Bir Lidérda Choqum Bolushqa Tigishlik 21 Süpet
 
Erkin Sidiq

2011-yili 9-ayning 17-küni

(5-Qisim)

Kona Yéziq: [www.meripet.com]  [PDF]

ULY nusxisining bash qismi: www.meripet.com


17. Bixeterlik Ishenchisi—Hoquqqa Chushluq Desmaye Hergizmu Özige Bolghan Ishenchisizlikni Toluqliyalmaydu (Security)
 
--Hemme ishni özi qilishqa urunidighan, yaki qilin’ghan hemme ishlarning töhpisini öziningki qiliwalidighan adem hergizmu ulugh lidér bolalmaydu. Andru Karnigi, sana’etshunas.
 
Bu süpetning In’glizche atilishi «security» bolup, Yulghun lughitide uning menisi «Béxeterlik, xewpsizlik, amanliq, kapalet» dep chüshendürülgen.  Lékin, In’glizche sözning bu yerdiki menisi méningche «bixeterlik ishenchisi» dégen’ge téximu yéqin kélidu.  Mesilen, «security» dégen sözning qarimu-qarshi menidiki söz «insecurity» bolup, u Yulghun lughitide «Xeter, xewp, özige ishenmeslik, ishenchsizlik, ensiresh» dep izahlan’ghan.  Shundaq bolghachqa men bu süpetni «bixeterlik ishenchisi» dep aldim.  Mezkur kichik téma astidiki mezmunni toluq oqup bolghandin kéyin, siz bu heqte téximu chongqur chüshenchige ige bolisiz.
 
Hazirghiche ötken ulugh lidérlerning hemmisi özi yaki özining eqidisi üstide qilchilikmu guman qilmaydighanlardin bolup, shuning netijiside özlirining lidérliq orni heqqide mutleq bixeterlik ishenchisige ige bolghan.  Her bir adem öz-özige bolghan chüshenchisi bilen oxshash derijidiki sewiyide yashaydu.  Eger bir adem öz-özini bir «yéngilgüchi» dep hésablaydiken, u axiri melum yollar bilen meghlup bolidu.  Eger bir ademning muweppeqiyitining derijisi uning öz-özige bolghan bixeterlik ishenchisining derijisidin éship kétidiken, u choqum özi-özini weyran (self-destruction) qilidu.  Bu ish yalghuz egeshküchiler üchünla shundaq bolup qalmay, lidérler üchünmu hem shundaq bolidu.
 
Özining bixeterlikige nisbeten ishenchisini yoqatqan lidérler özliri üchün, özlirining egeshküchiliri üchün, we özliri lidérliq qiliwatqan teshkilatlar üchün nahayiti xeterlik kélidu. Bundaq bolishi, bir lidérliq orni ashu orunni igilep turghan lidérning nuqsanlirini hessilep köpeytiwitishidindur.  Siz özingizge bir selbiy yükni artiwélip turup bashqilargha yétekchilik qilmaqchi bolidikensiz, u yükni kötürüp turush barghanséri tesliship mangidu. 
 
Öz hoquqining bixeterlikidin nahayiti endishe qilidighan lidérler mundaq xaraktérlerge ige bolidu:
 
1) Ular bashqilargha bixeterlik élip kélelmeydu
Siz özingizde yoq nersini bashqilargha bérelmeysiz.  Qabiliyetsiz kishilerning bashqilarda qabiliyet yétildürelmigenlikige oxshashla, özige nisbeten bixeterlik ishenchisi yoq kishiler bashqilarghimu bixeterlik tuyghusi ata qilalmaydu.  Ünümlük lidér, yeni bashqilar özige egishishni xalaydighan lidér bolushni isteydighan kishiler, choqum bashqa kishilerde ashu kishilerning özliri toghruluq yaxshi tuyghu peyda qilishi kérek.
 
2) Ularning bashqilardin alidighini bashqilargha béridighinidin köprek bolidu
 Öz hoquqining bixeterlikidin nahayiti endishe qilidighan kishiler toxtawsiz halda özi qiliwatqan ishlarni bashqilargha testiqlitish, étirap qildurush, we yaxshi körgüzüshke urinidu.  Ashundaq seweb tüpeylidin, ular pütün zéhin-küchini peqet özlirige bixeterlik tépishqila qaritip, bashqilargha bixeterlik élip kélish bilen kari bolmaydu.  Ular asasen peqet bashqilardin alidighan kishiler bolup, hergizmu bashqilargha béridighan kishiler bolalmaydu.  Shuning bilen hergizmu yaxshi lidérlerdin bolalmaydu.
 
3) Ular dawamliq özlirining eng yaxshi ademlirini bésip (cheklep) turidu
Özide bixeterlik ishenchisi kemchil bolghan lidérler öz ademlirining ghelibilirini semimiylik bilen tebrikliyelmeydu.  Undaq lidérler hetta öz ademlirining birer ghelibige ériship qélishining aldini élish yolida ish élip bérishimu mumkin. Yaki öz qoshuni qilghan eng yaxshi ishlarning töhpisini özining shexsiy töhpisi qiliwélishi mumkin.  «Hoquq bérish qanuniyiti» boyiche qarighanda, peqet öz hoquqigha nisbeten ishenchisi bar, yaki bixeterlik ishenchisi bar lidérlerla bashqilargha heqiqiy türde hoquq ata (empower) qilidu.  Biraq, özide bixeterlik ishenchisi kemchil bolghan lidérler bolsa hoquqni özi üchün zapas saqlaydu.  Emeliyette, bundaq kishiler öz ademliri qanche küchlinip yaki yaxshilinip ketkenséri shunche chong tehdit hés qilip, öz ademlirini bésish yaki chekleshke shunche qattiq tirishidu. 
 
