1-Soal: Mening kespim "Civil Engineering". Amerikidiki qaysi aliy mektepning bu kesiptiki programisi yaxshi, shuni eytip bergen bolsingiz.

Jawap:  Mektep tallash mesilisi. Bu bir uzun muddetlik we kop waqit ketidighan ish bolghachqa, uni eng yaxshisi ozingiz Internet arqiliq qilsingiz. Eger ozingiz oqushni xalaydighan shitat (State) ni bilsingiz, ashu shitattiki mekteplerni izdeshtin bashlisingiz bolidu. Mesilen, siz www.google.com gha kerip, "University of California" disingiz, Kaliforniyediki 10 aliy mektepning hemmisi chiqidu. Siz ularning her birsige ayrim-ayrim kerip, uning "Civil Engineering" kespige bolghan teleplerni we bashqa kereklik uchurlarni tapalaysiz. Eger siz Amerikining "Virginia" digen shitatida oqushni arzu qilsingiz, www.google.com gha kirip, "Universities in Virginia" disingiz, u shitattiki mekteplerni tapalaysiz.

Uningdin bashqa, Peterson's Guide (http://www.petersons.com) digen tor beti arqiliq, Amerikidiki hemme aliy mekteplerning chet ellik oqughuchilarni bir kesip boyiche oqushqa qubul qilishning telepliri (bu telepler til, TOEFL, GRE we iqtisadiy chiqim jehetlirinimu oz ichige alidu), aldinqi yili qobul qilinghan chet ellik oqughuchilarning sani, ularning ichidiki oqush mukapat puligha erishkenlerning nisbiti, oqushqa iltimas qilghanlarning ichidiki axirida resmiy qobul qilinghanlarning nisbiti qatarliq uchurlarning hemmisini tapqili bolidu. Shunga bu tor beti her bir yashning oz ehtiyajigha layiq mekteplerni tepishidiki eng yaxshi qoraldur.

2-Soal: Manga Peterson's Guide arqiliq qandaq mektep izdeshni ugitip qoyghan bolsingiz?

Jawap:  Asan  bolsun uchun, sizning kespingizni  "Physics"  (Fizika), siz magestirliqta oqush uchun teyyarliq qilmaqchi, dep perez qilayli. Undaqta, towendiki tertip boyiche mektep izdeysiz:

1. Peterson's Guide (http://www.petersons.com) digen tor betini cheking.
2. "Grad School" digen orunni cheking.
3. "International Students" digen orunni cheking.
4. "Find a School" digen yerni, yaki ashu qisimdiki "Go" digen konupkini cheking.
5. Eng ustidiki katakchining ichidin, "Physics" digenni tallap, "Search" digen konupkini cheking.
6. Yengi echilghan katakchining ichidin "Master's" digenni tallap, yene "Search" digenni cheking.
7. Yengi echilghan katakchining ichidin bir shitatni, mesilen "California" ni tallap, andin "Results" digenni cheking.

Kelguside Amerikigha chiqip oqushni arzu qilidighan yashlar uchun, bu Peterson's Guide bir intayin muhim qoraldur. Siz bu qoraldin paydilinip, qanche baldur Amerikidiki oqushning shertliri, oxshimighan shitatlardiki mektepler, we oxshimighan mektepning ehwali bilen qanche baldur tonushsingiz, shunche yaxshi. Wetendiki chet elge chiqip oqushni arzu qilidighan her bir yashning bu qoraldin toluq paydilinishini umid qilimen.

3-Soal: Amérikigha bérip oqush ishida, men munasiwetlik matiryallarni tekshürsem, u yerdiki ali mektepler 3000-2000 din ashidiken, méning kespimde aspirant terbiyeleydighan mekteplerning sanimu 1000 gha yéqin iken. Muwapiq mektep tallash ishida béshim bek qétip ketti, körsetme bersingiz?

Jawab (Bürküt): Deslepki qedemde, mekteplerni tallash heqiqeten murekkep, tes, qol tutidighan japaliq ish. Bu qedemni toghra bésish sizning kéyinki nurghun ishliringizgha intayin köp tesir qilidu. Buni töwendiki nurghun tereplerdin etrapliq oylushush kérek:

 (1) özingizning kespi we in'giliz tili sewiyisi

Bu tereplerde bashqilardin küchlük bolsingiz, elwette aldinqi qatarda turidighan dangliq ali mekteplerni tallighiningiz yaxshi. Bolmisa adettiki bir ali mektepte oqup qélip, bilim élish teshnaliqingiz qanmasliqi mumkin.

Ottura hal yaki ajizraq bolsingiz, elwette adettiki ali mekteplerni tallighiningiz ewzel. Dangliq ali mekteplerde oqushqa kirish we mukapat puli élish riqabiti intayin keskin bolidu. 10 doktur oqughuchi qobul qilidighan ishqa, ular dunyaning her qaysi jayliridin hetta 1500 din artuq iltimas qilghuchilarning matiryallirini tapshurup élishi mumkin. Ésingizde bolsunki, siz bu waqitta öz nahiyingiz yaki wilayet teweyingiz boyiche emes, belkim, pütün dunya boyiche riqabetke chüshiwatisiz. Bularning arisida, béyjing unwéristéti, chingxua unwéristéti, junggo pen-téxnika unwéristéti qatarliq dangliq ali mekteplerning oqughuchilirimu bar.

