© Copyright 2004 Uyghur Meripet Torbeti
Erkin
Sidiqning «Yerlik Millet Maarip we Ana Til» Toghrisidiki
Yazmilirigha Qarita
Wetendiki Tor Betlirige Yézilghan
Inkaslar
Atalmish
qosh tilliq maarip,
qosh tilliq oqutushning uyghur ballirigha ekelgen ziyinini, yeni
tepekkur
tosalghusi, pisxik tosalghu, fiziologiyilik tosalghu... Qatarliqlarni
mana men
emeliy körüp hés qilghanmen. Pütünley
xenzuche chiqirilghan bashlan'ghuch
mektepning matématika imtihan soaligha bicharilerche
telmürüp olturup, pütün
imtihan waqtini toshquziwetken sebiylerning ümidsizlik, bizarliq
alametliri
chiqip turghan közlirige qarashqa chidiyalmay, qattiq azablan'ghan
idim. Hazir
uyghur diyaridiki hemme mekteplerde dégüdek qosh til
sinipliri bolup, bolupmu
bashlan'ghuch mekteptiki qosh til siniplirida oqughuchilarning ana
tilidin
tüzük sawati chiqmasliq, bir qisim jaylarda hetta uyghur
edebiyatinimu xenzu
tilida sözleshni telep qilishtek uchigha chiqqan bimenilikler;
oqughuchilarning
yilliq we mewsumluq netijiside ilgiriki bir sinipta bir qanche
oqughuchi
layaqetsiz bolidighan haletning del eksiche bir sinipta aran bir qanche
oqughuchilar layaqetlik bolalaydighan haletler; bolupmu
oqughuchilarning tebiiy
penlerni ana tilida öginish hoquqi we pursitidin mehrum bolushi we
buning
netijiside kélip chiqqan tepekkur kemtüklüki (yeni
tebiiy penlerge dair ana
tildiki tepekkurning yoq déyerlik bolushi); oqughuchilardiki
pisxik we jismaniy
saghlamliq mesililiri, yeni mekteptin bizar bolush, mekteptin
qéchish,
ishtihasizliq, rohsizliq, jughi kichik, bedini ajiz bolush... Qatarliq
bir
-----------------------
Esli burun yaxshi idi.bashlan'ghuch 3- yilliqqa chiqqanda
ügütiletti.hazir bir qisim rehberler milunlighan sebi
balilarning eqliy
tereqqiyatini özining osüshtiki peshtiqi qiliwaldi.erkin
sidiq ependi digendek
aldi bilen tetqiq qilip béqish kirek idi.peqet ikki üch yil
tekshürüsh élip
bérip ,xenzu sinipta oquydighan uyghur balilarning xenzuchini
chunguldap
sozliginige qarapla yolgha qoyiwetti. Bizge qanchilik ziyini
bolidighanlighini
peqet 20yildin kéyin xenzuche sozliyeleydighan nurghunlighighan
qara ishlemchiler
meydan'gha kelgende andin bilip yitimiz.
-----------------------
bizning mektepte emeldin qalduruldi,, biz zamanlarde
hedep teshwiq
qilghan iduq uqutquchilarnimu uqutup kélip dégendek , shu
uqutquchilar hazir
maariptin chiqip kétip bashqa sahelerde xizmet qiliwatidu,
lékin bashlan'ghuch
mekteplerde asasen ata- anilar balilirini xenzu mektepkila
bériwatidu, qosh
tilliq uqutushi bashlan'ghuchta bolmisa umumliship mangghan, emma ata-
anilar
ilgirlesh bolmaydiken yaki uni yaki buni bilip mangmaydiken , uningdin
xenzuchighila bersek bolghudek dep, balilirini qaytidin
chiqirwélip xenzu
séniplargha bériwatidu,, nahiyimizning milli uqutushi
yene bir nechche yildin
kiyin qandaqraq bularkin emdi?
-----------------------
intayin isil tima!!!erkin sidiq akimizning qoligha dert
kelmisun~~sizgimu rehmet yawuz ependim. dimisimu ana tilimizni saqlap
qélishta
herbir ata -ana bolghuchining bash tartip bolmaydighan mejburiiti
bar.balini
tughup qoyghanla hisap emes,muhimi uninggha eng toghra bolghan yashash
usulini
ögütüsh~~~qarighularche balingizni xata yolgha
mangdursingiz siz gunahkar
bolisiz!~~~her bir ata-ana bolghuchining kallisini silkiwétip
olturup balisi
üstide yaxshiraq tallash ép bérishini ümüd
qilimen.
-----------------------
tilning milletning yuqilishi dunyada rial mesile
dölitimizdiki millet we
tilning yuqilishi iniq ipadilen'gen millet manju xirsiqa uchirawatqan
millet
biz ,hmimiz bülimiz anining bala terbiyleshte asasliq urunda
turidighinini
likin animu balining kelgüsi we uning jemiyettiki ornining yuquri
bulishini
oylaydu ,bulupmu hazirqi weziyette qandaq qilghanda shundaq yaxshi
turmushqa
yuqiri urun'gha ige bolghili bulidu belkim hemimiz bilimni yaxshi
igenligende
diyishinglar momkin ,bilimni qandaq qilghanda qaysi tilini ishlitip
özining
mewjutliqni ispatlighili we jemiyette melum urunni igelligini bulidu
,közümizni
yumup turup diyeleymiz hem digüzidu xenzu tilini bülgende
andin ata -anining
kütken ümüdi emelge ashidu shuning üchün ata
aniimu ikkilenmey shu tilda yaxshi
uqushni tewsiye qilidu,'aile terbiyisi arqiliq tilimizni saqlaymiz
disek bu
momkin bolmaydighan bir ish,peqet aile terbiyisi arqiliq yaxshilighili
bulidighan bolsa biz bundaq kün'ge qalmaytuq disem gep jiq
xataliship qalmay
-----------------------
-----------------------
mushu eserning mezmundin qarsaqmu rayonimizda hazir
yolgha quyliwatqan
qosh tilliq maaripning eng asasliq meqsidining qosh tilliq, paydiliq
maaripmu
yaki xosh tilliqmu pikiri ochuq kishler his qip yetti..... Milli ozluk
tereqqiyatigha heqqi kongul bolidighanlar kop salmaqini iglgen bolsa
idi,'shlar....
kopligen qirndashlar ozlirning tormush helekchilikidla
,yaxshilar tixmu
yaxshi bulshningla koyida,tilimizni qandaq qoghdash 'ozlikimizni
qoghdash
digenler oylash bir oshuqche shtek halettke keldi,biraq bizmu shunla
oylashqla
kondurolgendek qilimiz,
belkim bu bizning ozimizning medeniyet-en'ensini,tarixni
cholta yaki
bashqiche bilshitin kilip chiqqan milli ozluk we ghorur ingi suslashqan
manqurotluqning alamiti yaki netijsi bolsa kirek..... aghirn'ghan
bilenla
bulmaydu elwette,choqum tillmizni,'ozlikimizni qoghdashni ozimizdin
bashlash
zoror
kunglum shundaq bir qsma buliwtidu. alla millitimizni
,'ozlikimizni
,tilimizni ozung saqlighaysen. erkin sidiq akining biz uchun mushundaq
ehimiyetlik timlarni yollap turghinigha kop teshekkur
pikiringlini kuchlung qollaymen
aile terbiyisi elwette ademni qandaq adem qilshta roli
chong
bulidu.....biraq yuqarqi arzu ning pikirning tillni qoghdash we tereqqi
qildurush bilen biwste mahitetlik baghlinshni chong emes......eger shu
aile
terbiyesge milli ozluk ghorurni ,'oz millitining heqqi tarix medenyet
terbiysini birkturulse unumi tixmu yaxshi bulidu ....dep qoshulghan
bulsa
baghlinshini kurush momkin idi...biraq mundaq aile terbyediki ailer
qanchilik
..............qsqsi milli ang bulmighan milletke qalghini qoruq suz bup
qalidu
. hili hemmu oz tilimizning shlitish dairsi we qimmiti burunqidin kup
towenlep
ketti....
eslide bu deslipdila keng dairde inkar qiln'ghan bulsa
unumi bulatti,
emdi bu maaripni bashlap emlileshturup buldi...........kiynkiler
qandaqmu bup
kiter......balilargha apa dep til chiqmay mama dep til chiqirdighan
haletke kep
qalarmizmu.................ularning omudighu shu........
kshi qaysi yolgha bashlisa shuninggha mangidighan haletke
bashchilap
chukkendek qilimiz
-----------------------
bu heqiqeten yaxshi tima ken!!!!!! Bu timini
tügetkiche qelbim bir
qanche qétim lerzge keldi,,, men jiyangsu ölkisining wushi
shehiride
shleymen,,,mining xojayinim bolsa turkiyelik,,,chin (jonggu) gha
kelgili 6-7
yil boptu,,'kki balisi bar.. Kkinji balsi chinde tughulghan
,3yérim yashqa
kirdi,,,balisini bir xenzu ayal baqidu,, balisi hazirgha qeder ya
turkchini ya
xenzuchini rawan sözliyelmeydu..bir éghiz turkche bir
éghiz xenzuche,,ye
chüshen'gili bolmighan dep xojayinmu nahayiti xapa. Biz
uyghurlarning kelgusi
nahayiti xeterlik .
-----------------------
men mana ichkirde oquwatqinimgha töt yil bolay
didi.....qosh tilning
ziyinini uyghur edebiyatini qizghin söyidighan mendek bir
qérindishinglarmu hés
qildi....tuluq ottorda uyghurtilida oqup turupmu hazir bezi gep
sözlirimni
uyghurchida tapalmay qiynilip xenzuchila dewitimen,,, ....men
chéghimda til
bayliqimni xurutup qoydum....eger ashu balilar uyghurchini
tüzük bilmey ,kiyin
gachidek sözlep yürse buning amalini kim qilidu???
töwendikisi men uchrighan
bir qisim ehwallar:
tuluq otturdiki sinip mes'ulum kichik oghlini mejburiy
xenzu mektepke
berdi,balisi mektepte oqutquchining sözini chüshenmey ,bir
sungluq
resiminglarni chaplap kélinglar dise,malim resim sizip
kélinglar didi dep
kelgen...oqutquchum etisi esli tapshuruqni balisining xata
chüshinip
keleenlikini bilip balisini eyiplep kétiptiken,,,'oghli nime
deptu denglar
:" eger sen méni xenzu qilip tughup qoyghan bolsang ,hemmini
bilettim"dep yighlap kétiptiken,'oqutquchum balisigha ichi
aghrip shu
künila uyghurche mektepke yötkiwetti....
tetilde hoylida kitap körüp oltursam
mehellimizdiki emdi birinji yilliqni
püttürgen omaq ukilirimdin bir nechchisi churqiriship kirip
keldi,'aridin
birsi:"acha,siz xenzu mektepte oquysiz? Apam dadam xenzuche
bilmeydiken,,,hemmimiz tetil tapshuruqimizni
ishliyelmiduq,chüshendürüp
qoysingiz "deydu...men ularni erkilitip "hemminglar xenzuche sinipta
oqumsiler ?"disem hemmimsi "yaq!uyghurchide
oquymiz"didi...heyran bolup tapshuruqini échip qarisim xenzu
mektepbashlan'ghuch1-yilliq oqughuchilliri üchün
tüzülgen matimatika tetil
tapshurqi iken...."woy,nimishqa uyghurchini bermidi ? Bu xenzuchini
bilmemsiler ?"disem ,"shu,muellim tarqitip bergen ,tetil toshqanda
yighatti,,
dawamini ete yazaychu?kompiyutirning toki tügep qaldi
-----------------------
bizge aile terbiysiini birwatqan ata-animizning bilim
qurulmisi
qanchilik ?bizning özmizni tonushimizgha qanchilik bilim birip
kilwatidu?bizning millet ichide qanchilik adem sawatliq ,qanchilik adem
özimizning mediniyitini bizlerge chüshendurup bireleydu?
Azraq uqumushluq aide
chong bolghandin ballardin bashqa ballar ailide aile terbiysi qanchilik
bolmaqchi ,belkim siz jenuplargha barghansiz uyerdiki bizning aq
köngül
millitimiz puxraliri qanchiliq bilim qurulmida , shu ata anilar
ballargha
qanchilik aile terbiyisii birwatidu?mekteplerchu?
-----------------------
-----------------------
eng adil, adaletlik bolghan hemmining hörmitige
érishken maaripmu
ularning dépigha usul oynawatatti. Mushundaq tursa yene xelqtin
aghrinimizma?
Ulargha heqni bildürmek tolimu tes. Til késilidu... Dil
kisilidu... Gézi kelse
bashmu hem... dunyada birige süpetlik nerse, birige az nerse
qimmetlik bolidu.
Bir yérim milyardliq chong dölette xizmet tapalmaywatqan
xenzularmu samandek
tursa siz u tilni ögen'gen'ge xizmet tépilip qalarma. Uning
üstige eng aldi
bilen ichkiri ölkiler tereqqiy qilip bolghandin kéyin andin
bizni yiteklep
méngip tereqqiy qilduridighan tursa ular wedisini orunlimay
sizge nöwet
kélerma?
-----------------------
tuluq ottura mezgilimde,ders tekrarlash üchün
mektep hoylisida
yürsem,korla sheherlik 8-bashlan'ghuch mektepte oquwatqan kichik
dostlirim mu u
yerde atlan'ghuch sekrep oynawitiptu,diqqitim ixtiyarsiz ularning
paranglirigha
chüshti:
" tiz bolunglar,nadire,ni biyé tey go fén
a...."bu nime
gep???diqqet qilsam ularning on gépining sekkizi xenzuche
idi........
ürümchide xizmet qiliwatqan newre acham chong
oghlini élip yurtqa
keldi,,,bala töt yashqa kirip qalsimu tüzük gep qilishni
bilmeytti...baligha qaraydighan
adem bolmighachqashu yerdiki baghchighaberdi. Bala apa diyelmey "ma ma
"diyishni ,'uka diyelmey" di di
"diyishni,"xosh"diyelmey "zeyjiyen"diyishni
öginiwaldi.... achamgha balangning tili xenzuche chiqiptu he disem
,hedem
:" biz uninggha balilar tili ögetmigen shu "deydu....
he?????'eslide ukamgha kichik waqtidin bashlapla gep
sözlerni
chonglardek diyishni telep qilip keptiken...towa hemimmiz
"dedde","hümme","nenne"dep
"dada","su","nan"digenni ipadilep chong bolmiduqmu
ukamning bezide hoylidiki oynighili kirgen
yézidiki balilargha gépini
uqturalmay yerni tépip yighlap kétishlirige qarap ichim
shundaq achchiq bolup
qaldi.... Bolmisighu acham er-ayal her'ikkilisi oqutquchi,'achchiqim
kélip
taghamgha:" hélimu oqutquchi bolup qaptiken,bolmissa balisini
qandaq
terbiyleydikine,,,he boptu .hedem ussulni yaxshi oynisun,'akam topni
bekrek
tepsun,,,shundaqlarning balliri mushundaq yaramliq bolidu....qarimamsiz
,'ukamdin kichik balilar changildap sözleydu uyghur tilda,,,ya
xenzuche
bilmise,ya uyghurche....kiyin newringiz bilen terjiman teklip qilip
gepleshmisingiz bolmaydiken..."........aile terbiysi yaxshi bolsila
,qoshtilliq oqutush tüzümi uyghur tiligha nisbeten tehtit
emes disek bekla
xatalishimiz!!!2007-yili tunji qarar ichkiridiki shinjang tuluq ottura
sénipigha
ötken oqughuchilar aliy mektepni püttürdi....emse siz
shulardin bir nechchisi
bilen ehwallishing....uyghur tili toghrisida pikirlishing.....shundila
9yil
uyghur tilida terbiye alghan dep ishen'gen bu
qérindashliringizning ehwalini
heqiqiy chüshinisiz!!!
"békinme","piél" digen nime acha?...adash "
-----------------------
adash."乐
观"ni uyghurchide nime deytuq?...mana bu ichkirdiki
aliy mektepte oquwatqan uyghur oqughuchilarning pajiesi.....singlimni
ichkiri
tuluqqa ötkinide ejep ewetmeyli dimeptikenmen dep shundaq
pushayman qilimen qérindashlirim.!!!shinjangda
birinji bolup oquwatqan balilar ichkirde xenzular bilen birge oqusa
xenzutili
jehette ajizliri qanchilik chüshkünliship ketti buni oylap
baqtinglarmu?'eger
ashu serkiler shinjangda oqughan bolsidi millitimiz üchün
qanchilik köp ixtisas
égilirining meydan'gha kélishige sewep bolatti he ....
biz nime üchü n aliy maarip terbiysini uyghur
tilida alalmaymiz???bu
sualgha jawap tapalmay yürsek nedin chiqti mawu qoshtilliq
maarip???millet
mewjudliqigha tehtit boluwatqan bu maarip tüzümining
mahiytini tehlil qilayli
poyizdiki bir akimizning bu tughurluq digen gépi
méni tolimu
oylanduridu:
" qizimni mendek bolup qalmisun dep uyghurchige
berdim,menmu
nechche yil ichkirde oqughan,bezide deydighan gépimni tapalmay
shundaq qiynilip
kétimen,ya yézishta yaxshi emes,ya
sözleshte,,,,buninggha bek diqqet qilsaq
bolghudek...uning diyishiche bir dostining oghli girmaniyige oqushqa
chiqiptu,dostining oghli kichikidin xenzu che mektepte
oqughaniken,girmaniyege
barghandin kiyin bir jedwel tolduruptu,jedwelde" ana tili" deydighan
yerge bu bala héch ikkilenmey "uyghur tili "dep
yéziptu,,,,tizimgha
alghuchi uyghur tili digenni körüp bu jedwelni uyghur tilida
qayta bir qétim
toldurup chiqishni telep qiliptu,bu bala herqanche
chüshendürüpmu bu ishni hel
qilalmaptu,chünki u uyghur yiziqini bilmeydiken....u yerdiki
xadim" siz
weten'ge qaytip uyghur tilida mukemmel sewiyige ége bolup
kéling,meyli qachan kéling,biz
sizni shu chaghqiche saqlaymiz~~~qarshi alimiz"deptu,shuning bilen bu
bala
girmaniyedin yénip kélip ikki yil uyghur tili öginip
andin oqushini
dawamlashturuptu.."
bu yerdiki mesle girmaniyelikler uyghur tilini bek yaxshi
köridu emes
elwette,nime emse??'ularning qarishiche öz ana tilida sawadi
yoq,'öz ana tilini
sözliyelmeydighanlarning kesipte yéngiliq yaritish iqtidari
hem chongqur
tepekkur iqtidari bolmaydiken......
hey.....shunga mushundaq uyghur tilini yaratmay mushu
kün'ge qaptimiz
emesmu? Xenzutili bilgenlerning hemmisi xizmetke orunliship
kétidighan ish bolsa
,'awu kochida harwa sörep kétiwatqan ,kocha tazlawatqan
xenzular xizmetke
orunliship ketse bolmamdu?? Xizmet digen qorsaqtiki umach meslisi
biz daim yataqta uyghur balilar paranglashsaq uyghurche
xenzuchini
arlashturup sözlishettuq,,bir küni yataqdishim:" siler uyghur
turup
nimishqa paranglashqanda xenzuche qétiwalisiler?men bezi
geplerni chüshendim"
diwidi men" undaq disek nime boptu?buning sewebi yoq "disem,,'u
külüp:"
he emse ,bildim,silerning uyghur tilida bu xenzuche geplerning menisini
ipadileydighan söz yoq,shunga bizning tilimizda sözlepsende
..silerde sözlük
bek azmu nime".....
emdi buninggha nime deymen???burun ejep diqqet
qilmaptikenmen
dise,towa,mehmud qeshqeri "türk tili hüneris"dep qoymighan
bolsa ,'öz
ana tilimni nelerde yétim qilar bolghiytim he??? biz birnechche
qizlar öz ara
meslihetliship mekteptiki 40nechche uyghur qizini yighip mushu meslini
muhakime
qilduq...hemde hemmini özimizdin bashlayli ,biz kelgüside
uyghur millitining
anisi bolimiz,buningdin kiyin paranglashqanda sap uyghur tilida
sözleshke
tirishayli diyishtuq,,,bu ishimiz heqiqeten ünümlük
boldi...körüshkende
"essalammu eleykum"diyishtin tartip "xosh emse.allagha
amanet"diyishkiche hemme gepni uyghurchide diyishidighan
bolduq....uyghurchisini tapalmisaq bir-birimizdin soriduq....
biz bu paaliyetni barliq uyghur
qérindashlirimizgha kéngeytsek dep
oylawatimen~~~qéni,munberdiki situdinitlardin bizni
qollaydighanlar barmu?
hemme ishni ongushluq bashlisaq qilghili bolidu!men sen
küchigen'ge nime
hel bolatti dimeng,qarang deslepte biz 5~6qiz bu ishni bashliduq,'andin
40nechchige kéngeydi,mushundaq qilishning texirsizlikini siz
yene bir
dostingizgha yetküzüng....Ümidsizlenmeng
biz mana mushundaq sap uyghurchide terbiye alghan
turuqluq tilimizdin
ayrilip qalghili tas qalduq!!!emdi bu sebiy emdi téxi tepekkuri
yétiliwatqan
kichik balilargha qoshtilliq tüzümde ders berse,milliting
nime ?dise
"urghuy"deydighanlar téximu köp chiqmamdu?'ikkinji manju
bolup
qalimizmikin dep shundaq ensireymen,,,tarixta meripette güllinip
,mungghul
tilining barliqqa kélishige türtke bolghan ana tilimning
hala bügünki kün'ge
kelgende bir bulungda boyun qisip qélishigha ,"uyghur tili
qandaq
tildu?qandaq sözleydighandu?"dep hangwiqip turidighan
uyghurlarning
meydan'gha kélishige hergiz chidap turalmaymiz elwette!!!
arzu,'aile terbiysini yaxshi élip barayli
depsiz,shu aile terbiysini élip
baridighan anilar.atilarning sewiyisi nedin -negiche? Buni oylidingizmu
? Chet
yézilardiki mumay bowaylarmu bilip ketti
"denshi","laza","chingsey","jusey",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,digenlerning
menisini
bular mushu sewiyisi bilen qandaq bala
terbiyleydu?shundaq bala
terbiyliyeleydighan ata-anilar ni awwal barmaqni chiqirip sanap
baqamduq
qandaq?shundaq bir ewlat ata-anilar meydan'gha kelgüche qanchilik
uyghur qoshtilliq
maaripning qurbani bolup kéter??
shundaq ,til öginish kérek!!xeq in'giliz tili
ögense,biz xenzutili öginishimiz
kérek!!!
dunyadiki eng köp adem ishlitidighan tilni
bilginimizdin pexirlinishimiz
kérek!!!biraq shumu ésimizde bolushi kérek,'ene
shu pexirlen'gen waqtimizda ana
tilimiz uyghurtilini untup qalmighanliqimizdinmu yene bir qétim
pexirlinishini
unutmayli!!!!!
