydu . Buning üchün , mewjutluqimizning kapaliti süpitide aldi bilen eyshi- ishret kochisida tinep yürgen, qaymuqqan , ölgen anilirimiz bolmish xotun _ qizlirimizni "tirildürüsh", ulargha hayatliq bérish arqiliq hayatiy küchimizning xorap kétishining aldini élip , kömülüp qalghan eqil bolaqlirimizni yüksek shijaet bilen échishimiz kérek !

" girman millitining kelgüsige nisbeten éytqanda, maarip armiyidin bekrek muhim " ( karil yasipéris _girmaniye peylasopi) bolghachqa ,2- dunya urushi meghlubiyet xarabisidin ömlep hayatliqqa telpün'gen girmanlar bilen yapunlar maarip arqiliq burunqi seltenitini eslige keltürdi . Démek , munqerz bolghan bir millet asaret, mehkumluqtin qutulmaqchi , mewjut bolmaqchi bolidiken , bu aqilane tallashning piltisi özige tayinish we maaripta !

Elwette , biz maariptin ibaret bu oqumgha nisbeten undaq addi nezerde qarimasliqimiz kérek . Perzent terbiyisi nuqul halda maarip bilen oqutquchining wezipisi dep qarash , bu adimiylikimiz we maarip qarishimizdiki bir yégilesh bolsa , maariptin ibaret bu uqumgha qarita yéngi bashtin éniqlima bermey amal yoq .

Maarip shundaq bir jeryanki , u mektepke kirip oqushla emes , belki ömür boyi öginish jeryani, bolupmu bilimning qérish we ölüsh nisbiti téz boliwatqan bügünki dunyada téximu shundaq . Bilim bexit - saadetning achquchi. " bilim - hékmet bérilgen kishige köp yaxshiliq bérilgen bolidu " (hedis) . Shunga bu hayatiy dunyada " sen alim yaki oqughuchi we yaki anglighuchi bolghin , hergizmu tötinchisi ( nadan ) bolup qalma , bolmisa tügishisen" ( hedis ) . Mewjutluq ene shundaq talay seweblerge baghliq ajayip jeryan . Mewjutluq her qandaq milletke ortaq tallash hoqoqi, yaratquchi teripidin ata qilin'ghan tebiiy tallash erkinlikidur . Mewjutluqning shekilliri xlmuxil bolidu , qaysi shekilde mewjut bolushi her kimning shijaitige baghliq . Biraw tughma halette xar yaki eziz , mehkum yaki hör bolup tughulmaydu . Insan hayati tolimu qisqa bolsimu , öz nöwitide uzun bir hayat milodiyisi . Héchkim kimdin tughulushi, kim bolushni, qachan ölüshni bilishke qadir emes . Emma seweb bilen ( tüwrüksiz ) bina bolghan bu alemde seweb qilsa , töshük séwettimu su toxtatmaq tes ish emes . Shuningdek , insaniyet we milletning mewjudiyiti aldida anilirimizning yüksek eqliy perwishkarliqida öz burchini angliq terzde tonushtek dadil qurban bérish rohi bilen qedim elmisaqtin boyan zaman -makandin ibaret bu " töshük séwet"te " su" tuxtitip kelgenliki qandaq maxtashqa layiq ?!

Derweqe , ana ulugh , ana muqeddes ! Emma ana aniliq burchini toluq ada qilalighanliqi , perzentini insaniyet we millet bextige hesse qoshalighudek jesur , sortluq perzent qilip terbiylep chiqalighanliqi bilen téximu ulugh !

Tarixtin boyan , ottura asiyani ana wetini bilip kelgen ata - bowilirimiz tumaris, türken xaton, büwi rabiye , amannisaxan , yette qizlirim , iparxan , nuzugum, rizwan'gül.......ge oxshash shirmet , alip qiz -anilirimizni terbiylep östürüp kelgen . Ular bügün'giche xelqimizning qelbide yad étilip tillarda dastan bolup kelmekte. Bu anilirimiz néme üchün bu hörmetke taliq ? Buning siri bekmu addiy, u bolsimu ular ölüm körümde el - weten üchün barliqini béghishlighanlarla bolup qalmay , yene özi basqan yollarni toxtawsiz basquchi sadiq izbasar perzent- merdu merdanilerni terbiylep chiqqanliqida yaki shuninggha sewebkarliq qilghanliqida !

