Untughaqlarning Til Öginish Usuli

Aptori: Jeck

Uni buni dep yene bir mewsumni yolgha séliwettuq. Tetil qilip ikki künning yaqi chüshkiche uxlapmu hardim, 4 ayning yaqi izdinishkimu jiq yolimaptimen, ikkinchi ishni qolumgha élip bolghuche birer kün bikar ikenmen, anche-munche kona dostlar bilen mungdashqach, yéngiyachilar bilen tonushqach, hemmimiz uchrighan lékin izdinishte hemmidin az parang bolidighan emeliy témilardin parang soqup baqaylimikin deymen. Bügünki bash téma öginish. Bu toghriliq oylinip yürgili uzun bulghan hem bu oylinish téxi axirlashmidi. Chünki bu toghriliq mundaqla oylansa nahayiti addiy. “Üstel-orunduqtin birni tépip, közeynekni taqap, qolgha qelem élip qeghezge jijilashni bashlisaq öginish qilghan bolimiz. Lékin chongqurraq oylisaq uning tégide nurghun mezmun bar. Shundaq qilsaqla hésabmu? Palanchi mendin az öginidu, lékin némishqa mendin netijisi yuqiri dégendek soallar her waqit bizge hemrah. . Shuningdek buni tehlil qilip chongqurlisaq bu bérip chétishmighan medeniyet arqa körünüshi, maarip tüzülmisi, jem'iyetning köz qarishi qalmaydu. Bügün undaq chongqurlap bolghudek teyyarliq yoq. Lékin héch bolmisa oqush jeryanida uchrighan bezi mesililer toghrisida muzakire qilip baqsaq dégen ümidtimen. Tor xatirisi "quruwalghandin" béri xéli oqughuchilar öginish we aliy mektep turmushi toghrisida jiq soallarni soridi, oqush waqtida aldirash bolghanliqim üchün bu soallarning hemmisige tetilde biraqla yazma yézip jawab bérimen dep qoyghan idim. Bügün mushu bahanide yazmining axirida we yaki yazmining mezmunigha singdürüp shu soallarghimu öginish, öginish usuli shundaqla uninggha birliship uchraydighan mektepte uchraydighan bezi ziddiyetler we ulargha bulghan méning köz qarishimni qisturup quyimen. Bu téma til bilenla cheklenmeydu, . Bularning hemmisi mining shexsi küz qarishim xalas. Oqup qoysingizla bolidu, bezi yerlirini sinap baqsingiz bolidu. Lékin hemmini shu buyiche qilimen dep özingizni upritiwalmang. Chünki adem bilen adem oxshimaydu. Bezilerge mas kélidighan usul bezilerge mas kelmeydu. Bek nezeriyiwi usullarni körsetmey emeliy öginish usulliri toghrisida pikirlishidighanlarni qarshi alimen.

Bashlan'ghuchtin tartip öginip kéliwatimiz, kere yadlashni bashlighandin tartip öginish dégen bu atalghu bizge hemrah bolup keldi. Oqutquchilirimiz bizge ikkige ikkini köpeytse töt bolidighanliqini ögettiyu, lékin shuni qandaq öginishni ögetmidi. Shuning bilen yadlighan nersini oqutquchigha etisi yadlap bérip köwrüktin ötüwalghandin kéyin

Untup kettuq. Birinchi siniptin tartip aliy mektep püttürgiche 15-17 yil hayatimiz asasen oqush, öginish yaki shuninggha munasiwetlik ishlar bilen boldi. Lékin qandaq öginish qilsaq bolidu dégen téma üstide sözligen ademni ichkirige kirishtin burun körmidim yaki nahayiti az kördüm. Burunqi ötüp ketken nezeriyiwi, xiyaliy maarip endiziside bizge kichikimizdin " etigen saet 6 de ornidin turup yügresh, yérim saet Xenzuche sözlükni yadlash, kechte uxlashtin burun yene yadlash" dégendek bek jiq nersilerni ögetken hem shu boyiche qilishqa tirishqan. Lékin kéyin sinipta 40 oqughuchi bolsa shundaq qilalaydighanlar 2 din ashmaytti. Oqutquchilirimizmu etigende yügürmeytti, menmu hem shundaq idim. Bizge singdürüp quyuwetken shu bir qatardiki öginish usullirini qilip bolalmighach daim özümni eyibleyttim. Peqet shundaq qilisla andin netije chiqidu dep oylayttim. Lékin chong bolghandin kéyin bildimki, etigende uyqusi kelse uxlap chüshte yaki kechte yadlisimu boluwéridiken. Etigende yügürmise kech terepte yügürsimu boluwéridiken. Üstel yénigha kélip qolgha qelem qeghez almaymu ögen'gili bolidiken. Chünki men zadi üstel-orunduq tépip qolumgha qeghez qelem élip bir nerse ögenmisem ögen'gendek bolmayttim. Nurghunlighan ishlarni shu boyiche qilmay, özige mas kélidighan boyiche qilsimu oxshash netije chiqidiken. Adem dégen shundaq gol nersiken, bezi nersiler kalligha bek qoyuwétilgen bolghachqa hemme nersini shu boyiche qilmisa qet'iy bashqa yol yoqtek hés qilip qalidiken. Hem bir munche japa tartip andin bezi addiy mahiyetlerni chüshinidighan gepken. Buning bir misali til öginish.