-----------------------
esli buni obdan bir maqale qilip teyyarlay dégen
biraq waqit we matéryalning
qisliqidin yézip bolalmidim, hem uning qisqiche mezmunini
texirsiz halda bu
yerge yollidim. minkawxenler bizning köngül
bölüshimizge muhtaj . 1990-yili
tunji türkümdiki shinjang toluq ottura siniplirigha oqughuchi
qobul qilish
bashlandi. Bu chaghda nurghunlirimiz bu adil, toghra bolghan qarardin
xushallanduq. Köpchilik ularni istiqballiq bolidu, isil xizmet
orunlirigha érishidu
dep chongqur ishendi hem ulardin xushallandi. Ular hem öz
zamanliridiki
sinipdashlirining, hetta mektepdashlirining eng aldidiki üchte
yaxshi
oqughuchilar idi . Shunga ularda ümüd chong idi . Shuningdin
bashlap bu xil
yaxshi siyaset izchil dawamlashti we kölem jehettin
kéngiyip bardi. Deslep
shinjang toluq ottira mekteplerge qobul qilin'ghan bolsa kéyin
shinjang
toluqsiz ottura mekteplirige qobul qilinishqa bashlidi. .. Axirida
bolsa ular
san jehettin xélila köpiyip uyghur tilida oqughanlar bilen
xenzu tilida
oqughanlar ikki qutupqa ayrilalighudek haletke keldi.
ular öz yurtliridin issiq öyliri qedirdan
ata-aniliridin ayrilip bilim élish
üchün 3000 kélométir yolni bésip
ichkiridiki sheherlerge yol aldi. Mektepte özlirige
tushluq oqughanmu boldi. Herqétim yilda bir qétim
qererlik yüz béridighan poyiz
istansisidiki yigha zarni körsemla ichimni achchiq bir nerse
qapliwalidu.
Toluqning, toluqsizning téxi ata-ana méhrige qanmighan
eshu sebiy balilarning
bir yilning eng axiridiki ailisidikiler bilen didarlashqandiki haliti
kishige
ailisige qayturulghan urush esirlirini eslitetti...
ular aldi bilen ata anisining eng eqilliq perzenti we
yürek-parisi,
andin milletning ümüdi, eng awan'gart kishiliri emesmidi.
Netijide néme boldi.
Ata-aniliri ‹istiqballiq bolidu› dep sheksiz ishen'gen nurghun
éqtisasliq
balilirimiz yaki uyghur medeniyet chembirikige, yaki xenzu medeniyet
chembirikige kirelmeydighan xenzularmu toluq arigha almaydighan, hem
uyghurlarmu toluq arigha almaydighan alahide bir topqa ayrilip qaldi.
Setrek éytqanda
millet ichidiki milletke aylandi. Eng nadir, eng ésil
kishilirimiz medeniyet
chembirikimizdin chiqip ketti. Ah bunéme dégen
échinishliq hal he.
ular öz tilida tepekküri buzulmighan halette
oquwergen bolsa milletke
neqeder nadir kishiler bolup yitiship chiqar bolghiydi..........
epsus biz buni tolimu kéchikip hés qilduq,
tolimu tolimu yene bir tolimu
kéchikip hés qilduq. Balilarni qosh tilliq qilimen,
xenzuche mektepke bérimen dégchilermu
haman pushayman qilidu. Esli u ghemni yiyishning burundinla hajiti yoq
idi.
Eksiche xenzu tili ögen'gendin köre uyghur tili ögen'gen
bolsa bekrek
istiqballiq bolar idi. Esli til öginishning mahiyiti" ikkinchi bir
tilni öz
ana tili üchün xizmet qildurush" bolsa toghra bolidu. Undaq
bolmaydiken
hemmisi bir döwe exlet .
men minkawxenlerni közge ilmighan nurghun
minkawminlarni körgen hem
uchiratqanmen. Késip éytalaymenki minkawxenler bilen
minkawminlarning arisida ötkili
bolmaydighan bir hang bar. Buni ichikiride oquydighan oqughuchilar
hemmidin bek
hés qilidu. Uyghurchida oqughan balilar ular bilen arlashmaydu,
qesten emes
tebiiyla shundaq bolup qalidu. Hetta bu ish shu derijige
kötürülgenki bu hang
bezilerning toy ishighimu tesir körsitidu.
biz keng qorsaqliq, aqilanilik bilen oylisaq bu xil
hangning
shekillinishini tosushta biz minkawminlarning (chüshinishlik
bolsun dep
xenzuchisini éliwerdim)
yüksek we bash tartip bolalmaydighan mejburiyitimiz
bar. Hem ularning öz
méhrimiz bilen topimizgha qayturup kélish wezipimiz bar.
Ulargha öz
medeniyitimizni tonushturush, özimiz heqqide etrapliq
chüshenchige ige qilish,
ularning kallisidiki yaman süpetlik ösmini
éliwétish mejburiyitimiz bar. Qéni
ziyaliylar minkawminlar biz qolni qolgha qoshup köresh qilayli.
Qanchilik
berdashliq béreleymizkin hem qanchilik ishlarni qilip qanchilik
netije
qazinalaymizkin. Tirishqan tagh ashar. Hemmimiz ishni hazirdin, hemme
ishni özimizdin
bashlayli.
-----------------------
azat.ependi : sizni 100% qollaymen......men tuluq
otturgha imtihan
bergende 2000din artuq oqughuchi ichkiridiki shinjang tuluq ottura
sinipida
oqushqa muyesser bolalidi....bu san barghansiri éship
bérip 2006-yiligha
kelgende 5500neper netijisi eng yaxshi chiqqan oqughuchilar ichkirge
qarap yol
aldi~~~ulargha shundaq hewes qilduqki,bizmu qachan shulardek
ichkirlerde
oqarmiz dep ketkeniduq.....tuluq otturni shinjangda oqup chkirdiki aliy
mektepke
öttuq....aliy mektepke kilip shuni hés qildimki ana tilgha
yat bir tilda bilim élish
bekla qiyinken....
til arqiliq til öginimiz téxi échkiri
toluqta oquwatqan ini
singillirimizdin sorap baqayli~~ularda qanchilik bésim
barken?'ularning
medeniyti hem itiqadi qanchilik kapaletke ége
boptu?béyjing luxi ottura
mektipidiki uyghur balilarmu chokantal bayrimida qebre
süpürüshke
chiqiptu!!!qebre aldida sükütte turup teziye
bildürüptu. yurtni séghinish,tildin
qiynilish derslerde yétishelmeslik bu serkilerde oxshimighan
derijide ipadisini
körsetti. qanche ögensekmu mawu xeqtek bolalmaymiz,boldila...
Mushundaq bel
qoyiwitidighanlarmu köp. yene téxi rohiy bésimlar
tüpeyli éliship
qalghan,'anglash iqtidaridin ayrilghan yaramliq perzenitlirimizgimu
köngül bölüp
qoyayli!!bu digen men özzüm yoluqqan ehwallar. kochilarda
bazar aylansa
"oghri"dep tutiwalidighan ,'uridighan,kemsitidighan ishlarni men
dimey turay. ashu balilar uyghur tarixini bilemdighandu?'uyghur
medeniytini
bilemdighandu?
hetta tilwizurda künde chiqidighan uyghur
riyasetchillirinimu
tonumaydighan tursa,'emdi beriketlik yazghuchilirimiz hem ularning
özlük hem
kimlik toghrisida yézilghan eserlirini bilishi hem oqup
chüshinelishi mömkinmu? étrap
qilimen!!!ichkirdiki hemme mektepte bar
,hemmimiz bir uyghur turup ,'ichkiri tuluqning ,shinjangda oqughan dep
ayrish. bizning
mekteptimu bar. chetke qiqilip kétidighan ehwal.
uyghur tilida sözliyeleydu,biraq tarix hem
medeniyet ,'örp-adet jehette sözlisek gep
qisturalmaydu...bezi geplirimizni chüshinelmeydu.maqal-temsilnimu
toghra jayida ishlitishni bilmeydu.....bu ularning sewenlikimu???? ular
rastinla bizdin ayrilip qaldi~~~ular heqiqetenmu bizning
köngül bölishimizge
muhtaj!!!
-----------------------
dimekchi bolghiningizni chüshendim likin siz mning
dimekchi bolghunumni
chüshenmepsiz ,siz jenuptin men shimaldin ikki terepning nime
üchün mundaq
chong perqi bar jenupta uyghurlarning nupusi köp yiri az
shimalning yiri köp
ahalisi az bulupmu uyghurlar ,pirsenleshtürsek shimal terepte
uyghurlar
30%pirsetinke yetmeydu jenupta uyghurlar 85%pirsentin tüwen emes
,mediniyet
mesilisige kelsek shimalliqlar köp sanliq milletler arsida
yashighachqa hem
yiri mol bolghachqa iqsadiy yaxshiraq sharaiti yaxshi shu yerdikilermu
asasen öz
tilimiz din yatlashtuq hemmizi xezuche tilni yaxshi ügensek meyli
xizmette
bolsun dihqanchiliqta bolsun nepke irishidikenmiz dep balilarni millet
ingi
bilen emes turmush jemiyettiki urunini oyliship balilarni xenzuche
mekteplerge
biriwatimiz hem ügüniwatimiz bu yerde muhimi qanun
tüzüm hakimiyet akang kimni
alsa yenggeng shu digen idiye ,jenupta tiximu shundaq tirilghu yer, az
iqsad
digendek emes u yerdimu millet idiyisi ikkinji mesile ,birinji mesile
ata-anilarning ballarni qandaq qilghanda dölet kadirigha
aylandurush jemiyette
yaxshi bolghan turmushqa irishtürüsh stigi yitekchi urunda
turidu,jemiyette
qaysi til aqsa shu tilning igisi bolghan milletning anisi shu til
idiyisi bilen
terbiyleydu ,yene yurt aq saqili bilenmu munasiwetlik yurt aqsaqili
millitini
tilini qanche söyse xeliqimu uningdin ashurup qilidu suning bishi
lay
-----------------------
rexmet sizge aka.bu téma nahayti yaxshi
yolliniptu.men nahayti
tesirlendim.biz uyghurlar ichide hazir shundaq qorqunushluq ish peyda
bolwatiduki
u bolsimu ata-anilarning qosh tilliq oqutushning mahiyitini
chüshenmey hedep
sebi ballirni qosh til sinipi bilen xenzutili sniplirgha oqushqa
bérish.men özüm
buyil aliy mektepni püttürüp qeshqerge xizmetke chiqtim.
Özüm oqutquchi bu
mekteptiki qosh til ballirining 90%yaki edebiyatni bilmeydu yaki
xenzutilni
bilmeydu.men bulargha qarap ichim siyrilip kétidu.hazir bu
mekteptiki oqutquchi
oqughuchilargha kün ötsila boldighan boldighan ,'oqutquchilar
kün ötüp ayliq
alsila boldighan mektep bolsa quruq jaza bolup qaptu.bashliqlarchu qosh
til
digen nime ?bu nime qildu ,bizge nime paydisi bar buni esla
chüshenmey nime
disila maqul deydighan bolup kétiptu .buninggha nime
digülük.mushundaq méngiywersek
teqdirimiz nege barar hey
-----------------------
-----------------------
-----------------------
-----------------------
xeliq saylap chiqip ,xeliqning iradisge wekillik
qilidghan,hormet
qildighan hem mushundaq bizning tilimizgha paydiliq maarip pilanlirini
yolgha
qoyushqa kuchep kunsayin osiwatqan katta emeldarlirimiz mushundaq
xeliqning
sadasini anglamdighandu. deqqet itbarini biremdighandu. ularning kungul
boldighini oz milltimiz manqurutlishshi bolsa kirek. shundaq bichare
haletikenmiz biz........hetta oz teqdirmizge biwaste baghlinshliq
bolghan muhim
shlardimu oz qarash pikirlirmizni dadil otturgha qoyup naraziliq
bildurushtek
eng addi hoquqimizmu yuqken(eger shundaq qip qalsaqmu bizge chong
qalpaqlar
kiylishi turghanla gep.......syankar ........digendek......) mushundaq
munberlerdila suzlep yuruptuq. dawamliq aghizmizdin choshurmeydighan
,xeliqning
eng ustun menpetige wekillik qilidighan ,bizni intayin toghra yolgha
bashlaydighan adil heqqani partiye buninggha diqqet itibarini berse
bolatti
-----------------------
eng awal erkin sidiq ependining el üchün biz
ewladlar üchün soqqan otluq
yürikining menggü düpüldep turishini tileymen !
Rexmet sizge.
men bir oqoghuchi buyil toluq ottiramektepni
püttürdüm ...hazir ros tili
üginiwatimem .méning qarishimche öz anatilidin bashqa
tilni bilish sherep likin
öz ana tilini yoqitushtinmu artuq mesuliyetsiz lik we wijdansizliq
bolmisa kérek
.men bir nechche ata -anilarning balilirigha uyghurche sözletmey
xenzu che sözleshke
ünde watqanliqini körüp intayin ökün'gen idim
chünki adetiki söznimu uyghur che
qilmisa bizning parlaq medeniytimiz kimler teripidin kiyiniki ewladldr
gha yetkü
zilidu ,shu medeniytmiz tariq süpitide kitapxanilar da saqlinarmu
?
kiyin kimu kirip uni qoligha alar ? Duniya da uyghur
digen medeniyetlik
milletning barliqini kimmu jahan ehlige tonitar ? Jonggo köp
miletlik chong dölet
,mushu süret bilen ilgirlise yene 20~30yildin kiyin jonggo da shu
56 millet öz
medeniyyetlirni yermenkige qatnashtu ralarmu ? Herbir bala öz ata
buwiliri
bilen erkin pikir almashturalarmu ?
shu buwiliri éytip bergen hékimetlik
chöcheklerning tigige yitelermu ?
Shu buwilar özlirning newre -chewriliri bilen qandaqmu toluq pikir
almashturalisun ... Ular shuwaqitta terjiman teklip qilarmu yaki
loghetke
qararmu . putun ata- anilar buheqte
oylinayli ...? Bu yalghuz ata -anilarla emes pütün jemiyet
oylinishqa
tigishlikng mesile ...? Biz balilarni oylap qoyonglar .......ah...alla
künsayin
chang tigide qiliwatqan uyghur medeniytini birsi qoghdisa bollati ...
-----------------------
-----------------------
-----------------------
essalamu eleykum ,'erkin sidiq aka:
siz tilgha alghan kitaplarning biri bizning mektep
kütüpxanisida bar
iken ,qalghanlirini amazon din taptim.héliqi 22 betlik tove
skutnabb_kangas
xanimning doklatini manga ewetip bérelersizmu?siz bilen qandaq
alaqilishimen?
biz hazir disirtatsiye yaqlawatqaniduq .men hazir del mushu
matiriyallargha bek
éhtiyajliq . elwette,bu matiriyaldin özem paydilinish bilen
birge uyghurchigha
terjime qilip téximu köp qérindashlirimiz bilen
yüz körüshtürelisem téximu
yaxshi .bu toghrisida tetqiqat xaraktirlik matiriyallar bek az iken
.uyghurche
matiriyallar esla yoq iken .xenzuche tetqiqat matiriyalliri bolsa
emeliyettin
chetnigen ,paydilinish qimmiti bek töwen ,'uningdin bashqisi peqet
höjjet
xaraktirlik matiriyallar . sizning bu maqalingizni körüp
altun tépiwalghandek
xosh bolup kettim.men ichkiride oquwatqan oqughuchi .bizning maaripta
duch kéliwatqan
mesililirimiz we bumesililerning kélish menbesini oqutquchi
,sawaqdashlirimgha
chüshendürüsh pursitidin paydilinip ,millitimizning
omumi ehwali --qisqisi
<heqiqi ehwal>ni tonushtursam deymen . sizning aghzingizgha qarap
qaldim.
-----------------------
dihqini bar milletning tili yoqalmeydu digen gepke xili
ishinettim
,likin bundaq kitiliwerse ... Bezide ballar bilen mushu heqte xili
qaynap
qalimiz...likin siyaset shundaq tursa uninggha bizning küchimiz
yetmeydu-de~~
-----------------------
men daim balamning kelgüsini oylisam
üzümdin özem nepretlinip kitimen .
kelgüside uyghurche gézitxana, tarixi eserler medenyitimiz
yoqulup kitermu
?shairlar xenzuche sh'ir yazarmu ?
-----------------------
hazir hökimetning kengchilik siyasitii boyiche,
nurghun jaylarda xususi
mektepler arqa-arqidin barliqqa kelmekte,peqetla shinjang rayunida
bundaq
xususi mektepler nahayti az merkez urumchide birqanchisi
bar,wilayetlerde
miningche yoq,'eger xususi mektepler köplep qurulghan
bolsa,balilarni erkin
halda terbilep ,til-yiziqimiz yoqulup kitishning aldini
alalayituq,likin bizde
iqtisad,döletning siyasitini dadil qollan'ghudek yurek
yoq.miningche bir bala hökimetning
muntizim mektipide oqusun weyaki xususi mektepte oqusun ,'axrqi netije
shuki qaysisining
jemiyitte put tirep turalishi .bolupmu hazirqi jemiyette bu heqiqietni
kishler
aliliqachan tonup yettighu deymen.
-----------------------
tiren pikirliringizge köp rehmet! nahayti toghra
éytipsiz! alimimizning
bu maqalisining eng muhim nuqtisi del atalmish qosh tilliq namidiki
xenzu
tilliq oqutushning ewladlirimizning(bolupmu10yashtin ilgiriki
sebiylirimizning)
eqiliy tereqqiyatigha yeni ,chüshinish,'este saqlash,türge
ayrish,xulasilesh,'asaslash qatarliq asasliq tepekkur tereqqiyatigha
zor
tosalghu we ziyan élip kélidighanlighi we uyghur tilining
mewjutluq we
tereqqiyatigha élip kélidighan ghayet zor
ziyankeshlikidin ibaret.yeni,bundaq kétiwerse
ewladlirimizning tebii penlerdiki we yuqiri yéngi téxnika
sahesidiki ana
tildiki tepekkuri nöl bulidu.uyghur tilining ilim-pen sahesidiki
istimali
asasen tügeydu.eng addi bir misal : mushundaq kétiwerse
kishilirimiz tebii pen
we bashqa zamaniwi ilim sahesidiki atalghularni uyghurtilida qandaq
ataydu?bu
heqtiki bilim-bayanlarni uyghur tilida qandaq ipadileydu,qandaq
tepekkur qilidu
démek ewladlirimizning eqili tereqqiyati we uyghur
tili mslisiz zor
ziyankeshlikke uchraydu. Buning ornini herqandaq yollar arqiliq meslen,
bashqa
qérindashlirimiz digendek ailide ana til terbiyisge ehmiyet
bérish digendek
yollar arqiliqmu hergiz toluqlighili bolmaydu.shunga bu
özül-késil hel qilishqa
tigishlik texirsiz mesile! Aldi bilen bu zor tarixi ziyanlarni pakitlar
bilen
otturigha qoyushimiz,'andin hemme penler we hemme basquchlarda(yeni ali
mektepnimu öz ichige alghan)uyghur tilimu teng
qollinlidighan,balilirimizning
eqili,rohi,jismani tereqqiyati we uyghur tilining
mewjutluq,tereqqiyatigha
tosalghu we ziyan ekelmeydighan(yeni10yashtin burun yat til terbiysi
élip bérilmaydighan),'eksiche,'uni
ilgiri süridighan,'özimizge toluq mas kélidighan
heqiqi qosh tilliq maarip
layhisini özimiz tüzüp hökümetke sonushimiz
kérek. Shundaqla bu köp sanliq
uyghurning sadasi bolushi kérek.
-----------------------
dimisimu bezi ata- anilar balilirini peqet mekteptiki
netijisi bilenla ölcheydu.
Kiyin mektepte undaq yaxshi uqighan idi mundaq yaxshi uqighan idi dep
qaxshaydu. Üzi qanchilik tesir körsetkenlikini , qanchilik
terbiyeligenlikini
oylashmaydu. ata - anilar bayliq, oyun tamashinila qoghlushup
baliliringlarning
qandaq chong bolup qalghanliqini his qilmay qéliwatisiler. Siler
ularning chong
bolghanliqini bilgen chéghinglarda yighlaysiler qaxshaysiler
emma bu
pushaymandin bashqa héch nerse emes. Siler shu bayliq shu uyun
tamasha bilen
birqanche balanglarnila emes nurghunlighan perzentinglarni ,
millitinglarni ...
Untidinglar. balini tughup qoyghan'ghila , tépip qoyghan'ghila
hisap emes. tughni tughan kilishtin awwal
salayli!
-----------------------
<<akimiz >> bizni qistap tuyuq yolgha ekirip
qoyghan
tursa,xuddi <<sérik ömikidiki
yolwastek>>chünki sérék ömikidiki
yolwas gerche yolwas bolsimu bashqurghuchining sizghan siziqidin
chiqmaydu
emesmu? ana tilimizdin ,medeniyitimizdin waz kechsek
,milletke,'ewlatlargha
asiyliq qilghan bolimiz, tilimizni medeniyitimizni dep oltursaq,xizmet
tépish
mesilisi tes bolidu . zadi qandaq qilimiz? Keng tordashlarning qayil
qilhrliq
pikir bérishini ümüd qilimen. birlikte köresh
qilayli.
-----------------------
92-bashlan'ghuchta 1-3yilliq oqughuchilar
ata-anilarghayighan échilip
2009yildin bashlap kundebirsaetla edibiyat derisliki
ötildighanliqi
uxturulghan!...bu bizning kelgüsi bolghan ballirimizghabolghan til
qirghinchiliq!men tixi chushtila akamning qizigha uning matimatika
tapshuriqini
oninggha xitaychini terjime qilip ishliship berdim, ashu
derisleanatilda
bolghan bolsausinglim birdemdila jawabini yizip bolar'iken! hazirqi
ata-anilarda mundaq idiye shekillinip qaldi<ballirimizni
xenzuchigebersek
kelgüsi obdan buldu>deydighan!buidiye qandaq
kirgen:yiqinqi30yilliq
tereqiyatta xenzutilda oqighan uyghur ziyalilarning xizmetke chiqishi
asan ,
yoqurgha ösishi tiz!digendek amilla keltürüp chiqardi.
30yilning mabeynidiki
mushu < itqa söngek tashlap boynigha sitmaq silish>boyiche
birtürküm
ziyali kadirlirimiz barliqqakeldi,bu söngekning temini titighan
kishilirimiz
bes- bes bilen balilirini xenzuchige berdi!
aqiwitichu: imani sus,'anatilda hem xitay tildimu bezi geplerni
chüshendürelmeydighan,'edep-qaide
uqmaydighan,qoldin shkelmes ,'özmillitidin seskindighan ,nimishqa
xitay
ailiside toghulmighindin pushayman yeydighen birtürküm
exletler
barliqqakeldi! shunglashqa ata-anilar bu
shlarni shtikla qobul qildi,'ular14-milletning qurlup chiqishigha chong
tökbilerni
qoshiiwatqanliqini biliwatqanmidu?'öz perzentining kiyin yat
millet aldida
qaraküch bolup qaldighanliqini chüshünüp
yételmesmu? bosa qérindashla magha
ashu atalmish milli aptonomiye hoqoqida olturwatqan uyghur
aptonomiye,sheher
bashliqining yaki bolmisa uyghurtil shunas jemyitining ,maarip
bashqarmisining
bashliqiqatarliqlining él xet sandughining adirsini bildighanlar
bolsa manggha étip
bergen bolsangla, bu ot yürek ependimning yollanmisini hemde
özümning kki éghiz
gipimni yollap qoyarkenmen! mushu yosunda bolsa 12muqamlirimizmu
xenzuche éytilsa
yene20-30yildin kéyin hazirqi yash muqamchilirimiz xenzuche
sewiyisi yetmey
xizmet ornidin qaldurlamdu tixi! Hazirqi
<nawa>pérgorammisining{özingizge
chiqish yoli izdemsizqini buyergekéling} digendek hemme
yashlirimiz naxsha
towlisa,'usul oynisapul,yüz abroz,mertiwige ige boldighan gepliri
hazirdin
bashlap{özingizge chiqish yoli izdemsizqini xenzuche
ögüngüng}depla özgertilsebolamiki
kiyin uyghurchini bilmeydighan uyghurla bu naxshini chüshenmey
pnglastinka sétilmay
ach qilip ingirsimu hichkimning chatiqi bolmay qala! oylap qoyong
qérindash
hazirdestek qilip kötürwatqan tarixta öztilda kitap
yézip dunyagha tululghan
alimlirimizning kitabi yaki hörmetke sazawer naxsha
péshwasi animiz
amannisaxanning 12muqami, waqti saiti kelse bu ikki destektinmu ayrilip
qalimiz
! kalla shlimise,but-qolgha aram yoq deptiken! Oturluqta ganggirap
qapaq
bolghan ballirimiz,burun oylighandek asan ish,kadirliq emes,'eng
éghir,'eng
meynet,'ornida xizmet qilidu!hettaki boynini sirtmaq boqqan ittek
közlirige qan
tulup,shu özlirini obdan terbilimigen ata-ananilarni qaghaydu!