4) Ular teshkilatnimu dawamliq cheklep turidu
Egeshküchiler ajizlashturulghan we qilghan ishliri üchün héch qandaq töhpe yaki étirap qilinishqa érishelmigen ehwal astida, ularning qizghinliqigha soghaq su sépilip, ular özlirining yoshurun küchlirini eng zor derijide jari qildurup ishleshtin toxtaydu.  Mushundaq ish yüz bergende bolsa, pütün teshkilat ziyan tartidu.  Buning eksiche, bixeterlik ishenchisige ige lidérler özlirigimu bashqilarghimu ishinidu. Ular hakawurluq qilmaydu.  Ular özlirining artuqchiliqliri bilen ajizliqlirini obdan chüshinidu, hemde öz-özige hörmet qilidu.  Özining qol astidiki ademler ishlarni yaxshi qilghanda, hergizmu uni özliri üchün bir tehdit, dep hésablimaydu.  Ular eng qabiliyetlik kishilerni etirapigha toplap, u kishilerning öz qabiliyetliri bilen öz rolini eng yuqiri derjide jari qildurushi üchün muwapiq shert-sharait hazirlap béridu.  Egeshküchilerdin birining nahayiti yaxshi idiyisi bolidiken, uni qollaydu. Özining bixeterlikige ishenchisi bar bir lidérning ademliri muweppeqiyet qazan’ghanda, bu muweppeqiyet u lidérghimu nahayiti zor xoshalliq élip kélidu.  Bundaq muweppeqiyetni özining lidérliq qabiliyiti üchün bérilgen eng yuqiri derijilik qutluqlash, dep hésablaydu.
 
Lidérler özlirining bixeterlikige bolghan ishenchisini berpa qilish we ashundaq ishenchisini kücheytish üchün, mundaq ishlarni qilishi kérek: (1) Öz-özini toluq we toghra chüshinish, öz-özige toghra baha bérish.  (2) Bashqilargha tewe bolghan töhpilerni öz igisige bérish.  (3) Öz-özige ishenchisi bolmasliq késilini özi dawalashqa qudriti yetmigen lidérler kespiy xadimlarning yardimige érishish.
 
Yuqiriqilar men kitabtin alghan mezmunlar.  Bu mezmunlarning Uyghurlarning ehwaligha neqeder uyghun kélidighanliqini, uning Uyghurlar üchün neqeder muhimliqini oqurmenlermu mendek hés qilghan bolushi mumkin.  Men özemning hazirghiche bolghan ömride, nurghun yaxshi kishilerning sanaqsiz yardimige, qizghin we semimiy qollap-quwwetlishige, we toxtawsiz ilham-medet bérishige sazawer bolup keldim.  Bundaq ehwal hazirmu oxshashla dawamlishiwatqan bolup, u méning hazirqidek bir haletke kélelishimde we shu haletni saqlap mangalishimda nahayiti muhim rol oynap keldi.  Shuning bilen bille, men kichik waqtimdin bashlapla, özige toluq ishench qilalmaydighan kishilerning bésimi we cheklishigimu anda-munda uchrap keldim.  Bundaq ehwal hazirmu azraq sadir bolup turiwatidu.  Sezgür qérindashlarning beziliri bundaq ehwalgha diqqet qilip, manga hésdashliqini bildüridighan, we manga ilham-medet béridighan élxetlerni yéziwatidu, hemde shundaq sözlerni téléfonda yaki özümge biwaste dewatidu.  Mendin «Sizdiki héliqidek hujumigha bash egmeydighan irade nedin kelgen?» dep soraydighanlarmu bar.  Men mushu pursettin paydilinip, u dostlarning hemmisige chin könglümdin rexmet éytimen.  Shuning bilen birge, ularning mendin xatirjem bolushini ümid qilimen.  Men özige, öz eqidisige, özi tutqan yolgha yaki özi qiliwatqan ishlargha nahayiti chongqur ishenchisi we mes’uliyetchanliqi bar bir ademmen.  Méning bundaq ishenchemning keng dairilik emeliy asasi bar.  Men «tömür ayal» dep atalghan, En’gliyige üch qétim bash minister bolghan Margarét Sachér (Margaret Thatcher) xanim we shuninggha oxshash bashqa bir qisim dangliq erbablarning sergüzeshtilirini oqup baqqan.  Men bezibir tetür shamallargha berdashliq bérelepla qalmay, ulargha özemni chéniqturush pursetliri süpitide muamilimu qilalaymen.  Waqitliq «payda élish» yaki «utup chiqish» muhim emes.  Muhimi waqitning uzun muddetlik siniqidin ötüsh—Hemme adem waqitning siniqigha duch kélidu we tarixning bahasigha érishidu.  
 
18. Öz-özini Intizam Bilen Kontrol Qilish—Siz Yétekleydighan Birinchi Adem Siz Özingiz (Self-discipline)
 
Bu süpetning In’glizche atilishi «self-discipline» bolup, bu söz gherb elliride intayin keng dairide qollinilidu.  Bu söz hem pé’il, hem isim bolup, isim bolghanda «öz-özi üchün tüzülgen intizam» dégen menini bildüridu.  Pé’il bolghanda bolsa «öz-özini intizam bilen bashqurush, öz-özini intizam bilen kontrol qilish» dégen menini bildüridu (Bu sözning menisi buningdinmu köp bolup, men bu yerde peqet uning mushu témidiki menisinila chüshendürdüm).
 