Untup Turup Til Öginish

Méning untughaqliqim tonush-bilishler arisida "dangliq". Ögen'gen nersidila emes, turmushtikimu jiq nersilerni untup turimen, bezi nersilerni yittürüp turimen. Shungimu yadlaydighan nersiler bilen esla xushum yoq. Burun oquwatqan waqitta hemme adem fizika, matématika imtihanidin qorqsa men edebiyat, Uyghur tili, siyaset, tarix dersidin qorqattim. Chünki, bu derslerde yadlaydighan nersiler qumdek jiq idi. Yadlap bolalmay yérim kéche bolup kétetti. Lékin bu qérishqandek bizning maaripmizning qélipini tüzgenler hemme ademni özidek eqilliq, oqughuchilar bir yadlighan nersini menggü untumaydu dep perez qilip olturup tüzüptiken. Til öginish uzun waqit qiyindi, ottura mekteptiki nurghun waqtimiz Xenzuche sözlerni yadlash bilen ötti. Aliy mekteptiki jiq waqtimiz In'glizche sözlerni yadlash bilen ötti. Shunche serp qilghan waqitqa chushluq bu chaghqiche shu tillaning elimaxuni bolup ketsek bolatti. Lékin undaq bolalaydighanlar nahayiti az boldi. Xenzuche ögen'gen waqitlar bek burunqi waqitlar bolghachqa hem hazir köpinche ademning mesilisi In'gliz tilini öginish bolghachqa, shuni tutqa qilip parang qilip baqayli.

In'gliz tilini aliy mektepning oqush chaqiriqini tapshuruwélip, u sinipta In'gliz tili ötidighanliqini anglap, mektepke bérishtin 15 kün burun kitab tépip deslepki 5-6 dersni körüp qoyghan. Kéyin oqush bashlidi, öginishni bashlap kettuq. Asasliq öginish usulimiz töwendikiche:

Her bir dersning aldi bilen sözlükini yadlaymiz. Bir derste deslepte 10 etrapida sözlük bar. Kéyin chongqurlashqanséri bu sözlükmu köpiyip baridu. Kéyin birer yüzdin éship kétidu. Oqutquchi sözlükni bizge oqutup sözlerni chüshendüridu, andin kéyin, bu sözlerni yadlashni bashlaymiz, yadlighanda oqutquchi sözlükni herp boyiche yadlashni ögetken. Mesilen" book" dégen söz bolsa b, o, o, k, book dep yadlayttuq. Murekkepraq sözlük bolsa toghra yadlash bek tes idi. Uningdin kéyin shu derstiki girammatikini öginimiz, arqidin tékistni oqup chüshinimiz, keynidin tékistni yadlaymiz, keynidin meshqliri bar, meshq ishleymiz. Shuning bilen bir ders tügeydu. Hemme mekteptiki oqutquchilar asasen shu tertip boyiche ders ötidu. Burun Xenzuchinimu shu boyiche ögen'gen. Oqutquchi deslepte bir yil hemme dersning tékistini bizge yadlatquzup derste shu boyiche yazghuzup sinaq alatti. Shunga choqum yadlayttuq. Shu boyiche bir yil ötti. Jiq zéhnimiz serp boldi, lékin némishqikin imtihanni normal jayida bergili bolghan bolsimu, lékin qanaet qilmidim. Bolupmu In'gliz tilini öginip bir qisim kitabni tügitip ikkinchi kitabni bashlighandin tartip, nahayti tes tuyulup kétidu. Girammatikisining "yangzisi" chiqqili turidu. Sözlük jiq bolup kétidu. Meshqliri teslishidu. Anche-munche éghimiz échlip sözlep biqéshqa urunimiz, lékin yaxshi sözliyelmeymiz. Nurghunlighan oqughuchilar mushu ötkeldin ötelmeydu. Shunga Ürümchide aliy mektepte töt yil oqup " In'gliz tilidin yéngi uqum" NCE ning ikkinchi qismidin chiqalmay, oqush püttürüp ketkenler xéli salmaqni igileydu. Ikkinchi qisimni yaki shuninggha tengdash kitabni yérimlashturup tügitelmey ketkenlerge qatsaq kem dégende 70 pirsentke baridu disek, méningche ashuruwetkenlik bolmaydu. Közitishimche aliy mektepke ötken her bir oqughuchi oqush dawamida In'gliz tili kurslirigha qatniship baqidiken. Tetilde öyige qaytmay qatnishidu, mewsum dawamida ishtin sirtqi qatnishidu, lékin köpinchisi asasen ikkinchi qisim kitabni tügitelmeydu, bir kursqa bir qatniship bir mewsumniötküzüwétip yene shuninggha tengdash kurslargha qatnishidu. Shungimu Ürümchidiki til terbiyilesh mektepliri xéli pul tapidu. Menmu öz waqtida oylap baqsam ashu basquchqa bériptikenmen. "Ögensem-ögensem ésimde turmaydu, yadlap turimen, sözlüklerni öginip turimen, xéli ögen'gendek his qilip kitabqa qarisam yene uxmaymen, ishqilp jiq waqit serp qildim, kéyin shuni hés qildimki, bundaq méngiwersem ayighini chiqiralmaydikenmen. Deslepte her bir ders az idi, kéyin barghanséri jiqaydi. Yene shundaq méngiwersem shu waqittiki serp qilghan waqit boyiche hésablap baqsam, bek jiq waqit bolup ketti. Oquydighan ders In'gliz tilila emes. Qandaq qilish kirek?

