Alimlar Ikki Yultuzni Ayliniwatqan Planétadin Birini Bayqidi

Erkin Sidiq

2011-9-23

2011-yili 9-ayning 15-küni tarqitilghan bir xewerge asaslan’ghanda, astronomiye alimliri bir-birini merkez qilip aylinidighan ikki yultuzning etirapida ayliniwatqan planétadin birni bayqighan. 

Bu yéngidin bayqalghan ehwal «Yultuzlar Urushi» (Star Wars, Episode IV, A New Hope) ning 4-qismidiki bir körünüshke oxshap kétidiken (Töwendiki resimni körüng).

Bu yéngi planéta 2009-yili 3-ayning 6-küni alem boshluqigha chiqirilghan, «Kepler» dep atilidighan alem téléskopi bilen bayqalghan. Kepler ni JPL bashquridu.  Kepler téléskopi kainattiki 150,000 yultuzni tekshürüp, ularni aylinidighan planétalarning ichide bizning yer sharimizgha oxshap kétidighan planétasi bar yultuzlarni ayrip chiqidu.  Biz hazir yasawatqan, 2016-yilliri pütidighan, In'glizche «Terrestial Planet Finder, TPF» dep atilidighan tashqi planétalarni tekshürüsh téléskopi bolsa ashu yultuzlarning etirapidiki planétalarni biwaste,téximu inchike tekshüridu.

Bu yéngi planétagha Kepler-16b dep nam bérilgen bolup, u yer sharidin 200 nur-yili yiraqliqta iken. Bu planétaning yérimi tash, qalghan yérimi bolsa gazdin tüzülgen bolup, uningda hayatliqning bolushi mumkin emes iken. Uning eghirliqi Saturnningki bilen oxshash bolup, uning ikki ana yultuzliri bizning quyashtin kichikrek iken.  U ikki yultuz bir-birini 41 künde bir qétim aylinidiken. U planéta bolsa ana yultuzlirini her 229 künde bir qétim aylinidiken.

Izahat:

«Nur yili» déginimiz bir ariliqni ölcheydighan birlik bolup, «bir nur yili» déginimiz nur bir yilda basidighan ariliqni körsitidu.  Nur her bir sékontta 300,000 Km ariliqni basidighan bolup, bir yilda töwendikidek ariliqni basidu:

Bir nur yili = (300,000 Km) x (365 kün) x (24 saet) x (60 minut) x (60 sékont) = 9,460,800,000,000 Km   (Km = Kilométir)

Ay chiqmighan qap-qarangghu axshimi asmandiki yultuzlarni sanap chiqsingiz, texminen 3,000 yultuzni saniyalaysiz. Ularning ichidiki quyash sistémisigha eng yéqin yultuz In'glizche «Proxima Centauri» dep atilidighan bolup, uning bizning quyash bilen bolghan ariliqi 4.26 nur-yili kélidu.  

Menbe: http://spaceflightlatest.com/english__Dchosun__Dcom/_Scientists-Discover-1-Planet-Orbiting-2-Stars.php

1-Resim: Bir artist sizghan ikki yultuzni ayliniwatqan bir planéta (Artist's conception of
planet (dark circle) orbiting two suns /Courtesy of NASA)
http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2011/09/17/2011091700322.html

«Yultuz Urushi» kinosidin bir körünüsh (A scene from
 Star Wars shows Luke Skywalker and the double sunset on
his home planet, Tatooine Lucasfilm)
http://www.time.com/time/health/article/0,8599,2093423,00.html?xid=rss-health

Kepler téléskopining kompyutér arqiliq chüshendürülishi (A computer illustration of Kepler)
http://planetquest.jpl.nasa.gov/missions/keplerMission.cfm

ئالىملار ئىككى يۇلتۇزنى ئايلىنىۋاتقان پلانېتادىن بىرىنى بايقىدى

ئەركىن سىدىق

2011-9-23

2011-يىلى 9-ئاينىڭ 15-كۈنى تارقىتىلغان بىر خەۋەرگە ئاساسلانغاندا، ئاسترونومىيە ئالىملىرى بىر-بىرىنى مەركەز قىلىپ ئايلىنىدىغان ئىككى يۇلتۇزنىڭ ئەتىراپىدا ئايلىنىۋاتقان پلانېتادىن بىرنى بايقىغان. 