Men Ürümchide aliy mektepte oquwatqan waqtimda, méning bir Dilmurat Tursun dégen sawaqdishim we dostum bar idi.  U qisqa ariliqqa yügürüsh bilen walibolgha intayin qiziqidighan bolup, Shinjang Uniwérsitétide oqughan 5 yil jeryanida, mektepning walibol komandisining bashliqi bolup ishligen idi.  Qisqa ariliqqa yügürüshte yaxshi netije yaritish üchün, u özini yügürüshte intayin qattiq chéniqturatti. Yeni, u her küni 3 qétim yügürüshni özi üchün bir intizam yaki tüzüm qiliwalghan bolup, u bu tüzümge intayin qattiq ri’aye qilatti. U yazdiki tomuz issiq künlerning chüsh waqtidimu yügüreytti. Qehritan qish künlirining etiginimu yügüreytti.  Qattiq yamghur yéghiwatqandimu yügüreytti. Qattiq qar yéghiwatqanda yaki qattiq boran chiqiwatqandimu yügüreytti.  Hergizmu birer qétimliq yügürüsh wezipisidin waz kechmeyti.  U chaghlarda bizning tamiqimiz intayin nachar bolup, etigini bilen kechte biz asasen qonaq nénini qaynaq sugha yaki quruq chaygha chilap yeyttuq.  Dilmurat bedinini azraq bolsimu küchlendürüsh üchün nan chilighan qaynaq sugha bir ochum shéker bilen bir siqim tuzni tengla salatti.  Öz-özini ashundaq qattiq  intizam bilen bashquruwatqan, her qandaq waqitta ashundaq öz-özi üchün chiqarghan tüzüm boyiche ish körüwatqan Dilmuratni chüshenmigen bezi oqughuchilar uni bezide «Dilmurat sarang», dep mesxire qilip qoyatti.  Dilmurat öz-özini ashundaq chéniqturush arqiliq, 200, 400 we 800 métirliq yügürüsh türi boyiche Shinjang aliy mektep oqughuchilirining bir qanche qétimliq yéngi rékordlirini yaratqan, hemde biz bille oqughan 5 yil jeryanida ashu rékordlarni saqlighan idi.  Men eyni waqitta Dilmuratning ashundaq shija’itige, gheyritige, iradisige we angliqliqigha intayin qayil bolattim, we uningdin nahayiti tesirlinettim.  Pat-pat «Eger her bir Uyghur Dilmurattek özining talanti bar bir ishta gheyret qilip, bashqilarning aldigha ötüp ketse, Uyghurlarning küni neqeder yaxshi bolup kéter idi-he!?», dep oylayttim.  Men hazirmu shundaq oylaymen.  Dilmurat hazirmu könglümde men eng qayil bolidighan ésil Uyghurlarning biri.
 
Men öz-özümge chiqarghan tüzümlerdinmu xéle köpliri bar. Ularning biri, manga Uyghur oqughuchilardin kelgen élxetlerge 3 kün ichide jawab bérip bolushtur.
 
Dilmurat Tursun öz-özini intizam bilen bashqurushning küch-qudritini namayan qilghan kishilerning bir misali.  Bu süpetke ige emes turup, muweppeqiyetke érisheleydighan we u muweppeqiyetni saqlap mangalaydighan kishiler asasen yoq.  Bir lidérning qanchilik talantliq bolup kétishidin qet’iynezer, eger u öz-özini intizam bilen bashqurmaydiken, u hergizmu özining yoshurun küchini eng yuqiri derijide jari qilduralmaydu.  Öz-özige intizam turghuzush süpiti bir lidérni lidérliqning eng yuqiri baldiqigha yetküzüp, özining lidérliq ornini uzun muddet saqlap méngishini kapaletke ige qilidu.
 
Eger siz öz-özige intizam turghuzushni özi üchün bir muhim bayliq hésablaydighan lidérlerdin bolushni isteydikensiz, töwendiki ishlarni qiling:
 
1) Ishlarni muhimliq derijisige ayrip, ularni eng muhimidin bashlap qilip méngish aditini yétildürüsh
Eger siz choqum qilmisingiz bolmaydighan ishlarni peqet könglingiz tartqandila yaki sizge qolayliq bolghandila qilmaqchi bolidikensiz, siz hergizmu muweppeqiyetlik bolalmaysiz.  Kishilermu sizge hörmet qilmaydu, hemde sizge egeshmeydu.  Siz bir lidér bolsingiz, sizning waqtingiz nahayiti qis bolidu.  Shunga sizde pilan bolushi kérek.  Eger siz hazirqi eng muhim ishning qaysi ikenlikini bilelmisingiz, aldi bilen özingizni aldingizdiki hemme ishlardin boshutung.  Andin qaysi ishning eng muhimliqini tépip chiqing.  Bu öz-özini intizam bilen bashqurushta kem bolsa bolmaydighan bir nerse.
 
2) Öz-özi üchün tüzülgen intizam bilen yashashni öz nishanlirining biri qilish
Intizam bilen yashashta özige intayin yuqiri telep qoyidighan Dilmurat Tursundek kishilerni obdan közitidighan bolsingiz, muweppeqiyetlik bolushta özini intizam bilen bashqurush bir qétimliq ish bolup qalsa bolmaydighanliqini, uni bir ömürlük adet qilish kéreklikini chüshinip yételeysiz.  Bu ishni emelge ashurushning eng yaxshi usuli, özi üchün bir sistéma we kündilik adet tüzüp chiqish, bolupmu özining uzun muddetlik tereqqiyati we muweppeqiyiti üchün halqiliq rol oynaydighan sahede shundaq qilish.  Mesilen, men dawamliq maqale yézip turidighan bolghachqa, kitap oqush we matériyal yighishni özemning kündilik aditi qiliwalghan.  Özemning ömrining axirighiche ünümlük ishleshni közde tutup, künige bir saet etirapida yol méngip chéniqishnimu özem üchün bir intizam qiliwaldim.
 