Shuning bilen axiri mendin chonglarni izdep ular bilen paranglashtim, mektepte az bolsimu lékin saz bolghan bir qisim aspirantlar bar idi. Bizmu chong bilettuq. Mesilen, Qeyser Mijit hazir Harwartta doktor ashti bolup ishlewatidu, Alim Eysa yéqinda Gérmaniyide doktorluqni tügitip doktor ashti bolup ishlewatidu... dégendek. Men pat pat Alim bilen parangliship uningdin uni-buni sorap turattim. Bir heptisi kechte Alimning yatiqigha kirip uchrighan mesilini dédim, u köngül qoyup anglighandin kéyin külüp kétip, öziningmu burun shundaq bolghanliqini, axiri öginsh usulini özgertish arqiliq özige mas kélidighan usul tapqanliqini dédi. Uzun paranglashtuq. Yéngi usullarni, meslihetlerni berdi we shuni sinap béqishni buyridi, eng muhimi bir aydin köprek waqit chiqirip künde bir saettin ikki saetkiche özi yatiqimgha kélip öginishmge biwasite yardem berdi, nurghun xam ketken yerlerni zaghra til bilen addi qilip chüshendürüp kallamni échiwetti. Shuningdin kéyin yene öz ehwalimgha asasen özümge mas kélidighan usullarni tépip chiqtim we shu boyiche ögendim. Lékin xiyalimda yenila azraq "qandaq bolar" deydighan endishe bar idi. Ichkirige kirip birinchi yilda siniptiki hemmeylenni bir tutash 4-derijige tizimlatti, imtihan netijisi chiqqanda men özem oylighandikinmu xéli yuqiri aptimen. Shundaq xushal bolup néme qilishimni bilelmey qaldim. Esli méning xiyalimda we bezilerning In'gliz tilini bek tesleshtürüp teshwiq qilip berginige asaslan'ghanda 3-4 yillarda bu imtahandin 61-62 nomur élip ötsekmu xéli chong ish qilghan bolattuq. Yéngi usul boyiche pilandin burunla ötüp kétiptimen, démek, bu usul bolidiken. Sinaqtin ötti. Héchbolmisa manga bolidiken.

Men yéngi öginish usulum bilen burunqi öginish usulumni sélishturup bérey. Heptisige ikki qétim töt saettin ders oqup til öginip ikkinchi yilgha qedem qoyghan waqittiki bir derslikni misalgha alayli. Özingiz ögendingiz dep perez qiling. Adette u derste 50 etrapida söz bolidu, girammatikisi qoshma jümle, zamanlarning her xil ishlitishi, bezi birikken sözlerning ishlitilishi dégendek yerlerge kelgen bolidu. Bir yérim bet etrapida tékist bolidu. 3-4 Bet etrapida meshiq bolidu. Deslepte söz yadlaysiz, 50 sözning birsige bir minut serp qilghan bolsingiz israp qilghan waqitni qoshqanda bir saet bolidu. Arqidin girammatikini öginimiz. 40 minut etrapida waqit kétidu. Tékistni pütünley oqup chüshinishke ikki saet etrapida waqit kétidu. Uningdin kéyin meshqni ishleymiz, 3 saet etrapida waqit kétidu. Jem'iy qoshsaq bir derske 60+40+120+180=400 minut, alahezel 7 saet etrapida waqit ketti dégen gep. Qarap baqsaq 7 saet dégen'ghu jiq waqitmu emes. Lékin hemmisige 7 saet bolushi natayin, mesilen "Aliy mektep In'gliz tili"gha chüshkende bir dersni özingiz öginip 7 saette toluq tügitelmeysiz. Ariliqta nurghun untup qélishlar bolidu. Mesilen, 50 sözlükni bir saette yadlisingiz tékistni oqughanda her bir yéngi söz, söz birikmisige uchrighanda keynige bérip sözlük jedwilini yene bir qétim axturup menisige qaraysiz (undaq qilip baqmidim désingiz yalghan éytqan bolisiz). Aliy mektep In'gliz tili undaq burunqidek asan emes. Sözlükni bir yadlidingiz, keynidin tékistni chüshen'gende yene bir qétim axturdingiz, xizmet qaytilandi dégen gep. Meshqni ishleshke bir munche waqit kétidu, meshqler asan emes. Ariliqta yene girammatiksigha qaraydighan gep. Bu dersni öginip bolsingiz keynidin ikkinchi ders sizni saqlap olturidu. 6- dersni öginip bolup birinchi derske qarisingiz yenila uning 40-50 pirsentini untup qalisiz. Mana bular burunqi öginish usulum. Démek, her qanche pishshiq ögensemmu uni untup qalidikenmen, buningdin saqlan'ghili bolmaydiken. Bir derste 4 saet serp qilsammu keynige yénip yene tekrar qilip körimen, 8 saet serp qilsammu keynige yénip yene köridikenmen. Emise men tetür oylap baqay, beribir keynige yanidighan ish bolghandikin bir derske 4 saet serp qilip chala bolsimu körüp turup, yene 4 saetke ikkinchi dersni öginey. Qandaq bolar. Shundaq oylinip hem sinaq qilip yürüp untughaqlargha mas kélidighan bashqiche bir öginish usuli shuning bilen royapqa chiqti. Buning pirinsipi töwendikiche:

1. Yadlighan nersini adem untup qalidiken, shunga yadlimasliq kérek.

2. Untup qélish ademning tebiiti, shunga bir ögen'gen nersini yene tekrar qilish kérek.

3. Choqum tekrar qilish lazim bolghandikin, bir dersni ögen'gende chala ögensimu bolidu.

4. Bir derske köp waqt serp qilip bir derske pishshiq bolghandin shu waqitni köp derske serp qilip, pishshiq bolmisimu köp nersilerni oqughan yaxshi.