Roshenki , medeniyetsiz, unche nadan , bashqilarning tapa- tenisige qalghudek xelq emesmiz . Biraq parlaq seltenetke , medeniyetke ige ata- bowilirimiz jenggiwar medeniy hayatigha zahirlarche heghdabolalmighanliqimiz seweb " atisidin qarghish alghan bala " ning neq özige aylinip , ehmed shah qaraqashning " at heqqide qisse " namliq esiridiki " qashang at " halitige kélip qalghanliqimiz bir emeliyet. Ata- anisidin qarghish alghan adem ilgiri basmaydighan adem , ejdadlirigha warisliq qilalmighan millet rawaj tapmaydighan millettur

ming yillardin boyanqi tarixning deshshetlik boran - chapqunlirida rawaj tépip , zoriyip , tarixta shanliq medeniyet yaratqan bu millet qandaqche " kenji medeniyet oyghinish dewri" din kiyinla jahalet , asaret , mehkumluq patqiqigha bashchilap kirip ketken natiwan , nadan milletke ," qashang at" halitige kilip qalidu ? Tarixta medeniyet tereqqiyat , meripetning simowli bolup kelgen Uyghurlar emdi medeniyetsizlik , qalaqliq , nadanliqning simowli bolup qalsa , buningda yene qandaq bahane- seweblerni körsitishi mumkin ? Tarixning özi guwahki , uzaq esir - qernelerdin buyan izchilliq sheklide ewladqa ata udumi bolup kelgen talay ésil en'ene - adetlirimiz , shanliq medeniyitimizning barliqqa kélishige türütke bolghan tewerrük göher kebi güzel xisletlirimiz , qehrimanliq dewrimiz kéyinki dewirlerge kelgende jahaletning qara tumanlirida bequwwet jasaritini yoqatti . Mehmud qeshqiridek dunyagha dangliq bir katta alimni yétishtürgen büwi rabiye animizdek anilar rohi qatmu qat topa-tumanlar astida qaldi . Özimizde eslide bar bolghan xislet , tewerrük adet , nurane göher ,mayak , mesh'el kebiy enggüshterlirimizni qedirlimey , mana bügün tashqi dunyadin " en'güshter qobul qilish" qa ," nom ekilish" ke mejbur bolduq .

Shuni sözlesh hajetki, qedimdin boyan maarip uqumi medeniy hayatimizning sunmas qaniti bolup kelgen . Perzent terbiyisige qarita ezeldin cholta qarashta bolup kelgen xelq emesmiz . Bizde " yéqindiki mollam ja mollam, yiraqtiki mollam da mollam " bolushtek adet medeniyet pisxikimizgha ejellik ajizliqlarni "enggüshter" ornida qaldurup ketkechke , " yiraqtin kelgen da mollam " larning shahmat taxtisidiki aware pichkisigha aylinip qalduq ..... Ötken künler yillargha ming epsus!.... Hélihem sirttin énirgiye toluqlash, bashqilargha oxshash bolush , dorash, teqlidchilik hayat doqmushida ganggirash ichide awarimiz !

Ata- bowilirimiz balilarni söygenlik _ kelgüsini söygenlik dégen mentiqiwi qarash yükseklikide turup kelgen bolghachqa ," menggü tash yazma yadikarliqliri" .." qutadghubilik", " türkiy tillar diwani" ... Qatarliq meshhur klassik edebiyat abidiliride bu heqte yiterlik telqinler , ügüt - nesihetler bérilgen . En'gliyilik peylasop piranik bikondin 600yil burun " bilim-küch" dégen ilmiy yekünide alliqachan yüzlinip bolghan bu mubarek tupraqta medeniyet , maarip jehette qanchilik yüksilishlerning bolup ötkenliki jahan ehlige sir emestur!..... Peyghembirimizning " terbiyini zakidin bashlanglar" dégen meshhur sözi boyiche dunyani saghlam eqli bilen tepekkur qilip adetlen'gen alimlar ," méning pikirimche , hemme mutepekkurlar terbiyeni zakisidin bashlash kérek , dégen xulasige kelgen" ( pirogow). Biraq bizning bu enggüshterlirimiz hazir qeyerde?