3) Özining bahane-seweblirige qarita jeng élan qilish
Özi üchün tüzülgen intizam boyiche yashashni bir adet qilip yétildürüsh üchün, siz qilmisingiz bolmaydighan birinchi ish, bahane-seweb izdesh aditige nisbeten jeng élan qilish we uni yoqutush. Sizning özingiz üchün turghuzulghan intizam boyiche ish körüshingizge tosalghu boluwatqan sewebler bahanidin bashqa nerse emes bolup, eger siz lidér bolush süpitingiz bilen yene bir yuqiri baldaqqa chiqmaqchi bolidikensiz, choqum özingizge bahane-seweb izdeydighan aditingizni tashlishingiz kérek.
 
4) Ishni toluq püttürüp bolmighiche uning üchün mukapat izdimeslik
Eger sizde özingizni intizam bilen bashqurush iqtidari kem bolidiken, özingizde ghelibe qilmay turup mukapat élishqa aldiraydighan adetni yétildüriwalisiz.
 
5) Zéhnini netije chiqirishqa merkezleshtürüsh
Siz her qétim zéhningizni bir ishning netijisige emes, u ishni qilishtiki qiyinchiliqlargha qaritiwalidikensiz, siz ümidsiznilip qalisiz.  Bundaq ehwalgha uzun muddet pétip qalidikensiz, siz öz-özingizge intizam turghuzushning ornigha öz-özingizge pushayman peyda qiliwalisiz.  Siz kéler qétim bir choqum qilmisingiz bolmaydighan ishqa duch kelgende, qandaq qilghanda sizge qolayliq bolidighanliqi üstide oylanmay, zéhningizni uninggha bedel töleshke merkezleshtürüng.  Toghra ishni qilghandiki paydini közde tutup, ashu ishni axirghiche dawamlashturung.
 
Öz-özingizni intizam bilen kontrol qilish iqtidarini yétildürüsh üchün, töwendikidek ishlarni qiling: (1) Ishlarni muhimliq derisijisige ayrip chiqing.  (2) Tüzüm bilen ish qilishining paydilirini tizip chiqing.  (3) Bahane izdeshtin özingizni yiraq tutung.
 
19. Malayliq—Aldigha Ötüsh Üchün, Bashqilarni Birinchi Orun’gha Qoyung (Servanthood)
 
--Heqiqiy lidér bashqilar üchün xizmet qilidu. Xelq üchün xizmet qilidu. Xelqning eng yaxshi menpe’eti üchün xizmet qilidu. U shundaq qilghanliqi üchünla dawamliq ammining könglige yéqip ketmeydu, hemde kishilerni tesirlendürelishimu bezide mumkin emes.  Biraq heqiqiy lidérler özining shexsiy shöhritini emes, bashqilarning menpe’etini özining chiqish nuqtisi qilidighanliqi üchün, ular bedel töleshke razi bolidu.  Yujin Xabékér (Eugene B. Habecker), yazghuchi.
 
Malayliq toghrisida gep bolghanda, hergizmu iqtidarsiz kishiler qilidighan töwen derijilik ishlarni köz aldingizgha ekelmeng.  Eger shundaq qilsingiz, malayliq toghrisida xata chüshenchige ige bolup qalisiz.  Malayliq xizmet orni yaki iqtidar toghrisidiki uqum emes.  U pozitsiye toghrisidiki uqum.  Men sizning mulazimet saheside ishleydighan nachar pozitsiyilik kishilerni köp uchritip baqqiningizgha ishinmen.  Bir  xizmetchi kishilerge layiqida xizmet qilishqa unimighan waqittiki nachar ehwalni siz asanla bayqiyalaysiz. Xuddi shuninggha oxshash, bir lidérde malayliq qelbining bar-yoqliqinimu asanla bayqiwalghili bolidu. Heqiqiy lidérler özi üchün emes, bashqilar üchün xizmet qilishni isteydu.
 
Malayliq pozitsiyisige ige lidérlerde töwendikidek alahidilikler bar bolidu:
 
1) Bashqilarning menpe’etini öz menpe’etining aldigha qoyidu
Malayliq qelbining birinchi ipadisi bashqilarni özining aldigha qoyushtin ibaret.  Bu özining xususiy isteklirini bir yaqqa qayrip qoyush bilenmu oxshash bolup, malayliq qelbige ige bolush déginimiz meqsetlik halda ammining éhtiyajidin xewerdar bolush, ulargha yardem qilishqa teyyar turush, hemde ularning teleplirini muhim ishlar qatarida qobul qilalaydighan bolush qatarliq ishlarni öz ichige alidu. 
 
2) Özige ishinidu
Malayliqni ishqa ashurushtiki eng halqiliq amil özide bixeterlik ishenchisi bar bolush.  «Men bek muhim adem bolup, bashqilar üchün xizmet qilsam bolmaydu», dep qaraydighan kishilerning hemmisi özige bolghan, özining bixeterlikige bolghan ishenchisi kamil emes kishilerdur.  Bir ademning bashqilargha qandaq muamile qilidighanliqi uning özige qandaq qaraydighanliqini eks ettürüp béridu.  Peylasop we shair Érik Hofér (Eric Hoffer) yuqiridiki uqumni nahayiti yaxshi chüshendürüp bergen: «Diqqet qilishqa erziydighan nerse shuki, biz xoshnimizni özimizni söygendek söyimiz. Biz özimizge qandaq muamile qilsaq, bashqilarghimu shundaq muamile qilimiz. Biz özimizge nepretlen’gende, bashqilarnimu öch körümiz. Biz özimizge sewrchanliq qilghanda, bashqilarghimu keng qosaq bolimiz.  Biz özimizni epu qilghanda, bashqilarnimu kechürimiz.  Bu dunyani azablaydighan mesililerni keltürüp chiqiridighan nerse öz-özimizge bolghan söygü-muhebbet emes, öz-özimizge bolghan öchlüktur.»  Bashqilargha hoquq bérish (empowerment) qanuniyitide éytilishiche, peqet bixeterlik ishenchisige ige lidérlerla bashqilargha hoquq béridu. Xuddi shuninggha oxshash, peqet bixeterlik ishenchisige ige lidérlerla malayliqni namayan qilalaydu.
 