5. Bir dersni bir gewde emes, bir kitabni bir gewde dep qarap öginish pilani tüzüsh.

Yuqiriqilar bir qarisa qiziqarliq, bir qarisa addi, lékin méning shuni hés qilishim üchün jiq waqtim ketti. Hés qilghandin kéyin shu boyiche ögendim manga mas keldi. Shuni hés qilghandin kéyin birmu tékist yadlap baqmidim. 4-derije imtihanni bérishtin burun sözlük jedwili yadlap baqmidim. Qiziqidighanlar sinap baqsa bolidu. Kéyin yene özüm ögen'gende meshq ishleshni tashliwettim. Peqet imtihan bolsa andin meshq ishlidim. Undaq bolsa bu prinsiplarni qandaq tedbiqlash kérek.

Mesilen, yéngi uqumning ikkinchi qisimning aldidiki 50 dersni bir gewde dep qarayli. Birinchi derstin bashlidim. Her bir dersni öginish tertipi: tékist.Lazim bolsa bashqa terkipler. Tertip hamini shu. Bashta dep ötkendek bashqa terkibni burun öginiwalsingiz kéyin, oxshashla yene axturisiz. Tékistni bashlap oquymiz, yéngi sözlük uchrisa shu sözning astigha sizip qoyup,andin keynidiki bettiki sözler jedwilige qarap shu sözning menisini tékist bar bettiki bir yerge yézip asti sizilghan sözge tutashturup quyimiz. Süzning menisini shu sözning üstigila yazmang. Chünki undaq qilsingiz her waqit shu sözni körsingiz menisinimu bille körisiz, este tutushqa paydisiz, yandiki bosh yerge yaki abzasning üsti, astidiki bosh yerge yézip tutashturup qoysingiz lazim bolsa shu haman kürisiz, ikkinchi betni échip süz izdep aware bolmaysiz. Shu buyiche tékist oqushni dawamlashturimiz, chüshenmeydighan grammatika uchrisa grammatika qismini axturup Chüshinisiz. Shundaq qilip bir saettin bir yérim saetkiche "yingi oqum"ning bir tékisti tügeydu. Shuning bilen boldi. Shu tékisttiki 70 pirsent mezmunni chüshensingiz boldi, adette ademning eng jiq waqitni alidighini éship qalghan 30 pirsent mezmun. Eger siz shuninggha kiriship oltursingiz yene bir yérim saet yaki uningdin jiq waqit kétidu. Bu bir yérim saette siz ikkinchi dersni mushu sewiyide tügiteleysiz dégen gep. Tékistni chüshinip bolghandin kiyin tékistni oqung.Sirtqa chiqip ünlük oqusingizmu, yaki ichingizde kutupxanida oqusingzmu bolidu. Ishqilip tékistni oqush yadlashtin küp asan. Asasen 5-6 qétim oqusingiz, bolidu. Buninggha 20 minut etrapida waqtingiz kétidu. Shuning bilen bu ders tügidi. Yene küp waqit israp qilmang. Dem élip ikkinchi dersni bashlang. Usul oxshash. Shu boyiche 25-dersni tügetkendin kiyin toxtitip qoyup birinchi derske qaytip qaytidin oqung. Oqush jeryanida ésingizdin chiqip ketken nersiler ésingizge kélidu.Bu waqitta shuni hés qilisizki, bu qétim sizning bu dersni tüzitishingizge peqet 20 minutla waqit kétidu. Shu boyiche bir saette üch dersni körüp bulsiz. 25 Derskiche tekrar qiliwetkendin kiyin 26 -derstin yene bashlang. 50 Derske kelgende qayting, 25 ke qaytip 25 tin 50 kiche tekrar qiling. Buninggha bir derske yene asasen 20 minut kétidu. Shundaq qilip 50 derskiche her bir dersni ikki ötküzdingiz. Xalisingiz yene bir qétim birinchi derske qaytip kélip yene bir tekrar qiling yaki keynini bashlang. Bu qétim tekrar qilghanda bir derske 10 minut etrapida waqit kétidu. Shundaq qilip omumi hésabta siz bir derske sherip qilghan waqtingiz bir saet 40 minuttin ikki saetkiche boldi. Bu waqitta siz bir dersni üch qétim ötküzdingiz. Kem dégende 10 qétim oqup boldingiz, bir olturup ikki saette tügitiwétip heptidin kéyin untup qaptimen dep qaxshighandin kéyinki tekrar qilish waqtini bashtila hésablap kirgüzüwettingiz, shuning bilen waqittin uttingiz. Mushu boyiche méngiwérisiz. Shuni hés qilisizki, siz bashta birinchi derste chüshinelmey qoyup qoyghan nersini 25 -dersni 70 pirsent chüshen'gendin kéyin yénip bérip qarisingiz uni özlükingizdin chüshinip qalsingiz,we yaki belkim 10 pirsent yéri qalidu, uni oqutquchidin soraysiz yaki paydilinish matériyalliridin kéyin körüwalisiz. Eger üz waqtida shuni hel qilimen dep olturuwalghan bolsingiz yene bir munche waqtingiz kétetti. U hel qilip bolghandin kiyin yene ikki kündin kiyin untup qalattingiz. Ikki aydin kiyin üzingizni bashqilar bilen sélishtursingiz sizning körgen oqughan nersiliringiz ulardin 3 hesse artuq bolup chiqidu. In'gliz tilida eng muhim nerse sözlük. Qanche jiq uchrashsingiz, tekrar tekrar uchrashsingiz shunche ésingizde qalidu. Shunga bir nersining üstide uzun waqit sherip qilmay qanche jiq matériyalni xamraq bolsimu körelise shunche pishshiq bolidu.

