Junggo bilen Amérikining Urushush Éhtimalliqi Qanchilik?

2017-yili 1-ayning 8-küni

Esli Menbesi:

UAA

Men mezkur maqalide proféssor Pol Dibb (Paul Dibb) ning «Junggo bilen Amérika urushushning éhtimalliqi qanchilik?» dégen témidiki bir qétimliq ilmiy doklatining mezmunini tonushturimen [1]. Bu doklat Yutyub (YouTube) qa 2013-yili 27-Mayda chiqirilghan. Men bayan qilidighan idiyilerning hemmisi Pol Dibbqa mensup bolup, eger men özümning sözlirini qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe» sheklide ayrim abzas qilip yazimen. Men Pol Dibbni aldinqi qétim torda élan qilghan «Junggo Asiyadiki hökümran küch bolalmaydu» dégen yazmamda azraq tonushturghan. Pol Dibb Awstraliye Milliy Uniwérsitéti Asiya we Tinch Okyan Instituti Istratégiye Tetqiqati bölümining proféssori. U yene Awstraliye Dölet Mudapi’e Ministirliqining sabiq mu’awin Sékrétari, Birleshme Axbarat Teshkilatining Diréktori, hemde Memliketlik Axbarat Komitétining bir bölümining bashliqi iken. Pol Dibb bir aliy derijilik axbarat emeldari we bir akadémik bolush süpiti bilen sabiq Sowét Ittipaqini 20 yil tetqiq qilghan, hemde «Sowét Ittipaqi—Teltöküs Bolmighan Derijidin Tashqiri Küch» namliq bir kitabni yazghan. Bu kitab 1986-, 1987- we 1988-yili 3 qétim neshr qilin’ghan. Pol Dibb ashu kitabida sabiq Sowét Ittipaqining yéqin kelgüside yiqilidighanliqini aldin perez qilghan bolup, hemmimizning xewiride bolghudek, uning perizi toghra chiqti.

Proféssor Pol Dibb mezkur doklatni bergen sorunda Awstraliye hökümitining diplomatiye sahesidiki yuqiri derijilik muhim emeldarliri, Awstraliye Axbarat idarilirining emeldarliri, yuqiri unwanliq akadémikler, bir qanche xelq’ara munasiwet we chet el ishliri bilen munasiwetlik teshkilatlarning xadimliri we bir qanche uniwérsitétining aspirant oqughuchiliri bar iken. Awstraliye Dölet Mudapi’e Ministiri bu yighin’gha kélelmigen bolup, Poldin nutuq tékistini soraptu.

Töwendikisi Pol Dibbning doklatining özüm tallighan asasiy mezmunliri.

Men 1978-yili Junggogha tunji qétim barghan. Méni Junggo hökümiti teklip qilghan bolup, u chaghda men Awstraliyening dölet axbarat idariside ishleydighan bir yuqiri derijilik emeldar idim. Shu chaghda men junggo teklip qilip, Shangxeydiki su asti paraxot qorusini körsetken birinchi chet ellik bolup qalghan idim. Shu qétimliq seperde men Badalingdiki tanka armiyisi 6-déwiziyisinimu ziyaret qildim. Men uningdin kéyin Amérikida xéli uzun ishlep, sün’iy hemrah arqiliq axbarat toplash qatarliq xizmetlerni qildim. Mende u chaghda Amérikining eng yuqiri derijilik mexpiy axbarat uchurlirini köreleydighan salahiyet bar idi.

Men bügün bir qanche téma üstide toxtilimen. Uning birinchisi, Junggo bilen Amérika bir-birige qarshi urush qilamdu, dégendin ibaret. Töwende men bu so’algha bir nezeriyichi salahiyiti bilen emes, belki Awstraliye dölet mudapi’e siyasiti saheside uzun muddet emeliy xizmetler bilen shughullan’ghan bir kishi bolush süpitim bilen jawab bérip ötimen.

1-resim: Pol Dibb ependi doklat bériwatqan waqittiki bir körünüsh.