3) Bashqilargha xizmet qilishni özi bashlap béridu
Eger mejburlinidiken, herqandaq adem bashqilar üchün xizmet qilidu. Hemde beziler birer krizis bolghanda bashqilar üchün xizmet qilidu.  Biraq ulugh dahiylar éhtiyajni özi bayqaydu, pursetni özi ching tutidu, hemde qilghan yaxshiliqini qayturuwélishni azraqmu oylap qoymay turup bashqilar üchün xizmet qilidu.
 
4) Öz hoquqi (xizmet orni) gha anche perwa qilip ketmeydu
Malayliq qelbige ige yaki xizmetchi lidérler xizmet yaki hoquq derijisige unchiwala perwa qilip ketmeydu.  Lidérliq orni ularning öz mes’uliyitige bolghan sezgürlükini téximu ashuridu. 
 
Ilawe: Bizning idaride bir top ademler birge ishligen waqtimizda, kimning bashliq kimning adettiki xadim ikenlikini asasen estin chiqirip qoyimiz. Kishilerning xizmet orni yaki hoquq derijisini asasen sezmeymiz. Köpünche ehwalda töwendikiler bashliqlargha muamile qilghandiki bilen sélishturghanda, bashliqlar qol astidikilerge yaxshiraq muamile qilidu.  Xizmetchiler bashliqqa xoshamet qilidighan ishlarni hergiz körgili bolmaydu. Qol astidikiler bashliqqa xoshamet qilidighan ishlar bolup qalghandimu, bashliqlar xizmetchilerning xoshamitini azraqmu étibargha élip qoymaydu.
 
5) Köyümchanliq nuqtisidin bashqilar üchün xizmet qilidu
Malayliq bashqilardin paydiliniwélish yaki öz namini östürüsh meqsitide wujutqa kelmeydu. U bashqilargha bolghan köyümchanliqtin kélip chiqidu. Sizning tesir dairingizning eng axirida qanchilik keng bolidighanliqini sizning bashqilargha qanchilik köyünidighanliqingiz belgileydu.  Shuning üchün lidérlerning özi xalap turup bashqilar üchün xizmet qilishi nahayitimu muhim.
 
Malayliq iqtidarini östürüsh üchün, mundaq ishlarni qiling: (1) Bashqilargha kichik-kichik yaxshiliqlarni qilip turung.  (2) Etrapingizdiki we yéngidin uchrashqan kishilerge yéqinliq qiling. (3) Malayliq qilish yolida emeliy ish-heriket qollining.
 
20. Ögetkili Bolidighan Bolush—Dawamliq Yéteklep Méngish Üchün, Dawamliq Öginip Turung (Teachability)
 
--Anglash waqtingiz bilen oqush waqtingizni sözlesh waqtingizgha qarighanda texminen 10 hesse bekraq qedirleng.  Bu sizning toxtawsiz öginishingiz we öz-özingizni toxtawsiz yaxshilap méngishingizni kapaletke ige qilidu.  Gérald Mekjinis (Gerald McGinnis), Amérikidiki bir shirketning lidéri
 
1910- we 1920-yilliridiki dunyagha tonulghan kino artisi Charli Cheplin (Charlie Chaplin) ni bilmeydighan kishiler bolmasliqi mumkin. Bir qétim muxbirlar uning bilen söhbet ötküzüp soal sorighanda, soalgha jawaben mundaq dégen: «Men tamashibinlerge qoyup bériliwatqan kinolirimdin birini körüwatqanda, tamashibinlarning némige külmeywatqanliqigha intayin qattiq diqqet qilimen. Mesilen, bir qanche tamashibinlar men külkilik bolidu, dep oylap kirgüzgen bir heriketke külmise, men u heriketni inchikilik bilen tekshürüp, uningdiki xataliq yaki uni ijra qilishtiki xataliqning néme ikenlikini tépip chiqishqa tirishimen.  Eger men külkilik bolidu, dep oylimighan bir heriketke tamashibinlar azraq bolsimu külke bilen inkas qayturidiken, men öz-özemdin u nerse néme üchün külke peyda qilidu, dep soraymen.»
 
Cheplinda talant bilen intayin küchlük ichkiy heriketlendürgüchi küch bar bolghanliqi üchün, u muweppeqiyetlik bolghan. Biraq, uning bundaq iqtidarigha ozuq bolup bergen nerse uning ögetkili bolidighan xaraktéridur.  U tereqqiy qilish, öginish, we öz maharitini kamaletke yetküzüsh yolida toxtawsiz halda eng yuqiri derijide qattiq tirishqan.  U dunyadiki eng dangliq we eng yuqiri maashliq artiske aylan’ghan waqittimu qanaetchanliq hés qilmighan.  Eger Cheplin özining ögetkili bolidighan mijezining ornigha pochiliq we öz-özige bolghan qanaetchanliq mijezini dessetken bolsa, hazir allaqachan untulup ketken bir adettiki kino artisigha aylinip qalghan bolatti.
 
Lidérler duch kélidighan xeterlerning biri, melum derijidiki abruygha érishkendin kéyinla uning bilen qanaetlinip qélish.  Eger siz melum derijidiki tesir dairige we hörmetke ériship bolghan bolsingizmu, özingizni dawamliq tereqqiy qildurushni toxtatmang. Buning sewebi:
Eger siz teshkilatingizni tereqqiy qildurmaqchi bolidikensiz, özingizde ögetkili bolidighan xaraktérni saqlang.
 