Démek buningda süzni hergiz ayrim yadlimaysiz, tékistni chüshinip bolup arqimu arqa 5-6 qétim oquwetsingiz sözlük ésingizde bille qalidu. Untup qalay dégende yene bir ikki qétim oquwétisiz, ésingizge kélidu, yene bir untup qalay dégende yene bir qétim oquwétisiz, shuning bilen ésingizde qalidu. Sözni ayrim yadlighungiz kelse söz birikmisi qiliwélip yadlang. Meshq ishleshke ayrim waqt serp qilmang. Bir dersning meshqini ishleshke ketken waqitqa yene bir dersning tékistini tügetkili bolidu. Bu méning bir yérim yilliq achchiq sawiqim. Hergiz meshq ishlep waqt israp qilmang. Meshqni oqutquchi ders ötkende shuninggha birleshtürüp ishlep mangsingizla kupaye. Özingiz ögen'gen matériyallarning meshqini ishleymen dep aware bolmang. Bek ishligüngiz kélip ketse jawabi bar kitabni tépip shuninggha birleshtürüp chüshinip qoysingizla kupaye.

Emdi Bu Usulni Mekteptiki Oqutush Bilen Birleshtürüsh

Yuqirida dégenlirim özlükingizdin ögen'gende ishlitidighan usul. Emdi buni ,mekteptiki oqush bilen birleshtürüsh kérek. Mektepte aliy mektep In'gliz tili ötidu. Buning sözlükliri jiq. Jiqraq waqit kétidu. Siz özngizdin ögen'gende men dégen usul boyiche öginisiz. Bir dersni birinchi qétim oqup chüshen'gende, 3 saettin 4 saetkiche waqit kétidu. Uning bir kitabta 10 ders bar. Künde bir ders ögensingiz 10 kün kétidu, 10 kün waqit serp qilsingizla kitabning asasiy mezmunini bir qétim ötküzüwalisiz. Démek, siz 10 kün waqit serp qilip oqutquchi birinchi dersni bashlashtin burun 10-dersni tügitip bolung. Tetilde qilsingiz bolidu. Undin kéyin oqutquchi ders bashlighanda siz ikkinchi qétim körüshni bashlaysiz, bu qétimda her bir derske 40 minuttin bir saetkiche waqit kétidu. Oqutquchi 5-dersni tügetkende siz 3-qétim körüshni tügitip bolisiz, bu qétimda her bir derske yérim saet kétidu. Oqutquchi ötidighan nersini siz bashta obdan bir qétim körüwalsingiz oqutquchi ötse ular bekmu ézip chüshendüridu, chüshenmigen, chüshen'gen yerler bolup shu pétila ésingizde qalidu. Kéyin imtihanda bir tekrarlaysiz. Shuning bilen bu nersilerni ögen'gen bolisiz. Shu boyiche ichkirige kirishtin burunqi yazliq tetil 50 künde öyde ögen'gen waqtimda künde 3 derstin öginish boyiche üzlüksiz bolmisimu ishqilip bir néme qilip "Yéngi Uqum" ikkinchi qisimni tügetken. Men mushu usul bilen ichkirige kélip, birinchi mewsumda birinchi, ikkinchi qisimni tügetken. Qishliq tetilde künde chüshkiche uxlap, chüshtin kéyin künde ikki deristin öginip, xushyaqmisa ögenmey dégendek yürüp, " Yéngi Uqum" ning 3 qismini tügettim. Aliy mektep In'gliz tilining 5 dersini tügettim, ikkinchi mewsumda xam bolsimu meyli, jiqraq körey dep "Yéngi Uqum"ning 4-qismini tügettim, aliy mektep In'gliz tilining 3-qismini tügettim, 4-qismini bashlap yérim qildim, 6-ay boldi, imtihan dep hemme xeq sözlük yadlighili turuptiken, menmmu moda bolghan bir sözlük kitabni élip qarisam jiq sözlirini bilidikenmen yaki bekla tonush köründi asanla biliwaldim, ésimde tutalmighanlrim bilen karim bolmidi. Teqlidiy sual élip aran bir nusxa ishlidim, anglash iqtidar meshqi qilimen dep 5 ün léntisi bar bir kitab élip, bir léntini aran anglidim. Imtihan'gha kirip yaxshi nomur aptimen. Buningdin kéyinmu til öginishte mushu usulni dawamlashturdum, taki Amérikigha kelgüche. Bash prinsip peqet birla, bir erse üstide bir qétimda tola waqit serp qiliwalmay jiq nersilerni körüsh, sistémiliq tügetken kitab bolsa uni arqimu-arqa tekrar körüsh. Til öginishni paypaq sozghandek soziwetmey, ögen'gende bésip turup öginish.