1. Junggo bilen Amérika bir-birige qarshi urush qilamdu?

Men chong küchlerni tengpunglashturush nezeriyisige ishinidighan we uni teshebbus qilidighan bir kishi. Dunyadiki chong küchler Amérika we sabiq Sowét Ittipaqidin ibaret ikki qutuptin terkib tapqanda, chong küchler tengpungluqi bir xil muqimsiz halette turghan. Emma chong küchler köp-qutupluq bolghanda, bir xil muqim halet wujudqa kélidu. Bu ishta qandaq köz-qarashta bolush her bir ademning höküm chiqirish usuligha baghliq. Hazir Awstraliyediki bir qisim mutexessisler Junggo-amérika munasiwitige «ikki qutupluq munasiwet», dep qaraydu. Emma, méningche emeliy ehwal undaq emes. Hazir Asiyada bashqa bir qisim yéngi küchler wujudqa kéliwatidu. Mesilen, Hindistan, Hindonéziye, Wiyétnam, we Shimaliy Koréye qatarliqlar. Tereqqiy qilip bolghan asasliq küchlerdin yene Yaponiyemu bar. Shundaqla kelgüside asasiy küchler qatarigha kirish éhtimalliqi bar döletlerdin yene Rusiyemu bar. Démek, hazir mewjut bolup turuwatqan halet bir murekkep we köp-qutupluq halettur.

Yazghuchilar tarixta her xil döletlerning qed kötürgenliki we yimirilgenliki heqqide köpligen nersilerni yazdi. Hemde néme üchün shundaq bolghanliqi heqqide öz perezlirinimu otturigha qoyushti. Bu heqte köpligen oxshimaydighan köz-qarashlar mewjut. Aldinqi 10 yil ichide neshr qilin’ghan mezkur téma bilen munasiwetlik eng yaxshi kitablarning biri Pol Krugman (Paul Krugman) ning kitabi bolup, ashu aptorning qarishiche, iqtisadiy tereqqiyat bir döletning küchiyishi yaki ajizlishishidiki asasiy amil; eger bir elning iqtisadi tereqqiy qilmaydiken, u bir küchlük armiyini berpa qilalmaydu, shuning bilen uning tesirimu chong bolmaydu. Bu bir talash-tartish peyda qilidighan hökümdur. Pol Krugman kitabining eng axiridiki bir babta mexsus méning kitabim üstide toxtalghan. Shunglashqa men uning kitabigha «bir xéli yaxshi yézilghan kitab», dep qaraymen. Emma Krugman döletning ichki mesiliri, ijtima’iy mesililer we siyasiy mesililerge bir az sel qaraydighandek qilidu. Men Junggoning ashundaq mesililiri üstide bir azdin kéyin azraq toxtilimen.

Ilawe: Pol Krugmen Yehudiy millitidin bolup, u burun Amérikidiki MIT we Prinston qatarliq dangliq aliy mekteplerde iqtisad kespining proféssori, hemde bezi dangliq gézitlerning obzorchisi bolup ishligen. U 2008-yili Iqtisad kespining Nobél mukapatigha érishken [2].

(1) Istratégiyilik Siyasetlerni Tüzüp Chiqishta Közde Tutushqa Tégishlik Muhim Nuqtilar