Özingizde ögetkili bolidighan pozitsiyini yétildürüsh we saqlash üchün töwendiki ishlarni qiling:
 
1) Özingizdiki qanaetchanliq késilini saqayting
Ögetkili bolmaydighan pozitsiye érishken netijilerdin kélip chiqidu.  Bezi kishiler xata halda melum bir nishanni emelge ashurup bolghandin kéyin, dawamliq tereqqiy qilishning hajiti yoq, dep qaraydu.  Bundaq ehwal yüz bérish éhtimalliqi bar ishlar nahayiti köp, mesilen, bir unwan’gha érishish, bir arzu qilghan xizmetke orunlishish, bir alahide mukapatqa érishish, yaki bir iqtisadiy sewiyige yétish.  Emma ünümlük lidérler undaq oylisa bolmaydu.  Ular tereqqiy qilishni toxtatqan kün, ular özining we öz teshkilatining barliq yoshurun küchidin ayrilip qalghan kün bolidu. Réy Krok (Ray Kroc) mundaq dégen: «Eger siz yéshilla tursingiz, dawamliq kökleysiz. Siz piship bolghan haman, sésishqa bashlaysiz.»
 
2) Muweppeqiyettin kélip chiqqan qanaetchanliq tuyghusini bésip chüshüng
Köpünche ehwalda muweppeqiyet kishilerning ögetkili bolidighan pozitsiyisige tosqunluq qilidu. Ünümlük lidérler shuni bilidiki, ularni hazirqi hoquqqa érishtürgen nerse hergizmu ularni ashu orunda saqliyalmaydu.  Eger siz burun muweppeqiyetlik bolup baqqan bolsingiz, diqqet qiling.  Shundaqla shuni este tutungki, eger siz tünügün qilghan ish siz üchün hazirmu chong ish bolup körünidiken, siz bügün héch qanche ish qilmighan bolisiz.
 
3) Udul yollar (shortcuts) din qet’iy waz kéching
Nansi Dornan (Nancy Dornan) mundaq dégen: «Ikki nuqta otturisidiki eng uzun ariliq udul yoldin ibaret.»  Bu heqiqetenmu toghra gep.  Hayattiki melum qimmetke ige nersilerning hemmisige siz melum qimmettiki bedel töleysiz.  Eger siz melum bir sahede tereqqiy qilmaqchi bolidikensiz, uninggha qanchilik ish kétidighanliqi we qanchilik bedel tölimise bolmaydighanliqini angqirtiwéling, andin u bedelni töleshke qet’iy bel baghlang.
 
4) Meghrurluqni tashliwéting
Ögetkili bolidighan pozitsiye bizdin bizning hemme nersini bilip bolalmighanliqimizni étirap qilishni telep qilidu.  Uningdin bashqa, eger biz dawamliq öginip mangsaq, biz dawamliq xataliq ötküzüpmu turimiz. Biraq yazghuchi we qol hüner mutexessisi Élbért Habard (Elbert Hubbard) déginidek, «Bir adem öz ömride ötküzüsh éhtimalliqi bar bolghan eng chong xataliq uning xataliq ötküzüp qoyushtin dawamliq qorqup turushidin ibaret.»  Siz hem meghrur hem ögetkili bolidighan adem bolalmaysiz.  Siz bir nersige érishish üchün choqum yene bir nersidin ayrilisiz.  Kishilik tereqqiyatni qolgha keltürüsh üchün, choqum meghrurliqingizni tashlang.
 
5) Oxshash xataliqqa ikki qétim bedel tölimeng
Tédi Rözéwélt (Teddy Roosevelt) mundaq dégen: «Xataliq ötküzmeydighan adem alghimu ilgirilimeydu.» Bu ras gep. Biraq oxshash xataliqni qayta-qayta tekrarlap turidighan lidérmu algha ilgirilimeydu.  Siz bir ögetkili bolidighan lidér bolush süpitingiz bilen, choqum xataliq ötküzisiz. Shundaq ehwalda xataliqni untup kéting, lékin u xataliq sizge ögetken ishni menggü este tutung. Undaq qilmaydikensiz, siz oxshash xataliqqa köp qétim bedel töleysiz.
 
Siz özingizning ögetkili bolidighan xaraktérini yaxshilash üchün, munu ishlarni qiling: (1) Xataliq ötküzgende uninggha qandaq muamile qilidighanliqingizni obdan közitip béqing. Eger siz uninggha nahayiti nachar muamile qilidikensiz, yaki zadila xataliq ötküzmeymen, dep oylaydikensiz, özingizning ögetkili bolidighan pozitsiyisi üstide azraq ish élip barmisingiz bolmaydiken.  (2) Yéngi ishlarni sinap béqing. (3) Özingizning iqtidari bar bir sahede yéngi nersilerni ögining. Lidérliq yaki özingizning kespiy saheside yiligha 6-12 parche kitap oqung.
 
21. Yiraqni Körerlik—Siz Peqet Özingiz Köreligen Pelligila Yételeysiz (Vision)
 
Bu süpetning In’glizche atilishi «vision» bolup, Yulghun lughitide u «Körüsh quwwiti, yiraqni körerlik, keng nezer daire, xiyal, nezer, tesewwur, güzel menzire» dep izahlan’ghan.  Bu sözning In’gliz tili tor lughitidiki chüshendürilishining bir qismi mundaq iken:
Mezkur maqalide men bu süpetni «yiraqni körerlik» dep alidighan bolup, oqurmenlerdin uning menisini «kelgüsige bolghan toghra perez» depmu chüshinishini ümid qilimen.
 
Yiraqni körerlik bir lidér üchün eng muhim nerse.  Lidérlerde u kam bolsa qet’iy bolmaydu.  Bundaq bolishidiki seweb, yiraqni körerlik lidérni yétekleydu.  Nishanni körsitip béridu. U ademning ichidiki otni tutashturidu we uni yéqilghu bilen teminleydu, hemde ademni algha qarap tartidu.  U bir lidérgha egishidighan kishiler üchünmu bir ot tutashturghuchi.  Yiraqni körelmeydighan lidér hergizmu algha ilgiriliyelmeydu. U eng köp bolghandimu peqet bir chembirekni boylap aylinip yürüydu. 
 
Bir lidér yiraqni köreleydighan iqtidargha ige bolushta, töwendiki ishlarni bilishi kérek:
 
1)Yiraqni körerlik ademning ichkiy dunyasidin bashlinidu
Yiraqni körerlikni siz sétip alalmaysiz, tilep alalmaysiz, yaki ariyetke alalmaysiz.  U ademning ichkiy dunyasidin kélishi kérek.  Eger sizde yiraqni körerlik kemchil bolidiken, özingizning ichkiy dunyasini tekshürüp körüng.  Özingizning tebi’iy talantliri bilen istikige qarap béqing.  Sizni chaqiriwatqan ichkiy awazgha qulaq sélip béqing. Eger siz shundaq qilipmu bir yiraqni köridighan eqilge érishelmeydikensiz, sizge ashundaq eqilni béreleydighan bir lidér bilen birlishing.  Uninggha shirik bolung. 
 
2) Yiraqni körüsh eqli sizning tarixingizdin kélidu
Yiraqni körerlik bezi kishiler oylighandek bir boshluqtin peyda bolidighan sirliq süpet emes.  U bir lidérning ötmüshtiki sergüzeshtiliridin we uning etirapidiki kishilerning tarixidin wujutqa kélidu. 
 
3) Yiraqni körerlik bashqilarning éhtiyajini qanduridu
Heqiqiy yiraqni körüsh eqlining tesir dairisi intayin keng bolidu.  U bir shexs yaritalaydighan netijilerning chégrisidin ötüp kétidu. Hemde uning heqiqiy qimmiti bar bolidiken, u peyda qilidighan ünüm bashqilarni öz ichige élishtinmu köp bolidu—u bashqilar üchünmu qimmet yaritidu. Eger sizde bir yiraqni körüsh eqli bar bolup, u bashqilar üchün xizmet qilmaydiken, u eqil éhtimal bek kichik bolishi mumkin.
 
4) Yiraqni körerlik sizge zörür sharaitni yaritip béridu
Yiraqni körerlikning eng qimmetlik paydilirining biri uning bir parche magnitqa oxshash rol oynishi, yeni uning bashqilarni özingizge tartishi, bashqilarni jengge chaqirishi, we bashqilarni ittipaqlashturushidin ibaret.  U sizge iqtisad we bashqa menbelernimu hel qilip béridu.  Sizning kelgüsige bolghan eqlingiz qanche chong bolsa, u sizge shunche köp qabiliyetlik kishilerni tartip ekilip béridu.  Sizning kelgüsige bolghan pilaningiz qanche qiyin bolsa, sizning ademliringiz uni emelge ashurush yolida shunche qattiq küresh qilidu. 
 
Xulase: 21 Süpet Tizimliki
 
Töwendikisi yuqirida tonushturulghan 21 süpetning tizimliki bolup, eger xalisingiz, özingizni eslitip turush üchün, bu tizimlikni bésip chiqirip, uni siz her küni körüp turidighan bir jaygha chaplap qoyung.

21 Süpet Jediwéli

  1. Kishilik xaraktér—Chong tashning bir parchisi bolush (character)
  2. Séhriy küch—Tunji qétim bergen tesir hel qilghuch rol oynaydu (charisma)
  3. Sadiqliq—U ish qilghuchilarni xiyalpereslerdin perqlendürüp turidu (commitment)
  4. Alaqilishish iqtidari—Uningsiz siz seperni yalghuz qilisiz (communication)
  5. Hoquqqa chushluq desmaye—Siz uni yétildürsingiz, bashqilar özligidn kélidu (competence)
  6. Jasaret—Jasaretlik bir kishi köp kishiler bilen barawer (courage)
  7. Perqlendürüsh iqtidari (sezgürlük)—Hel qilinmighan sirlargha xatime bérish (discernment)
  8. Merkezleshtürüsh (Focus)
  9. Merdlik—Sizdiki sham yene bir shamni yandurghanda özige héch qandaq ziyan bolmaydu (generosity)
  10. Ijadchanliq—Uningsiz siz öyning sirtigha chiqalmaysiz (initiative)
  11. Anglash—Özingizni kishilerning qelbi bilen tutashturush üchün, quluqingizni ishliting (listen)
  12. Yüksek qizghinliq (passion)
  13. Ijabiy pozitsiye—Bir ishni qilalaydighanliqingizgha ishensingiz, uni choqum qilalaysiz (positive attitude)
  14. Mesile hel qilish—Mesililerning mesile bolup turishigha yol qoymang (problem solving)
  15. Munasiwette yaxshi bolush—Eger siz bashqilar bilen yaxshi chiqishsingiz, ular siz bilen hemkarlishidu (relationships)
  16. Mes’uliyetchanliq—Topni özingiz kötürüp mangmisingiz, komanda ezalirini yéteklep mangalmaysiz (responsibility)
  17. Bixeterlik ishenchisi—Hoquqqa chushluq desmaye hergizmu özige bolghan ishenchisizlikni toluqliyalmaydu (security)
  18. Öz-özini intizam bilen kontrol qilish—Siz yétekleydighan birinchi adem siz özingiz (self-discipline)
  19. Malayliq—Aldigha ötüsh üchün, bashqilarni birinchi orun’gha qoyung (servanthood)
  20. Ögetkili bolidighan bolush—Dawamliq yéteklep méngish üchün, dawamliq öginip turung (teachability)
  21. Yiraqni körerlik—Siz peqet özingiz köreligen pelligila yételeysiz (vision)
 
Axirqi Söz

Shundaq qilip bir lidérde kam bolsa bolmaydighan 21 süpetning tonushturulushi mushu yerde axirlashti.  Men hazirghiche yazghan dahiy we lidérler toghrisidiki maqalilerdin yene ikkisi bar. Ularning biri «Dahiy we lidérliq nezeriyisi toghrisida omumiy chüshenche », yene biri bolsa «Honlarning dahiysi Attila we Attilaizm  » bolup, eger siz ularni téxi oqup baqmighan bolsingiz, hazir ularni bir qétim oqup béqishingizni teshebbus qilimen.  Méning chüshinishimche, gherb elliridiki birer shirket yaki teshkilat bashqurushni ünümlük élip mangalmighan, yaki birer éghir kiriziske duch kelgen waqitta, mutexessislerni teklib qilip, öz shirkiti yaki teshkilatining barliq bashliqlirigha qarita bir qanche kün lidérliq ilmi heqqide mexsus terbiyilesh élip baridu.  Andin yoluqqan mesilini hel qilishqa bashtin bashlap qayta atlinidu.  Hemde mesilini shu arqiliq hel qilip, dawamliq algha qarap ilgirileydu.  Men hazirghiche köp qétim tekitliginimdek, bir ishni qilishtiki eng toghra we eng ünümlük usul, ilmiy usuldin ibaret.  Shunglashqa Uyghur diyarida shirket qurghan we Uyghur shirketliride birer bashliqliq rolini alghan barliq qérindashlardin özlirini yuqiriqi 21 süpetning ölchimi boyiche bir qétim bahalap béqishini ümid qilimen. Eger xalisingiz, özingizdiki her bir süpetke 0 din 10 ariliqida bir nomur bérip, 21 süpetning hemmisige bérilgen nomurlarni qoshup, chiqqan netijini 100 ge köpeytip, 21 ge bolup körüp béqing. Bu sizde 21 süpettin qanche pirsenti barliqini körsitip béridu.  Bir xizmet wezipisige bir qanche kandidatlardin birini tallashta mushu usulni qollansa, u nahayiti yaxshi ünüm béridu.  Eger sizde süpetlerning beziliri kam yaki yéterlik emes bolsa, ularni hazirdin bashlap yétildürüsh yaki sizde barlirini «qutquzup qélish» mumkinmu? Bu heqtimu oylinip béqing.  Uyghur shirketliri bu 21 süpetning tizimlikini bir chong qeghezge bésip chiqirip, uni bashliqlar yighin achidighan mejlisxana témigha chaplap qoysa, uning ünümimu nahayiti yaxshi bolidu (Bolsa buninggha qoshup, «Oylashning 6 qalpiqi» nimu shundaq qilip qoyung). 
 
Men mezkur maqalining beshida tilgha alghinimdek, her bir adem aldi bilen özi üchün lidér bolidu.  Eger xalisingiz, gerche siz bashqilar üchün bir resmiy lidér bolmisingizmu, yuqiridiki usul boyiche özingizdiki 21 süpetke bir qétim nomur qoyup, öz-özingizni bir qétim bahalap béqing.  Bir ademde ashu süpetlerdin köpreki bar bolsa shunche yaxshi bolidighanliqi hemmimizge ayan.  Shunga bolsa özingizde kam bolghan yaki kemchil bolghan süpetlerni toluqlash yolidimu tiriship béqing.  Bu 21 süpet bilen yuqiri derijilik nezeriye sewiyiside turup sistémiliq halda tonushup chiqishim méningmu bu qétim tunji qétim bolup hésablinidu.  Biraq, bu qétim tonushturghan mezmunlar yaki nezeriyiwi uqumlar men üchün anche yad tuyulmidi—Bu süpetler méning hazirghiche bolghan hayatimda intayin halqiliq rol oynighan, désem artuq ketmeydu.
 
Uyghurlar hazir bir intayin halqiliq tarixiy dewrde yashawatidu.  Uyghurlar üchün ümidwarliq we ijabiy pozitsiye (optimism) ning qimmiti barghanséri ösüp méngiwatidu. Uninggha bolghan éhtiyaj barghanséri küchiyip méngiwatidu.  Ümid insanlarda bar bolushqa tégishlik eng muhim héssiyat.  Ümid bolmaydiken biz öz hayatimizni axirghiche dawamlashturalmaymiz.  Uyghurlarning ümidwarliqini saqlap we kücheytip méngishta her bir lidér, her bir eqil igisi, her bir bilim igisi, we her bir tepekkür igisining bash tartip bolmaydighan mes’uliyiti we mejburiyiti bar. 

Men mezkur maqalemni Amérikiliq dangliq peylasop we waskétbol trénéri (coach) Jon Wuden (John Wooden, 1910-2010) ning bir qanche hékmetlik sözliri bilen axirlashturimen:
 
Mukemmellik: Mukemmellik mumkin emes, biraq mukemmellikke yétish üchün pütün küchi bilen tirishish pütünley mumkin. Muhimi eng yuqiri derijide tirishish.
 
Bu maqalide tilgha elin’ghan bashqa maqalilarning tor adrésliri:

Dahiy we lidérliq nezeriyisi toghrisida omumiy chüshenche
http://www.meripet.com/Sohbet1/Erkind3_Lider.htm
 
Honlarning dahiysi Attila we Attilaizm
http://www.meripet.com/Sohbet1/2010a0_Attila.htm

 
 
(Tügidi)
 
Bu maqalini héch kimdin ruxset sorimay, menbesini eskertken halda, toluq tékisti bilen bashqa her qandaq tor betliride élan qilsingiz boliwéridu. 
 

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbéti 

Cell Phone Accessories
Cell Phone Accessories