Anglash we Sözlesh

Deslep In'gliz tili ögen'gende qiziqip ünqoyghu alduq. Bashqilar "anglap chüshenmisengmu anglashni dawamlashtursang chüshinidighan bulisen" dése radio yaki shu xildiki ünléntilarni élip uxlashtin burun qulaqqa tiqip anglidim. Lékin bu mining uyqu doramgha aylinip qaldi. Qachan yotqan'gha kirip anglashni bashlidim bir demde uxlap qalimen. Uzun ötmeyla chüshenmigen nersini anglash xushyaqmidi, tashliwettim. Shu tashliwetkenche anglimidim. Sinipta oqutquchi bilen sözleshkendin bashqa süzliship baqmidim. Pen téxnika sinipida oqughan waqitta waqit bek qis idi. Bizning In'gliz tilidinmu muhim bashqa derslirimiz bizni uxlatmaytti. Shunga undaq jiq hésabliship olturghudekmu waqt yoq idi. Anglash sözleshke waqit ajritip baqmidim. Kéyin ichkirige kelgendin kéyin yenila ders bésiwaldi, yene waqt chiqmidi. Lékin 4-aylar etrapida anche-munche ünlénta anglap baqsam xéli chüshiniwatimen, radio anglap baqsam chüshiniwatimen. Burun In'gliz tilining asasini bilmey turup anglap turuwalghachqa chüshenmeptikenmen. Sözleshmu oxshash boldi. Deslepte Amérikiche teleppuz, En'gliyiche teleppuz dep ayrip yürduq. Esli teleppuz mesilisige kelsek u ademge munasiwetlik oxshaydu, beziler Amérikiliqning özidek teleppuz qilidighan bolup ketti. Qalghanlar özimizning uslubida teleppuzimiz chiqti. Lékin yaxshi sözliyelmeyttuq. Kéyin sewiye 4-derijige yéqinlashqanda her halda azraq oylighanni toluq bir jümle qilip ipadilep chiqaralaydighan bolduq.

Méning anglash we sözleshtiki köz qarishim shuki, jümle yadlap süzleshni ögen'gili bolmaydu. Yaxshi sözleshni bilish üchün choqum tilning özini awal bilishi kérek. Bilgendila andin sözligili bolidu. Bilmise némini sözleydu? Teleppuz mesiliside Amérikiliqning özidek telleppuz qilishni öginelisingiz yaxshi, öginelmisingiz héchqisi yoq, néme déyishni bilsingizla, qandaq teleppuz qilishingiz bu ikkinchi mesile. Dunyada her xil teleppuzda gep qilidighanlar nurghun. Hindistanche, Erebche, qara tenlikche, En'gliyiche, Amérikiche, Awistraliyiche, Rusche, Xenzuche, her xil In'gliz teleppuzi bar. Démekchi bolghan nersingizni shar-shar qilip jayida ipadilep chiqirish eng muhim. Chet ellikler chüshiniwéridu. Sizmu chüshiniwérisiz. Buni siz Amérikigha kelgendin kéyin andin hés qilisiz. Birer nerside talash-tartish bolsa, Amérikiliqtek sözlimisimu sharildap démekchi bolghanni toluq ipadiligen ademni hemmeylen In'gliz tili yaxshi deymiz, teleppuzi yaxshi, lékin duduqlap, u sözni bu sözni dep démekchi bolghanni sizge perez qildurghanni In'gliz tili nachar deymiz. Bu ish méning sinipimda shundaq éniq sélishturma bolghan.

Bashqilar

Hazir matériyal ahayiti köp bolup ketti, bazargha chiqsa matériyalning jiqliqidin adem qaysi kitabni élip qaysi kitabni öginishni bilmeydu. Méningche bir tilni ögen'gende shu tildiki bir yürüsh sistémiliq kitabni tügitish kérek. Shu bir yürüsh kitabni sistélimiq, pishshiq, üstide dégendek tekrar tügetsingizla sewiye bir yerge baridu, andin bashqa nersilerni sistimiliq körsingiz bolidu. Bu Shüy Guojangning In'gliz Tili derslikidin birinchi qisimdin azraq körüp, andin "Yéngi Uqum" din azraq körüp, andin yene bir kitabqa ésilip qilsa méningche yaxshi chiqmaydu. Bizge Shinjang Uniwérsitétida ötkini Fuden Uniwérsitéti tüzgen 4 qisimliq kitabi. 4-qismining béshidiki bir nechche derskiche ötken. Bu kitapning 4-qismining sewiyisi aliy mektep In'gliz tilining birinchi qismining sewiyisige mas kélidu, shunga asanla dawamlishidu. Kéyin ichkiride aliy mektep In'gliz tili 3 qisimni ötti. 4-qismining özimiz waqt chiqirip öginiwalduq. Andin mushu jeryanda ilgiri-kéyin bolup "Yéngi Uqum" din 4 qisimni tügettim. Shundaq qilip, sistémiliq halette mushu 3 yürüsh kitabni tügitiptimen. Uningdin bashqa gézit körüsh, crazy English, we bashqa uchrighan matériyallardin qolgha chiqqanni u yer bu yérini kördüm, lékin ularni mexsus sistémiliq öginish matériyali qilip ögenmidim, öz waqtida undaq qoshumche nersilermu hem az idi. Hazir bundaq nersiler bazarda nurghun, derslik qilip ötkili bolidighan matériyallamu köp bolup ketti. Qiziqqanlar xalighanni körse bolidu. Lékin sistémiliq öginish bilen qiziqqanni waraqlap qoyushni arilashturuwalmanglar. Sistémiliq öginish asasiy orunda turidu.