Istratégiyilik siyasetlerni tüzüp chiqishta közde tutushqa tégishlik ikki muhim uqum bar. Uning biri, hazir iqtisadiy jehette dunyadiki oxshimighan eller tarixta körülüp baqmighan derijide öz-ara baghlinip ketti. Beziler peqet 19-esirning beshidila dunyadiki oxshimighan eller iqtisadiy sahede bir qétim öz-ara qattiq baghlinip baqqan, hazir bolsa undaq emes, dep qaraydu. Emma hazir oxshimighan eller otturisidiki iqtisadiy munasiwetning burunqidinmu bekrek küchiyip ketkenlikini chüshinish unchiwala tes emes. Mesilen, bir Ayfun (iPhone) we Ayped (iPad) lerge qarap baqayli. Ularni hazir Junggoni öz ichige alghan pütün dunya elliri ishlitidu. Emma ular Junggoda emes, Amérikida ijad qilin’ghan. Ayfun we Aypedtiki renglik métallarni ishlitidighan bir qisim zapchaslar Yaponiyede ishlep chiqirilghan. Hemde Ayfun bilen Aypedler Junggoda qurashturulghan bolup, qurashturush jeryani ulargha 15 pirsentlik qimmet qoshidu. Siz bir nerse sétiwalghanda u qeyerde ijad qilin’ghanliqi, we uni ishlep chiqirishqa qanche dölet qatnashqanliqigha qarap béqing. Men dölet mudapi’e siyasiti we dölet mudapi’e üsküniliri saheside xizmet qilimen. Shu sahelerdiki buyumlarni ishlep chiqirishqimu dunyadiki nahayiti köp döletler qatnishidu.

1910-yili Norman Enjél (Norman Angell) dégen bir dangliq proféssor «Chong xata chüshenche» namliq bir kitabni yézip, uningda Gérmaniye bilen En’gliye iqtisad, téxnologiye we qatnash qatarliq sahelerde öz-ara chemberchas baghlinip ketkenlikini, shunga bu ikki dölet otturisida birer urush partlaydu, déyish kallisidin ketkenlik bolidighanliqini otturigha qoyghan [3]. Emma, shu kitab chiqip 4 yildin ötüpla bu ikki dölet otturisida urush partlidi.

Emma u burunqi ish. Hazirqi ehwal uninggha oxshimaydu. Oxshimighan ellerning iqtisadiy jehette bir-birige yölinishi hazir 10 hesse, hetta bir qanche 10 hesse küchiyip ketti.

Istratégiyilik siyasetlerni tüzüp chiqishta közde tutushqa tégishlik 2-muhim nuqta yadro bombisi ishlitishni tosush. Bu chare yéqinqi 70 yildin uzunraq waqittin buyan yaxshi ünüm berdi. 1962-yili Amérika bilen sabiq Sowét Ittipaqi otturisida yadro-bombisi urushi yüz bergili tas qaldi. Shuninggha oxshash ehwal 1983-yili yene bir qétim tekrarlandi. Ashu 2 qétim bir terep yene bir terepni pütünley yoq qiliwetmekchi boldi. Hazirqi zaman uqumi boyiche éytqanda, her ikki terep normal heriketlinip turuwatqan zamaniwi jem’iyetlerdin idi. Amérikining ashu waqittiki pilani urush bashlan’ghandin kéyinki deslepki 24 sa’et waqit ichide Sowét Ittipaqi nopusining 50 pirsentini yoq qiliwétish idi. Uni «zaman axiri» déyishke bolatti. U chaghda biz «yadrözimistani» üstide paranglishattuq. Lékin heqiqiy urush yüz bermidi. Yeni, yadro urushimu yüz bermey, en’eniwi urushmu yüz bermidi.

Beziler «Amérika bilen Junggo urushup qalsa, aldi bilen Junggo Gu’amgha yadro bombisi tashlaydu. Uninggha qarita Amérika héch ish qilalmaydu. Sewebi, eger Amérika qayturma zerbe berse, Los Anzhélis bilen Nyu york xewp-xeter astida qalidu», déyishiwatidu. Emeliyette bolsa bundaq geplerni dewatqan kishiler Amérikini zadila chüshenmeydiken. Amérika bir dölet bilen urushush qararigha kélidiken, uningdin kéyin hergizmu ikkilinip olturmaydu. Ishenmisingiz Iraqqa qarap béqing. Yaponiyening Xiroshima we Nagasaki rayonlirida néme ish bolghanliqigha qarap béqing. «Démokratik eller urush qilghanda hergizmu urushni wehshiylerche élip barmaydu, hemde qarshi tereptin shertsiz teslim bolushni telep qilmaydu», déyish, bir xil epsanidin bashqa nerse emes.