-----------------------
ana tilini chüshenmeydighan, uningdin huzur
alalmaydighan ademning
pikrimu, tepekkurimu, eqlimu cholta kélidu dep oylaymen. Mushu
munberde men bek
hörmetleydighan birsi bar. Kichikidin tartip ichkiride yashap
kélipmu ana
tilgha bolghan muhebbiti qilche suslimighan. 500 ademni yighip nutuq
sözligüdek
qabiliyiti, qayil qilish iqtidari bar. Ana til dése jan
béridu. Bek sap sözleydu.
Imlasimu bek toghra. Özining qewmini, millitini shunchilik
söyelise bashqilar
aldidimu shunchilik hörmetke nail bolidu. Bashqilar teripidinmu
mes'uliyetchanliqi seweblik shunchilik söyülüshke
érishidu. ötkende
erkinkamning ikki léksiyisi we söhbetni anglidim. Erkinkam
bizning mushu yerde
chong bolghan bezi ziyaliylardinmu bekrek sap we tétimliq
sözleydiken. 20
nechche yildin béri chet'elde we ichkiride yashighan bir
ademning shunchilik yéziqchiliq
we nutuq qabiliyiti, millitige, teqdirdashlirigha bolghan
köyünüshi
qayilliqimni, hörmitimni qozghidi. Emdi bizler quruq shuar
towlimay öymizde
perzetnlirimizge, qérindashlirimizgha mes'uliyet we muhebbet
terbiyisi bersek
sirttin kélidighan bésimlar bizni
himiriwételmeydu. Uyghur tilini qoghdashning
yene bir charisi hemmeylen uyghur yéziqidiki kitablargha
köngül bölüsh shu
arqiliq neshriyat ishliri arqiliq medeniyet tereqqiyatimizni tereqqiy
qildurush.
-----------------------
eger abdixaliq uyghur,lutpulla mutellip,'abdishukur
muhemmet'imin
,'abdirihim ötkür,zoridin sabir....qatarliq ulughlirimiz
hayat bolghan bolsimu
erkin sidiq ependimdek digen bulatti (yaki uni qollaytti).kim bilidu
merhum
shairimiz rozi sayit hayat bolghan bolsa téxi "xenzu bolmaq tes"
digen shéirdin bir nechchini yézip chiqamidi.
-----------------------
hey!!!!qandaq qilimiz balilar??? hemmimiz
tirishayli!!mushu xeqni bésip
chüshküdek gheyritimiz bilen oquyli dawamliq ögineyli!!!
hey.....bezide ashu
kitapxanidiki uyghur yiziqidiki kitaplarning topa bésip
qalghinini körsem ichim
bek achchiq bolup kétidu!!!~~~8 milyundin artuq nopusi bar
uyghurning
3000tirajda bisilghan kitapliri oqurmen'ge telmürüp topa
bésip
turidu!!!oquyalmaymen !sawadim yoqti deydighanlar chiqmaydu hazir
milletni köngülde,'éghizdila
söyemduq???war-wur ikki éghiz quruq shuar towliwalsaqla
kupayimu? quruq chélek
bekrek tarangshighandek munberdikilerge teklipim: milletni söyimen
deydikensiz
,'uyghurning metbuatini qollang!!!yiziqini qedirleng!!!20~30 yü en
xejlep
qoysingiz ewladliringizgha miras qaldurghidek ésil kitap
kélidu!!!! öyingizde
bar kitapni hajetxanigha ,tutruq qilidighan'gha ochaq béshigha
apirip
qoymang!!!yaman bolidu!!
-----------------------
bu tima her bir eqil igisini oylandurmay qalmaydu
.deslepki qush til
uqushi yeni oz ana tili bilen bille ilip birilghan uqutushning unumi
heqiqeten
yaxshi boldi hetta matimatikda toluq numirgha kki numir kem bolup
qalghan
uqughuchilarmu chiqti mining singlim deslepki qush til sinipining
uquchisi
ularning sinipdin hemme ba lilar eng yaxshi ali mekteplerge otti ger
che mining
balam tixi yeslide bolsimu bu ish mining bek diqqtimni taritqan ,kiyn
bashlan'ghu chning totinchi yillighida uyghur ana tilini o tidiken
digenni
anglap biz heqiqeten ganggirap qalduq ,kup sozleshtinmu qurqidu kishi
,shunga
men balamni besh yil xenzu mektepte uqitip ,tuloqsizgha chiqqanda qosh
til
sinipigha yutkeymikin deymen .
-----------------------
mushu qosh til maaripi chet'elde heqiqi mahiyitini
körsiteleydiken. Emma
bu yerdichu? Balilargha teyyarliqtin bashlap sapa maaripi ötimiz
dep öz
tilinimu tulluq bilip ketmigen balilargha xenzuche deris bergenni az
bergen
tapshuruqlirning köpliki.. Shunga balilar hazir özining ata
tili we
uyghurlarning örip-adetlirini bilmigen halda chong
buliwatidu..shunga hazirqi
balilarning imtahan netijisi bilen 10yil burun uqughan balilarning
imtahan
netijside zor periq bar. Dölitimiz mushu ishlargha ehmiyet berse
yaxshi
bulatti..
-----------------------
men bu yazmini qayta-qayta uqup chiqtim,könglüm
teswirlep bergüsiz yérim
boldi,dimisimu hazir nurghun uyghurlarning özlirining janijan
menpetige,'öz
perzentlirining kelgüsige munasiwetlik ishlardimu,'ikki
éghiz lila gépini
diyelmey,yüz biriwatqan nahaqchiliq we xata ishlargha közini
paqiritip charisiz
qarap turushqa mejbur boliwatidu. bulupmu jenubi shinjangda bundaq
ehwal
alahide éghir,'uyghurning gépini, uyghurning derdini
anglaydighan adem yoq,men
bir kespiy orunda ishleyttim ,men ottura téxnikomni
pütturgen mektepte kespiy
derisler pütünley uyghurche sözlen'gen,bu yerde hemme
xizmet xenzuche
bolghachqa,xenzu tili sewiyem bulupmu sözlesh sewiyem taza yaxshi
bolmighachqa,'uning üstige üzem burundinla bek tüz
,yuwash bolghachqa deslep
kelgende chidughusiz yekleshlerge uchridim ,lékin chishimni
chishlep chidashqa
mejbur boldum,pütün küchüm bilen özemning
sewiyesini östurdum. hazir kespiy
jehette peqet qiynalmaymen,közge körunup xéli namim
chiqipmu qaldi biraq shu
yekleshtin peqetla qutulalmidim.shu seweptin men tartqan japani balam
tartmisun
dep balamni xenzu mektepke berdim lékin balammu yuwash hem til
inkasi tüwenrek(lékin
tepekkur iqtidari yuqiri)bolghachqa deslepte derislerni
chüshinelmey bek
qiynaldi,balam bilen teng menmu qiynaldim,xenzu mekteplerde uyghur
balilar
derslerde yitishelmise bek éghir yekleshke uchraydiken,mining
üzliksiz yiteklep
terbiye birishim bilen balamda hazir özi tirishish ehwali
körulup xéli ilgirlep
qaldi,men bu yazmini uqup we balamning emiliy ehwalini
oylap,xataliqning eslide
mende ikenlikini siziwatimen,balamni esli uyghur mektepke bersem
boptiken.
-----------------------
alimlarning qedrini qilghan dölet zomiger
boldi,'emma eyni waqitta
hindian medeniyitini yoqatqan amrikimu hazir güllep
yashnawatidu.hem bundaq
yoqalghan medeniyetler dunyada nurghun,hemmisi tebiiy tallinish xalas!
emma köngliizni
hazir emin tapquzidighini bir türkiy millitimiz!uyghur tili hem
türkiy til séstimisining
muhim bir ezasi,'öz waqtida chinggizxandek bir qumandan chiqip
pütün mungghul
qebililirini birleshtürgen idi,'emma roshenki hazirqidek uchur we
pen yuquri
derijide tereqqiy qilghan,zidiyet keskinleshken dewirde türkiy
milletlirini
birleshtürüsh bir müshkül wezipe. bezide purset
birla qétim kilidu,bezide bolsa
dewir atlap kilidu,birla qétim kelginini tutalmighanliri bolsa
xani weyran
bolushti,halbuki yehudiylarning tereqqiyatigha nezer salsaq ular dewir
atlap
kelgen pursetni ching tutalidi,buningdiki tüpki sewep ular
bilimning qedrini
qildi,'öz medeniyitini jan jehli bilen qoghdidi.her qandaq dewirde
pursetke
teyyar turalidi,mana bu ularning hazirqidek qudret tépishining
sewebi bolsa kérek.
emma kishini heyran qilidighini ereplerning matimatika we fizika ximiye
sewiyisi,türklerning jeng taktika ilimi we medeniyiwi sewiyisi
ilgiri dunyagha bir
idi,'emma kiyinki tereqqiyatliri kishini epsuslanduridu,buningdiki
sirlarni
hichkishi bilip bolalmaydu.qisqisi insan jem'iyetni teshkil qilidighan
muhim
birlik,halbuki insanning niyiti chong mezmunda nurghun ishlarning
bishariti
bolup qalidiken.alla könglimizge insab bersun,'imanimizdin
ayrimisun!
-----------------------
erkin sidiq aka toghirsidiki matiryallarni men aly
mektepte uqiwatqan
mezgillerde torda körgen we uyghur millitidin chiqqan bu
elsöyer alimgha chin
dilimdin qayil bolghanmen .izchil türde uning yazmillirini uqup
kiliwatimen,manga eng tesir qilghini uning öz millitining
kelgüsige bolghan küchlük
mes'uliyet tuyghusi. bu yazmini uqup könglüm shundaq ghesh
boldi,zadi qandaq
qilsaq öz-özimizge heqqiqy ége bolalarmiz?!zadi
qachan'ghichemushundaq chülikidin
tartilip méngiwatqan nadan tögidek xeq nege bashlisa
shuyan'gha mangarmiz?
-----------------------
erkin sidiq akining yiraq yaqa yurutta turupmu biz
qirndashlar uchun
shunche kongul bulginige apirin ....kup teshekkur sizge. alla
ejirngizni yerde
qoymaydu.
tima tughurluq kup suzlimey.......hey.......bizning
mushunnggha oxshash
milletning kelgusge ait oz teqdirmizni belglyeleydighan shlargha
nisbeten
bashqa herqandaq millet, duletlerdikdek hoquqlarni ,'erkinlik we
dimkuratiyeni
bizge heqqiy birliwatidu emesmu.......!~buninggha qett'i gep ketmeydu
qirndashlar... nechche heptiningizi tiliwizor ,radio we giztlerde keng
kolemde
30yilliq alemshimul slahat ozgirshlirini ,mujizlirini,tereqqiyatlarni
,milltimiz itnk medeniyti uchun qilghanlirni ,bayiliq we jughrapiyelik
ewzenlikini iqtisadi ewzellikke aylandurup ,'eng awal biz ning shqa
orunlashturush meslimizni heqqi hel qilwatqanlighini,'ichkirdin biz dut
qalaqlargha yardemge kilip rayunimizni shundaq yaxshi bashqurup tereqqi
qilduruwatqinni.............. Birip kilwatidu.......qilche nuqsansiz
,heqqiy
xewerler denglar bu........oshuq suzlisek ali in'am namlar shu hamanla
teyyar
bizlargha....alla ozung medetkar bolghaysen.
-----------------------
men heqiqeten bu maqalini oqup chüshendim,
méningchimu bundaq özgertish
qilmighini tüzük, bashlan'ghuch hetta yeslidin tartip
balilarni öz tilidin
ayrishni deymen, ana tilini sözlep chong bolghan bala meyli ishsiz
qalsun rohi
toq, köngli üstün bolidu. Eger ana tilinimu yaxshi
öginelmigen bolsa, quldin
bashqigha yarimaydu...moshu geplerni anglap özemning tunji
qétim hetta toluq
otturida xenzuche 8 - derijini élip bolupmu ichkiridiki aliy
mektep hayatimni
bashlighan waqtimdiki qanchilik ganggirash we hoduqushlar ichide
qalghan waqtlirim
ésimge kélidu...u ziyanning ornini tolduriwalghili
bolmaydu, chüshenmigenler
balilirim xenzuchida oqusila bashliq bolidiken dep addiy oylaydu, emma
undaq
asan ish yoq...
-----------------------
erkin sidiq akimiz amrikida shundaq aldirash turupmu
,shundaq yiraq
yerde turupmu diyarimizdiki ishlargha ,millitimizge küngül
bülüp turiwétiptu .
Mushundaq ot yürek qérindashlirimizdin yene nechchisi bar
deysiler, shunga
hemmimiz erkin sidiq akimiz ning amanliqini tileyli. ishqilip men eng
qayil
bolghan uyghur qérindishimiz shu. qosh til maaripigha kelsek
özimiz köprek
tirishchanliq körsiteyli ,hazir naheqchiliq shundaq köp tursa
. Bir birimizge köp
yardem qilayli. Heqiqi uyghurdek yashayli.
-----------------------
aile terbiyisigimu qattiq ehmiyet bérish
zörür.chong qanunni özgertish
qolimizdin kelmise öydiki kichik qanunni özgertishqu
qolimizdin kéler?künde
chiqip olturashqa barghandin issiq öyde olturup baligha uyghurche
ögetken ming
ewzel emesmu?kitabxanidiki uyghurche kitablar yoqulishtin burun azraq
qan
chiqirip pul xejlep öyge ekiliwalayli,kim bilidu ete
ögün yazghuchilirimizmu
xenzuchekitap yazidighan bolup kétemdu téxi.
-----------------------
mushu timini bizning alijanap bashliqlirimiz
köriwatamdighandu,buni
tizrek körüp öz rolini jayida jari qildursa
bolatti.bizning bu yerde
bashlan'ghuchning 1-yililighida uyghurche derislik digenni körgili
bolmaydu,hemmisi xenzuche bop ketti.mana méning balam del mushu
dolqun'gha
toghra keldi ,'eyni waqitta menmu bir yil yéngi yéziq
oqup andin ikkinchi
yilidin bashlap uyghur kona yézighini ötken shu yilliri
burunqi xata idiye
bizge kélip tügigen,bizning bu yerdiki uyghur mektep bilen
xenzu mektep 1-
yillighining dersligi oxshash men balamni uyghur mektepke bersem uyghur
oqutqichilar xenzuche sozlep deris béridu ,teleppuzi taza jayida
emes,hem ikki
mektepning til sewyesi jehette xenzu mekteptikining tili tiz chiqidiken
dep
shuninggha berdim.(méning balamning sinipida 47 oqughuchi bar
10xenzu oqughuchi
qalghanliri uyghur ,qirghiz oqughuchilar) bizning bu yerde tallash
imkaniyiti
yoq,'ürümchide bolghan bolsa idi choqum uyghurchigha
bérettim ,chünki u yerde
her kki mektep bar hem uyghur oqughuchilarning xenzuche tili yeslide
chiqidu
,yeslidin kéyin uyghurche mektepte uqusa xezuche sewyesi
oxshashla bu yerdiki
xenzu mektepte oqughan balilarningki bilen oxsha bolidu.
mushundaq méngiwerse bizning uyghur
edibiyatimiz, tariximiz yoq boldi digen gep ,buninggha ma bizning
bashliqlirimiz yaxshiraq (erkin sidiq ependi digendek amirikida yolgha
qoyulghan qosh til maaripini sinaq tereqisideyolgha qoysa)amal qilsa
bolatti.
balamning dadam men nurghun yil yighip saqlighan kitaplirini
kéyinki künlerde
nime bu ömuchükning putidek bir nersilerken dep
tashléwétishidin bekla
ensireymen. timidin sirt bir sual soray
köpchilik bilse meslihet berse,misirning bashlan'ghuch maaripi
qandaqraq mushu
toghruluq meslihet bersenglar,'u yerde penni bilim bilen dinni qoshup
ötemdu.
-----------------------
bizning nahiyediki ikki uyghur yéza mektep
uquydighan uyghur oqughuchi yoq
taqilip ketti .yene nechche mektepte azla oqughuchi qaldi .nurghun ata
-anilar
balilirini xenzu mektepke aprip bergechke uyghur mektepte oquydighan
balilar
bek az.
-----------------------
erkin sidiq ependimning isil
yazmisigha köp rexmet !!!, men etigendila bu maqalini oqup bek
süyünüp kettim.
Erkin sidiq ependi rexmet sizge !!!, yashap kéting !!!. Shexsen
men hazir
junggoda, bolupmu az sanliq milletler rayonlirida yolgha qoyuliwatqan
bu
xildiki < qosh tilliq maarip > dep chirayliq ism qoyulghan
oqutush
usuligha tüptin qarshi. Men < emma mendek bir - ikki ademning
qarshiliqi bu
dölette nimigee ötetti > millitimizge qaritilghan bu xil
oqutush usulini
junggodiki az sanliq milletlerge qaritilghan 2 - qétimliq chong
bir medeniyet
inqilawi dep qarayman. < buning qan chiqarmay janni élishtin
nime perqi
>.
Junggodiki birinchi qétimliq
medeniyet inqilawi bolsa 1966 - yili bashlinip 1976 - yili mezkur <
4
kishilik guroh > ning tutilishi bilen axirlashqan bir
qétimliq hoqoq
talishish kürishidin bashqa nerse emes bolup, bu medeniyet
inqilawini döletning
reislik wezipisidin ayrilip qalghan maw zédung shu waqittiki
dölet reisi lyu
shawchidin < lyu shawchi 1959 - yilidin 1966 - yilighichi junggogha
dölet
reisi bolghan > dölet reisilik hoqoqini tartiwélish
üchün mezkur töt
kishilik guroh arqiliq élip barghan, lyu shawchi we lyu
shawchini qollighuchi
lyu shawchi terepdarlirini öltürüp reislik hoqoqini
qolgha ep bolghandin kiyin
töt kishilik gurohni yuquupla bésiqtirüwétilgen
mekezde bashlinip pütün döletni
qaplap ketken bir qétimliq hoqoq kürüshidin bashqa
nerse emes idi.
Emma bu qétimqi qosh til oqutush
maaripi bolsa pütün az sanliq milletlerge qaritilghan
junggodiki 2 - qétimliq
shekli özgergen yene bir xil medeniyet inqilawidin bashqa nerse
emes.
-----------------------
uyghur rayonida éilp bériliwatqan
qosh tilliq oqutush toghirisida tesirat,köz-qarashlirimiz
hemmimizning digüdek
bar. Shunga bu toghrisidiki mulahizilirimizde tesiratlirimizni
sözlewérishning
anche köp réal ehmiyiti bolmisa kérek. Mesle we
uning aqiwiti hemmizge digüdek
ayan. Ming kap-kaptin bir ship-shap ela digendek emdi mesilini hel
qilishning
yol-usulliri,'emeli heriket-paaliyetler toghirisida köprek
oylindighan we
aqilane charilerni tépip chiqidighan chagh yétip keldi.
-----------------------
bir hékaye sözlep bérey, buninggha
delil telep qilip turuwalsanglar bir néme déyelmey
qalimen.
Jonggo azat qilin'ghanda sherqiy
shimaldiki üch ölke jonggodiki jonggodiki tereqqiyati eng
téz bolghan jay idi.
Tömür yollar hemme yerge tutashqan, sanaet yuqiri derijide
tereqqiy qilghan,
yéza igilik deslepki qedemde mashinilashturulghan idi.
Yézilardin sheherge
kirip zawutlarda ishleydighanlar nahayiti köp idi. Medeniyet
sapasimu nahayiti
yuqiri idi. Sherqiy shimaldiki üch ölkide manju milliti asasi
orunda idi. Bolupmu
jilin ölkiside asasliqi manju, yene bir qisim xuyzular bar idi.
Bashqa
milletler yoqning ornida idi.
50-yillarning otturilirida, (yaki
bashlirida, manga yilini ochuq démidi) zong zawutlardin
xéli köpi tuyuqsiz bir
kün ichidila taqaldi. Buni soraydighan adem we orunmu bolmidi.
Ishchilar
amalsiz yurtigha qaytishti, déhqanchiliq bilen jan
béqishqa tayinip qalghachqa,
ailide jan sani tuyuqsiz köpiyip ketkechke jan béqish
birdemdila chong bir
mesilige aylandi. Mektepler taqaldi. Pütünley xenzutilida
oqutidighan
mekteplerla échildi. Yéngi tughulghan bowaqlarning
hemmisi nopusqa xenzu dep
élindi. Yaq, manju, dégüchiler jazalandi. Sherqiy
shimalda ottura jonggodin zor
miqdarda emgek küchi yötkep bérildi.
Bir ewlat chonglar ötüp ketti.
Bügünki manjular kéyin azsanliq milletler siyasiti
échiwétilgendin kéyin
tizimgha manju dep élin'ghanlardur. Shughinisi, köp qismi
xenzugha aylinip
bolghanidi. Chünki ular nopusta xenzu, tili, yémiki,
medeniyiti...ning néme
perqi barliqini bilmey chong boldi.
Shuning bilen bir mezgil jonggoni
titretken manju milliti tarix sehnisidin ghayib boldi.
Bu hékayini sözlep bergen dostum
nahayiti az sandiki manju tilini bilidighanlardin biri....
Oqutquchum, bolsa mushu tarixtin
bizni tepsiliyrek xewerdar qilip qoysa razi bolattuq. Uyghur tilining
kelgüsi
heqqide tilini tatliq qilip yürgenlerge bir sawaq bolup qalsiken,
deymen.
-----------------------
kümüsh burader ,'inkasimni xata
chüshiniwapsiz. Men inkasni süküt we janbaqtiliqni
hemmidin ewzel köriwatqan
derijidin tashqiri sewirchan qérindashlirimizgha qarita
yéziwatimen. Men del
alimimizning maqalisidiki ilmi asaslarni( gep emes) tutqa qilip
turup(mumkin
bolsa téximu köp ilmi asas,pakitlarni yighalisaq
téximu yaxshi ,lékin,waqit
saqlap turmaydu.hélimu ziyankeshlikke alliqachan uchirap bolghan
sebiylirimiz
az emes) eng yaxshi,'üzül-késil bolghan hel qilish
charisini tapayli we shu
boyiche emeli ish qilayli dimekchi.
-----------------------
aptonum rayon bu ishni üch milyon
adem imza qoyup xet yazsimu özgertmeydu. Téximu yuqirigha
iltimas sunush
imkaniyiti yoqmidu?
Mongghul tili mongghul xelqining
özlükidin xen tilini tiriship öginishi netijiside
yoqilish girdabigha bérip
qalghan. (peqet jonggodiki--ular özi tebiiy halda turmushidin
mongghul tilini
tebiiyla yoqitiwétiptu). Mongghul bayliri jahan körüp
közi échilghandin kéyin
bu ehwallargha qarita naraziliq tuyghusi shekillinidu. Andin ular tilni
eslige
keltürüsh üchün bir talay emgeklerni qilidu,
mesilen mongghul tilida bir kitab
yazghan'gha yüz ming yuen mukapat bérilidu,
dégendek.