 (2) mektep jaylashqan rayon, sheher

Siz issiqni yaxshi köremsiz yaki soghuqnimu? Su üzüshni yaxshi köremsiz yaki taghda, qarda changgha téyilishnimu? Adem köp, qimmetchilik, qistangchiliq, muhiti bulghan'ghan chong sheherlerni yaxshi köremsiz yaki azade, ténch, yap-yéshilliq ottura-kichik sheherlerni yaxshi köremsiz? Mektep tallashta mushularnimu oylishish zörür.

 (3) mektepning arqa körünüshi

Hökümet igilikidiki mektep yaki shexsler igilikidiki mektep? Yehudilarni asas qilip qurulghan mektep yaki afriqiliq amérikiliq (qara tenlikler) ni asas qilip qurulghan mektep? Oqutushni asas orun'gha qoyghan mektep yaki pen-tetqiqatni asas orun'gha qoyghan mektep? Sanaet sahesi, shirketler bilen zich munasiwiti bar mektep yaki ali mektep, tetqiqat orunliri bilen zich munasiwiti bar mektep? Küchlük xiristiyan dini tüsidiki mektep yaki hich qandaq dini tüs almighan mektep?... Mushularnimu oylishish zörür.

 (4) özingizning kespi saheside, ashu mektepning ashu fakultéti we shu fakultéttiki piroféssorlarning kespi sewiyisi mektepning omumi sewiyisidinmu intayin muhim. Burunqi munasiwetlik témamda, men amérika we dunyada eng aldinqi qatarda turidighan 6 mektepning ismini éytip bergen idim.

Bu 6 mektepler dunyadiki eng aldinqi qatarda turidighan mektepler bolsimu, (peride xénim oqumaqchi bolghan) sitatistika kespide, ular eng aldida emes. Amérikining shimali karolina shitati (North Carolina) da "shimali karolina shitatliq unwéristét" (North Carolina State University, www.ncsu.edu <http://www.ncsu.edu>) namida bir ali mektep bar. Uning omumi derijisi amérikida aldinqi 100 ning ichidimu emesken. Lékin uning sitatistika kespi pütün amérika boyiche 1-orunda turidiken. Sewebi, SAS dep atilidighan dunyagha meshhur sitatistika yumshaq détali mushu mektepning sitatistika fakultétida barliqqa kelgen bolup, meshghulat séstimisi we yumshaq détal saheside Microsoft pütün dunyani monopol qiliwalghandek, sitatistika saheside, SAS pütün dunyani monopol qiliwalghan.

Shunga kespi asasingiz bek yaxshi bolsa we öz kespingizni qizghin söysingiz, ashu sahediki dangliq piroféssorlar bar mektepke bérip oqushni oyliship körsingizmu bolidu.

 (5) biz uyghurlar öz-ara yéqin ötüp, bardi-keldi qilishqa amraq xelq. Amérikida bayram, dem élish, tetillermu xéle köp bolup, amérikigha kélip uzun ötmey, ghéripsinishqa bashlaysiz. Shunga héyit-bayramlarda etrapingizdiki uyghurlarning öyige bérip, uyghurlar bilen birlikte dem-élish, bayramlarni ötküzsingiz, jiddi oqush bésimi ichidin könglingizmu kötürülüp, ata-ana, uruq-tuqqan, dost-burader, yurt-wetenni séghinish hissiyatingizni azdur-köptur basidu. Uning üstige amérikidiki uyghurlarmu birer paaliyetlerni topliship qilishqa adetlen'gen. Shunga uyghurlar köp olturaqlashqan rayon-sheher etrapidiki mekteplerni oylushup qoysingizmu ziyini yoq.

Amérikidiki uyghurlar asasen, kolumbiye alahide rayonidiki paytext washington shehri (Washington, DC) we uning etrapi bolghan merilend (Maryland), wirjiniye (Virginia) shitatliri, kaliforniye shitatining los anjélés (Los Angeles) shehiri, san fransisko (San Fransisco) shehiri, téksas shitatining xiyustun (Houston) shehiri, nyu york shitatining nyu york (New York) shehiri, massachussétis shitatining boston (Boston) sheherliride bir qeder topliship olturaqlashqan.

Yene bir nuqta, bezi chong sheherler bek qimmetchilik bolup, deslepte oqushqa kelgende bu nuqtini oylashmaymu bolmaydu. Men burun bir uyghur yashning los anjélés shehrige oqushqa kélip, u yerning iqtisadi bésimigha berdashliq bérelmey, kéyin ottura qisimdiki bir erzanraq sheherge yötkilip oqushini dawamlashturghanliq xewirini anglighan.

 (6) yene bir mesile, siz amérikigha kélip oqushta, magistir oqush bilen toxtap qalamsiz yaki dokturluqni tamamlighiche oqumsiz bu mesilimu muhim. Bezi mektepler peqet magistirliq unwani béreleydu, beziliri magistirliq we dokturluq unwani béreleydu. Gerche awal magistirliqni püttürüp, dokturluq oqush üchün bashqa dokturluq mekteplirige yötkilish anche tes bolmisimu, ariliqta, yéngidin iltimas qilish, oqush netijilirini almashturush, öy-yataq köchüsh qatarliq mesililerni oylushup qoyung. Uning üstige magistirliqni ulapla shu mektepte dokturluq oqushqa qarighanda yene bir mektepke bérip dokturluq oqush üchün waqit sel uzirap kétishi mumkin.

Lékin bir nuqta, amérikida mektepler ara, fakultétlar ara yötkilish bek asan. Nishan fakultét, mektep sizni qobul qilsila, kétiwersingiz bolidu.