(2) Urush Yüz Bérishning Bashqa Éhtimalliqliri

Biz aldi bilen 2013-yilliq Junggo dölet mudapi’e aq tashliq doklatigha qarap baqayli: «Teywen boghuzidiki munasiwetlerde hazir tinchliq astidiki bille tereqqiy qilish jeryani saqliniwatidu.» Bu bayan nahayitimu toghra. Eger Teywen öz aldigha musteqilliq jakarlaydiken, Junggo uning bilen choqum urushidu. Amérika undaq bir ehwalning yüz bérishini istimeydu. Eger Junggo bilen Teywen otturisida urush partlap, Amérika urushqa qatniship, uning eskerliri ölüp kétish ehwali yüz béridiken, Amérika-awstraliye herbiy kélishimi ishqa sélinip, Awstraliyening Tinch Okyan rayonidiki déngiz we hawa armiyisi Amérikigha yardem qilishqa ötidu. Emma eslidiki urushni Teywenning öz aldigha musteqilliq jakarlashni keltürüp chiqarghan bolsa, u halda Awstraliye nahayiti murekkep diplomatik mesilige duch kélidu. Emeliyette ashundaq bir urushning yüz bérishi bir xil xiyaliy ehwal bolup, hazirche undaq bir ehwal üstide bek bash qaturup kétishning héch bir hajiti yoq. Hazirche Amérikining Teywen boghuzidiki bir urushqa qatniship qélish éhtimalliqi, yaki Teywen boghuzida birer urushning partlap qélish éhtimalliqi intayin töwen.

Shimaliy Koréyening ehwali Teywenningkidin köp xeterlik. Shimaliy Koréyening 28 yashliq herbiy bashliqi hamaqetlik qilip we chöchürini xam sanap, bir yadro-bombisi urushi bashlap qélish éhtimalliqi bar. Koréye yérim arilida birer urushning partlap qélishi Jenubiy Koréye bilen Amérika üchün paydiliq emes. Junggo üchün téximu paydisiz. Shunga Junggomu yéqindin buyan Shimaliy Koréyedin asta-asta yiraqlishiwatidu. Eger Shimaliy Koréye Jenubiy Koréyege yadro-bombisi bilen hujum qilidiken, Amérika Shimaliy Koréyege qattiq zerbe béridu. Buni melum kishiler Shimaliy Koréyege dep qoyushi kérek. Shimaliy Koréyening Jenubiy Koréyege hujum qilishi bir nahayiti xeterlik ehwal, emma undaq bir ehwalning yüz bérishimu éhtimalliqqa yéqin emes.

Yéqinda Sherqiy Junggo déngizi, Sénkaku Arili we Jenubiy Junggo déngizlirida yüz bergen ishlar In’glizche «ASEAN, Association of Southeast Asian Nations» dep atilidighan «Sherqiy-jenubiy Asiya Elliri Birliki» ge eza döletlerning Junggo bilen bolghan munasiwitini yirikleshtürüp, ularning Amérika bilen bolghan munasiwetlirini téximu yaxshilidi. Yéqinqi xewerlerde anglighinimizdek, yéqinda 8 kémilik Junggoluqlar Sénkaku ariligha kelgende, Yaponiye bash ministiri «Bu aralgha kelgen her qandaq Junggoluq qoghlandi qilinidu», dédi. Yeni, Yaponluqlar ashundaq Junggoluqlarni «qanunsiz panahlan’ghuchilar» dep hésablaydighanliqini ochuq bildürdi. Qisqisi, Sénkaku arili rayonida chöchürini xam sanash sewebidin kichik kölemlik toqunushning yüz bérish éhtimalliqi bar.

Yéqinda élan qilin’ghan bir doklat buningdin kéyinki 30 yil ichide Junggo bilen Amérikining urushup qélish éhtimalliqi üstide tepsiliy toxtalghan bolup, uningda yuqiridiki 3 xil éhtimalliqlarmu tilgha élin’ghan. U doklat axirida bu ikki dölet otturisida urush partlash éhtimalliqining asasen yoq ikenlikini otturigha qoyghan.