Men adette shundaq yaxshi pilan qilimen, mesilen künde ikki derstin ögensem bu kitab manche künde tügeydu dégendikidek . Lékin ta hazirghiche bir qétimmu pilandikidek qilip baqmidim her qétim bir ishni qilay dep pilan qilsam küp bolsa heptidin 10 kün'giche dawamlashturimen, bir ishla bilen üzülüp qalidu, yene 5-6 kün qilimen, ikki üch hepte üzülüp qalidu, yene bir iradige kélip 5-6 kün öginimen, üzüldürmey künde manche saet öginey, bu waqitta buningdin manchilik öginey dep ming qétim pilan qilip 999 qétim qilip bolalmidim. Adem bilen adem oxshimaydiken, beziler qilalaydiken, eger shundaq qilalighan bolsam oqush püttürgen waqittila Amérikigha kélip bu chaghqiche oqush püttürimen dep olturattim. Hazirqi mektipimdinmu yaxshi mektep, yaxshi fakultétlargha barghan bulattim. Lékin men undaq qilalmaydikenmen. Erkin Sidiqning til öginishtiki tejribisini meripet toridin körduq, Dilshat Héwizullamu yéziptiken, unimu kördüm, yene bashqilarningkimu körgen bolduq. Ular hemmisining asasen dégüdek künde manchilik ish qilish, bir yerge yéziwélip aptobus saqlighanda, yene birnéme ish qilghanda öginish, etigende manchilik yadlash, künde manchilik oqush dégendek usulliri bar, bir biridin yaxshi usullar . Lékin shuni men qilalmaydikenmen. Erkin Sidiqning "méni 7 minuttin kéyin oyghitip quyunglar" dégen gépini her qétim ésimge alsam bir qétim hörmitim qozghilidu. Ular shundaq waqtni obdan orunlashturalighachqa, hazirqi mushu haletke keptiken. Manga qarisam tamaq waqtida kitab körmisemmu bashqa chaghda köridighan waqtim bar. Kechte yétishtin burun bügün ögen'genni bir yadliwétey dep birinchi sözni bashlap axiri chiqip bolghuche uxlap qalimen. Etigende saet 7 de qopidighan, ishlar, imtihan, ders dégendekler mejbur qilmisa, hergiz qopmaymen, hetta bezide qet'iy qopalmaymen. Shungimu etigende 7 de mektepke kélip bolidighan, kech saet 11 de uxlap bolidighanlargha hewes qilimen. Men etigen saet sekkiz yérim etrapida qopimen. Kech saet ikki etrapida uxlaymen. Nechche qétim xéli inchikilik bilen sélishturup hisablap baqtim. Emeliy ish ünümini hisablighanda etigende turup ishleydighan ademning ish ünümi manga oxshashlarningkidin köp yuqiri bolidiken. Shunga özgertey dep köp tiriship baqtim, her qétimda 3 -4 kün'ge aran chididim. Adetlinidighan'gha özgertelmidim. Shunga kéyinche teqdirge ten bérip, hemme pilanni özümning mushu aditi boyiche tüzidighan boldum. Ishqilip bashqilar mukemmel qilalghandek qilalmisammmu, bashqilar bir yilda qilghan ishni men ikki yilda qilsammu ishqilip qilip kéliwatimen. Démekchi, yuqirida men dégen usulni körüp, künde bir derstin 10 künde 10 ders, bir kitab tügitimen dégen bilen emeliyette qilghili bolmaydu déyishngiz mumkin. Menmu öz waqtida qilghan, belkim 10 künde tügetkendimen, yaki 20 künde, lékin mushu usul boyiche tügettim. Ariliqta üzülüp qalghini éniq. Bir bashlighanche bir kitabni tügitip toxtap baqqinim ésimde yoq. Ariliqta nechche qétim üzülüp, etigende öginimen dep xiyal qilip, kechte öginip, xosh tutsa bir ders öginimen dep chiqqan yerge ikki ders öginip dégendek qilip ishqilip tügettim, bashqilarmu meyli qandaq usul qollansun, ularmu tügetken. Men pelempeyge chiqqandek öginettim, mesilen, bir chaghlarda bir bikar waqitlirim chiqidu yaki özümning ögen'güsi kélip qalidu, bir bésip ügen'genche 5-10 kün öginip hérip qalimen yaki bashqa bir ishlar bolidu, üzülüp qalidu, 5-10 kün ötüp yene bir öginimen. Imtihan yéqinlishidu, tashlap qoyimen, tetil kélidu, bir öginimen, andin oyun bésiwalidu, uningdin 2-3 künde zérikimen, yene öginimen...