Bügünki künde mongghul tili ichki
mongghulda xen tilidinmu yuqiri orun'gha érishken.
Bir chaghda mektipimizge ichki
mongghulning bir uniwérsitétidiki mutexesisler
öginishke keldi. Mektep
méhmanxanisining üstige mongghul we xen tilida silerni
qarshi alimiz, dep
lozunka asti. Némishqa peqet xenchila yézilmaydu, dep
heyran qaldim. Jawabi shu
boldiki, mongghulche yazmisa ulargha qilin'ghan hörmetsizlik
hésablinarmish.
Ichki mongghulda hetta aliy mektep
maaripidimu öz tili asas. Biz némishqa bunche alahide?
Méningche bizmu qet'iy birer chare
qollanmisaq bolmaydu. Biz ulargha oxshimaymiz. Tilini
pütünley yoqitip qoyghan
teqdirdimu bérip tépiwalghudek tashqi mongghuli bar.
Börtalasi bar. (mongghul
tili börtala we bayin'gholin oblastida ichki mongghuldinmu yaxshi
saqlan'ghan)
bizning némimiz bar?
-----------------------
hétlirning méning köreshlirim digen
kitawida mundaq bir jümle sözbar:adettekishilerni kitaplargha
qarighanda,biwaste notuqlarbilen xitap qilish arqiliq téximu
asan qayil
qilishqabulidighanliqini hergizmu untumidim.tarixtiki her qandaq bir
daghdughiliq herketni yazghuchilar peyda qilghan bolmastin,belki
natiqlarning
yaratqan esiri ikenligi hemmige melum.
-----------------------
men munberlerde bu <qosh til>
toghrisida nurghun munazirilerni kördum. Sapla <ana tilimizni
qoghdayli>!, <ana tilini qedirleyli> digendek quruq
shuarlar.......
Toghra ana tilimiz hazir tolimu xeterlik ehwalda turiwatidu. Bu
hemmimizge
ayan, undaqta biz zadi qandaq qilsaq ana tilimizni qoghdap qalalaymiz?
Qarisam
munberde xéli bilimdar kishilirimiz bar iken, men'ghu bir
sewyesi cheklik addi
adem, men shu bilimlik kishilirimiznng aghzidin qandaq yaxshi pikirler
chiqarkin dep kunde tur arlaymen. Biz nimishqa bir unumluk usul
tépip, bu
haletni özgertish uchun köresh qilmaymiz. Zadi qandaq qlsaq,
ana tilimizni
qoghdap qalalaymiz?
-----------------------
qolni kesmigüche qan chiqmas.
Jandin kechmigüche janan'gha yetkili bolmas. Mueyyen
sandikilirimiz qorqunchni
yéngip,tar menpeettin kéchip birlikte tirishidighanla
bolsaq choqum emelge
ashatti.
-----------------------
hili hemmu oz tilimizning
shlitish
dairsi we qimmiti burunqidin kup towenlep ketti....
-----------------------
Jawab:uyghur yézighidiki muzika
ishlesh bilimliri tori yoq bolushtek ehwalgha xatime
bérish,bugünkidek hemme
uyghur öz ana tiligha köyiniwatqan mezgilde ,muzika
ishleydighan doslarda öz
ana tilidin pexirlinish tuyghusi hasil qilish.............
Uyghurche atalghularda birlikke
kilish(dey,luyin,tiyawyin,xéchingchi,sidey,benzo.......mushundaq
nurghun
atalghular uyghuche bolmasliq ehwallirigha xatime
bérish,)deslepte qurulghanda
bundaq ehwallar intayin éghirti hazir xilila tüzütildi.
Nurghun én'gilische muzika ishlesh
yumshaq ditalliri xenzuchilashturulghan,xenzuche we én'gilische
yumshaq
ditallirini ishlitip könüp qalghan,hazir biz bir qisim
yumshaq ditallarni we
séstimilarni uyghurchilashturwatimiz we
uyghurchilashturduq,buning hemmisi öz
ana tilimiz üchün................
-----------------------
gepni qilmaq asan, emma ter töküp
emeliy ish qilish asan emes. Quruq hayajandin uyghur tilimu, shu tildin
ayrilip
qéliwatqan balilarmu héch bir nep alalmaydu. Bolsa
balilirimiz üchün uyghur
tili muhiti yaritip bersek bolatti. Qaysi küni bir xizmetdishim
mundaq bir ishni
sözlep berdi. U balisini élip talla bazirigha
nerse-kérek alghili bériptiken.
Oghli bazarda sétiliwatqan milad bayramliq archigha asidighan
bézeklerdin we
milad bowayning hasisidin alghusi keptu. "yaq balam -- deptu u -- bu
chet'elliklerning diniy bayrimi. Biz bu bayramni ötküzmeymiz.
Shunga bu
nersilerni alsang bolmaydu. Bizning noruz bayrimimiz bar, noruz bowimiz
bar".
" undaq bolsa ashu noruz
bowayningkini élip bérisen" ghelwe qilip turuwaptu oghli.
U her terepke qarap béqiptu. Izdep
béqiptu. Nedikini bizde noruz boway üchün yasalghan
birer buyum bolsa kashki.
Uning gépini anglap ichim échishti.
Balilar hemmige qiziqidu. Ularning baliliq tuyghusi chöchekler
dunyasidin
kelgen milad bowaygha telpünse, bu ularning gunahi emes. Belki
bizdek
balilirimizgha öz chöchekler dunyasini yaritip
bérelmigen ata-anilarda.
Qizimgha kichikide qonchaq élip bérettim. Emma hemmisla
chet'ellik qonchaqlar
idi. Hazirmu bezide qarap baqimen. Uyghurning chirayida birer qonchaqni
körüp
baqmidim. Balilirimiz "shir padishah" ni "eqilliq yishyu"
ni körüwatidu. Alimjan, exmetjan, memmetjan lar karton
filimlirige bash
qehriman bolsa yamini barmidu? Dep uylap qalimen bezide.
Til peqet mekteptila ötülmeydu.
Mektepkila béqinip qalghinimiz üchün mektep shundaqla
özgerse waysap qalimiz. Qizim
merkizi téléwiziye istansisining balilar pirogrammisini
shundaq qiziqip
ishtiyaq bilen körüp kétidu. Uyghurche balilar
pirogrammisini kör dep échip
bersem azraqla köridude , qoli yene tizginekke sozulidu. Achchiqim
kélidu-yu,
yénida bille körüp olturghachqa, ikkisini ixtiyarsiz
sélishturup geplirimni
ichimge yutumen.
Mümkin bolsa ishni addiraqtin
bashlighan bolsaq, birimiz uyghurche qonchaqtin birni layihileyli,
bolsa
awazliq bolsun, apa, dada, süt imimen, qorsuqum achti
dégenlerni uyghurche
désun. Obdanraq küchisekla balilirimiz amraq bolupmu qalar!
Bolsa naxsha
éytidighan, chöchek éytalaydighanliri bolsa
nimidigen yaxshi idi-he. Eger kim
ishlep püttürse özem 10 ni alghan bolattim.
Yene birimiz karton ishlep baqayli.
Balilar qiziqqidek bolsunde, "eqilliq yishyu" dek chiqmisimu , uyghur
balidin bir i ékranda uni, buni qilip yürse balilirimizmu
könüp qalatti emesmu!
Hazirche ésimge kelginini
mushunchilik yazdim. Qalghanlarmu izdinip baqayli. Alimlirimiz tetqiq
qilsun,
ilmiy neziriyilerni otturigha qoysun, emeldarlirimiz qanun we
nizamlirimizgha
asasen bezi namuwapiq ishlarni özgertsun, qalghanlirimizmu quruq
shuarni
towalawermey azraq menpeetlik ishlarni qilayli."su kelgiche toghan
tut" deptiken, awwal balilirimizgha qolimizdin kélishiche uyghur
tili muhiti
yaritip béreyli. Özimiz yétishelmisek, orxun
turuptu, qalghan munberlermu
turuptu. Hemkarlishishqa hemmimiz teyyar. Eqli barlar pilan
tüzsun, qolidin
kelgenler ishlisun, puli barlar sharait yaritip bersun. Qolimizdin
héch ish
kelmise, waqti kelgende birerdin bolsimu élip qollap qoyayli.
-----------------------
hörmetlik köknur,xéli ehmiyetlik
nuqtilarni sherhilepsiz.sizge köp rehmet! Bir mesilini hel
qilishning bir
qanche yoli bulushi mumkin.siz digen terepler del shuning
biri.lékin u mesilini
özül-késil hel qilishning birdinbir yoli emes.bu
mesilini özül-késil hel
qilishtiki zörüriyet néme?del uning xata bolghanliqi
we balilirimizgha
alliqachan chong ziyanlarni sélip bolghanliqi,derhal tedbir
qollinip
toxtitilmisa aqiwitini tesewwur qilghusiz ziyanlarni
ekilidighanliqida!bu xata
siyasetning uyghurlarning etisi,kélichéki,'ümidi
bolghan sebi balilirimizning
eqili,rohi we jismani tereqqiyatigha éghir tosalghu peyda
qilidighanliqining
özila yéterlik pakit !bu bizning éghizimizdikila
söz emes xelq'ara nopuzgha ige
alimlarning uzaq yilliq ilmi tetqiqati asasidiki yeküni.biz bu
ziyanlarni siz
digendek yaki bashqa usullar arqiliq hergizmu tolduralmaymiz. Eger
bizge mushu
siyasetni yolgha qoyghanlar ichide yuqarqi yekünni
aghduralaydighan shundaq
xelq'ara nopuzgha ige alimlar we tetqiqati bolsa otturigha chiqsun!
Bolmisa
yuqarqi yekünlerni étirap qilip xataliqini
tüzetsun.jahilliq we yolsizliq bilen
qulaq yopurup toruwalsa ,'u chaghda bizning buni meqsedlik milli
asmilyatsiye
dep chüshenmektin bashqa amalimiz yoq. Emeliyette bir qowm yaki
xelqqe eng
chong ziyan siyasi tüzülme we ijtimai muhittin
kélidu.chünki bu qattiq
mejburlash küchige ige bolup,xelqning tallash erkinliki
bolmaydu.xata halda
yolgha qoyulghan siyasi qararlarni tüzitish,'özgertish
tamamen mumkin. Bu yerde
éniq,sitratigiyilik siyasi ziyankeshlik pilani,rezil niyet
bolmighinida, ishqa
éshishi téximu asan bolidu.hetta shundaq siyasi
ziyankeshlik pilani bolghan
teqdirdimu özgertish,tüzitish choqum mumkin hem bu qet'i
zörürdur! Emdiki
mesile,hazirqi qosh tilliq maaripni tüzitishning barliq
uyghurlarning awazi we
qet'iy telipige aylinish-aylinalmasliqida. Hemmimiz jan qayghusigha
qalmay we
bu tarixi we siyasi ziyanlarning özimiz bilen alaqisi
sükütte turuwalmay buni
bir zor jamaet pikirige aylandurushimiz we bezi zörür
heriketlerni
qollinishimiz kérek. Xuddi erkin sidiq akimiz
éytqinidek,'özini uyghur dep
étirap qilghan rohi oyghaq herbir uyghur yürikimizni bir
siylap baqayli!
-----------------------
ilgiri bir top chashqan bir bay
ailining ambirida nahayiti xatirjem yashaydikentuq. Ular xalisa sirtqa
chiqip
aylinip, xalisa ambardiki ashliqlardin toyghiche yep mezze qilip,
künlirini
bekmu rahet-paraghette ötküzidiken. Künlerdin bir
küni bu ailidikiler bir
müshük béqiptu. Müshük hoyligha ün'gen
kündin bashlap chashqanlargha kün
qalmaptu. Töshükidin chiqalmay qosaqliri dümbisige
chaplishiptu.
Bir küni chashqanlar yighin
échiptu.
--- mushumu kün boldimu-- dep söz
bashlaptu bir chashqan -- ya sirtqa chiqalmisaq, ya aramxuda ashliq
yéyelmisek.
Bu ishqa zadi bir amal qilmay bolmidi.
Biri uni dep béqiptu, biri buni dep
béqiptu. Lékin uning dégini buninggha, buning
dégini uninggha yaqmay,
talash-tartish uzun'gha sozulup kétiptu.
Shu chaghda ilgiri müshükning
aghzidin bir putidin ayrilish bedilige aran qutulghan bir aqsaq
chashqan
otturigha chüshüp:
--- méningche müshükning boynigha
qongghuraq ésip qoyayli, shundaq bolghanda u
yéqinlashsila qongghuraq
jiringlaydu-de, kelgenlikini bilip derhal qéchip
qutuluwalimiz.... Deptu.
"nimidigen yaxshi chare",
"barikalla" dep towliship kétiptu chashqanlar. Bu chare hemmige
yéqiptu. "shundaq qilayli, derhal shundaq qilayli"
déyiship,
qongghuraqning qandiqini ésish toghruluq paranglarmu qizip
kétiptu. Shu chaghda
qéri chashqandin biri ornidin turup:
"bu heqiqetenmu bolidighan
chariken, emma qongghuraqni müshükning boynigha kim asidu?"
deptu.
Hemme jimip kétiptu.
Anglashlargha qarighanda hazirmu
chashqanlar shu toghrida daim talash-tartish qilarmish. Emma
müshükning boynigha
qongghuraq ésilghanliqi toghrisida téxi héch xewer
yoq.
-----------------------
-----------------------
"bu heqiqetenmu bolidighan
chariken, emma qongghuraqni müshükning boynigha kim asidu?"
deptu. Hemme
jimip kétiptu. Anglashlargha qarighanda hazirmu chashqanlar shu
toghrida daim
talash-tartish qilarmish. Emma müshükning boynigha qongghuraq
ésilghanliqi
toghrisida téxi héch xewer yoq. Barliq-barliq
talash-tartishlargha tétighudek
gep boptu. Amal nahayiti köp,hemme mesilini bu amallar bilen hel
qilalaymiz.lékin buyerdiki mesile---------qéni,
qungghuraqni kim asidu? Erkin
akammu maqalisini muni abzas bilen axir lashturuptu. Eng muhimi,
uyghurni,
uyghur tilini mewjutluq kapalitige ige qilish bizning eng iptidaiy
heqqimizdurki, bu heqqimizni qoghdash üchün, gézi
kelse héch ikkilenmey
jénimizni pida qilimiz!" Siler ishinemsiler ?men ishenmeymen
-----------------------
bu gepke sizla ishenmisngiz hemme
adem ishenmeydighan bulamdu? Siz shuni untup qalmang, 15- esir waqtida
(yeni
elshir newaiy zamanisida) bizning bu büyük tilimiz pars we
ereb tilining her
tereptin bésip kirishige uchrighan. Shu dewrdiki ni nam
qazan'ghan shair we
edibler özining bibaha tilini tashlap qoyup, pars we ereb tilida
shiér we
eserlerni yazghan. Hetta mubarek zat elshir newaiymu shu tilda yazghan.
Ana
tilim-zer tilim dégendek, elshir newaiy bu noqtini burunla tunup
yitip, derhal
xataliqtin özini tartip, yenila bu tillarning öz ana tiligha
yetmeydighanliqini, herqandaq pasahetlik shiéirlarning peqet ana
tilda ipadilep
yazghandila andin heqiqi pasahetlik chiqidighanliqini hés qilip
yitip, zaman
ehliliri etiwarlap tiltumar qilip yürgen pars, ereb tillardin waz
kéchip
özining bibaha ana tilini qoghdap qélishni büyük
mejburiyet, burch we
mes'uliyet dep tunup yétip, ishni özidin bashlap ana tilida
shiér yézishni
qayta bashlighan hemde qet'iy dawamlashturghan. Ol büyük zat
ishni awwal özidin
bashlap andin etrapidikilerge öz ana tiligha héchqandaq bir
tilning menggü
yitip bulalmaydighanliqini chüshendürüsh arqiliq ularni
qayil qilip, bu büyük
ana tilimizning bügün'giche tereqqi qilip kilelishige mehmud
kashgheridin
kéyinki puxta asas salghuchi bolup qalghan.
Ol zatning ishliridin shuni hés
qilip yitishke boliduki, awwal ishni özimizdin bashlayli.
Turmushimizda awwal özimiz éghiz
tilimizda xenche arlashturmay sap ana tilimizda sözlep baqayli.
Ene shu chaghda
ana tilimizning qedri bolidu. Öz tilimizni özimiz
qedirlimisek, uni bashqa bir
qewm menggü qedirlimeydu. Bizning ana tilimizni buzup
éytmay, toghra,'ölchemlik
teleppuzda sözlishimizning özi, bu tilimizgha bolghan
mes'uliyet we burch
tuyghusining emili herikitimizde ipadilinishidur.
Qéni qérindashlirim, ol tilimizgha
bolghan mes'uliyetchanliq tuyghusi buyiche, awwal ishni özimizdin
bashlayli.
Özimizdin bashlayli. hemminglargha semimiyetlik tilep,
qérindishinglar:
küntikin.
-----------------------
méningche qosh tilliq maaripni
yolgha qoyush yene bir tereptin xenlerning ishqa orunlishish mesilisini
yuksek
derijide ishqa ashurush uchun nahayiti yaxshi purset bilen temin etti
dep
qaraymen. Bizge oxshash köp sandiki milli mekteplerni putturgen
oqughuchilardin
bu pursetke érishmiki 4.4%boliwatidu(hetta buningdinmu
töwen).ishqa orunlishish
tes,qorsaq ghémidila qéliwatimiz.yéqinda ghuljida
qosh tilliqqa oqutquchi qubul
qilish uchun1000 shitat bériptiken,netijide 44 uyghur
ötuptu.qalghan 956 si
xenzu . Bilishimche bu qétimliq imtihan'gha tizimlatqan adem
sani 15000 din
ashqan. Sawaqdashlirimning hemmisi bu imtihan'gha qatnishiptu
lékin ötken adem
yoq.(ularning arisidimu intayin iqtidarliq balilar bar idi). Ishsizliq
éghir.lékin meyli maaripimizgha hujum qilip bizni
chushkunleshturmekchi bolghan
bolsa biz ailidin,'özimizdin ish bashlap milli kimlikimizni saqlap
qalimiz,'ishqa orunlishish pursitidin mehrum qaldurup iqtisadi
kuchimizni
ajizlashturmaqchi bolsa bashqa yollar bilen özimizni béqip
yukseldureleymiz.kelgusige
umud bilen qarayli...men es'et sulaymanning "déhqini bar millet
yoqalmaydu"dégen gépini anglighandek
ésimde.xudayim ömrumni berse,ghorigil
yashisammu kelguside yaxshi bir ana bolsam deymen,balamni özem
oqutsam(mektepke
ewetkum yoq),pezilet we kimlik terbiysi qilsam deymen.til shunche muhim
bolsa
men özem bashta öginip ögitimen. Lékin til
bilmigenning hemmisi döt emes,til
bilgenning hemmisi eqilliq emes.
-----------------------
nahyimizde 2005-yildin bashlap
yézilargha omumlashqan .likin hazir her bir yéza
tewesidiki qosh til oqutushini
yolgha quyiwatqan bashlan'ghuch mektepler azlidi .meslen :melum bir
yézidiki
8bashlan'ghuch mekteptin 5i bu yil 9-aydin bashlap 1-yilliqqa qosh til
buyiche
deris utulmeydighan boldi. Likin ,'aldinqi yillardiki qosh tilliq
siniplar
saqlap qélindi .
-----------------------
öz ana tilini yaxshi bilgende andin
bashqa tilni yaxshi ögen'gili bolidu. Diyarimiz uyghur aptonom
rayon ,'asasi
qanon we aptonomaye qanonida az sanliq milletler öz ana tilida
terbilinish
hoqoqi we mezkur rayonda döwlet til-yéziqi bilen az sanliq
milletning til
yéziqi teng qollunush kérekligi belgulen'gen. Hizir
yolgha qoyuliwatqan
<qosh til> maaripi asasi qanon we aptonomiye qanonigha xilap.
-----------------------
özliri qaysi millettin bolila?? Xenzuche
munber emes bu
uyghur dégen milletning ismini
uyghurche"uyghur", én'glizche"uyghur", xenzuche"维
吾尔“ dep yazidu
bir obdan ilmiy pakitliri bar delillerni
keltürüp bersimu yene"tam
tüwidin mosa qopqandek" gep qilip
mana men shu ichkiride oquwatimen, aliy mektepke
chiqquche uyghurche
mektepte oqughan,'ikki yil teyyarliq jeryanida xenzu tilini asasen
ögünüp
kettim (méning nezirimde ikki yil bekla uzun, menche bolghanda
bir nechche ay
ders anglash iqtidarini yétildürsila yétetti, bu
yerdiki meqset noqul xenzutili
ögünüsh emes , belki kesip ögünüsh
bolghandikin), ichkiride bek yaxshi oqudum déyelmisemmu,
mendin nachar oquydighan nurghun xenzu sawaqdashlirim bar(ularning aliy
mektep
imtahan netijisi bizning netijimizning ikki hesisi désemmu po
ketmeydu), hem
shu qatarda toluq otturini ichkiride oqughan nurghun uyghur
sawaqdashlirimmu
bar, ularning ögünüsh ehwalimu men bilen köp
perqlenmeydu, hem ishqa
orunlishish ehwalimu asasen oxshash, men bu chaghqiche téxi
néme dep yeslidin
bashlap xenzuche mektepte oqumighandimen dep oylap baqmidim
mohimliqini hés qilishqa kelsek, men peqet
bashlan'ghuch yaki
toluqsizdin bashlap én'gilizche ögenmiginimge
epsuslinimen(gerche manga peqet
toluq otturidin bashlapla én'gliz tili ögünüsh
nésp bolghan hem u waqitlarda én'gliz
tilining muhimliqini tonup yetküdek eqil bolmighanliqtin. Nurghun
milli
mekteplerde én'gliz tili , kompyotér dégenler
hazirghiche yoq)
-----------------------
durus, dölet tilini ögenmey bolmaydu!choqum
öginimiz!!
Biraq,yat tilni öginishni yüksek pellige
kötürüp kétish qilche ,qilche ,
qilche erzimeydu ,xalas!!
Péiqirmu bir til öginishke amraq shexs,biraq
men ezeldin ana tilimni héchqandaq
bir tildin muhim körüp baqmidim,hem ana tilimni pishshiqdash
hem xizmet
dawamida qoshumche izchil halda anche-munche dölet tili
öginish yaki én'gliz
tili öginish arqiliq kelgüside azraq bolsimu netije
yaritalaydighanliqimgha
ishinip kéliwatimen,hem ishinimen.
Hem atalmish özini qosh tilliq maaripning ilghar
mehsulati dep
qaraydighan ashu bir ochum studéntlardin özümni
xéli yaman emes(meyli ana til
yaki xenzu tili jehette bolsun we yaki bilim sewiye jehetttin)dep
oylaymen.halbuki bizdek baliliq waqittin tartip pak-pakiz , sap ana
tilda telim
alghanlar(bumu bizning bextimiz-de elwette kérek!)mu dawamliq
tiriship öginip özimizni
takammulashturishimizgha toghra kélidu.
Mundaq qarighanda bir qisim qérindashlirimizning
öz ana tiligha bolghan
köz qarash hem qosh tilliq maarip endizisi heqqide dawamliq
izdinishi ,
<<til>> heqqide köprek uniwérsal sawat igilishi
zörürdek qilidu.