2. Junggo bilen Amérikining Küch Sélishturmisi

Ilawe: Pol Dibb doklatining bu qismida otturigha qoyghan bir qisim mezmunlar men aldinqi qétimqi «Junggo Asiyadiki hökümran küch bolalmaydu» dégen maqalide tonushturghan mezmunlar bilen oxshash bolup, men ularni bu yerde qayta tekrarlimaymen. Bu yerde peqet burunqigha oxshimaydighan yéngi mezmunlarnila bayan qilip ötimen.

Yéqinda Amérika Tashqi Ishlar Ministirliqining sabiq mu’awin yardemchi sékrétari (deputy assistant secretary of State) we Junggo ishliri mutexessisi Suzan Shirk (Susan L. Shirk) xanim «Junggo—Asan örülüp Kétidighan Derijidin Tashqiri Küch» (China: Fragile Superpower) namliq bir kitabni yazdi [4]. Yeni, men «Sowét Ittipaqi—Teltöküs Bolmighan Derijidin Tashqiri Küch» dégen kitabni yazdim, Suzan bolsa «Junggo—Asan örülüp Kétidighan Derijidin Tashqiri Küch» dégen kitabni yazdi. Suzan ashu kitabta Junggo sirtqa qarita küchiyip méngip, ichki jehette ajizliship méngiwatqanliqini otturigha qoydi. Méningche bu bir heqiqet. Herbiy jehette Junggo Amérikidin köp arqida turidu. Hazirqi mölcherlerge asaslan’ghanda, Amérikining yilliq herbiy xirajiti pütün dunya elliri herbiy xirajetlirining 50 pirsentini teshkil qilidu. Méning özümning mölchiride, Amérikining her yili ilghar herbiy qoralliri üstidiki tetqiqat we tereqqiyat ishlirigha xejleydighan pulining miqdari pütün dunya serp qilidighan pulning 80 pirsentige yétip baridu. Hazir bu sahede azraqtin tetqiqat we tereqqiyat ishliri bilen shughulliniwatqan ellerdin Junggo, En’gliye, Firansiye we Rusiye qatarliqlar bar. Emma Rusiyening dölet mudapi’e sana’itining nahayiti téz sür’ette töwen’ge qarap méngiwatqinigha hazir 20 yildin ashti.

Hazir GDP jehette Junggo iqtisadi Yaponiyeni bésip chüshti. Kishiler Junggo pulining nispiy qimmiti yaki Junggo pulining sétiwélish küchi boyiche mölcherlep, 2020-yili demdu yaki 2028-yili demdu Junggo Amérikini bésip chüshidu, déyishiwatidu. Eger ashundaq mölcher rast bolup chiqti, dégendimu, Junggo hergizmu Amérikidek bay dölet bolalmaydu. Junggoning ma’arip sistémisi intayin qatmal bolup, tetqiqat, tereqqiyat we yéngiliq yaritish jehetlerde hergizmu Amérikigha yéqin kélelmeydu. Méning mölchirimche, bir-bala siyasitining netijiside, 2015-yili Junggo emgek küchining sani töwenlep méngishni bashlaydu. Bu jehette Junggo qollinalaydighan birer tedbir mewjut emes. 2040-yiligha barghanda Junggoning 380 milyon nopusi 60 yash yaki uningdin yuqiri yashqa kiridu. Mushu yerde tilgha élin’ghan pakitlarning özidinla Junggoning yéqin kelgüside bir intayin éghir gé’o-siyasiy mesilige duch kélidighanliqini körüwalghili bolidu. Junggodikilerning ish heqqi alliqachan ösüshke bashlap boldi. Bir qisim shirketler pat yéqinda Wiyétnam, Hindistan we Hindonéziye qatarliq ellerge köchüshke bashlaydu. 400 milyon’gha yéqin nopusning yéshi 60 tin yuqiri bolup, yene kélip bir yaxshi saqliqni-saqlash sistémisi, yashan’ghanlardin xewer élish sistémisi we salametlikni yaxshilash sistémisi yoq bolghanda, waqti kelgende ashu ishlargha kétidighan pul bir éghir mesile bolidu. Buni biz hemmimiz nahayiti yaxshi bilimiz.