بۇ يېڭىدىن بايقالغان ئەھۋال «يۇلتۇزلار ئۇرۇشى» نىڭ 4-قىسمىدىكى بىر كۆرۈنۈشكە ئوخشاپ كېتىدىكەن (يۇقىرىدىكى رەسىمنى كۆرۈڭ).

بۇ يېڭى پلانېتا 2009-يىلى 3-ئاينىڭ 6-كۈنى ئالەم بوشلۇقىغا چىقىرىلغان، «كەپلەر» دەپ ئاتىلىدىغان ئالەم تېلېسكوپى بىلەن بايقالغان. كەپلەر نى جپل باشقۇرىدۇ.  كەپلەر تېلېسكوپى كائىناتتىكى 150،000 يۇلتۇزنى تەكشۈرۈپ، ئۇلارنى ئايلىنىدىغان پلانېتالارنىڭ ئىچىدە بىزنىڭ يەر شارىمىزغا ئوخشاپ كېتىدىغان پلانېتاسى بار يۇلتۇزلارنى ئايرىپ چىقىدۇ.  بىز ھازىر ياساۋاتقان، 2016-يىللىرى پۈتىدىغان، ئىنگلىزچە «Terrestial Planet Finder, TPF« دەپ ئاتىلىدىغان تاشقى پلانېتالارنى تەكشۈرۈش تېلېسكوپى بولسا ئاشۇ يۇلتۇزلارنىڭ ئەتىراپىدىكى پلانېتالارنى بىۋاستە،تېخىمۇ ئىنچىكە تەكشۈرىدۇ.

بۇ يېڭى پلانېتاغا كەپلەر-16ب دەپ نام بېرىلگەن بولۇپ، ئۇ يەر شارىدىن 200 نۇر-يىلى يىراقلىقتا ئىكەن. بۇ پلانېتانىڭ يېرىمى تاش، قالغان يېرىمى بولسا گازدىن تۈزۈلگەن بولۇپ، ئۇنىڭدا ھاياتلىقنىڭ بولۇشى مۇمكىن ئەمەس ئىكەن. ئۇنىڭ ئەغىرلىقى ساتۇرننىڭكى بىلەن ئوخشاش بولۇپ، ئۇنىڭ ئىككى ئانا يۇلتۇزلىرى بىزنىڭ قۇياشتىن كىچىكرەك ئىكەن.  ئۇ ئىككى يۇلتۇز بىر-بىرىنى 41 كۈندە بىر قېتىم ئايلىنىدىكەن. ئۇ پلانېتا بولسا ئانا يۇلتۇزلىرىنى ھەر 229 كۈندە بىر قېتىم ئايلىنىدىكەن.

ئىزاھات:

«نۇر يىلى» دېگىنىمىز بىر ئارىلىقنى ئۆلچەيدىغان بىرلىك بولۇپ، «بىر نۇر يىلى» دېگىنىمىز نۇر بىر يىلدا باسىدىغان ئارىلىقنى كۆرسىتىدۇ.  نۇر ھەر بىر سېكونتتا 300،000 كىلومېتىر ئارىلىقنى باسىدىغان بولۇپ، بىر يىلدا تۆۋەندىكىدەك ئارىلىقنى باسىدۇ:

بىر نۇر يىلى = (300،000 كىلومېتىر) x (365 كۈن) x (24 سائەت) x (60 مىنۇت) x (60 سېكونت) = 9،460،800،000،000 كىلومېتىر  

ئاي چىقمىغان قاپ-قاراڭغۇ ئاخشىمى ئاسماندىكى يۇلتۇزلارنى ساناپ چىقسىڭىز، تەخمىنەن 3،000 يۇلتۇزنى سانىيالايسىز. ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى قۇياش سىستېمىسىغا ئەڭ يېقىن يۇلتۇز ئىنگلىزچە «Proxima Centauri» دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، ئۇنىڭ بىزنىڭ قۇياش بىلەن بولغان ئارىلىقى 4.26 نۇر-يىلى كېلىدۇ.  

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage

Wheelchair