-----------------------
erkin akimiz digendek oqutush tüzülmisi
xéli bir mezgilgiche
diyarimizgha kélelmesliki momkin, hem ular yolgha qoyushqa
qiziqmaydu,
ichkiridiki shinjang sinipigha kelsek bu bir xelq'aragha köz
köz qiliwatqan
shekilwazliq xalas, kompartiye siyasitidin karamet memnun boliwatqan
ézilgen
xelqimizning pixikisidiki ajizliqtin paylidinip, chet'elliklerge
taqabil
turushtin ibaret dep qaraymen
。men bu siyasetke qet'i qayil emes, hazirqi oqutush
piregrammisighimu narazi, mushu buyiche terbiylesh dawamlishiwerse,
bizning
sebiy balilarning mijez xaraktiri özgirip kétidiken, bu
zadi qosh tilliq
maaripmu yaki bizning til yéziqimizgha nisbeten pilanliq
yoqitishmu? Bu xil
oqutush tüzülmisi buyiche oqughan balilar bek dogma,
doramchi, musteqilliqi
yoq, köchürmichi, bek hiyliger chong bolidiken, bu
méning bir nechche yil
jeryanida küzitishtin érishken yekünüm. Bu peqet
méning shexsi köz qarishim.
-----------------------
qedirlik inim, sizge shuni dep qoyghum kéliwatidu.
Xenzu tilini yaxshi öginish
we uning muhimliqini hés qilish héchqachan xata emes. Siz
shundaq oylighan we
shundaq qilalighan bolsingiz sizge apirin. Emma unutmangki, dunyaning
herqandaq
yérida süt bergen anisining tili "ana til" dégen
söyümlük nam bilen
atilidu. Uni untush, inkar qilish anigha qilin'ghan eng chong
xiyanetlerning
biri. Uni qoghdash, uni hörmetlesh sizge birkim teripidin
téngilghan wezipe
emes, belki aningizning oghuz sutidin, atingizning qénidin sizge
béghishlan'ghan
muqeddes burch.
shundaqmu? Yazghan giramatikiliq xataliqliri mana men dep
turghan
xenzuche xétingizdinla uqtum!
Obdan inim we yaki singilim, közingizni yoghan
échip munu xetlirimni
toluq oqung:
mana men sap uyghur tilidimu, qosh tilliq maarip
sétimisidimu, xenzutili
maaripidimu, siz dégen "ichkiri"diki aliy mekteptimu
oqughanlaning
biri!
Hélimu éniq ésimde, men
bashlan'ghuch mektepke oqushqa kiridighan
waqitta "xenzu mektipige kirimen" dep shunche yighlap japa salsam,
oqutquchi bolghan apam "néme bolsa bolsun, sizni uyghur
mektipige bérimen"dep
sap uyghur bashlan'ghuch mektipige bergen. Bashlan'ghuch 3-sinipni
püttürgiche
gerche men turghan muhitta nurghun xenzular bolsimu, bir jümle
rawan xenzu tili
sözliyelmeyttim. Kiynilikimning hemmisi mekteptiki
muellimlirimning we özümning
tirishchanliqidin bolghan. Kéyin hetta men xenzu kilastik
eserlirinimu ögen'gen.
In'giliztilimu hem shundaq. Hazir eger men özüm
démisem, herqandaq bir kishi,
meyli xenzu bolsun yaki kichikidinla xenzu mektepni oqup kelgen bolsun,
héchkim
méning uyghur mektipidin oqup chiqqanliqimni bilelmeydu. Eger
yene men démisem
yaki méni körmise in'giliz tilini méning ana
tilimmikin dep qaldighanlarmu az
emes.
Siz dégen balilar ichkirige béripla andin
bir til öginishning, yaki
xenzu tili öginishning muhimliqini biliptima? Undin burunchu?
Ularning
ata-aniliri bu toghriliq ulargha terbiye qilmaptikenmu? Ejeba bu bir
til öginish
we shu til muhitigha maslishishning birdinbir we eng
ünümlük usulimidu? Eger
shundaq bolsa, men eng awwal bu shertke toshmaydikenmen'ghu?
Chünki men pütkül
bashlan'ghuchni sap uyghur mektipide oqughan!
Yene bir gep, siz yazghan xétingizge "所
有" dégen ikki xetni qoshuwapsiz. Siz ge bu yerde
ichkiride oquydighan "所
有" uyghur
balilirigha wakaliten söz qilidighan hoquqni kim berdi?
uch töt
yilning aldidighu deymen milli maaripimizdiki bu kirzisni tunup yetken
bir
qisim kishilirimiztorda umumi imza paaliyitini teshkillep imza on
nechche
minggha yetken idi. Hem aptunum rayunluq xeliq qurultiyigha bu heqte
iltimas
sunmaqchi bolghan.lékin aqiwet ün tinsiz yoqap ketti.(bu
teshkilligüchimu
netnije ma yerdin ma yergiche , nege bérip nege toxtidi dep
birer uchurmu birip
qoymidi ) bizning xeliq qurultiyi wekillirimizmu az emes, hem bash
mudir erkin
imirbaqi ependimu uyghur. Men ishinimenki, diyarimizning " uyghur
aptunum
rayuni" digen mubarek nami téxi özgergini yoq. Hem her bir
nazaret , idare
- jemiyette hazirche kam digende 30-20 pirsenit uyghur ishlewatidu.
Aptunum
rayunluq xelq hökümiti uzundin biri barliq höjjet
iltimaslar, tüwendin kelgen
matiryallar chuqum uyghurche , xenzuche ikki tilda bulushi kérek
digen
belgilime buyniche ish qiliwatqan, bu belgilime emeldin qaldi dep
téxi
anglimidim. Ejiba shunche köp uyghur emel ehliliridin, maarip
mutexesiliridin
buninggha köngül bulidighan , bu rial mesle üstide
tekshürüsh éilip birip
yuqurgha sunush, xeliq qurultiy yighinida otturgha quyush qulidin
kelmeywatamdu
? Bizdin nechche on ming kilomitir yraqilqta turup mubarek alimimiz
erkin sidiq
aka bu sh üstide bash qaturup, bu shning züririyitini , ilmi
asaslirini
pakitlar bilen chushendurp biriwatidu. Qérindashlar , bek
ümitsizlinipmu
ketmeyli, kompartiyening 'parlaq' nuri téxi üchüp
qalghni yoq. Pütün uyghur
ehli téxi balilirini xenzu mekteplirige tashlap quyup, tilimizni
pütün yoqutush
girdawigha bérip qalghini yoq. 'sewep qilsang séwette su
toxtaydu ' digen hikmetlik
söz bar. Bu ishlar téxi sinaq basquchida élip
bériliwatidu, ' su kelgüche
toghan tut ' digen gepmu bar. Bir qéim bolmisa ikki qétim
, ikki qétim bolmisa
yene qayta , bir yighinda bolmisa yene bir yighinda, bu urunda bolmisa
yene bir
urunda bu meslini otturgha quyayli. Hich bolmisa bizning merkezdimu
wekillirimiz bar, shulargha bolsimu teklip bersek bulidu. Peqet , umumi
xeliqimiz arisida "shundaq qilish urunluq" yaki " men bu mesle
bilen munasiwetsiz " digendek bixutluq, qulluq, mes'huliyetsizlik
yamrap
ketmisila boldi hem bundaq bulishigha qetiiy yol qoymasilighimiz
kérek.
men uyghur
diyaridin béyjinggha bir yilliq én'glztili üginishke
ewetilgen uyghur
oqughuchi.men xenzu oqughuchilar bilen bille oqush jeryanida öz
ana tilimning
neqeder qudretlik ,'ulugh til ikenlikini shundaq hés qildim.
Én'glztilidiki
péil özgirishlirini hemde nurghunlighan
péil,süpet,rewish qatarliq söz
türkümlirining esli menisini ana tilimizda shundaq
éniq,del menisi bilen
ipadigili bolidiken .xenzu muellim meyli xam sözni
chüshendürsun yaki
grammatikini chüshendürsun nurghunlighan
chüshendürüshler arqiliq andin
uqturidu. Men bashlan'ghuch,toluqsiz,toluq ottura mektepni ana tilimda
oqughan,men burundin ana tilimning qudritige shundaq
ishinettim.emdilikte bolsa
béyjingde turup öz ana tilimning qudritige apirin
oqumaqtimen.ottura mektepte
edebiyat oqutquchum mundaq sözlep bergenidi,80yillarda jongguning
dangliq
romani"qizil rawaqtiki chüsh"ni uyghurtiligha terjime qilishni
teshkilligen chaghda,bir qisim xenzu edibler uning terjimisini yaxshi
chiqmaydu
diyishkeniken ,lékin roman terjime qilinip neshir qilin'ghandin
kéyin
uyghurtilini bilidighan xenzu edibler terjime neshirini oqughandin
kiyin
,'anatilimizning ipadilesh küchige qayil bolghaniken. Emdilikte
ular qayil
bolghan tilimiz "erzimes"til bolup qaldimu?
Aliy
mektepte oquwatqan chéghimda , etrapimdiki nurghun
sawaqdashlirimning ana
tilimizda ipadigili bolidighan sözlerning ornigha birqisim yat
tillardiki
sözlerni arilashturup ebjesh tilda sözligenlikini anglap
ulargha tüzitish
bergenidim,lékin ularning gépimni qubul qilghanlirimu
hetta hezil qilip
külüshkenlirimu bolghanidi .lékin men shuninggha qet'i
ishenchim barki öz ana
tilini söymeydighan birmu uyghur yoq!chünki bizni toqquz ay
qorsqqida kötürüp
,'achchiq tolghaq yep mushu yuruq dunyagha köz achquzghan animiz
uyghur!tunji
qétim tilimiz chiqip "ana"digen tunji sözimiz del bizning
tengdashsiz
ulugh anatilimiz uyghurtili emesmu!??....shuni sorap baqqum
kélidu:"qosh
tilliq maarip"ni yolgha qoyush pikirini otturigha qoyghan bizning
kishilirimiz we emel igilirimizning tunji tili "ana" dep chiqmighan
bolghiymiti?
Barliq
uyghur qérindashlirim,bizning ana tilni qoghdash,'uning
sapliqini ashurush
mejburiytimiz we hoquqimiz bar!eger uningdin mushundaqla waz
kéchidighan
bolsaq,'ejdadlar aldida "tuzkor",'ewladlar aldida "munapiq,qara
yüz" bolup kétimiz ! Biz mushu mejburiytimiz we hoquqimizni
döletning
qanunigha xilapliq qilmighan yosunda emelge ashuralaymiz !hemmeylen
jümlidin
her bir uyghur igisi ishni özimizdin bashlayli ,méningche
biz qilalaymiz ,bu
tes emesqu!
Hörmetlik
erkin sidiq aka ,sizge köp rehmet !siz biz uyghurlar
üchün köp küch
chiqardingiz .ulugh alla téningizge salametlik ,'ishliringizgha
utuqluq ata
qilsun!
bu maqalini
oqup uzaqtin béri könglumde chigilip qalghan
tügünler yéshilgendek boldi. Erkin
sidiq akining gerche bu kesipning adimi bolmisimu , nurghun waqit we
zéhniy
küch serp qilip bu maqalini bizning huzurimizgha sun'ghanliqidin
nahayiti
söyündüm.bu mesilige kelgende menmu nurghun ishlarni
daim körüp turimen. Qosh
tilliq maaripning yekke tilliq maaripqa aylinip ketkini éniq.
Hazir
téliwizurlardiki qosh til maaripi heqqidiki xewerlerge
qaraydighan bolsaq,
shinjangdiki qosh tillishishshning alliqachan yuqiri sewiyege yitip
bolghandek
hésiyatqa kélimiz. Teshwiq qilghuchilar peqet nurghun
mekteplerdiki tashqi
amillarni, sélin'ghan meblegh, ishlitilgen üsküne,
élip bérilghan paaliyet
qatarliqlarni küchep teshwiq qilip kéliwatidu. Til
tetqiqatqa ait ilmiy
jornallardimu qosh tilliq maaripning qazan'ghan utuqliri köprek
sözlinip, ekis
tesiri we hazirqi ünümi tetqiq qilinmaywatidu. Bizde aghzaki
qaqshashlar
nahayiti köp. Emeli herket nahayiti asta. Méningche tilliq
maaripning yekke
tilliqi maaripqa aylinip kétishidiki eng mohim seweplerning biri
mekteplerning
qoshuwétilishi we qosh tilliq oqutushqa mes'ul bash
bashliqlarning pütünley
dégüdek xenzulishishi. Chünki her qandaq bir yat
millettin bolghan bashliqning
shu milletning ana tilini qedirlishi u bir neziryiwi tepekkurning
netijisi
xalas.
Uning
üstige bizning arimizdiki bir qisim emelning koyida
paypétek bolup yürgen
kishilirimiz qosh tilliq maaripni özining yuqiri örlishidiki
bir shota dep
qarap ketmenni bashqa yerge chépiwatqachqa mesile kündin
kün'ge éghirlap
méngiwatidu. Yéqinda bir sorunda melum bir nahiyining( bu
nahiyede uyghurlarbir
qede köp)maarip idarisining muawin uyghur bashliqi nahiyilik
siyasiy kéngesh
yighinida nahiyidiki pütün uyghur mekteplerni xenzu mektepler
bilen qoshup,
barliq mekteplerning bash mektep mudirlirini xenzu qilish teklipini
bergen.
Démek bezi ishlarni öz ademlirimiz buzushqa bashlawatidu.
Hey dések gep tola...
Qosh til oqutquchisi bolush üchün her qaysi mekteplerde
terbiyliniwatqan
oqutqichilirimizning derdini dep kelsek," sayda tügmen
chörgiler, közdin
aqqan yashigha."dégen menzirini köz aldimizgha
keltüreleymiz.
bek yaxshi
boptu.. Milletning ümüdi hazirqi ösmürlirimizde
deymiz. Emmaki ... .. Ademni
ümüdsizlendurdighan ishlar bek köp.
Hazir
rayunimzida qol til uqutquchiilar qushunini küpeytish dolquni
kütürüldi. Her
yili her bir nahiyidin 5~10 ghiche bashlan'ghuch ,'ottura mektep
uqutquchiliri
ürümchige qosh til uqutush sewyisi buynche terbiyleshke
iwertilidu. Ular
ürümchide pidagogika onwérsititi we maarip
onwérsititida mexsus bashlan'ghuch
yaki ottura mektepning 1-yilliqidin axirqi yilliqighiche bolghan
xenzuche
deriliklerni ügünüsh bilen birge xenzuche sewyisini
ashurush qattiq telep
qilinidu. Mining ayalim del shu qatardiki bir uqutquchi.
Ulargha
quyulghan telep intayin qattiq. Herküni 10 saet uquydu.
Pütkül derislikliri
xenzuche, maarip nazariti ulargha her heptide bir qitim yighin
échip ularning
kelgüsining yeni "atalmish qosh til maaripi"ning bashlamchiliri
ikenlikinini , yurtqa "namrat ashu sehralargha"qaytqandin kiyin
sebiylirimizge pütünley xenzuche deris ütidighanliqi ,
uyghurche tepekkür
qilshni untup kitish kirekliki, mushu arqiliq milletni tereqqiy
qildurghili
bulidighanliqi heqqide bek tola yighin achidu.
Qosh til
maaripini nöwiti kelgende 95% yekke til maaripi "yeni xenzu tili
maaripi"dep atashqa tamamen bulidu.
Buni nime
üchün qosh til dep atiwalghanliqini men herqanche qilipmu
toghra chüshenmidim.
Qarimaqqa buni "qosh"digen atalghu bilen barliq yitersizlik we kiyin
milletke élip kilidighan apetni pedazlawatqandekla...
yaxshimusiz
erkin sidiq aka ayimingizgha mubarek bolsun .men bu timini
körgendin kiyin
intayin oylinip qaldim .
Menmu
ilgiri ikki yil qosh tlda oqoghan menmu siz digendek tepekkur
tosalghusigha
uchirghan kiyin uyghur mektepke qaytip keldim .likin men yene bir
mesilge
uchurdim .yeni hazir uyghur tilidiki tebiiy penlerdiki
70%sözlük bashqa tildin
kirgen iken .terjimanlar bu sözlerni qisqa iytish üchün
mushundaq terjime
qiliptu .likin men oylaymen eger ashu sözlerni öztilimizdiki
addiy ibariler
arqiliq ipadilep berse qandaq bolar ?meslen biz
<kompiyotir>biwaste
in'giliz tilidin qobul qilghan eger mushuni öztilimizdiki ibariler
arqiliq
ipadilisek mingimizning chüshünüshi tiximu asan
bolmasmidi .
Sözüm
baghlashmighan bolsa jawab qayturmisingizmu bolidu.
essalamueleykum
erkin sidiq ependim . Yazmiliringiz arqiliq siz bilen tonushqanliqimgha
xéli
boldi . Yazmiliringiz méni oylandurdi hem xijil qildi ,
chünki menmu
millitimizning bir ezasi bolush süpitim bilen ana tilni qoghdash
burchum bar.
Méning yurtummu teklimakanning chet girwekliride bolushigha
qarimay qosh til
maarip siyasiti bu yergimu yétip keldi . Téxi bizning
bezi mangqurt
emeldarlirimiz bashlan'ghuch mektepning birinchi yilliqida
élipbe ötmey uning
izigha xenzuche oqushluqlarni desstip biraqla chong sekrep
ilgirlimekchi bolup
shoar towlap béqiwatidu. Ana til ulargha nisbeten
héchnimige erzimeydighan
oxshaydu. Köp sanliq ata- anilarning pikriche perzenti chong bolup
bir xizmet
tépip jénini baqalisla bolidiken . Til mesilisi muhim
emesken. Ana til arqiliq
xizmet tépish bek tesmish. ...
Mana mushundaq uqumlar xéli köp sandiki ata- anilarning mingiside hélimu egip yüriwatidu . Biz qachandin bashlap yashash üchün tamaq yiyishtin , tamaq yiyish üchün yashaydighan milletke aylinip qalduq? Bu mesilini dawamliq oylaydighan bolup , qaldim.
-------------------------------------------
hörmetlik
erkin sidiq ependim , millet üchün jan-pidaliq
körsitiwatqiningiz ,
tirishiwatqiningiz köpchilikke ayan . Men her qétim sizning
yazmiliringizni
oqusam , ichimdiki oylirimini sizning dep bériwatqanliqingizni
hés qilip
qalimen (men bir addiy oqutquchi, xalas , bu yerde hergiz sizdek
chongqur
tepekkür qilip , mahiyetni échip bérelmeymen) .
Eldin shunche yiraqta
bolsingizmu , elning teqdiri üstide bash qaturuwatisiz .
Téningizge salametlik
, ishliringizgha utuq tileymen.
essalamu
eleykum,'erkin sidiq aka tenliri salamet,'ishliri ongushluqmu?
Yéngi yillirigha
mubarek bolsun!men ana diyarimizning chet girwigidiki bir mektepte
oqutquchiliq
qilimen.Özumche ana til-edebiyat kespide 5 yil oqup oqutquchi
bolghinimda anche
éren qilmaptikenmen.hemde buni yashashtiki(éniqini
dégende jan béqishtiki) bir
waste dep chushiniptikenmen.hélhemmu etirapimizda mushundaq
chushinidighanlar
köp.emdi hazir bu kesipning qimmitini hés qiliwatimen.
Xuddi"eng axirqi
ders"tiki firans ana tildin mehrum qélishqa yuzlen'gendikige
oxshash.her
qétim shojingimiz yighinda(bu yerde shundaq deymiz)uyghur tili
hazir ishek
baziri bilen mehschttila aqidu dégende yurigim
puchilinidu.mektipimizde40 sinip
bar.buning ichide her yilliqtin 2din sinip qosh til sinipi.mektep mana
mushu7~8
sinipnila oqutidu.qalghan32~33 sinip balliri mektepke kepla berse
bolidu.qalghini bilen kari yoq.balilarning ehwaligha qarap, kun'ge
qarap ichi
siqilidu.bu balilarni muwapiq we unumluk terbiyelesh ,yiteklesh tedbiri
yoq.
Chunki bu ballar qosh tilliq balilar emes.
Erkin
aka,sizning yazmilliringizni oqup kiliwatimen,yazmilliringizni oqisam
birdem
bolsimu rohim köturlup qalidu,'umitlinimen.Özumni
tashliwetmey dep qet'iy
iradige kilimen.nurghun geplirim bar idi waqtingizgha dexli
qilmay.Ésil
yazmilliringizni yene körushke teshnamen.
salam ,
erkin aka!
Qosh til
maaripining omumlashturlishi uyghur oqutquchilarnimu yaman kün'ge
quyiwatidu.anam esli aptonom rayon derijilik munewwer oqutquchi bolup
ishlewatqan idi.mektipide qosh til ma aripi yolgha quyulghandin kiyin
,xenzutili deris oqutquchiliridin bashqa oqutquchilarning hemmisini
tazliq
ishchisi ornida ishlitiwatidu. Künde qosh til maaripigha "
töhpe
qoshiwatqan" xenzu qérindashlarning ishxanisini
tazlaydu,kömür toshuydu
,kéchiliri öyge qaytmay posta turup, mektepni" milli
bölgünchiler"ning "hujumi"din qoghdaydu.....qishning soghoq
künliride ,'on nechche kilométir
yiraqliqtiki
emgek rayonlirigha bérip éghir ishlarni qilidu...bu
ishlar'anamgha bek éghir
keldi.bashqa oqutquchilargha :biz maarip idarisigha kirip pikirimizni
éytip
baqayli ,dep meslihet berse .bizni ishtin boshtiwitidu dep qorqup
,hichqaysisi
barghili unmidi ,jenubi shinjangda bundaq ishlar bek köp
,'özining yolluq
gépini qilishtinmu qorqidu,bundaq hemme kishini ziyan'gha
uchritidighan nachar
siyasetlergimu chidap turiwéridu.Özimizning qorqunchaqliqi
, saddiliqi
....tüpeylidin ,kilish menbesini bilgili bolmaydighan
türlük siyasetlerning
qurbani bulup kitiwatimiz!!!
him ...
Ashu
mesililerni shundaq yaxshi sherhilesh bilen chiqish yoli we hel qilish
usulini
nahayiti janliq ipadilep bériliptu, sizge köptin-köp
rexmet .
Men
adettiki teyyarliqni tamamlap, ichkiri aliy mektipide oquwatqan
oqughuchimen .
Addiysi bizning mektepte ichkiri toluq otturni puttürüp
kelgenler , kichikidin
bashlapla xenzuchide oqughanlar we biz periqlikla turimiz.
ademning téximu
gheziwini qozghaydighini "qosh til" digen nimini yesligiche sörep
kirip , ana tilida téxi tuluq tili chiqip bolalmighan
gödeklerge xenzu tilida
naxsha éytip ,xenzu tilida ders ötüp ,hetta
salamlishishqa qeder xenzuche
sözlep , ularning tillirini buzuwatqan . Balam emdi sanaq sanashni
ügüniwatqan
, sanawétip bezi sanlarni xenzuche dep salidu .bu hergiz kichik
ish emes
,'oqutquchiliri bilen köp takalliship kettim , ular yuqurdin
shundaq
orunlashturghan , bizdimu amal yoq dep turidu . Shunga bu hergizmu ular
éytqandek milletning til sewiyisini yuquri
kötürüsh emes , melum siyasi meqset
bilen élip bérilghan yoqutush!
Erkin aka ,
ejringizge köp rehmet !
uyghur tili
bashqa tillardin qélishmaydighan güzel til dep
derisxanilerni yadlap oqup
intihan qeghizige yazalaymiz yu, shuni chin menayidin bir qitim
yürikige kim
yazalidi?? Bar bolsimu köp emes...