Junggoda ijtima’iy qalaymiqanchiliqlar kündin-kün’ge küchiyiwatidu. Junggoning déngiz qirghiqi rayonliri bilen ichki quruqluq rayonliri otturisidiki iqtisadiy tereqqiyat perqi nahayitimu chong bolup, ichki quruqluq rayonlirida nahayiti kembeghel rayonlar hazirmu nahayiti köp. Junggoda hazir chiriklishishmu bir nahayiti éghir mesile bolup qaldi.

Herbiy ishlar saheside, Junggo bir zamaniwi urushni ünümlük élip bérish sewiyisige yétish üchün yene nurghun yéngi qorallarni yasap chiqishi we nurghun yéngi iqtidarlarni yétildürüshi kérek. Bu herbiy xirajet miqdarini hazirqidinmu xélila köp östürüshni telep qilidu. Emma bashqa tashqi we ichki ishlarmu hazir xirajet miqdarini zor derijide östürüshni telep qiliwatqan bolghachqa, herbiy sahe üchün zörür bolghan xirajetni chiqirishta Junggo hazir xéli éghir qiyinchiliqqa duch keldi. Junggoning buningdin kéyinki herbiy tereqqiyatining kölimi bilen tézliki döletning saghlamliqi bilen dölet bayliqining qandaq bolushigha baghliq.

Junggoning hazirqi herbiy mumkinchiliki we küchi heqqide méning sepdashlirim bir qanche parche nahayiti yaxshi doklatlarni teyyarlidi. Men bu yerde ulargha qoshumche qilip bir qanche ishni tilgha élip ötüp kétimen.

Junggoning su asti paraxotining awazi nahayiti chong. Ularning hemmisi Rusiyedin kelgen bolup, Junggo hazirmu su asti paraxotlirini Rusiyedin éliwatidu. Amérika bilen Yaponiye Junggoning undaq su asti paraxotlirigha nahayiti asanla taqabil turalaydu. Junggo eng yuqiri téxnologiyelik sewiyige ige urush ayropilani yasash yolida tirishiwatqili 55 yildek waqit boldi, emma téxiche muweppeqiyetlik bolalmidi. Ular hazir ashundaq ilghar urush ayropilanining matorini Rusiyedin éliwatidu. Yuqirida tilgha élin’ghinidek, Rusiyening dölet mudapi’e sana’itining téz sür’ette chékiniwatqinigha hazir 20 yildin ashti. Junggo téxi yéqinda Rusiyedin bir 1970-yilliri yasalghan awi’amatka paraxotining bedinini sétiwélip, awi’amatka paraxoti yasap chiqish jeryanini shuningdin bashlidi. Amérikining bu ishni qiliwatqinigha hazir 70 yil boldi. Bu sahede Junggo Amérikining qoligha sumu qoyup bérelmeydu. Junggo bilen Amérikining herbiy küch sélishturmisida mushuninggha oxshash misallar nahayiti köp. Uningdin bashqa, Junggoning zamaniwi urush tejribisi nölge teng. Koréye urushida Junggoning déhqanlardin terkib tapqan eskerliri urushni anche qamlashturalmidi. Men u chaghda Awstraliye dölet mudapi’e axbarat merkizining mu’awin bashliqi bolup, hemme ishlarni körüp turdum. 1978-yili Junggo Wiyétnamgha tajawuz qilip, ularning dekkisini bérip qoymaqchi boldi. Emma Junggo ulardin özi dekke yep, Wiyétnamdin qaytip chiqti.

3. Xulase

Qisqisi, hemme ehwallarni omumyüzlük tehlil qilidighan bolsaq, biz töwendikidek xulasige kélimiz:

(1) Junggo bilen Amérika bir-birige qarshi urush qilamdu?