Abduqadir damollam bir diniy alim bolupla qalmay , qabiliyetlik teshkilatchi, maaripshunas hem islahatchi ,muteppekkur idi . U güzel , yarqin , hékmetke tuyun'ghan risaliliride perzent terbiyisi heqqide toxtilip balini ikki yash chéghidin bashlapla terbiyleshni otturgha qoyghan .perzent terbiyiside ata-anining oynaydighan rolining qanchilik zorluqi, zörürliki heqqide bash qaturup baqqan ata- anilirimiz qanchiliktur ? Méningche yoqning ornida . Kichik omaq balilirimizning yeslige bérilishi , milliy til tupriqida emes , bashqa bir til muhitida ösüp chong bolushi ,'özge millet mektepliride oqutushqa bolghan alahide hérismenlik tüpeylidin qowmi Uyghur bolsimu , emma özi "urghuy" bolup yétiliwatqan balilar topining künsayin köpiyishi , balilarning qilchilik aniliq méhri bérelmeydighan bala baqquchilar( bawmu lar) teripidin béqilishi, ata- anilirimizning bolsa xéraman " renglik olturush" , qatarchay, u chay bu chaydin béri kélelmey hayatliq seynasida téngirqap yürüshliri aile we aile kirzisigha pétiwatqan jem'iyitimizning réal körünüshliri...... Bu mes'oliyetsiz ata-anilarning qilmishi xelqimizning etiki iz basarlirigha qilghan yüzsizliki , qet'iy kechürgili bolmaydighan qebih jinayettur !...... Halboki , réalliqimiz shundaq jinayetler bilen tolghan . Melumatlargha qarighanda , peqet merkizi sheher ürümchidila 15mingdin 30 mingghiche tul qalghan xotun- qizlirimiz "yashaydiken". Démek , teng yérimidin hésablisaqmu 10ming perzent yitimlik ichide yashaydu, dégen söz. Shu xil yüzlinish bilen aptunum rayun tewesidiki 85nahiye -wilayette 10 mingni birlik qilghan halda sitatéstika qilip körsek , 850 ming perzent yitimlik sipige qoshulghan bolidu . Démek , 1 milyon yürek parimizning kelgüsi xire dégen söz ! Bumu aile exlaqi qarashlirimizning yimirlishi tüpeylidin kélip chiqqan " is - tüteksiz urush" qirghinchiliqi élip kelgen réal aqiwetlirimizning biri .

Shuni éytish hajetki , perzentini chüshinish_ kelgüsini chüshinishtur , kelgüsini chüshinish üchün perzentning muhimliqini bilish téximu muhim .

Jahan tarixida bashqilar teripidin yoqitilghan dölet,millet hem katta impériyilerge qarighanda özi teripidin munqerz bolghan dölet , millet hem impiriyler nahayiti köp .

" etrapimizgha nezer salsaq , köp sandiki anilar balisini bala baqquchisigha tashlap qoyidu. Men ezeldin bundaq anilarni ana hésablanmaydu , dep qaraymen . Anining mes'oliyiti yalghuz balini bu dunyagha apiride qilishla emes , eng muhimi uni etrapliq terbiylesh . Ana bolghuchi balisini hergizmu bashqilarning terbiylishige tashlap qoymasliqi , belki choqum özi bir qolluq terbiylishi kérek . Peqet insanlarla öz perzentini bashqilarning terbiylishige hawale qilidu, haywanlar qet'iy bundaq qilmaydu . Rim impiriyisining meghlup bolushidiki sewep shuki , rimliq anilar öz perzentini terbiyleshtin ibaret bu muhim ishni bashqilargha hawale qilghan " .( siténa xanim) ibret bosughisida turup ibret qubul qilmighanliqimiz seweb tekrar xataliqlargha yol qoyuwersek bizningmu bir künler ütüp bu halaket bosughisigha kélip qilishimiz muqerrer , elwette!

Ayallar mesilisi bizningla mesilimiz bolmay , nöwette pütkül dunyaning ortaq bir mesilisige aylanmaqta . Dunya weziyitide körülgen bu omumiyüzlük mesile bizning béshimizdimu yangaq chéqip hem qara saye tashlap turuptu.

Roshenki , xotun_ qizlirimiz bizning wetinimiz. Biz bu wetenning perwishidiki seghre balilarmiz . Biraq bu wetenning béshigha kün chüshkende , u bitap bolup qalghanda, uning derdige derman ,renjige shipa bolush, kisilige diagnoz qoydurup "dawalitish" bizning baliliq qerzimiz we baliliq burchimiz ! Emdiki mes'oliyet _ shu qerzimiz we burchimizni qanchilik derijide ada qilishimiz bilen munasiwetlik.

Musulmanliq lewzimizde " özünglarni we bala- chaqanglarni insan we tashlar yéqilghu bolidighan , rehim qilmaydighan qattiq qol perishtiler muekkel bolghan dozaxtin saqlanglar" dégen hökümde turup qarighandimu özimizni we bala- chaqimizni nadanliq görlirige tirik kömüp tashlap , uni yoruq dunyaning nuridin behre aldurmasliq öz yolimizgha orek kolap , putimizgha kishen salghanliqtur. Tupraq pakiz , munbet bolsa , uruq hem sortluq ésil bolsa , hosulning qandaq bolushi ikkinchi mesile. " shunga perzent terbiyleshte, ishni aldi bilen uning anisidin bashlash kérek " ( dawénich). Chünki , "milletning teqdiri anilarning qolida " ( balzak) . "niyet durusluqi, eqide saghlamliqida ümidwar bolup telpün'gen jennet _ anilarning tapini astida"( hedis). Emma nepside sheytan qutraydighan , niyiti , eqidisi saghlam bolmighan anining tapini astida jennet emes, dozaxning barliqimu yadimizda bolsun!

Menbesi: http://bbs.diyarim.com/read.php?tid=18739