Uyghur tili
bek yipishqaq til, bashqa tillardiki sözlerni oqulushi bilen
teleppuzighiche
chiqarghili bolisu dep maxtinimizyu, shu özimizningkini xeqning
tilidin pes
körgendek, numus qilghandek modilarche özge tilning qoynigha
özimizni atimiz. ana
tilmizni qedirleyli himimiz özmizdin bashlayli , téma
igsige teshekkür .
hazir
"qosh til"uqutushi jehette ,keng xeliq ammisining pikiri köp
.bizning
bu yerdimu mushu uqutush sewebidin ,ballirimiz teyyarliq siniptin
bashlapla
,xenzu tili ugunushke bashlidi .uyghur tilini bashlan'ghuch 3-yilliqtin
bashlap
ötidikenmiz .miningche bu almiship qaldi .esli öz tilimizni
eng awal ugutup
,'andin 3-yilliqtin bashlap dölet tilini kucheytsekmu kichikmigen
bulattuq .Öz
tilida erkin tepekkur qilip tumuchuqtek sayrap kitidighan ,'umaq
perzentlirimiz
,qanatliri bughuchlan'ghan qushqa oxshash öz qelbidiki hislarni
ipade
qilalmaywatidu .
Miningche
,maarip tarmaqliri bu ishni yaxshiraq oylap ,keng xeliq ammsi razi
bolghidek
jawapni birishi kirek .
bizning
sharaitimizdin alghanda , ata -anilarning köp qisimi ana tilda
sözlishidu,
kichik bala mektepke kirgüche mushu xil til muhitida tepekkur
iqtidarini
hazirlaydu, lékin hazir bashlan'ghuchqa kiripla yat til bilen
tonushup, eng
eqelliy medeniyet bilimlirinimu yat tilda alidu. Axirida nazuk
méngisi bir
tulum yangaq méghizigha aylinidu. Yégili bolsichu kashki
namratliqimizda!!!
Menmu
yuqardiki tordashlirim bilen oxshash qarashta, eslide til
ögünüsh ,'emeliyette
bir yaxshi ish, likin u öz tilini yuqitish asasida bolmasliqi
kérek.qosh tiilliq
oqutush, balilarning tebiiy pende algha lgirlishige nahayti
éghir tusalghu
bulidiken. Men ötkende singlimning (sheherlik tejribe ottura
mektep qosh til
sinipi) ata- anilar yighinigha qatnashqili bérip , sinipidiki 54
neper balining
chareklik imtihandin chiqirilghan yekke penler netijisini
körüp , bekmu
epsoslandim, chünki balilarning omumiy pen netijisi yuqiridek
qilsimu , emma
tebiiy pen netijisi bekla töwen, ximiyedin aran 7 bala
ötüptu, eng yuqirisining
netijsimu 80din yuqiri emes. Men buningdin shuni his qildimki , tebiiy
pen
türlirini bashqa tilda oqush , ademning ijatchanliqini,
tepekkürini boghup
quyidiken,dimek hazir diyarimizda yolgha qoyulwatqan atalmish qosh til
maaripi,
yingi bir ewlad tebiy pen alimlirining yitiship chiqishigha
éghir tosqunluq
qilghudek , xulasilep éytqanda menmu bu xil qosh til oqutushini
peqet
qollimaymen.
mushu
eserning mezmundin qarsaqmu rayonimizda hazir yolgha quyliwatqan qosh
tilliq
maaripning eng asasliq meqsidining qosh tilliq, paydiliq maaripmu yaki
xosh
tilliqmu pikiri ochuq kishler his qip yetti.....
Milli ozluk
tereqqiyatigha heqqi kongul bolidighanlar kop salmaqini iglgen bolsa
idi,'shlar....
Kopligen
qirndashlar ozlirning turmush helekchilikidla ,yaxshilar tixmu yaxshi
bulshningla kuyida,tilimizni qandaq qoghdash 'ozlikimizni qoghdash
digenler
oylash bir oshuqche shtek halettke keldi,biraq bizmu shunla oylashqla
kondurolgendek qilimiz,
belkim bu
bizning ozimizning medeniyet-en'ensini,tarixni cholta yaki bashqiche
bilshitin
kilip chiqqan milli ozluk we ghorur ingi suslashqan manqurotluqning
alamiti
yaki netijsi bolsa kirek.....
Aghrn'ghan
bilenla bulmaydu elwette,choqum tillmizni,'ozlikimizni qoghdashni
ozimizdin
bashlash zoror..!~!~
kunglum
shundaq bir qsma buliwtidu.~~~~alla millitimizni ,'ozlikimizni
,tilimizni ozung
saqlighaysen.....!~
Erkin sidiq
akining biz uchun mushundaq ehimiyetlik timlarni yollap turghinigha kop
teshekkur.....!~
bir qétim
mechitte xatipimiz mundaq digen <<nechche ming yil
höküm sürgen manjular
hazir nede qaldi , qaysi metbuatta ularning hazirqi ehwali
sözliniwatidu ,
dimek ular ast -asta yuqulushqa yüzlendi sewep suki ularda chin
bir itqat
bulmighanlighi üchün , ular bashqa milet bilen asmlatsiye
qilinip bara bara
sanimu yuquliwatidu , likin biz milletchu biz öz halitimizni
saqlap kiliwatimiz
,buningdiki sewep bizde iman bar bolghanlighi üchün , bizmu
imandin
arildikenmiz ,nimish qilsaq bulawiridighan bolsa ,mesilen bashqa
dinsizlar
bilen turmushluq bulush buliwiridighan bolsa uchaghda bizmu asanla
tügüshimiz .
Shunga biz eng awal imanda mustekkem tursaq millit imzni saqlap
qalalaymiz>>, degen idi shunga biz awal imanda ching tursaq imani
bar
ademning wijdani bulidu ,wijdani bar adem mewjutlighini saqlash
üchün herket
qilidu ,.
xeliq
saylap chiqip ,xeliqning iradisge wekillik qilidghan,hormet qildighan
hem
mushundaq bizning tilimizgha paydiliq maarip pilanlirini yolgha
qoyushqa kuchep
kunsayin osiwatqan katta emeldarlirimiz mushundaq xeliqning sadasini
anglamdighandu.........................????!!!!deqqet
itbarini biremdighandu........???!!\
ularning
kungul boldighini oz milltimiz manqurutlishshi bolsa
kirek................
Shundaq
bichare haletikenmiz biz........hetta oz teqdirmizge biwaste
baghlinshliq
bolghan muhim shlardimu oz qarash pikirlirmizni dadil otturgha qoyup
naraziliq
bildurushtek eng addi hoquqimizmu yuqken(eger shundaq qip qalsaqmu
bizge chong
qalpaqlar kiylishi turghanla gep.......syankar ........digendek......)
mushundaq munberlerdila suzlep yuruptuq....................
Dawamliq
aghizmizdin choshurmeydighan ,xeliqning eng ustun menpetige wekillik
qilidighan
,bizni intayin toghra yolgha bashlaydighan adil heqqani partiye
buninggha
diqqet itibarini berse bolatti................
hökümiranlar
ezeldin xelqning haligha qarap yurt sorighan.xelq nadan,milli roh,milli
uyushush küchi,démokiratiye éngi
töwen,shexsiyetchi bolghachqa hökümiranlar
mustebitlik we yolsizliq bilen siyaset yürgüzidu.az sandiki
öz emeldarlirimiz
bolsa téximu nepsige qul bolghan mangqurtlardindur!xelq yenila
erkinlik we
démokiratiyedin ibaret eqelliy heq- hoquqini
yürgüzüshke tégishlik!
erkin akimiz
shundaq toghra deptu.perzet digen kélechigimiz.bizning
ziyalilirimiz birikip
,xenzu ziyalilirining tüzüp chiqqan 08xitapnamisige oxshash
etirapliq bir pilan
yaki murajetname yézip chiqqan bolsaq,hemmeylen teng qollap
baqsaq,biraz
paydisi bolupmu qalarmiken dep oylaymen.
erkin sidiq
aka ning ejirige teshekkor eyitimz. Ana til bizning barlighimz ana
tilini
qoghdash bizning mewjotilighimzni saqlap qilish qalalmaslighimzgha
baghliq zor
sh. Men yiqnda yiza oqotqichsi bilen kurshup qaldim.onong diyshche
hazir
yurguzwatqan qosh tilliq moarip emilyette yalghuz tilliq xenzo tili
iken
.oyghor ilbe oqolmaydiken. Qosh tilliq balla baghchsi qosh tilliq
bashlan'ghoch
mekiteplerde shondaq iken.qosh til ugunush yaxshi sh likin deslapta ana
til
ugunse bolatiti. Bo tetursche bopto. Bo bekmo xeterlk.
hazir
mohimi kim bu toghrisida munasiwetlik orunlargha alaqidar pikirlerni
yetküzeleydu?yaki jür'et qilalaydu?'emdi bu tüzümni
emeldin qaldurush
mömkinmu?.........
Bumu<ölgendin
kéyin yasin oqighan>dek ish boldimu?
Téxi
ötkendila newre achamning bashlan'ghuch 1-yélliqta
oqiwatqan qizini sanaq
sanatsam ,yi ér ,sen dep xenzuche sanap kiliwétip toxtap
töt besh alte dep
uyghurche sanap aran on'ghiche sanalghinini körüp
yürikim échiship ketken édi.
Emdi téxi
arimizda perzent terbiyleshke ehmiyet birish dolquni
kötüriliwédi........ata-anilarning sapasi menggü
balilarningkige yitishmemdu
nime?
........
bizning
mekteptimu bulturdin bashlap qosh tilliq teyyarliq sinip
échilghan idi bu yil
9- aydin bashlap 1-yilliqqa chiqatti maaripning teliwi boyiche kitab
zakas
qilsaq pütünleyla xenzuche derslik yeni kélip xenzu
mekteplerning dersliki
bilen oxshash derslik zakas qilmaqchi ikeniduq ,kéyin mektep
mudirini men we
men bilen bir qatardiki bir türküm oqutquchilar dewet qilip ,
maaripning
uqturushini bilmigen bulupla uyghurche kitab zakas qilghan ( yeni
burnqi
maaripimiz boyiche ) lékin küzde bir qisim "tuzini yep
tuzluqini
chaqidighan " oqutquchilar mektep rehberliki üstidin shikayet
qilip (
xeqni kücheytip) bir qism ata - anilar we héliqi pesendi
haramtamaq
oqutquchilar balilirini xenzu mektepke yötkep ketti , ularning
neziride peqet
perzentining kelgüside özige oxshash bir altun tawaqqa ige
bulup , menggü
mengqurtlarche yashshiini arzu qilidiken emesmu , ularda millet
kelgüsi dégen
uqum yoq , men nechche qétim uning ata - anilar aldida tetur
teshwiqat (yeni
balilirini xenzu mektepte oqutushqa dewet qilish ) qiliwatqanliqini
anglap
qattiq tillighan idim , likin ünüm bermidi , shundaq qilip
bir yil mektipimizde
qosh til maaripini kichiktürgen bolsaqmu , yene 9- aydin bashlap
yene 1-
yilliqtin bashlap qosh tilliq maarip yolgha qoyulidighan boldi , sewebi
mektep
mudirighimu , yoqirin bésim qiliptu , dimek eng awal bizning
qilidighinimiz
hakimyet béshidikilerni uyghétish iken , umu bolmisa
pütün uyghur balisini
mekteptin chikindürishi kérek ,shundaq qilip qoshtilliq
maaripqa qarshi
turghili bulidu , bolmisa bikarmikin deymen , buninggha uyghurning
heqiqy
uyushqaqliqi esqatidu.
Tima igisge
teshekkürler bolsun, toghra ,hemimiz üzimizdin
bashlayli,bashqilargha teshwiq
qilayli,miningche bu millitimzning herbir heqdasinng eng ajiz haletitki
töhpisi.
esli
mahiyettin élip éytqanda,qosh til dimek her ikki tilgha
teng ehmiyet bérish
digenlik bolatti. Biraq hazirqi ehwaldin shuni
körüwélishqa boliduki,xenzu
tiligha alahide ehmiyet bérip ana tildin yatlishishni qosh
tilning mahiyiti
qilipqoydi,buningdiki asasliq mes'uliyet yenila bizning yuquri qatlam
rehberlirimiz bilen,sapasi bekla töwen bolghan towen qatlam maarip
bashqurghuchilirimizda,'eqli-hoshi jayida ziyaliylirimiz herqanche
kuchisimu,nadan,jahil rehberler ularni éghiz
achquzmaydu.....mana bu bizning
yene bir gheyri jahaliyet dewrimizning bashlan'ghanlighining bishariti
Bek yaxshi
boptu.. Milletning ümüdi hazirqi ösmürlirimizde
deymiz. Emmaki ... .. Ademni
ümüdsizlendurdighan ishlar bek köp.
Hazir
rayunimzida qol til uqutquchiilar qushunini küpeytish dolquni
kütürüldi. Her
yili her bir nahiyidin 5~10 ghiche bashlan'ghuch ,'ottura mektep
uqutquchiliri
ürümchige qosh til uqutush sewyisi buynche terbiyleshke
iwertilidu. Ular
ürümchide pidagogika onwérsititi we maarip
onwérsititida mexsus bashlan'ghuch
yaki ottura mektepning 1-yilliqidin axirqi yilliqighiche bolghan
xenzuche
deriliklerni ügünüsh bilen birge xenzuche sewyisini
ashurush qattiq telep
qilinidu. Mining ayalim del shu qatardiki bir uqutquchi.
Ulargha
quyulghan telep intayin qattiq. Herküni 10 saet uquydu.
Pütkül derislikliri
xenzuche, maarip nazariti ulargha her heptide bir qitim yighin
échip ularning
kelgüsining yeni "atalmish qosh til maaripi"ning bashlamchiliri
ikenlikinini , yurtqa "namrat ashu sehralargha"qaytqandin kiyin
sebiylirimizge
pütünley xenzuche deris ütidighanliqi , uyghurche
tepekkür qilshni untup kitish
kirekliki, mushu arqiliq milletni tereqqiy qildurghili bulidighanliqi
heqqide
bek tola yighin achidu.
Qosh til
maaripini nöwiti kelgende 95% yekke til maaripi "yeni xenzu tili
maaripi"dep atashqa tamamen bulidu.
Buni nime
üchün qosh til dep atiwalghanliqini men herqanche qilipmu
toghra chüshenmidim.
Qarimaqqa buni "qosh"digen atalghu bilen barliq yitersizlik we kiyin
milletke élip kilidighan apetni pedazlawatqandekla...
Alimning
maqalirini bek isil chiqiwatidu...Allah barliq ishlirini ungushluq
qilghay.
Gerche yiraq qit'elerde yashawatqan bolsimu emma xiyali we ruhi yenila
uyghurning yurtida! Qayilmen.
Yaxshimusiz
erkin sidiq aka ayimingizgha mubarek bolsun .men bu timini
körgendin kiyin
intayin oylinip qaldim .
Menmu
ilgiri ikki yil qosh tlda oqoghan menmu siz digendek tepekkur
tosalghusigha
uchirghan kiyin uyghur mektepke qaytip keldim .likin men yene bir
mesilge
uchurdim .yeni hazir uyghur tilidiki tebiiy penlerdiki
70%sözlük bashqa tildin
kirgen iken .terjimanlar bu sözlerni qisqa iytish üchün
mushundaq terjime
qiliptu .likin men oylaymen eger ashu sözlerni öztilimizdiki
addiy ibariler
arqiliq ipadilep berse qandaq bolar ?meslen biz
<kompiyotir>biwaste
in'giliz tilidin qobul qilghan eger mushuni öztilimizdiki ibariler
arqiliq
ipadilisek mingimizning chüshünüshi tiximu asan
bolmasmidi .
Sözüm
baghlashmighan bolsa jawab qayturmisingizmu bolidu.
-----------------------------------
Essalamueleykum
erkin sidiq
ependim . Yazmiliringiz arqiliq siz bilen tonushqanliqimgha xéli
boldi .
Yazmiliringiz méni oylandurdi hem xijil qildi , chünki
menmu millitimizning bir
ezasi bolush süpitim bilen ana tilni qoghdash burchum bar.
Méning yurtummu
teklimakanning chet girwekliride bolushigha qarimay qosh til maarip
siyasiti bu
yergimu yétip keldi . Téxi bizning bezi mangqurt
emeldarlirimiz bashlan'ghuch
mektepning birinchi yilliqida élipbe ötmey uning izigha
xenzuche oqushluqlarni
desstip biraqla chong sekrep ilgirlimekchi bolup shoar towlap
béqiwatidu. Ana
til ulargha nisbeten héchnimige erzimeydighan oxshaydu. Köp
sanliq ata-
anilarning pikriche perzenti chong bolup bir xizmet tépip
jénini baqalisla
bolidiken . Til mesilisi muhim emesken. Ana til arqiliq xizmet
tépish bek
tesmish. ...
Mana
mushundaq uqumlar xéli köp
sandiki ata- anilarning mingiside hélimu egip yüriwatidu .
Biz qachandin
bashlap yashash üchün tamaq yiyishtin , tamaq yiyish
üchün yashaydighan
milletke aylinip qalduq? Bu mesilini dawamliq oylaydighan bolup ,
qaldim.
-----------------------------------
Bu
maqalingizni élkitap qilip
teyyarlap torgha yollap qoydum . Qosh til oqutushi heqqide bizning
pikir
qilishimiz epsiz .. Yenila siz dep bermisingiz bolmaydu bu maqalini
dawamlashturup bérishingizni ümüt qilimen.
-----------------------------------
Hörmetlik
erkin sidiq ependim ,
millet üchün jan-pidaliq körsitiwatqiningiz ,
tirishiwatqiningiz köpchilikke
ayan . Men her qétim sizning yazmiliringizni oqusam , ichimdiki
oylirimini
sizning dep bériwatqanliqingizni hés qilip qalimen (men
bir addiy oqutquchi,
xalas , bu yerde hergiz sizdek chongqur tepekkür qilip , mahiyetni
échip
bérelmeymen) . Eldin shunche yiraqta bolsingizmu , elning
teqdiri üstide bash
qaturuwatisiz . Téningizge salametlik , ishliringizgha utuq
tileymen.
-----------------------------------
Essalamu
eleykum,'erkin sidiq
aka tenliri salamet,'ishliri ongushluqmu? Yéngi yillirigha
mubarek bolsun!men
ana diyarimizning chet girwigidiki bir mektepte oqutquchiliq
qilimen.Özumche
ana til-edebiyat kespide 5 yil oqup oqutquchi bolghinimda anche
éren
qilmaptikenmen.hemde buni yashashtiki(éniqini dégende jan
béqishtiki) bir waste
dep chushiniptikenmen.hélhemmu etirapimizda mushundaq
chushinidighanlar köp.emdi
hazir bu kesipning qimmitini hés qiliwatimen. Xuddi"eng axirqi
ders"tiki firans ana tildin mehrum qélishqa yuzlen'gendikige
oxshash.her
qétim shojingimiz yighinda(bu yerde shundaq deymiz)uyghur tili
hazir ishek
baziri bilen mehschttila aqidu dégende yurigim
puchilinidu.mektipimizde40 sinip
bar.buning ichide her yilliqtin 2din sinip qosh til sinipi.mektep mana
mushu7~8
sinipnila oqutidu.qalghan32~33 sinip balliri mektepke kepla berse
bolidu.qalghini bilen kari yoq.balilarning ehwaligha qarap, kun'ge
qarap ichi
siqilidu.bu balilarni muwapiq we unumluk terbiyelesh ,yiteklesh tedbiri
yoq.
Chunki bu ballar qosh tilliq balilar emes.
Erkin
aka,sizning
yazmilliringizni oqup kiliwatimen,yazmilliringizni oqisam birdem
bolsimu rohim
köturlup qalidu,'umitlinimen.Özumni tashliwetmey dep qet'iy
iradige
kilimen.nurghun geplirim bar idi waqtingizgha dexli qilmay.Ésil
yazmilliringizni yene körushke teshnamen.
-----------------------------------
Essalamu
eleykum,'erkin sidiq
aka tenliri salamet,'ishliri ongushluqmu? Yéngi yillirigha
mubarek bolsun!men
ana diyarimizning chet girwigidiki bir mektepte oqutquchiliq
qilimen.Özumche
ana til-edebiyat kespide 5 yil oqup oqutquchi bolghinimda anche
éren
qilmaptikenmen.hemde buni yashashtiki(éniqini dégende jan
béqishtiki) bir waste
dep chushiniptikenmen.hélhemmu etirapimizda mushundaq
chushinidighanlar
köp.emdi hazir bu kesipning qimmitini hés qiliwatimen.
Xuddi"eng axirqi
ders"tiki firans ana tildin mehrum qélishqa yuzlen'gendikige
oxshash.her
qétim shojingimiz yighinda(bu yerde shundaq deymiz)uyghur tili
hazir ishek
baziri bilen mehschttila aqidu dégende yurigim
puchilinidu.mektipimizde40 sinip
bar.buning ichide her yilliqtin 2din sinip qosh til sinipi.mektep mana
mushu7~8
sinipnila oqutidu.qalghan32~33 sinip balliri mektepke kepla berse
bolidu.qalghini bilen kari yoq.balilarning ehwaligha qarap, kun'ge
qarap ichi
siqilidu.bu balilarni muwapiq we unumluk terbiyelesh ,yiteklesh tedbiri
yoq.
Chunki bu ballar qosh tilliq balilar emes.
Erkin
aka,sizning
yazmilliringizni oqup kiliwatimen,yazmilliringizni oqisam birdem
bolsimu rohim
köturlup qalidu,'umitlinimen.Özumni tashliwetmey dep qet'iy
iradige
kilimen.nurghun geplirim bar idi waqtingizgha dexli qilmay.Ésil
yazmilliringizni yene körushke teshnamen.
-----------------------------------
Essalammu-eleykum
erkin sidiq
muellim.yazmiliringiz heqiqetenmu kishini oygha salghudek,xata
tonushlardin
saqlighudek bahasiz yazmilar boptu,sizge rexmet iytimen,sizning
yazmiliringizni
oqumighan bolsam <qoshtilliq oqutush>>qa bolghan
chüshenchem xata
bolup qalidiken........
-----------------------------------
men
heqiqeten bu maqalini oqup
chüshendim, méningchimu bundaq özgertish qilmighini
tüzük, bashlan'ghuch hetta
yeslidin tartip balilarni öz tilidin ayrishni deymen, ana tilini
sözlep chong
bolghan bala meyli ishsiz qalsun rohi toq, köngli üstün
bolidu. Eger ana
tilinimu yaxshi öginelmigen bolsa, quldin bashqigha
yarimaydu...moshu geplerni
anglap özemning tunji qétim hetta toluq otturida xenzuche 8
- derijini élip bolupmu
ichkiridiki aliy mektep hayatimni bashlighan waqtimdiki qanchilik
ganggirash we
hoduqushlar ichide qalghan waqtlirim ésimge kélidu...u
ziyanning ornini
tolduriwalghili bolmaydu, chüshenmigenler balilirim xenzuchida
oqusila bashliq
bolidiken dep addiy oylaydu, emma undaq asan ish yoq...
-----------------------------------
Maqalini
oqosh jeryanida
nimishqa koz yishim toxtimay aqidighandu! Alla igimiz sézni oz
panahidaa
saqlisun
-----------------------------------
Essalamu
eleykum! Hörmetlik
erkin sidiq aka. Qimmetlik waqtingizni chiqirip bizni ésil
maqale bilen
teminliginingzge köp rexmet. Aldinqi qétim sizning qosh
tilliq maarip heqqidiki
yazmiliringizni oqup nurghun nersilerni bilgen hés qilghan idim.
Hem shu hés
qilghanlirim asasida yéngidin qurulghan blogimda " balingizni
qandaq
mektepte oqutisiz" dégen témida qisqa bir maqale yazghan
idim.blogim yéngi
qurulghan bolghachqimu bu yazmini körgenler anche köp emes.