--Yaq, urush qilmaydu. Emma kichik kölemlik toqunushlardin xaliy bolghili bolmaydu.

(2) Junggo toxtimay tereqqiy qilip méngiwéremdu? Amérika choqum arqigha chékinemdu?

--Yaq, Junggo tereqqiy qilip méngiwermeydu, hemde hazir Amérika hergizmu bir arqigha chékinish yoligha kirip qalghini yoq.

(3) Bir qisim istratégiyilik sahelerde Amérika choqum Junggogha yol bérishi kérekmu?

--Yaq, Amérika bolsun, yaki bashqa eller bolsun, hergizmu öz raziliqi bilen Sherqiy-jenubiy Junggo déngizidek rayonlarda Junggogha tesir körsitish zémini hazirlap bermesliki kérek. Yéqinda Awstraliyediki bezi kishiler Junggogha yuqiriqidek ishlarda yol bérishni teshebbus qildi. Yéqinda bir Amérikiliq aptormu «Özini saqlap qélish» (Survival) dégen zhurnalda maqale élan qilip, shuninggha oxshash pikirni otturigha qoydi. Emma, undaq qilishning qet’iyla hajiti yoq.

(4) Awstraliye Junggo bilen urushushqa teyyarliq körüshi kérekmu?

--Yaq, undaq qilishningmu hajiti yoq. Awstraliyening 2009-yilidiki dölet mudapi’e aq-tashliq doklatida Junggo bilen urushushqa teyyarliq körüsh kérekliki tewsiye qilin’ghan. Emma undaq qilish pütünley artuqche. Awstraliye hazir herbiy xirajet üchün GDP ning 1.5 pirsentini ajritiwatidu. Awstraliyening iqtisadiy yaxshilan’ghanda, bu pulning miqdarini sel östürüsh kérek. Emma u hazirla jiddiy qilmisa bolmaydighan ish emes. Hazir Awstraliye bir éghir tehditke duch kelgen ehwal mewjut emes.

Paydilinish Matériyali:

[1] What are the risks of war between China and the US?

https://www.youtube.com/watch?v=YsrzvkG5_KI

[2] Paul Krugman

http://books.wwnorton.com/books/Paul-Krugman/

[3] The Great Illusion, by Norman Angell

http://www.barnesandnoble.com/w/great-illusion-norman-angell/1101128329?ean=9781540707871&st=PLA&sid=BNB_DRS_Core+Shopping+Books_00000000&2sid=Google_&sourceId=PLGoP62465

[4] Susan L. Shirk, China: Fragile Superpower

https://www.amazon.com/China-Superpower-Susan-L-Shirk/dp/0195373197/ref=sr_1_1?ie=UTF8&qid=1483578534&sr=8-1&keywords=China%3A+The+fragile+superpower

Aptor Pol Dibb Heqqidiki In’glizche Uchur:

Paul Dibb is Emeritus Professor of strategic studies and Chairman of the Strategic and Defence Studies Centre at The Australian National University. He was head of the Strategic and Defence Studies Centre from 1991 to 2003. His previous positions include: Deputy Secretary of the Department of Defence, Director of the Defence Intelligence Organisation, and Head of the National Assessments Staff (National Intelligence Committee).

He is the author of five books and four reports to government, as well as more than 120 academic articles and monographs about the global strategic outlook, the security of the Asia-Pacific region, the US alliance, and Australia's defence policy. He wrote the 1986 Review of Australia's Defence Capabilities (the Dibb Report) and was the primary author of the 1987 Defence White Paper. He also published a book in 1986, which was reprinted in 1987 and had a second edition in 1988, entitled TheSoviet Union: the Incomplete Superpower (London: The International Institute for Strategic Studies).

At the request of the Foreign Minister, he has represented Australia at six meetings of the ASEAN Regional Forum's Experts and Eminent Persons Group between 2006 and 2012 with the most recent one being in Bangkok in February 2012. Under the Howard Government, he was a member of the Foreign Minister's Foreign Policy Council for 9 years.