Nizamidin Hesenning «Jahalet Pirliri» Dégen Maqalisi Heqqide

Abduweli Ayup

2020-4-22

Uyghur tarixida bundaq jahaletchilikning tekrar yüz bergenlikidin yaxshi xulase chiqirilishi kérek. Uyghurda 16-esirdin buyan din süy'istimal qilinip iqtisadiy, siyasiy we medeniyet wayranchiliqi yüz bérip kéliwatidu. Apaq xojidin kéyinki xojilar dinni chapan qilip kiyip wetinimizge tajawuzchi bashlap kélishte, ichki qirghinchiliq qozghashta, dini ziddiyet térishta, uyghurni makansiz, wetensiz, milletsiz, terkidunya, namrat, jahil, nadan saltanglardin qilishta bir biri bilen besleshken. Emma xelqimiz ularning aghzidin töküliwatqan allahning kalamini ulugh bilgenliki üchünla ulargha 300 yil aldan'ghan, uyghurni aldighanlar pulni waste qilmighan, hoquqni waste qilmighan belki dinni waste qilghan. Shu dewridiki aqillar bularni bilip turup chawak üchün, tawaq üchün, yalaq üchün süküt qilghan. 2011-yildin buyan 18 ming uyghurni hijretke bashlap xarap qilghanlarmu dinni waste qildi. Hazir muxeyyemde esirlikte turuwatqan 400 din artuq uyghur ayal we 1200 din artuq uyghur balini yat topraqlarda xar zar bolushigha xitay jinayetchi sewepker, emma xitay ularni qolidin yétilep térorchilarning sépige apirip qoymidi, yene shu dinsatarlar aldap ketti.

Men merhum ustaz nizamiddin hüseyin yazghan bu yazmidiki pir heqqide magistirliq maqalisi yazghan. Yeken'ge bérip tekshürüshmu qilghan. Islamdiki sopizimning uyghurdiki merezliri heqqde izden'gen. Shu xojilar dewride yashighan shairimiz muhemmet sidiq zelilimu bu kelgündi xojini pir ewliya qilip maxtap kökke kötürgen. "tezkire xoja muhemmet sherif buzrukwar" dégen dastanni zelili yazghan. Bügünki uyghur aqillar tarixtin ibret élishi, siyasetchidin kéliwatqan yalaqqa, baylardin kéliwatqan tawaqqa, bilmes awamdin anglan'ghan chawakqa mestane bolup heqni yoshurmasliqi, heq sözni burmilimasliqi, heqiqetttin waz kechmesliki kérek.

Dinimizning wastige, epsun'gha, jan baqidighan hünerge aylinip qalmasliqi üchün dinni dinsatar dukkanchilarning qolidin tartip élip baghrimizgha téngishimiz, özimizning rohigha aylandurishimiz kérek. Alemlerning rebbini mollamningla emes méningmu rebiim, kishiler meschitke, kitaplargha bent qilghan zatni qelbimdiki zat déyelishimiz, allahning özimizning shexsiy, hichkimge bermeydighan, hich nerisge bedel qilmaydighan, hich nersige waste qilmaydighan allahi ikenlikige ishinishimiz, dindiki petiwani özimizningmu qur'andin bileleydighan petiwasi, qur'andiki hökümni özimizning tapalaydighan hökmi dep bilishimiz kérek. Allah chüshürgen hökümni xeqning aghzidin anglashqa, allahning dinini qur'andiki sünnettin bashqidin izdeshke, insanning dinigha kirip, insanning péshini söyüshke xatime bérishimiz kérek. Mana bu abduxaliq uyghur bashlighan saadet yoli. Saadetni tallamduq, yaki tarixitin qalghan jahaletke qul bolup toxtimay xatalishishini milli en'enige aylanduramduq eqil igilirige hawale.