Bu yazma pütünley
sizning maqalingizni oqughandin kiyin tughulghan oy-xiyallirimning
hasilati. Bu
maqale addiy sewiyisi töwen, köz qarashliri yüze bolsimu
bu yazminingzni inkasi
süpitide bu yerge yollap qoydum. Belkim bu yazmini oqushqa
waqtingiz yetmesliki
momkin. Likin némila bolmisun. Özemni siz bilen pikirdash
qatarida körüp
yollidim. Men bir ottura derijilik darilmuelliminde ishleymen.
Mektipimiz
jenubiy shinjang bashlan'ghuch, tuluqsiz ottura mektep qosh til
oqutquchilirini
terbiylesh merkizi. Gerche men bu siniplargha ders ötmisemmu
anglaydighanlirim
we köridighanlirim xéli köp. Bundin kiyin
körgenlirimni udulluq yézip
qérindashlar bilen ortaqlishishni oylawatimen.
-----------------------------------
hormatlik
erkin aka , altundek
waktingizni qikirip manga email kayturginingizge kop rehmat . men TOFFL
,GRE
imtahani uqun teyyarlik kilip ,hemda imda birip bolup ,undin kiyin siz
bilen
alkilishay .sizge koptin kop rehmat . eger hemme uyghur sizge
ohxaxbolghan
bolsa millitimiz perixte, wetinimiz jennet bolup kiter iken ....sizge
yenimu
utuk , ghelbe ,salametlik tileymen ....
yene bir teklibim , uyghurlarda "yalghuz atning qengi
qikmas"deydhghan bir gep bar. xunga momkin bolsa siz bax bolup <
dunya
uyghur ilim-pen uyuxmisi> we yaki <dunya uyghur alimlar
oyuxmisi>
kurup qikip , uyghur yengi ewlad alimlirini yitixturuxixliri uqunmu axu
kimmetlik waktingizdin ajritip ,<uyghur
helkining ilim-pen atisi > obrazingizni yenimu namayen kilgan
bolsingiz
.sizni ozige mengguluk ghayiwi ustaz kilghan
ukughuqingiz : eli
-----------------------------------
Essalammueleykum
erkin sidiq
ependim,
,siz'uyghur
xeliqning we üzingizning qimmet qarshingizni büshashmastin
emelge ashurushta tuxtawsiz ézdinwetqan ,tirishiwatqan zamanning
pexiirlik
ughlani, hayattingizni "yaritish" uchun bighishlighanlighingizgha
teshekkur , sizning hayatingizning utuqliridin we bizge
atighianlirngizdin zur
ilham bexish alduq,,sizning ijadchanliq hayatingiz bizning mayakimiz ,
adem
hayatinng qimmiti cheksiz bulidu ,szning ghayingizni rialiqqa
ashuralaydighanlighingizgha ishinimiz, sizgimu qirindashlarning ilham
we
righbetlendurush zurur,wetendiki qirindashlarmu sizning zingizdin
mingip
"dunyada bashqilar qilghani bizmu qilalaymiz "eigen qarashni
yitildurimiz,waqitni qedirlep tirishimiz we tirishng,'axirda sizge utuq
we
bexit yar bulsun ,yaxshi xewringizni we maqalingizni kutimiz. Merdan
Men
yéqinda ürümchige
qarashliq bir ottura mektepte ana tilimizda ders ötilidighan peqet
birla toluq
2-yilliq sinipining qalghanlighini,bu sinipta 18 oqughuchi bolup 8
oqutquchining ders béridighanlighini anglap heyran
qaldim,toluqsiz siniplirida
we toluq 1-yilliqta pütünley <<tosh tilliq>>ders
ötilidiken,yeni
barliq penler xenzu tilida sözlinidiken.buni ular qosh tilliq
maarip dep
atiwaptu.men <<emise 11-sinipchu ?>>dep sorisam
<<ular 11-sinip
échilmidi,chünki bu sinipta oquydighan balilargha uyghur
tilida ders anglash
muhiti yaritip bérilmigechke ürümchi sheher ichidiki
uyghur tilidaders
sözleydighan ottura mekteplerge tarqaq yötkilip ketti
deydu.bolmisa u yerdimu
uyghurlar xéli köp ikenduq.
Mol
tejribige ige pishqedem
oqutquchilar qosh til sépide septin chüshüp qalghan
bolup,'ular étiwar siyaset
bilen baldur pinsiyige chiqiriwétilgen iken.pinsiye
yéshigha toshmighan milli
oqutquchilar mejbur kesp
özgertküzülüp,zawut,shirketlerde özi esla
tonushluq
bolmighan xizmetke qoyulup ,'ayliq maashini toluq élip ,nime
qilarini bilmey
ganggirap yürüptu. Ashu 25-30 yilliq mol tejribige ige
pishqedem
uqutquchilarning emdi kérikining qalmighanlighini,'ana tilida
oqush arzusi bar
zérek perzentlirimizning qarap turupla öz hoquqidin ayrilip
qalghanliqi,pidagogika mekteplirini püttürüp chiqqan
istiqballiq
yashlirimizning <<minkawxen>>oqumighanlighi uchünla
ishqa
orunlishishta qet'i ret qilishqa uchrighanlighini köz aldimda
talay
uchrattim.maaripning aldinqi sépida shoarni yangraq towlap
kétiwatqan
intilishchan küchler <<koniche maarip,nishanliq oqutush,sapa
maaripi
>>digendek yéngi- yéngi uqumlarni arqa -arqidin
otturighan qoyup ,maarip
saheside héli sherqi shimal shamili chiqarsa ,héli gherbi
jenup borini chiqirip,'islahat
qedimige yugrep yétishelmey ,téngirqap ,hérip-
halsirap qalghan
oqutquchilarningmu haligha way! Téxi bezi oqutquchilar özi
milli mektepte
ishlep turuqluq ,'özining ikkila balisini xenzu mektepke bergendin
sirt yene
téxi uruq tuqqan,sawaqdashlirigha idiye xizmet ishlep ularningmu
shundaq
qilishqa qayil qilghan.oqutquchi shundaq qilghan yerde zadi shundaq
qilish
toghriken dep bashqilarmu bes-bes bilen xenzu tilidiki mekteplerge
bergen.netijidebu yilliq oqush yéshidiki 56 balining ichide
aran22nepiri milli
mektepke kirgen.xenzu mekteptin milli balilarning nisbet qimmiti
éship ketti
dep qobul qilishni mejburi toxtitip qoymighan bolsa ehwal yene qandaq
bolattikin -tang? Men bu ishning tégi tektini oylighansiri bu
dunyada dunya
tereqqi qilghansiri nadan ademlerningmu köpiyip kétip
barghanlighini his qilip
qaldim.siyaset toghra ,'adil.gep uni qandaq toghra tonup,'ijra
qilishta.ana
tilida ders ـötüsh
tereqqiyat bilen zit
emes.qalghan soal köpchilikke qaldi.
-----------------------------------
Men
sizge köp nerse dep
birelmeymen. Peqet bundin kéyinki yazmiliringizda paydilinishqa
ehmiyiti bolup
qalsa ejep emes dep, men özüm turuwatqan rayundiki qosh
tilning yolgha qoylush
ehwalidin qisqiche uchur bermekchi:
hazir
jenubiy shinjangning
hemme yerliride qosh til yeslisi quruldi. Buninggha dölet zor
meblegh saldi.
Biraq bu qosh til bolmastin yek til maaripi boliwatidu. Bu yeslide
balilargha
xenzu tili ögitish asas qiliniwatidu. Nurghun ata-anilar iqtisadiy
nuqtidin
chiqip bu yeslidin memnun. Yeni yeslide balilarning tamiqi bikardin,
peqet ayda
30yüen tölep qoysila balilarni öyge qoyup itiz bishigha
chiqandiki endishini
yaki itiz béshigha yatquzup balilarni bihude azablashtin xalas
qilish hemme
ademge yaqsa kérek.
Ilgiri
ürümchidiki bir qisim
ata-anilar öz perzentlirini ana til oqutushi ilip baridighan
mekteplerni
tapalmay bolupmu yéngisheher rayoni qatarliq iqtisady tereqqiyat
belwighidiki
rayunlarda qiynalghanliqini anglaytuq hazir biz özimizning
nahiyiside sap ana
til bilen oqutush ilip baridighan mektep tapalmay qalduq. Yeslidin
tartip qosh
tilni oqutushni ilgiri sürüp, milletning sapasini yuquri
kötrüsh sadaliri
ichide asasliq dersler xenzu tilida ötiliwatidu. Ana tildiki
mektepler xenzu
tilidiki mektepler bilen birleshtürliwatidu. Bu balilarning xenzu
tili sawadini
östürüshke ijabiy rol oynawatqan bolsimu, biraq
balilarning tepekküri
gallishiwatidu, meslilerge bolghan chüshenchisi suslishiwatidu.
Xaraktiri
jahilliqa, tersaliqqa, yawayiliqqa qarap özgiriwatidu. Undaqta
ata-anilar pikir
qilsa bolmamdu déyishingiz mümkin. Toghra, shundaq qilish
kérek idi. Biraq,
hazir xenzu tilini bilmeydighanlargha toghrisi minkawxen dep atalmighan
azsanliq millet siditlirigha xizmet yoq. Biraq xenzuchini yaxshi
bilidighan
bolsa ulargha asasen xizmet bar. Meslen men xizmet qiliwatqan mektepke
ötken
yili texsimlen'gen oqutquchilarning hemmisi xenzu tilida yaxshi
oqutquchilar.
Chünki hazir aliy mekteplerning diplumi ikkinchi orunda itrap
qilinip,
iliniwatqan xizmetke orunlushush imtihansi xenzu tilida
éliniwatidu. 3 boldi.
Ularda kespiy sapalar barla nahayiti az salmaqni igenleydu.
Yéqinda
mektipimizge bir bölük iqtisasliq oqutquchilarni yeni gherbke
yardem bergüchi
xenzu oqutquchilarni berdi. Buning bilen oqutquchi kemlik meslisi bir
qeder
yiniklidi. Biraq, bularning oqughan kesipi asasen maliye boghaltirliq,
qurlush
lahiyelesh, charwichiliq qatarliq gheyri kesiptikiler iken. Edebiyat,
matimatika, fizika, ximiye qatarliq kesipte oqughanlarmu bar iken.
Bularning
mutleq köp qisimi ichkirdin chiqqan bolghachqa ularning gipini
aldirap oqqili
bolmaydiken yeni putungxua buyunche sözlimeydiken. Bu xil ehwalda
ularni
dersxanigha kirgüzüshke toghra emesliki iniq. Yene
kélip bizning mekteptiki
oqughuchilarning %90 yézilardin kilidu. Ularning xenzu tili
sewyisi rastinla
töwen. 2008-yilliq aliy mektep imtihansida xenzu tilining
ottturchisi aran
67.3boldi. Bundaq mektepke nispeten tebiy penlerni xenzu tilida oqutush
ilip
birish nimidin direk biridighanliqi hemmeylen'ge chüshnishlik.
Hazir aliy
mekteplerde hemme ders xenzu tilida ötiliwitiptu. Qeshqer sifen
söyenning
edebiyat kesipini püttürüp chiqqan bir oqutquchining
diyshiche bu kesiptiki
balilargha uyghur tili, uyghur kilassik edebiyati qatarliq 4xil dersla
uyghur
tilida sözliniptu. Qalghan dersler xenzu tilida sözliniptu.
Bir qisim oqutquchilar
dersxanida xenzu tili dersi öteshte qiynilip kitatiki mezmunlarni
xenzuche
yadlap kirip dep biriwitiptu. Chüshendürüsh ilip
baralmaptu. Yadida yoq
uyghurche gep arlashturup salsa uqughuchilardin epu soraptu.
Chünki bu ishni
rehberlik oqup qalsa, qesten uyghurchi sözligen diégendek
gepler bilen belgilik
chare qollinilinidiken. Oqughuchilarmu asasen xenzuche yadlashqa usta
bolup
chiqiwitiptu. Chünki ular kitabtiki mezmunni toluq
chüshnelmigendikin kiyin
imtihandin ötüsh üchün bolsimu yadlash könmise
adetlenmise bolmaydiken. Mana bu
bizning rayonimizda yolgha qoyliwatqan qosh til oqutushi... Biraq
merkez
rehberlikining gipige qulaq salsaq herqaysi milletlerler öz tilida
oqutush ilip
birish, türlerning köpxillini qoghdash, milliy maarip,
bolupmu asasiy maarip
ana tilda ötülishi, dölet tili bara-bara
kücheytlishi telep qliiniwatidu. Bu
yerdiki qara yumurgha biz hangwaqtidak qarap turuwatimiz yaki
küliwatimiz,
zarlap turup bu kichikke kirkitiwatimiz. Bizde ilip birilghan qosh til
maaripi
heqqidiki tetqiqatlar asasen qosh tilda oqutush ilip barghanda
milletning
sapasini östürüshke paydisi barliqi rayunimizning
tereqqiyat sewyisini ichkir
ölkilerning tereqqiyat sewyisige yiqinlashturushta
mölcherligüsü z ünümge ige
ikenliki oxshimighan nuqtilar arqiliq gewdilendürlüp
kilinmekte. Derweqe hazir
xenzu chini bilmigenlirimiz doxturgha körnüsh, bajxana, bazar
bashqurush, xelq
hökümetliide ishlirimizni aqturshimiz müshkül
ehwalgha chüshüp qiliwatidu.
Buningdin saqslinish üchün xenzu tili özgenemy bolmaydu.
Biraq, aytimatup
iyitqidek köp til bilish sherep, ana tilni bilmeslik numus bolsa
yaxshi
bolatti. Biraq hazir ana tilni bilish qalaqliq, xenzu tilini bilmeslik
numus,
medeniyetsizlik bolup qiliwatidu. Siz digendek qosh tilni toghra yolgha
qoyush,
milletning kelgüsi teqdiri üchün choqum ana til bilen
birlikte dölet tilini
ögen'gendin sirit az dégende bir chet'el tili öginish
tolimu zörür idi. Biraq
bundaq ilmiylik bizdin tizip ketkendek turuidu. ...
-----------------------------------
assalam
ustaz, teq-aman
turiwatamla,alla tanlirini salamat,ixlirini ong kilsun. watanda turup
silining
yazmillirini torda ukuxka muwappakat bolup qaksiz kowaniq iqida
turuptiman,
uning
ilhami bilan hizmat,
ogunix ,ijadiyat ixlirimda zor madatka ega bolup turuptiman. ahmiyatsiz
kormisila bu hetim arkilik siliga ,ham aililliriga rahmitimni, samimi
salimimni
bildurmakqi,malal kormigayla. jiddi wakitliridin exinip watandiki
kerindaxliriga ahmiyatlik bildurgullirini yollap turganliridin ozini
uyghr
hesaplaydigan barlik kerindaxlar siliga qaksiz taxakkur bildurudu, alla
tanlirini aman kilsa , ozliri muhim hes kilgan yazmillirini dawamlik
yollap
turuxlirini towanqilik bilan otiniman. silini, ailillirini, xundakla
watan
sirtidiki barlik kadirdanlarni alla aman kilsun. allaga amanat!
-----------------------------------
Söhbetni
ikkinchi qitim körüp
chiqtim .2005-yili aliy mektep imtihanidin 1 hepte burun sizni
tonughandin
tartip hazirghiche sizning yazmiliringizni körüwatimen.
Erkin
sidiq ustazning qimmetlik
waqtini almasliq yüzisidin artuq inkas yazmay .
Heqiqi
uyghur oghli , qimmetlik
yazma - nadir mezmunlar bilen uyghur yashlirimizgha ülge
bolghiningizdin
söyünimen. Wujudum yene bir qitim özlük-hayat ,
kishilik qimmet , insaniy burch
... Tuyghusida tawlandi .
Uyghur
ning bir adettiki
situdént bolush süpitim bilen özümge yene bir
qitim jakarlidim ;"tirishqin
!!!sen choqum qilalaysen ......!"
erkin
sidiq ustazning tinige
salametlik , ishlirigha tiximu utuq tileymen.xuda xalisa sizning
izliringizni
bisish sheripige bizmu nail bolimiz .
-----------------------------------
Essalamu
eleykum hörmetke
sazawer erkin aka, men bu söhbitingizdin köp menpeet aldim,
ulugh allah altun
téningizni salamet,pikringizni téximu ötkür
qilsun!!! Essalamu eleykum hörmetke
sazawer erkin aka, men bu söhbitingizdin köp menpeet aldim,
ulugh allah altun
téningizni salamet,pikringizni téximu ötkür
qilsun!!! Menla emes, belki, bu
söhbetni körgen herqandaq adem shundaq héssiyatta
bolishi muqerrer,
perzentelerni qandaq usulda zaman'gha layiq terbiyilesh , téximu
muhimi jahan
özgürüshlirini küziteleydighan shundaqla
köreleydighan musteqil yashash
iqtidarigha ige iqtidarliq qilip terbiyelep chiqish , uyghur ata-anilar
duch
kelgen shundaqla uyghur maaripchiliri duch kelgen zor ish idi,sizning
bu
söhbitingizdin buningghimu jawab tapqandek bolduq. Mushundaq
ésil söhbetni
téléwizorlarda bérish yaki teshwiq qilish bizning
diyarimizda besi müshkül ish
bolghachqa, uning üstige hemme ademning öyide
kompyutér bolmighachqa, bu
filimni birer filim ishlesh orni VCD qilip ishlep tarqatqan bolsa
téximu köp
adem menpeetlen'gen bolatti
-----------------------------------
ESSALAMU
ALAYCUM. YAHXIMUSIZ.SALAMAT
TURDINIGZ MU?
MAN
XINJIANG xxx MAKTAPTA
OKUTKUQILIK KILMAN.
XUTAPTA
QAKSIZ PAHIRLINIX,
AYAJAN ILIKIDA MAN.NAQQA ON MILKYON MILLITIMIZ IQIDIN SIZ DAK BIR
OGLANNIG
QAKKAN LIGIDIN QAKSIZ PAHIRLINIMA.SUEYUNMAN.YARATKUQIMIZ SIZ GA TEHIMU
QAKSIZ
ILIM WA QAKSIZ DARIJA ,SALAMATLIK ATA KILSUN.SIZ NIG "KOXTILLIK MAARIP"
TOGURSIDA YAZGAN MAKALINIGZ NI KUERDUM.SIZ DIN QAKSIZ SUEYUNDIM.SIZ
DIGANDAK
MILLITIMIZ NIG KALGUSI BOLGAN MILYONLIGAN BALLERIMIZ TAJIRBA
MASSULATIGA
AYLINIP KITWATIDU...BUIXNI HITAY UKUMITI MAKSATLIK ORUN LAXTURGAN
TURSA, YANA
KILIP UEZIMIZ NIG MILLITIDIN BOLGAN,APTUNOMRAYANIMIZ NIG RAISI BOLGAN
"NUR
BAKRI"OTUR GA KUEYGAN TURSA,KIMMU QAT DUELATLARGA QIKIP TAKXURUX ELIP
BERIP,TAKXURUX NATIJISIGA ASASAN ILMI USULDA,ILMI ASAS
BUYIQA,NUEWATTIKI
BALILARNIG UNWEIRSAL BILIMIGA,SAGLAM USUP-TETILIX YUNILIXIGA,PISHIKA
SAPASIGA
ASASAN ELIP BAR DU???KIM?????KIM XUNDAK KILDU???BUIXNI KANDAK EL
KILGILI
BULDU??? KAQAN ONG XILDU???UQAKKIQA KANQILIGAN BALILAR WAYRAN
BOLDU???KANQILIGAN??? KAQURONG. KIMMATLIK WAHTINIGZ NI ELIP KUEYDUM
-----------------------------------
nimandaq
pikiri ötkür we qayil
qilarliq kishi bu!!!!
Bizler
peqet bu dokturimizning
pikirni epsuslinish we qayil bolush neziri bilenla körüp
qoyimiz xalas.........
Ashu
bayan qilghan eyip we
kemchiliklerni bolsa tüzitishini oylayimizu likin, haman toptin
ayrilghimiz
kelmeydü.....
Xep
qachanmu mushundaq bimene
yoldin qol üzüp hemmimiz tengla artqa örülüp
marsh digen komanda anglighan
eskerlerdek
toghra
yolimizni
tépiwalamiz........
Hemmimiz
özimizdin bashlayli
digen gepke bek amraq, likin heqqi shundaq qilalighanlar qanchiliktu??
-----------------------------------
Rehmet
sizge!.. Biz ilgiri jahan jemiyitini tang
qaldurghan
medeni milletning ewlatliri bügünki kün'ge kelgende
intayin
chüshkünleshtuqki,bu xil chüshkünlishish rohi
ghalbiyetchilik bilen singiship ketti.bizning
hazirqi halitimiz ghiq mes bolghan kishinng tükürük
chachritip meddah
éytishigha oxshap qaldi. Bizning rohiyitimizge
pakliq-napakliq,'iman-imansizliq, jesurluq hem qorqunchaqliq,mertlik
hem
namertlik,hayaliqwe hayasizliq gireliship ketti. Biz özimizning
zadi qaysi
tipqa teelluq ikenlikimizni angqirash ichidimu his qilalmaywatimiz
.bizning
rohiyitimiz shunchilik ebjeshliship kettiki ,halal hem haram teng
silin'ghan
milichmal dukinigha oxshap qaldi. Ayrimaq,baha bermek intayin tes. Bu
xil teslik
hemme kishige wehime,guman silip öz-ara chüshinishimizni
yiraqlashturwetti.
Itipaqsizliqimizni ilgiri sürdi .ah urush ichidila zawlliqqa
yüz
tutiwatqinimizni peqetla his qilalmaywatimiz!...
Yuqarqi
mesile heqiqeten biz
uyghurlardiki ortaq köruluwatqan mesile ...bunidaq ishlargha obzur
,'itot ,
naxsha qatarliq laning hichqaysi kar qilmidi . Biz anglisaq
,körsek undaq
qilmisaq bolatti , bu xata idi digen sözler bilenla boldi qilduq .
Men
mushundaq ehwallarni köp köp kördum biraq birning
özgerginni körmidim .ejiba
bundaq illetler bizning qan qinmizgha singip ketkenmidu ......hey .....
Ajayip
yaxshi tima yollapsiz .
Japa tartipsiz sizge reimet . Timingizgha dostum anishta , nasimi ,
qatarliqliqlar intayin küchlük qelimi bilen yaxshi inkas
qayturuptu . Menmu del
shu pikirde . Sapada ongda yatqan özige xenzuche isim qoyuwalghan
timilargha
peqet rexmet , yaxshi yollapsiz digendek dogmala jawap bermey
ötkür qelimi
bilen öz köz qarishini qoyup mangidighan dostummu yaxshi
inkas qayturuptu. Eyni
zamanda jemiyette éqip yürgen mundaq sözler isimge
kép qaldi. Kosowu urushi
mezgilide amirikining zungtungi kilinton zamani héliqi erkinlik
üchün köresh
qiliwatqan oyghurlar kilintonning yinigha bizning dölitimizdimu
kosowogha
öxshash izish izilish bar , bizge yardem qilsang bizning
millitimiz
iziliwatimiz deptu kilinton sile qaysi dölettin milliting nime
deptiken ular
bir birlep tepsili chüshenduruptu ..... Kilinton bir az
turuwélip tiliwizorni
ashsila naxsha éytip usul oynapla chiqidighan millet sile shumu
deptu ularning
he e jawabidin kiyin kilinton silerning derdingla yoq chünki
dertmen keshkiche
naxsha éytip usul oynumaydu oyun xatirjemlik xoshalliqning
ipadisi dep
chiqiriwétiptu .