Oylap baqsam til öginishning üzimu pelempeysiman bolidiken, siziqsiman bolmaydiken. Hemmidin bashtiki asasni yaxshi sélish muhim. Bashta men özlükidin öginishni teshebbus qilmaymen. Deslep bashlighanda yaxshi oqutquchining qolida asasi bilimlerni yaxshi ögen'gen yaxshi. Yingi uqum öginiwatqan bolsa ikkinchi qisimdin 30 ders tügetküche, Fuden Uniwérsitéti In'gliz tili yaki Shüy Guojang In'gliz tili bolsa bir yérim kitab tügetküche, Enwer Rejep tüzgen kitab bolsa oxshashla bir yérim qisim kitab tügetküche yaxshi oqutquchi tépip oqup, andin kéyin özlükidin ögense bolidu. Uningdin kéyin'ge oqay dep kursqa pul xejlep yürüsh hajet emes. Yaki kursqa qatnashqan waqtngizda siz alliqachan ötmekchi bolghan nersini men dégen usul bilen kem dégende birinchi qétimni ötküzüp bolung. Andin kursning paydisini körisiz. Adette shu "Yéngi Uqum"ning birinchi qismini tügitip, ikkinchi qismini bashlighandin kéyin yaki shu etraptiki sewiyige barghandin kéyin ademning kallisi qéyishqa bashlaydiken, shundaq tes tuyulidiken, hemme némige qarisa bilmeydighan körünüp, ademning qizghinliqi bek sowup kétidiken. Men Shinjang Uniwérsitétida ishlewetqan waqtimda nurghunlighan oqughuchilarning mushu waqitta boldi qilghinini körgen. Mushu qétimdin choqum bir néme qilip ötüp kétish kérek. Öginish usulini almashturup béqish bolamdu, oqutquchi almashturup béqish bolamdu, köprek bille öginiwatqanlar bilen parang qilish bolamdu yaki bashqa usul bulamdu, ishqilip mushuningdin ötüsh kérek. Bu birinchi pelempey. Mushu pelempeydin atlisingizla kéyinki yol asanraq. Bu pelempeydin ötüp ketkendin kéyin adem bu pelempeydin burunqi nersilerni nechche yilghiche hem untup ketmeydiken. Eger siz bu qiyinchiliqni yéngip " Yéngi Uqum" ikkinchi qisimni tügitelisingiz yaki aliy mektep In'gliz tilining birinchi qisimni bashliyalaydighan sewiyige barghan bolsingiz birinchi pelempeydin chékinip ketmey ötüpsz. Ikkinchi pelempey 4-6-derijige yéqinlashqanda kélidiken. Bu waqitta adem In'gliz tilidin xéli bir nerse chüshen'güdek bolup qalghan, éghizi échilip qalghan, bir qarisa bilidighandek his qilghan, tesrek bir néme körse héchnémini bilmeydiqandek hés qilghan. 4-derije imtihan berse 45 bilen 59 ning ariliqida nomur élip ademning qizghinliqini öltürgen. 4-derijini 4 qétim bérip, 55-59 alghan ademni xéli kördüm. Shuning bilen bu pelempeydin ötidighanlarning sani az. Bundaqlar her halda xéli bir néme bilidu. Asasiy hajitidin chiqalaydu. Eger bu imtihandin ötüp, 6-derijidinmu ötiwetse bu pelempeydinmu ongushluq ütken hésablinidu. Eng asasiy pelempey mushu ikki iken. Adem her bir pelempeydin ötüp bolsa aldidiki nersini asanliqche untup qalmaydiken. Kéyinki TOEFL, GRE yene bir pelempey bolidiken, til qollinidighan döletning yérige kelgendin kéyin yene bir pelempey bolidiken. Lékin bular kéyinki ishlar bolghachqa aldidikdek muhim orunda turmaydu. 4-derijidin 70 nomur élip öteligen adem bolsa, undin kéyinki til mesilisi asasen sözlük, söz birikmisi we bezibir kichik, inchike ishlar bolup qalidiken, xalas. Bu yerde démekchi bolghinim, siz uchrighan qiyinchiliqqa bashqilarmu uchrighan. Bashqilar u pelempeydin ötüp kétiptu, sizmu öteleysiz, özingiz nishan qilghan shu turmushtiki adettiki bir pelempeydin ötelmisingiz bashqa hayattiki nurghunlighan pelempeydin qandaq ötisiz. Özingizge ishining, tilning hemmini öginip tilshunas bolush shert emes. Hich bolmisa birinchi pelempeydin ötüng. Asasiy hajitingizdin chiqalaysiz, lazim bolghanda lughet axturup bolsimu bezi geplerni uqalaysiz, téléwizordiki, gézit, metbuattiki bezi In'glizche atalghularni chüshineleysiz. Intérnéttiki In'glizche betlerge kirip ishliteleysiz. Chet ellikler kelse pikir almashturalaysiz. Ikkinchi pelempeydin ötüng, adettiki normal bir néme yézip özingizni ipadiliyeleysiz, maqale, gézitlerning, intérnéttiki maqalilarni körüp chüshineleysiz. Pikir qatnashturalaysiz, buningda asasen hemme ishni hajitingizdin chiqqudek qilalaysiz. Kéyin'ge pelempeyge xushyaqsa chiqisiz, xushyaqmisa chiqmaysiz.

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage