Shirketni Ongushluq Mangdurush Iqtidari

Erkin Sidiq

2008-yili 5-ayning 15-küni

Men eslide kéyinki yazmam üchün bashqa bir mezmunni oylashqan idim. Lékin, "shirket qurushqa qandaq iqtidar kérek?" dégen yazmam tor betliride élan qilin'ghandin kéyin, bezi tordashlar hazir Uyghur karxanichiliqi saheside mewjut bolup turuwatqan éghir mesilining birsi, qandaq qilip qurulup bolghan shirketni saqlap qélish we uni tereqqiy qildurush ikenlikini otturigha qoyuptu. Shuning bilen men eslidiki pilanimni özgertip, aldi bilen mushu mezmun üstide toxtilishni qarar qildim. Men bashqilar bilen hemkarliship, öz aldimizgha shirket qurushqa 4 qétim urunup baqtim. Lékin u shirketlerning héch qaysisi eslidiki pilan boyiche resmiy qurulup baqmidi. Shunglashqa méning töwende yazidighinim bir qisim oqurmenlerge hazirche "mollamning qilghinini qilma, déginini qil" dégendek bir nerse bolup tuyuluwatqan bolushi mumkin. Emma, emeliyet undaq emes. Biz héliqi shirketlerni xususi kapitalistlardin meblegh puli élip qurushni pilanlighan bolup, u shirketlerning ongushluq qurulmasliqi meblegh puli hel bolmighanliqi sewebidin boldi. Uningdin bashqa, men bu qétim tonushturmaqchi bolghan bilimlerning asasiy qismi amérikidiki bir mutexessisning uzun yilliq tetqiqat netijisidur. Bu mutexessis xanimning ismi "Deborah Cole Micek" bolup, u amérikining kespiy kinishkisigha érishken "kespiy kishilik heriket analizchisi" we "igilik istratégiyichisi" iken. Bu xanim amérikining dunyagha dangliq qimar shehiri las wigas qa jaylashqan "RPM muweppeqiyet guruppisi" dégen shirketning qurghuchilirining birsi bolup, uzun yillardin buyan dunyadiki nurghun shirket igiliri we zor muweppeqiyetke érishken shexsler üchün ishlep kelgen iken. Uning shirkitining tor bet adrési:

http://www.rpmsuccess.com/

Men bu yerde mundaq bir ish toghrisida aldin izahat bérip qoyushni muwapiq kördüm. Men bu qétimqi mezmun toghrisida tapqan in'glizche matériyallar mezmun jehette bir qeder murekkep bolup, men eslidiki menisini saqlap qalghan asasta ularni Uyghurchida addiylashturup yézishqa xéli tirishtim. Shundaqtimu bu yazmining bezi yerliri yenila dégendek rawan bolmighandek hés qiliwatimen. Shunga oqurmenlerdin undaq yerlirini tüzitip oqup kétishini soraymen.
 
1. Shirketni muweppeqiyetlik qilishta kem bolsa bolmaydighan kishilik süpetler
 
Zor muweppeqiyetke érishken karxanichilarni bashqilardin perqlendürüp turidighan bir qisim kishilik süpetler bar. Deborah xanim dunyadiki muweppeqiyetlik bolghan shirket igiliri bilen igilik lédirlirining hayati üstide tekshürüsh we tetqiqat élip bérip, ularning bashqilar bilen bolghan perqi üstide chongqur izdinip, töwende chüshendürülidighan kishilik süpetlerni yekünlep chiqiptu. U xanim öz tetqiqati asasida mundaq xulasige kéliptu: igilik lédirliri ashundaq bolup tughulghan emes. Ular tughulup bolghandin kéyin ashundaq bolup terbiyilinip yétiship chiqqan. Töwendikisi Deborah xanim yekünlep chiqarghan 10 kishilik süpetlerdin ibaret:
 
(1) Arzu bilen irade, we qattiq tirishish rohi ("Ambition and drive")
 
Buni Deborah xanim in'glizchida "ambition and drive" dep alghan bolup, in'glizche-Uyghurche intérnét lughitide "ambition" dégen sözni "arzu" dep éliptu. Lékin méningche u sözni "arzu" dése bek addiy bolup qalidu. "ambition" dégen sözning in'glizche lughettiki izahati mundaq iken: "hoquq, shan-sherep, nam yaki bayliqqa oxshash melum bir alahide netije yaki orun'gha érishishke bolghan semimiy arzu, hemde ashu arzugha yétish yolida qattiq ishlesh iradisi". Shunglashqa men bu sözni yuqirida "arzu bilen irade" dep aldim. Eng yaxshisi siz bu sözning in'glizche lughettiki izahatini ésingizde tutuwéling. In'glizche lughette "drive" dégen sözning bu yerdiki mezmun'gha mas kélidighan menisi mundaq iken: "melum bir nishan'gha yétish üchün pütün küchi bilen qattiq tirishish, pütün wujudi we qattiq irade bilen ishlesh". Shunga men uni yuqirida "qattiq tirishish rohi" depla aldim. Bu kishilik süpet sizni her xil tosalghularni bösüp ötüp, qilish mumkin emestek körün'gen ishlarni wujudqa chiqirishqa zörür bolghan énérgiye bilen teminleydu. Tewrenmes irade siz hemme ümidlerdin ayrilip qalghan nachar waqitlardimu sizni yenila algha qarap ilgirilitidu. Sizni öz hayatingiz we shirkitingizning nishani, wezipisi we merkiziy qimmitide izchil türde ching turushqa ündeydu. Sizni her bir ehwal üstide obyéktip halda höküm chiqirish énérgiyisi bilen teminleydu, hemde sizni her daim toghra yönilishke bashlaydu.
 
(2) Tüzümleshken xizmet istili we süpetke bolghan yuqiri ölchem
 
Bu kishilik süpetning aldinqi yérimini Deborah xanim in'glizchida "disciplined work ethic" dep alghan. In'glizchidiki "discipline" dégen söz gherb elliride nahayiti köp ishlitilidighan sözlerning biri bolup, u men hazirghiche Uyghurche ipadileshte eng qiyniliwatqan sözlerningmu birsi. Uning péil bolup ishlitilgendiki in'glizche lughettiki menisi "chéniqturush we kontrol qilish arqiliq melum bir tertip we boy sunush halitide ekélish" iken. Yuqirida bu söz süpet sheklide ishlitilgen bolup, men bashqa muwapiq söz tapalmay uni "tüzümleshken" dep aldim.
 
Bu süpet her bir kishige xas bolghan semimiylik, pütünlük ("integrity") we kishilerge köngül bolush qatarliq süpetlernimu öz ichige alidu. Eger siz her qandaq ish qilghanda özingizning barliqini uning süpitige béghishlisingiz, mahiyette öz mehsulatingizgha özingizning süpet jehette bashqilarni bésip chüshidighan ésilliq tamghisini basqan bolisiz. Öz mehsulatingizni yuqiri süpetke érishtürüsh üchün tirishish jeryanida ish ünümingizning yuqiri bolushigha alahide ehmiyet béring. Shundaq qilsingiz siz toghra ish qiliwatqan, hemde öz küchingizni toghra yönilishke merkezleshtürüwatqan bolisiz. Siz özingizning 80% tin artuq waqtini "igilikni bashqurush" qa ishlitishingiz, hergizmu igilik sizni bashquridighan haletke kirip qalmasliqingiz kérek.
 
(3) Jür'et we emeliy ishni merkez qilish xisliti ("Courage and action-orientation")
 
Siz yéterlik derijide ümidwar bolup, bashqilar sinap béqishni xalimighan tewekkülchilikini qilip baqmaqchi bolghanda, özingizni nahayiti chong paydigha toghrilighan bolisiz. Siz choqum ehwalning hemme teripini obdan dengsep körüp, terbiye we bilim asasigha qurulghan tewekkülchilikini qilip béqing. Bu tewekkülchilik nahayiti muhim. Buninggha yuqiri derijilik jür'et kétidu. Undaq bolmighan bolsa uni hemme adem qilghan bolatti. Jür'et bir xil héssiyat emes. U bir qarar. Gerche aldinqi qétim siz bir yéngi ishni sinap béqip meghlup bolghan bolsingizmu, heqiqiy jasaret sizni dawamliq algha intildüridu. Eger meghlup bolushtin qorqmisingiz, siz toxtimay tewekkülchilik qilish iqtidarigha ige bolghan bolup, siz qilghan tewekkülchilikning birsi sizni zor utuqqa érishtüridu.
 
(4) Öz-özige bolghan ishench ("Self confidence")
 
Bu süpet bezide sizning igilikingiz we turmushingizning hemme jehetliridiki "toghra pozitsiye" depmu atilidu. Bu uzun muddetlik muweppeqiyetni qolgha keltürüshtiki eng asasliq we eng halqiliq kishilik süpet bolup hésablinidu. Sizde mushu süpet bolghandila, siz özingiz közligen netijige érisheleydighanliqingizgha ishinip, her bir kündiki her bir minutta öz nishaningizni emelge ashurush yolida ching turalaysiz. Heqiqiy ijabiy pozitsiyelik we öz-özige ishinidighan kishiler nahayiti mes'uliyetchan kélidu. Bundaq kishiler hergizmu jawabkarliqni bashqilargha ittermeydu. Ijabiy pozitsiyelik kishiler özi qilidighan her bir ishta teshebbuskar bolidu (Kowey ependi otturigha qoyghan ish ünümi yuqiri kishilerning 7 aditi ichidiki 1-adetke qarang). Ular sewebni jem'iyet iqtisadigha, teleysizlikke, nachar munasiwetke, hawa kilimatigha, biteley ehwallargha, bazar ehwaligha yaki öz xizmetchilirige dönggimeydu. Teshebbuskar kishiler öz zéhnini qandaq qilip bashqilarni özgertishke merkezleshtürmey, özini özgertishke qaritidu. Turmush we igilikke qarita ijabiy pozitsiye tutidighan kishiler her bir yaxshi we yaman sergüzeshtliridin tejribe-sawaq alidu. Kelgüside nachar netije chiqip qélishning aldini élish amalini tépip chiqalaydu.
 
(5) Xizmetchi lédirliq ("Servant leadership")
 
Bu söz özini bir adettiki xizmetchi bilen oxshash tutidighan, qol astidiki kishiler bilen yéqin ötidighan bashliqlargha qaritilghan. Bu sizning bashqilarning néme dewatqanliqi we teshwiqatning qandaq boluwatqanliqi bilen karingiz bolmay, özingizning igilik pilani boyiche öz aldingizgha qarar chiqirish, hemde öz etrapingizdiki kishilerni özingiz belgiligen yönilishni boylap ilgirileshke righbetlendürüp we yéteklep méngish qabiliyitingizni körsitidu. Nahayiti téz sür'ette nahayiti yaxshi qarar chiqiralaydighan kishiler qiliwatqan ishining axirqi netijisini aldin köreleydighan bolidu (Kowey ependi otturigha qoyghan 7 adet ichidiki 2-adetke qarang). Hemde axirqi netijini qolgha keltürgen waqittiki hayajanliqnimu köz aldigha keltüreleydu. Xizmetchi lédirlar öz qoshuni qeyerde bolsa özimu yerde bolup, xizmetchilirige xuddi özlirige oxshash eng axirqi netijini köz aldigha ekileleydighan bolushni, hemde axirqi netijini qolgha keltürgendiki xushalliq we hayajanliqtin huzurlinishni ögitidu.
 
(6) Tepekkurgha bay köngül ("A creative mind")
 
Eger siz bir yuqiri derijilik muweppeqiyetke érishishke bel baghlighan bolsingiz, saghlam halette turup tepekkur qilish qabiliyitingiz nahayiti halqiliq rol oynaydu. Zörür bolghanda özgireleydighan qabiliyet bilen maslishishchanliqmu muweppeqiyet üchün kem bolsa bolmaydighan nersilerdur. Shirketning ishlirini deslepte bashlighandin tartipla bir muntizim qurulma we sistémini ornitishingiz kérek. Shundaq qilsingiz shirketning ishliri özlükidin tengpungluqni saqlap yürüshüp mangidu, hemde siz noqul özgirish üchünla bir nersini özgertip olturmaysiz. Siz özingizning igilik pilanini qararliq halda qayta tekshürüp we bahalap, uningdiki siz deslepte turghuzghan shirket pilani we nishanini emelge ashurush éhtiyaji bilen maslashmaydighan qismini özgertip turisiz. Mana bu orunluq we ünümlük özgertishning ipadisidur. Shunimu eskertip ötüsh kérekki, sizde choqum bir igilik pilani bolushi, sizning hazir qiliwatqan ishliringizning hemmisi ashu igilik pilanida belgilen'gen ishlar bolushi kérek.
 
(7) Özining artuqchiliqi, talanti we ish béjirish aditini mukemmel chüshinish
 
Siz özingizni bashqa her qandaq ademdin yaxshiraq chüshen'gende, özingiz pétip qélish éhtimali bolghan ehwallarni yaxshiraq kontrol qilalaysiz. Siz bashqilarni ularning özlirige qarighanda yaxshiraq chüshensingiz, ular bilen birge ish qilghanda toghra usulni talliyalaysiz. Buning sizge zor paydisi bar. Chünki siz hazir mol bilimge ige bolup, barliq igilik munasiwetlirini qandaq qilip ongushluq élip bérishni bilisiz. Eger bashqa birsi sizni özingizdin yaxshiraq chüshense, siz dawamliq bir qalaymiqan ehwalning ichige kirip qalisiz.
 
(8) Bashqilarni chüshinish we ulargha yardem qilish yolidiki semimiy istek
 
Bu kishilik süpet bashqilarni chüshinish we ulargha yardem qilish yolidiki semimiy istek, hemde bashqilarning éhtiyajini öziningkidin üstün qoyidighan rohni öz ichige alidu. Siz yéterlik sandiki kishilerning muweppeqiyetlik bolushigha yardem qilalaydighan bir yolni tapqanda, sizmu shuning netijiside özingiz istigen nersige érisheleysiz. Eger siz bashqilar éhtiyajliq nersini ulargha bir köngüllük usul bilen temin etsingiz, özingizni bezi riqabetchilerdin saqlap qalalaysiz. Öz hayatingizning hemme terepliridiki ijabiy munasiwet sizning shirkitingizning muweppeqiyetlik bolushini tézlitidu. Hazirqi dewrde yumshaq iqtidarlar (yeni kishiler bilen ünümlük munasiwet qilish iqtidari) téxnikiliq iqtidarlargha qarighanda téximu muhim. Shirket igiliri üchün bu téximu shundaq.
 
(9) Dawamliq yéngiliq yaritish ("Kick it up a notch!")
 
Mumkinchiliki bar hemme ishlargha nisbeten özide bir yuqiri derijilik ishench turghuzush we uni saqlash. Özi üchün bir égiz tirishish nishani tiklep, qilghili bolidighan ishlar toghrisidiki özining nezer dairisini toxtimay kéngeytip turush. Özi üchün qararliq halda nishan tiklep, ularni qararliq halda qayta tekshürüp we bahalap turidighan kishiler qazinidighan utuq bashqa 92 pirsent kishiler érishidighan netijidinmu köp bolidu. Ishni zor netije bilen qilidighan kishiler bir nishanni turghuzup bolghandin kéyin, uni qayta-qayta azraqtin égizlitip turidu. Bundaq kishiler meghlubiyettin qorqmaydu. Chünki adettiki ademler üchün meghlubiyet hésablinidighan ishlar yuqiri netijilik kishiler üchün bir öginish jeryani hésablinidu. Yuqiri netijilik kishiler eng axiri muweppeqiyetlik bolidighan - bolmaydighanliqi éniq emeslikige qarimay, özliri üchün chong nishanlarni tiklewéridu.
 
(10) Qayturush ("Giving back")
 
Öz kirimining 10 pirsentini xeyr-saxawet ishlirigha we öz jem'iyitige béridighan shirketler shirket tijaritide keng - kölemlik yaxshi dua we tileklerge ériship turidu. Oylap béqing, oxshash mehsulat ishlep chiqiridighan ikki shirket bar bolup, birsi xeyr-saxawet ishlirigha dawamliq pul-mal iane qilip tursa, yene birsi bolsa undaq qilmisa, hemde siz ashu xeyr-saxawetning paydisini körgen birsi bolsingiz, siz qaysi shirketning mélini köprek alisiz? Uruq-tughqan, dost-tonushliringizgha qaysi shirketning mélini bekrek tewsiye qilisiz? Bu köp qétimlap ispatlan'ghan bir asasiy iqtisadiy qanuniyettur. Xeyr-saxawet qilip turidighan shirketler bazar teshwiqatigha unchiwala küchep ketmeydu. Dawamliq xéridar qoghlishipmu yürmeydu. Xéridarlarni özlükidin jelp qilip turidu.
 
Eger siz bir shirketning igisi bolsingiz, yuqiridiki 10 kishilik süpetni bir waraq qeghezge yézip, uni siz dawamliq körüp turidighan bir yerge chaplap qoyung.
 
 
2. Dangliq erbablarning dégenliri
 
Men in'glizche tor betlirini izdep, özi shirket qurup muweppeqiyetlik bolghan bir qisim kishilerning öz tejribe-sawaqlirini yekünlep éytqan söz - üzündilirini taptim. Oqurmenlerning paydilinishi üchün, töwende men ularni terjime qilip yézip chiqimen. Her bir kishining sözining axirigha u kishining ismi bilen shirkitining ismini in'glizchila yézip qoyimen. Ashu shirket toghrisida tepsiliyrek uchurgha érishmekchi bolghan tordashlar shirketning in'glizche ismini Google kirgüzüp izdisila, ashu shirketning tor bétini tapalaydu.
 
(1) bir tosalghugha uchrighanda, uni pursetke aylandurung. Sizning ashundaq tallash yolingiz bar. Siz tosalghuni yéngip, muweppeqiyetchi bolalaysiz. Yaki tosalghuning özingizni yéngishige yol qoyup, meghlubiyetchimu bolalaysiz. Tallash yoli peqet özingizgila mensup. Hergiz qiliwatqan ishingizdin waz kechmeng. Meghlubiyet tosup turghan eng axirqi bir kilométir musapini méngiwéting. Meghlubiyetke uchrap aram alghandin, muweppeqiyetlik bolush yolida charchighan jiq yaxshi. Mary Kay Ash, " Mary Kay Cosmetics".
 
(2) bir igilik ehli bir ishni qandaq qilishni tézla öginiwalalaydighan ishench saqlap, öz qabiliyiti yol qoyghan dairining sirtidiki ishlarnimu qilishqa yüzlen'gen bolidu. Roy Ash, "Litton Industries".
 
(3) igilik pursetliri aptuwuzgha oxshaydu. Birsi ketse yene birsi kélip turidu. Richard Branson, "Virgin Enterprises".
 
(4) igilik tikleshning eng halqiliq xuruchi sönggechni kötürüp, birer ishni bashlash. U ashundaq addiy. Nurghun kishilerning yaxshi idiyisi bar, lékin ularning az bir qismila öz idiyisi üstide derhal ish bashlaydu. Ete emes, kéler hepte emes, bügün ish bashlaydu. Heqiqiy igilik ehli bir emili ish qilghuchi bolup, chüsh körgüchi emes. Nolan Bushnell, " Atai and Chuck E. Cheese’s".
 
(5) yéngiliq yaritish karxanichilar üchün bir alahide qoral bolup, ular ashu qoralni ishlitip bir özgirishtin bashqa bir igilik yaki bashqa bir mulazimet üchün yaritilghan purset süpitide paydilinidu. Karxanichilar meqsetlik halda yéngiliq yaritish menbelirini, yéngi özgirishlerni hemde ashu özgirishler isharet qilghan ongushluq halda yéngiliq yaritish pursetlirini izdishi kérek. Shundaqla ular qandaq qilip ongushluq halda yéngiliq yaritishni chüshinishi hemde emeliyette yéngiliq yaritishi kérek. Peter F. Drucker, "The Father of Modern Management".
 
(6) men bashqilar üchün néme töhpisi bolidighanliqini oylap baqmighan keshpiyattin birinimu mukemmel püttürüp baqmidim. Men aldi bilen dunya némige éhtiyajliq ikenlikini tépip chiqip, shu éhtiyajliq nersini keship qilimen. Tomas Edison.
 
(7) muhim nerse tewekkülchilik qilip béqishtin qorqmasliq. Ésingizde bolsunki, eng chong meghlubiyet sinap baqmasliqtin ibarettur. Siz özingiz qilishni yaxshi köridighan bir ishni bayqighandin kéyin, uni eng yaxshi qilidighanlardin birsi bolung. Debbi Fields, " Mrs. Fields Cookies ".
 
(8) biz yash iduq, emma bizde yaxshi meslihet, yaxshi idiye we nurghun qiziqishlar bar idi. Bil Gates, "Microsoft Corporation".
 
(9) bizning muweppeqiyitimizning heqiqiy asasi bizning eng desleptin bashlapla bashqilar bilen hemkarliship kelgenligimizdur. Bil Gates.
 
(10) karxanichilar tewekkülchilik qilghuchilar, puli bilen abruyini üstelge tashlap qoyup, melum bir idiye yaki igilikni qoghliship "dettikam" dégüchilerdur. Ular özliri bashlighan bir qaramliqning muweppeqiyiti yaki meghlubiyitige öz raziliqi bilen mes'ul bolup, uning hemme jehettiki jawabkarliqini öz üstige alidu. Victor Kiam, "Remington electric shavers".
 
(11) xizmet orunlirida mewjut bolghan "ishning höddisidin chiqish" rohiy keypiyati sizni shunchilik sewiyigila yetküzidu. Karxanichilarning "özining köngül tuyghusi boyiche ish qilish" rohiy keypiyati bolsa sizni özingiz arzu qilghan her qandaq pellige yetküzidu. Aldinqisi bilen sélishturghanda kéyinkisi köp xushallinarliq ish, siz undaq dep oylimamsiz? Bil Rancic.
 
(12) men özümning muweppeqiyet toghrisidiki chüshenchem kona idiyilerni buzidighan idiye ikenlikini hés qilip keldim: men üchün muweppeqiyet pul, orun yaki nam-abruy toghrisida emes. U manga xushalliq élip kélidighan, özümning éhtiyajini qanduridighan hemde mende dunyagha töhpe qoshqanliq tuyghusi peyda qilidighan bir xil yashash yolidin ibaret. Anita Roddick, "The Body Shop".
 
(13) méning sergüzeshtlirim manga bir qanche ishlarni ögetti. Birsi qeghez üstidiki nersilerning qanchilik yaxshi bolup anglinishidin qet'iynezer, uninggha qulaq salmay, özining köngül tuyghusigha qulaq sélish. Ikkinchisi, siz özingiz bilgen yolda ching tursingiz yaxshiraq netijige érishisiz. Üchinchisi bolsa, bezide siz üchün eng yaxshi meblegh salidighan ish zadila meblegh salmasliqtur. Donald Trump, amérikiliq milyard dollarliq chong bay.
 
(14) méning oghlum hazir bir "karxanichi". Mana bu siz xizmetsiz qalghanda kishiler sizge béridighan namdur. Ted Turner, téléwizor karxanichisi.
 
(15) men öz éhtiyajimni özüm qandurushqa we özüm üchün purset yaritishqa mejburi boldum. Lékin shundaq qilalidim. Pursetning kélishini kütüp saqlap olturmang. Orningizdin des turup, u pursetni özingiz yariting. Madam C. J. Walker, amérikida milyonér bolghan tunji qara tenlik ayal.
 
 
3. Ish ünümi yuqiriliqtin ulughluqqiche
 
"Ish ünümi yuqiri kishilerning 7 aditi" dégen kitabni yazghan Kowey ependi 2004-yili yene bir kitab yazghan bolup, bu kitabning ismi "8-adet: Ish ünümi yuqiriliqtin ulughluqqiche" iken. Men bu yerde ashu 8-adetni qisqichila tonushturup ötimen. Karxanichilarning köpinchisi öz ailisi, öz jem'iyiti we öz milliti üchün chongraq töhpe qoshushni arzu qilghuchilardur. Shunga men bu yerde tonushturidighan uqumlar ular üchün hemde bashqa barliq Uyghur yashliri üchünmu nahayiti paydiliq, dep oylaymen. Men Uyghur tor betlirining birside bezi tordashlarning "ulugh" dégen söz peqet allaghila ishlitilidighan söz bolup, insan'gha ishletse muwapiq bolmaydu, dep qaraydighanliqini körgen idim. Gherb elliride bu söz insan'ghimu keng dairide ishlitilidu. Mesilen, tordashlargha tonushluq bolghan, amérikidiki dunyagha dangliq bokschi muhemmed eli 10 nechche yashliq waqtida mundaq dégen idi: "men eng ulugh" (in'glizche "I am the greatest"). Méning hazir tonushturuwatqinim gherblikler otturigha qoyghan uqum bolghachqa, bu yerde u sözni esli ishlitilishi boyiche élishqa toghra kélidu. Shunga tordashlarning toghra chüshinishini soraymen.
 
Sekkizinchi adet mundaq bayan qilin'ghan: "öz awazini tépish, hemde bashqilarnimu özlirining awazlirini tépishqa ilhamlandurush".
 
Bu yerdiki "awaz" her bir ademning özige xas artuqchiliqlirini körsitidu. U insan rohiyitining awazi bolup, ümid bilen eqilge tolghan, rohiy jehettin tez eslige kélish iqtidarigha ige bolghan, hemde yoshurun küchining chéki bolmighan bir xil awazdur.
 
Her bir ademge xas bolghan bu awaz mundaq 4 nersidin terkib tapqan: talant, yüksek derijidiki qiziqish ("pason"), ang we éhtiyaj. Talant sizning tebiiy artuqchiliqingiz we qudritingizdur. Yüksek derijidiki qiziqish sizni tebiiy halda rohlanduridighan, küchlendüridighan, ilhamlanduridighan we heriketlendüridighan nersilerdur. Éhtiyaj öz éhtiyajingizni shundaqla tashqi dunyaning éhtiyajini öz ichige alidu. Ang déginimiz sizning ichki dunyayingizdiki bir turaqliq, töwen awaz bolup, u sizge nimining toghriliqini körsitip béridu, hemde sizni ashu toghra ishni qilishqa ündeydu. Eger siz öz talantingizdin paydilinip qilidighan, öz qiziqishingizni qozghaydighan, dunyaning küchlük éhtiyaji bilen wujudqa kelgen, öz éngingiz sizni ashu éhtiyajni qandurushqa ündigen bir ish bilen shughullansingiz, sizning awazingiz, sizning chaqirghingiz we sizning qelbingiz ashu ishning ichide bolidu.
 
Kowey ependining déyishiche, eger siz xatire qaldurulghan tarixning béshidin tartip hazirghiche yézilghan gherb we sherqning pelsepisi bilen dinini tetqiq qilsingiz, her bir mukemmel adem mundaq 4 ölchemlik bolidighanliqini bayqaysiz: maddiy we iqtisadiy ölchem, meniwi ölchem, ijtimaiy we héssiyati ölchem we rohiy ölchem. Kishiler insan hayatining ölchemlirini her xil atalghular bilen teswirlep kelgen bolsimu, ularning hemmisini yighinchaqlisa yuqiriqi 4 ölchem kélip chiqidu. Bu 4 ölchemning yene bir atilishi roh, köngül, beden we yürektin ibaret bolup, uning merkizi "roh" tin ibaret. Beziler bu 4 ölchemni "insanlarning 4 eqli" depmu ataydu. Insanlarning éhtiyajimu mushu 4 ölchem boyiche barliqqa kelgen. Yeni, insanlarning éhtiyaji töwendikilerdin ibaret: bir abide (miras, iz, töhpe) qaldurush (roh) éhtiyaji, öginish (köngül) éhtiyaji, yashash (beden) éhtiyaji, we köyünüsh (yürek) éhtiyaji.
 
Shirket qurushtiki eng halqiliq nersining birsi bashqilarning we jem'iyetning éhtiyajini toghra chüshinish we bayqash bolghanliqi üchün, yuqiriqi 4 xil éhtiyajni toghra chüshinish her bir karxanichilar üchün nahayiti zörürdur.
 
Qisqiche bayan qilghanda, bu 8-adet burun otturigha qoyulghan 7 adetning dawami bolmastin, u ish ünümi yuqiriliq derijisidin ulughluq derijisige kötürülüshni arzu qilidighan bir adem bésip ötmise bolmaydighan bir musapidin ibarettur. Uning mezmuni bolsa mundaq: siz beden, köngül, yürek we rohiy jehettiki 4 xil eqilni tereqqiy qildursingiz, öz etrapingizdiki éhtiyajlarni bayqashqa bashlaysiz. Shuning bilen kitabqa yézilghan nersiler we bashqilar sizge dégen nersilerge anche qulaq salmaydighan bolisiz. Uningdin kéyin siz özingizning ichki dunyasidiki sizni righbetlendüridighan bir awazni anglashqa bashlaysiz. Eng axirida siz kichik ishlarnimu ulughluq bilen, yuqiri ölchem bilen qilidighan bir xil jasaretni tapisiz.
 
 
4. Axirqi söz
 
Victor Hugo mundaq deydu: "Peyti yétip kelgen bir idiyidek küchlük nerse héch yerde yoq". Men aldinqi yazmilirimda Uyghurlar nöwette qilishqa tégishlik eng muhim ishtin uchni otturigha qoydum. U ishlarning peyti hazir bolup, uni ünümlük emelge ashurush usuli, pütün millet miqyasida seperwerlik qilish, teshwiq qilish we terbiye élip bérishtin ibaret idi. Lékin, Uyghurlarning hazir undaq qilish imkaniyiti yoq. Emma, Uyghurlar üchün mundaq bir yol bar: közligen chong-chong ishlarni emelge ashurushni özingiz qilalaydighan kichik ishlardin bashlash. Her bir shexsning qilalaydighan ishi nahayiti köp. Bu her bir ademning öz iradisige baghliq. Yuqirida éytilghinidek, irade déginimiz bir xil héssiyat emes, bu bir qarar. Qur'anning 13-süre réid 11-ayitide mundaq déyilgen: "Her qandaq bir qewm özining ehwalini özgertmigüche Alla ularning ehwalini özgertmeydu". Bu Uyghurche Qur'andiki sözning eynen élinishi bolup, In'glizche matériyallarda bu söz sel oxshimaydighan shekilde élin'ghan: "Bir jem'iyet öz teqdirini özgertishke urunup baqmighiche Alla u jem'iyetning teqdirini özgertmeydu". Biz özimizning Uyghur bolup yaritilghinimizgha Alladin razi bolupla qalmay, uning üchün Allahqa rehmet éytimiz. Mutleq köp sandikilirimiz öz ömrimizni bir pak Uyghur bolup ötküzüshni arzu qilimiz. Shundaq qilalighinimizdin pexirlinimiz. Shundaq qilalighinimizdin ghorurlinimiz. Undaqta biz bu yerde özimizdin mundaq bir soalni sorap béqishimiz kérek: "Bir ayrim millet bolup yashashtiki eng muhim meqset néme?" Méning bu soalgha jawaben dunyadiki peylasoplar néme dégenlikini bilgüm kélip, intérnétni azraq waqit chiqirip izdep baqtim. Lékin undaq soalgha jawab bolidighan birer mezmunni tapalmidim. Özümning bu soalgha béridighan jawabim mundaq: "Bir millet bolup yashashtiki eng muhim meqset, küchni yighip, özining menpeetini we milletning menpeetini qoghdash." bu jehette men yehudiylargha nahayiti qayil. Ular obdan oylinip yürüp, özlirini 2000 yil saqlap qaldi. Ular sotsiyalizmni ijat qildi. Kommunizmni ijat qildi. Kishilik hoquq we démokratiyini ijat qildi. Hemde ularni dunyagha tarqatti. Shu arqiliq bashqilarning özlirini basturushini bir xil xata heriketke aylandurup qoyup, özlirimu bashqilar bilen oxshash hoquqtin behrimen bolidighan bir sharaitni yaratti. Shundaq qilip yorup, özining bir nahayiti kichik milletlikige qarimay, hazir dunyadiki eng küchlük bir döletke aylandi. Melum menidin élip éytqanda, ular hazir dunyani sorawatidu. Biz bir qanche esirning mabeynide obdan oyliyalmiduq. Yuqiriqi meqsetni obdan ishqa ashuralmiduq. Yüz yilning mabeynidimu dégendek yaxshi qilalmiduq. Hazir qandaqraq qiliwatimiz? Men her qétim Uyghur tilining hazirqi teqdirini oylighinimda, özümdin "Eger bizning ornimizda yehudiylar bolup qalghan bolsa, ular qandaq qilghan bolatti?" dep soraymen. Nispiylik nuqtineziridin élip éytqanda, 60-yillarda Uyghurlargha nurghun hoquq bérilgen idi. Chong hoquqlarmu köplep bérilgen idi. Lékin, bir qisim ata-anilar öz xizmitide til jehettin azraq qiynalghanliqi üchün, yaki xenzuche mekteplerning sewiyisi yuqiri, dep qarighanliqi üchün, balilirini xenzuche mektepke bérishke bashlidi. Uyghur tilining tehditige uchrishi mana shu chaghda bashlan'ghan idi. Uni Uyghurlar özi bashlighan idi. Eger bizning ornimizda yehudiylar bolghan bolsa, ular balilirini xenzuche mektepke bermey, özlirige bérilgen hoquq we öz diyaridiki maddiy bayliqtin toluq paydilinip, hökümetke yéngi qarar - belgilimiler maqullitip, Uyghur mekteplirining süpitini yuqiri kötürgen bolatti. Uyghur mektepliride xenzu tilini 1-chet el tili süpitide oqutushini kücheytip, toluqsizni püttürüp bolghuche balilirining xenzu tili sewiyisini xizmet éhtiyajidin chiqalaydighan bir yerge aparghan bolatti (dunyadiki nurghun döletler we milletler balilargha in'gliz tilini chet el tili süpitide oqutup, toluqsizni püttürüp bolghuche ashu tilda ularning sawatini chiqirip bolidu. Uni Uyghurlarmu qilalaytti.). Shu arqiliq Uyghur tilidiki oqutushni eynen saqlap qalghan, hemde tedrijiy tereqqiy qildurghan bolatti. Balilarmu bir pütün Uyghur bolup chong bolghan bolatti. Ana tiligha puxta chong bolup, bashqa nurghun ishlarda özidiki talant, iqtidar, tepekkur we yoshurun küchlerni toluq jari qilduralighan bolatti. Biz undaq qilmiduq. Uning ornigha pütünley tetürisiche ish qilduq. Yiraqni oylimiduq hem körelmiduq. Milletning menpeetini emes, özimizning menpeetinila oyliduq. Bizde türküm éngi kem boldi. Bizde milliy roh töwen boldi. Tedrijiy halda ishlitelmigen hoquqlirimizni patturup qoyduq. Eger biz buningdin kéyinmu yaxshi qilalmisaq, özimizdin pexirlen'ginimiz, özimizdin ghorurlan'ghinimizning anche ehmiyiti qalmaydu. Bir milletke eza bolushning nurghun alahide hoquqliri bar. Shundaqla nurghun mejburiyet we mes'uliyetlirimu bar. Öz mejburiyitini ada qilmighanlar "milletperwer" dégen sherepke sazawer bolalmaydu. Öz menpeeti üchün milletning menpeetini qurban qilish bolsa, "milliy munapiqliq" ning éniqlimisidur. Biz emdi oylinishimiz kérek. Milletning buningdin kéyinki teqdiri, buningdin kéyinki iqbali toghrisida oylinishimiz kérek. "kompas" ni köprek oylishimiz kérek. Men ishinimenki, ish qilghanda yaponluqlardek qilish, ish oylighanda yehudiylardek oylashni özimizge adet qilalisaq, biz Uyghurlar öz teqdirimizde choqum chong özgirish hasil qilalaymiz.
 
Méning "shirket qurushqa qandaq iqtidar kérek? " dégen yazmam bilik tor bétige chiqqandin kéyin, " Uginix" isimlik bir qérindishimiz "men shirket qurup baqqan" dégen temidiki bir yazmisini bilikke chiqardi. Uning tor bet adrési:
http://bbs.bilik.cn/viewthread.php?tid=17799
Bu yazmida Uyghur diyarida shirket qurush üchün basidighan qedem-basquchlar nahayiti tepsiliy bayan qiliniptu. Men uni oqup, "öginish" ependidin nahayiti minnetdar boldum. "közligen chong-chong ishni emelge ashurushni, özi qilalaydighan kichik ishlardin bashlash kérek" dégen mana shu. Hazir Uyghurlar ichide mushundaq bir yolni tallighanlar nahayiti köp. Bu yerde men ularning hemmisini birdin-bir tizip chiqalmaymen. Lékin, milletning teqdiride körünerlik özgirish hasil qilish bu qoshunning kündin-kün'ge zoriyip méngishini telep qilidu. Men her bir Uyghur qérindishimizgha, "millitim manga néme qilip berdi?" dep sorashtin awwal, "men millitimge néme qilip berdim?" dep sorashni tewsiye qilimen. Hemde özi qilalaydighan ishlarni tépip chiqip, shu arqiliq yuqiriqi qoshunning bir ezasi bolushini ümid qilimen.
 
Men 2008-yili 1-ayning 10-küni bizning idaride orunlashturulghan bir ilmiy doklatqa qatnashtim. Bu doklatning témisi: "The power of our choices and our words" bolup, Uyghurche menisi "biz tallighan yol we biz tallighan sözning küch-qudriti" dégen'ge toghra kélidu. Bu doklatni bergen kishi bir dunyagha dangliq ayal zatning hékmetlik sözini neqil qilghan idi, men u sözlerni intérnéttin tépip, Uyghurchigha terjime qilip baqtim. Men bu yazmamni ashu xanimning hékmetlik sözliri bilen axirlashturimen (men buni burun bir qérindishimizning yazmisigha bildürgen inkas sheklide bilikke chiqarghan idim. Uni öz yazmilirimning ichide saqlap qoyush meqsitide bu yerge kirgüzüp qoydum). Bu ayal zatning ismi "tersa" bolup, dunya xelqi uni hörmetlep "tersa ana" dep ataydu. U xanim 1910-yili tughulghan bolup, 1997-yili wapat bolghan. 1979-yili nobél tinchliq mukapatigha érishken.
 
 
Tersa xanimning hékmetlik sözliri: Shundaqtimu qiliwer
 
Eskertish: Men öz yazmilirimgha kirgüzgen tor bet adrésliri méning yazmamni Uyghur latin yéziqi(ULY) din Uyghur ereb yéziqi (UEL) gha özgertish jeryanida özgirip kétip, ishlimes bolup qalidiken. Shundaq ehwalgha yoluqqanda, siz meripet tor béti http://www.meripet.com ning eng astidiki "Erkin Sidiq Yazmiliri" dégen sehipige kirip, méning yazmilirimning ULY nusxisini achsingiz, uningdiki tor bet ulanmilirining hemmisi toghra ishleydu. U yerde méning hemme yazmilirimning UEL nusxilirighimu ulanma qoyuqluq bolup, bashqa yazmilirimnimu shu yerdin tapalaysiz.

Dangliq erbablarning igilik toghrisida dégenliri:
http://entrepreneurs.about.com/od/famousentrepreneurs/a/quotations.htm
 
Muhemmed Elining söz-üzündiliri:
http://www.brainyquote.com/quotes/authors/m/muhammad_ali.html
 
Teresa xanim:
http://www.prayerfoundation.org/mother_teresa_do_it_anyway.htm 

Bu maqalini héch kimdin ruxset sorimay menbesini eskertken halda bashqa torbetlerde élan qilsingiz boluwéridu.
 
Tehrirligüchi: Yawuz (Orxun Uyghur tarixi tor béti http://www.orkhun.com din)
 
Bu yazma eslide "http://www.bilik.cn" tor bétige chiqirilghan. 
Esli ulinishi: http://www.bilik.cn/bbs/forumdisplay.php?fid=18

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbeti  

Wheelchair
Wheelchair