Derweqe extem ömerdek shairlirimiz bashliq nurghunla
bizdiki türlük sahe
diki nachar illetni qamchilap nurghun eserlerni yazdi. Hem
yéziwatidu
ertislirimiz sehnilerde oynidi hem oynawatidu. Méningche eyip
,'illet , nachar
terepni tüzütüshte eng moyumi özimizdiki ashu
illetni itirap qilishta her
qandaq adem millet özining nachar illitini özi tonup itirap
qilmaydiken u uning
qayil bolmughanliqi u qayil bolmighan iken uning
tüzülüshidin qilche ümüt yoq
.oylayluq biz étirap qiliwatimiz ashu nachar illetlirimiz
qamchilan'ghan eser
lerni oqughunimizda oyunlarni körginimizde kichik chong her
qandiqimiz ulugh
kichik tinip bash lingshitimiz hereizmu bizde yoqti dep sekrimeymiz .
Shu illet
sende bolmisa mende bar digendek. Mana mushundaq ilgharlar bilen
özimizni
sélish turup heqiqi perqimizni ajizliqimizni tonughandila andin
tüzülüshke
egiship ilgirleshke bashlaymiz. Bizdiki shu nachar qiliq we illitimizni
baqilar
emes del özimiz tépiwatimiz oyghur milliti itirap
qiliwatimiz . Menche biz
tonush we étirap qilsh basquchida hem tüzütrüsh
basquchigha emdi qedem bastuq
likin basqan qedimimiz téxii toluq yerge tekkini yoq. Biz peqet
bir aile
kishilliri bolsaqtuq bire tamaq waxtida öz ara diyiship mani
qiliili mani
qilmayli dep birlikke kiliwalsaq oyghur jemiyiti intayin keng bir qowum
.
Mediniyet sewyimiz bir qeder töwen . Bundaq illetlirimiz wlatmu
ewlat miras bolup
kéngip hazirgha ulashqan emdi uni tüzütüshke yene
bir mehel jeryan kitidu dep
oylaymen uning ünümi undaq tiz körülüp
bolalmaydu yanila méning pikirim
özimizdin bashlash undaq qil bundaq qil dep quruq shuar
toélimay mendek qil
diyalaydighan bolushimiz kirek her bir adem 10 din ademge tesir
ökrsitelise biz
asta asta özgürümiz dep qaraymen.
Méningche mushundaq timilar munaziriler téximu
köpürek bop tursa téximu
köp oyghurni oyghutulaytuq dep qaraymen.
Kechürünglar men xenzuche oqughan jing oyghur .
Oyghurche xetni dadam
rexmetlik tillap yürüp ögetken
shebnemge yéqinda eza bolup kirdim . Xétimde imla
xataliq we
ulimaydighan jaylarni ulap qoyudighan ulaydighan jaylarni
ayriwitidighan
xataliqtin qetti saxlinal midim . Ashu yitersizlieim bolghashqa
munberge tima
we inkas yollumay disemmu bezi timilar inkassiz olturushimgha yol
qoymidi
ishqilip yazmamda bek xataliq köp mushu inkasnimu 2 saette nechche
tehrirlep
aran yazdim dawamliq tirshimen töwenlik bilen doslurumdin
kütüdighinim men usta
boliwalghuche méni toghra chüshünüp
tüzütüp oqarsile mushu künlede menmu kot
kot bop qaldim xuddi maymaqning méngishi tola dise kikeshning
gépi diendek .
Xosh
-----------------------------------
bek
yaxshi
yézipsiz,rexmet,'erkin sidiq akash.
Menmu,
siz iyqan,'oqush putturup
ish kutiwatqan yash, oqush putturgen bir yil,10aydin biri birqanche
shexsi
gilikidiki shirkette ishligen bolsammu,'üz'igilikimning bulishini
oylap,téngirqap yurettim,bu geplerni anglighandin kiyin ozimde
qaramliq
rohining kem ikenlikini his qildim, erkin sidiq akash
bolsa
yene koprek telim
besingiz. menbe : uyghur iqtisad tori xewiri
-----------------------------------
Essalammu
eleykum erkin sidiq
aka sizge menggülük bexit we xizmitingizge utuq tileymen .
Bu
yazmini heqiqetenmu bek
yaxshi yézipsiz , bolupmu bizdek öz aldigha yol
élishni xalaydighan yashlargha
bir ganggirash tuyghusini yoqutushta bir asas tiklep béripsiz .
Sizge köp
teshekkur . Menmu shunungdek yashlarning biri bolup buyil oqush
püttürüp
xizmetke chiqtim . Lékin méning yenila bashqilargha
yallinip ishligim yoq . Öz
aldimgha yol échip igilik tiklisem deymen . Yazmingiz heqiqeten
méning özümge
bolghan ishenchimni téximu ashurdi . We igilik tiklesh irademni
yene bir qétim
chingitish pürsitige ige qildi .
Sizge
köp teshekkür .menbe :
uyghur iqtisad tori xewiri
-----------------------------------
kelgüsüm
üchün künsayin
ümüdsizlinwatqan mushu külerde bundaq yazmilarning
herxil tor béketliride we
kitap - jrnallarda élan qilinshii men we manga oxshashlar gha
neqeder qimmetlik
.shu sewep könglümge ümüd ata qilghan yazma igisi
we dostimiz ümüdwargha rehmet
éytmay turalmaymen, rehmet silerge. Elküyi munazire
munbiridin küchürüldi
-----------------------------------
Köp
nersilerni biliwaldim . Japa
tartipsiz , rehmet sizge.
démisimu
bizning hazir ashu
<arman> <ixlas> dégendek shirketlirimizdin bashqa
pexirlinishke
erzigüdek shirketlirimiz yoq déyerlik. Addisi özi
musteqil ijadi halda shiket
qurghanlar yoq. Bu teripi méni tolimu epsuslanduridu. Men
téxi héliqi pipsi
namidiki mehsulatlarning bir yehudining qolidin chiqqanliqini zadila
oylap
baqmighan ikenmen . Ular peqet bizdek qoydek yawash xeqnqla adap
ötüp kétermu?
Bizdin qachanmu birer sanaet , turmush mehsulatini monipol
qilalaydighanlar
chiqar???!!!!!
-----------------------------------
Heqiqetenmu
biliwélishqa
tigishlik ishlarken! Harmighaysiz!
-----------------------------------
Mushu
alimimiz bilen bir yüz
turane körüsheligen bolsam neqedor yaxshi bolatti he!!!! Tirishayli qirindashlar.
-----------------------------------
Méning
mushu tapning özidila
shirket qurghum kéliwatidu?men zadi qandaq shérket
quralaydighandimen?
munberge
tekilipim munber
bashqurghuchilliriningmu qabilyiti yar berse shirket qurghuchilar uchun
yol
körsutush ,yiteklesh rolini téxmu jari qildurghan
bolsa....biz mushu munberdiki
birer ezagha shirket qurushup bergen bolsaq.....
-----------------------------------
Tima
igisige köp
rhmet............ettigendila rohlinip qaldim
-----------------------------------
Mana
isil tima digen! Toluq
oqighanlar bilidu!!!!!!
méningmu
kishiler qilishtin
numus qilip quruq qéliwatqan ishlar bilen shughullinish arzuyum
bar idi xuddi
<exlettin paydilbish > dégendek.
-----------------------------------
Bu
alimimiz özining kespidin
bashqa yene biznimu untup qalmaptu.........
-----------------------------------
heqiqeten
millitimiz heqqide bir
kishlik tepekkur qilip bizni ajayip bir daghdam yolgha bashlawatidu....
bu
timani nex waxtida körüptimen.... xuddi men üchün
yazghandekla..............biz
yashlar mushu ishqa tutush qilmisaq bolmaydighan haletke
yetteq.......bolmisa
qul bulushtin bashqa yol yoq!!!!!
-----------------------------------
Rehmet
sizge.siz shunche
aldirashliq ichidin waqit chiqirip bizge ésil timilarni
yollawatisiz.
bu
timidiki nurghun terepler
bizdek ali mektep uqughuchilirining paydilinishi we kelguside uqush
püttürgendin kiyin özi toghrisida toghra diagonoz
quyalishi uchun bir eynek
boptu .hazir nurghun yashlar hökümetning texsim qilishini
kütüp olturup özining
ali mektepte ügen'genlirini untup kétidighan,'özining
rolini jari
qilduralmaydighan ehwallar éghirliship kétiwatidu
.Élip éytsaq mendimu hem shu
ghem . Bizde hazir nurghun tewekkülchilik rohigha ige yashlirimiz
bar ,lékin ular
birinchidin : ailisidikilerning qarshi turishidin ,'özini
qollimasliqidin
ensireydu.
ikkinchidin
: siz maqalingizda
tilgha alghandek bizde igilik tikleydighanlargha yitekchilik qilidighan
orun we
shexsiler bekla kemchil ,yoq diyerlik .
uchinchidin
: bizde hazir
hökümetning tömür tawiqining tartish küchi
bekla chong ,nurghunlar (mesilen
shirket qurghanlarmu)uningdin chiqip kétishni xalimaydu .
yighip
éytqanda bizge hazir
kériki bir mayak(bizning tewekkülchilik rohimizni
oyghitalaydighan,bizni
yitekliyeleydighan,'ülge bulalaydighan kishiler) . Mayak bolsa
bizde yol
tapidighanlar, yol tapalaydighanlar choqum köpiyidu . axirda
sizning téningizge
salametlik ,'uzun ömür tilesh bilen birge xizmitingizge utuq
tileymen .
-----------------------------------
Ehmiyetlik
tima yazghiningizgha
teshekkur mushundaq ehmiyetlik timilar köprek yollansa .
sézning bu timingizdin
köp nersilerni biliwaldim . Japa tartipsiz , rehmet sizge
bu
yazmididin bekrek unigha
élin'ghan mandilaning gipi bilen böre ning gipi ademni
bekrek oylandurup
qoyudiken! Emiliyette insan oylighan ishlirining hemmsini qilalaydu dep
qarilidu.biraq bizlerning kallimizdiki oy-xiyal uning mumkin emeslikini
semimizge sélip turudu.emileytte,yaratquchi ishlet dep bergen
mushu kallini
ishletmisek qiyamet choqum sorighi bolidu!
buninggha
pepsining gipini
qushuwalmay turup gep qilinglar,héch kim kilip sizge pepsini
iching
dimigendikin,'ichmisingiz bolidu.
-----------------------------------
Rehmet............
Göshgirde.................. Axiri nadirlapsizde. mushundaq
ésil témilirimiz
untulup qalmisun................... Téma égisigimu
köp rehmet.......
-----------------------------------
Körmeptimen.erkin
sidiqning her
qétimliq yazmisini qaldurmay uqup kiliwatqan.men nadirlay dep
bolghuche dostum
yapiniyede turup waqqide bésip bolatti mausni....qedirleshke
tigishlik témilar.
-----------------------------------
Bu
alimning her bir témisini
printlap chiqirip saqlawatimen, rehmet sizge zulyar......
-----------------------------------
Bu
heqiqeten yaxshi tima
iken.men bu yil aly mektepni putturimen,'uzaqtin buyan kelgusi
teghdirim
heqqide uyliniwatattim.biz yuqrqi hikayidiki it bulushqa kunup ketken
,chunki
it bolsa jan baqmaq asan.bore bolghmiz bolsmu ,japadin qachimiz.likin
shirket
qurushqa pul bolmisa bulmaydu,bizdek uqughuchida pul nimsh qilidu,bar
bolghandimu bek az .bir sh qilghli bulattimu.
likin
siyasy jehette istiqbal
bulmighandin kiyin ,biz chuqum iqsadqa yurush qilishimiz lazim.
Zulyar
yoqap kitiip yaxshi
-yaxshi timilarni ekilsiz he. jiq nersilerni bilwaldim , yoqap ketmey
kilip
turung.
-----------------------------------
Rexmet
sizge erkinka ,,men xéli
waqittin béri shu niyet bilen tirshiwatqan ,,'üzümgimu
choqum qilalaymen dep
ishinimen,, emma nimishqiidur bezide oydikiler qollimighanda,,bezi
ishlar
ongushluq bolmighanda ozimdin gumanlinip xuddi qilalmaydighan ishqa
ésiliwalghandek hisyatta bolimen......
erkinka
sizge yene bir qétim
rexmet éytish bilen birge yene sizdin bolsa qimmetlik
waqtingizni chiqirip
buningdin kiyin manga we manga oxshash shundaq xiyalda bulup
kklniwatqan
doslirmizgha meslehet birshingizni ümid qilimen......bolsa manga
koprek
meslehet bersingiz
(yene
bir qisim yashlarning
kelgüside özi shirket qurush arzusi bar bolsimu, özide
ashundaq qilishqa zörür
bolghan jür'et, maharet, iqtidar, bilim we shert-sharaitning
bar-yoqlighini
bilelmey turuwatqan bolushi mumkin. )men hazir yolqiwatqan mesle del
mushu idi.
bugun bu
matiriyalini kurup
qewetla xush boldum...shundaqla bir chiqish yolining xeritisini
korgendak his
tuyghigha kilip qaldim >tima igisge rehmet
-----------------------------------
Erkin
sidiq aka , yaxshimusiz ?
Men
sizning 2008 - yildiki
meshhur amérikiliq digen témigha yazghan inkasingizgha
yene bir inkas yézip
qoydum . He , rast men sizning barliq söhbetliringizni kitapche
qilip pirintlap
chiqiriwalghan idim . Méning ata- anam we ayalimning ata - anisi
hetta 80
yashqa kirgen dangliq tiwip bowaymu uqudi ( ayalim bowisi ) . Siz
belkim
özingizning ilghar idyiliringizni öz xelqingiz qelbide bunche
kengri tesir
qozghighanliqni his qilmighansiz ? Emma maqaliliringiz
üzlüksiz oquluwatidu ...
Men sizning méning yazghan xétimni
köridighanliqngizgha ishinimen . Siz manga
her waqit ülge bolup kéliwatisiz . Xabnam: Oyster.
2007-12-6.
-----------------------------------
Bek wetenperwer adem bu .men bu ademning
maqallirini küp uqughan ...bu adem uzi chet'elde bulghan bilen
kuzi
bizde...yuriki bizde... BBS.xabnam.com
-----------------------------------
Bu kishi ajayip peziletlik kishi .
Bashqilargha yardem bérishni ajayip xoshalliq dep bilidu .
Özining tor bétida
nurghun uchurlar bar . Chet'elde oqushni arzu qlghan yashlargha xals
yardem
bériwatqan kishi . Söhbet xatirilirini oqughanlar shuni
chongqur his qiliduki ,
bu kishining unwrsal bilimi bek mol .
-----------------------------------
Essalam , hörmetlik erkin sidiq aka,
merhaba!
sizge munasiwetlik
timilarni qiziqip oquymen we sizning tirishchan rohingizdin ilhamlinip
,
wujudum righbetke tolidu, shunga siz toghriliq timilarni keng
tordashlargha
yollap yashlarning hayat musapisidiki mayak bolup qalidighan ijabi
tewsiyeliringizni uyghur yashlirigha bildürüshni ümit
qilghan idim, Yéngi timiliringiz
bolsa ayimighaysiz. Sizning shebnemge kirgenligingizdin bek xushal
boldum.
diki-dikkang, 2007-12-5.
-----------------------------------
Essalamu-
eleyküm erkin sidiq
aka ? Allahdin her waqit sizning we ailingizdikilerning
téningizlarning salamet , xizmetliringizning
utughluq bolushini ümid qilimen .Aldin bilen sizning shebnem
torida inkas
süpitide tordash ini - singilliringizgha xet qaldurghiningizdin
shundaq
söyündüm. Shebnem tori hazir perizimche tizimlatqan eza
eng köp tor béti bolup
qaldi . Nurghun uchurlar bu tor bétide eng burun bérilidu
. Shebnem torida her
xil her yangza inkaslarni körgili bolidu . Yuquridiki bir
tordishimizning
yazghan köngülsiz inkasi méning könglümni
tolimu ghesh qildi . Bizning bu
yerdimu yüz- közini toluq oriwilip her xil nashayan ishlarni
qiliwatqanlar
ropashlar xéli köp . Ularning beziliri kündüzi
shundaq mömin musulman
qiyapitide yürse kéchisi alliqandaq yerlerde yüridu
.méning birnechche dostum
réstoran we soghaq ichimlik xanisi achidu , bezi waqitlarda
mungdashqach shular
qéshigha bérip qalimen . Öz közüm bilen
körginim we ularning öz közi bilen
körgenlirini éytishiche rsstoran we déskoxanilargha
kélip taziliq öyige kirip
kiymlirini almashturup shundaq moda qiyapetke kirip oyunini
tügetkendin kéyin
yene shu yerge kirip somkidiki kiymlirini almashturup , yüz -
közlirini
chingngide orap mömin musulman qiyapitke kiriwalghan ropashlar
xéli bar iken
. Adem peqet tashqi
körünüshidinla
uning ésl yaki nacharliqi chiqmaydu, gep uning rohiytide ,
qelbining
nurluqliqida ...Menmu shebnemning bir ezasi bolush süpitim bilen
siz toghriliq
yézilghan we oghlingiz toghriliq yézilghan uchurlarni
mushu tor bettin kördüm .
Ilgiri bostan munbiride sizning söhbetliringiz we
terjimihalliringiz bérildi .
U tor betning ezasi 3000 nechche yüz etrapida bolismu yenila
sizning
maqaliliringizni körgenler köp boldi . Dimek , xelq öz
alimini qedirleydu ,
söyidu . Undin sirit men hazirghiche oqughan amérikini
tonushturghan maqaliler
ichide sizning söhbetliringizdek amérika turmushini inchike
we etrapliq
tonushturghan maqalini oqup baqmidim . Men sizning barliq
söhbetliringizni
oqudum . Bolupmu sizning aqsudiki baliliq waqtingiz we alyi mektepke
ötkiche
waqittiki turmushingizdiki qiyinchiliqlar we ularning
yéngishtiki iradingiz méni
tolimu tesirlendürdi . Bu mezmundiki böleklerdin hayatqa
nisbeten muhebbet
bilen yashash , qizghinliq , iradini kishi özige qanat qilishni ,
her qandaq
köngülsiz muhit ichidimu kishi öz rohini
chüshürmeslik , tétik yürüshning ,
aktip rohi halette yashashning insan rohiyitige chongqur tesir
körsitidin'ghanliqini his qildim we inisanning muweppeqiyet
qazinishida eng
muhim amillar bolupla qalmay yene hayattiki xoshal adem bolup
yashashtimu muhim
amillar ikenlikini his qildim . Sizning unwrsal bilimingizning tolimu
molliqi
méni heyran qaldurdi . Oghlingiz dilshadning dangliq gherbi
nuqta herbi
mektiwige kirishini xalimighanliqidin tolimu epsuslandim . Biz
uyghurlardinmu
amérikidek chong dölette herbi - telim terbiye alghan
yuquri sapaliq kishining
chiqishi bekmu yaxshi ish idi . Melum tordishimiz éytip
ötkendek : kelgüsidimu
yene nurghun uyghur yashliri bérikli unwéristiitigha
kirip uquyalishi mömkin ,
emma gherbi nuqta herbi mektiwige kirish pürsiti bundin
kéyin yene uyghurlargha
kélemdu ? Bu tes . Undin sirt , sizning meripet toringizdiki
ünwirsal uchurlar
uyghur ögen'güchiliri uchün qimmetlik uchurlarni
yetküzdi . Sizning harmay -
talmay shunche köp mezmunlarni kompiyutiér aldida urup
chiqqiningizdin sizning
nurghun qimmetlik waqitliringizni uyghur xelqi üchün
atighanliqingizni körgili
bolidu . Axirida allah her waqit téninglarni aman qilsun .
Oyster, 2007-12-5.
-----------------------------------
Uyghur yashlérigha
ümüdbéghishlighan bu
alimimizning ishléri utuqluq bolsun. Keyningizde nurghun uyghur
yashléri
tirilip mangmaqta. . 2007-11-18
-----------------------------------
Erkin sdiq aka. Tiningzge salametlik,
ailingizge bext, tetqiqatingizgha yenimu yéngi we otuqluq
netijilerning yar
bulushni ümid qilmen. Siz barliq oyghurlarning pexiri!
Közimiz, qelbimiz siz
bilen bille! Ulugh allah sizge yenimu zor muwapiqiyetler ata qilsun! Téma igisi, sizgimu köp rehmet!!!
Zahira
2007-11-20
-----------------------------------
Erkin
ependim. Tiningzge
salametlik, ailingizge bext, tetqiqatingizgha yenimu yéngi otuq-
netijileryar
bolsun! Siz barliq oyghurlarning pexiri! Közimiz, qelbimiz siz
bilen
bille!sizge medet tileymiz! Ulugh
allahmu sizge medet bergey! Téma igisi, sizgimu köp
rehmet!!! . lawa02:
2007-11-20
-----------------------------------
我
第一次看到有关他的材料时很吃惊的,因
为,我
到现在为至没有听到过我们维吾尔族有这样能干的人,如
此用功的一位科学家.所
以,我
一个晚上没有睡觉,就
读 他
的自我介绍集.过
不多久,我
在网上查有关他文章,对
他的尊重更加提高了.从
那以后,我
一直读应该他的信息,看
有关他的照片,他
是位非 常...........的
人.但
我们还不了解他的所作所为........
他
在2007年8月30日
来到阿克苏百城的时候,我
本来想去跟他见面,但
由于多种原因去不了.因
为,那
时侯我们正在上学的.在
新大.....
ARKEN
SIDIK AKIMIZ是
我们的学习榜样........
<>他
叫艾尔肯。斯蒂克，维乌尔族，生于1948年
新疆阿克苏地区，是世界著名的维族科学家，天 文
学家，在美 国
宇航中心NANA聘
任高级工程师！世界各 国
家还有许多像他一样维族科学家，国家不重视他们，不知道利用他们的才华使国强大，而且在国内阻止关于他们宣传，很不公平！所以他们出国了！
-----------------------------------
Erkin
sidiq ependi
toghrilik bilik kulubida nurghunlighan témilarni körgen
idim . Qarighanda téma
yollighuchiningmu erkin sidiqqa bolghan hörmiti manga hem bashqa
tordashlargha
oxshashla yuqiri iken !erkin sidiqtek uyghur alimlirimizning
chiqqanliqidin
nahayiti pexirlinimen !
-----------------------------------
Erkin sidiq biz oyghurlarnila emes pexri bolup
qalmastin pütün amirkiliqlarmu uninggha qol qoyup apirin
oqushuptu . Örkesh
digendek u zatning oghlimu shundaq yaxshi oquptu . U heqiqeten bizning
pexrimiz.
-----------------------------------
Köpchilik yaxshimu siler ,men
bügün nahayiti
xushal halda silerge shuni éytmaqchimenki , men uzundin biri
uyghurche
lkitaplar heqqide nahayiti köp izden'gen bolsammu , lékin
uyghurche
ilkitaplarning heqiqeten az ikenlikini körüp nahayiti
epsuslan'ghan idim .
Shunga özümning uzundinbiri toxtimay izdinishi arqisida men
axiri özüm
musteqqil halda tunji uyghurche ilkitapni yasap chiqtim . Tunji kitabim
bolsa
bizning dunyagha dangliq alimimiz erkin sidiqning terjimihali heqqidiki
kitap .
Men bügün bu kitapni silerning kürüp
huzurlinishinglargha sundum , shundaqla kürüsh
jeryanida bayqalghan mesililerni ottirigha quyup mining kiyinki yene
bashqa
kitap tuzup chiqishita paydilinishimgha , tüzgen kitaplarning
téximu yaxshi
bulup chiqishigha yardem birishinglarni chindilimdi ümüd
qilmen .Qimmetlik
teklip pikiringlarni ayimasliqinglarni ümüd qilimen .
-----------------------------------
Essalamu
eleykum
ezizler men bu témini körup közum yorighandek dilim
kulgendek hésiyatqa kép
qaldim , erkin sidiq akining heqqiqi uyghur oghulanida bar bolghan
talanitini özi yalghuz tenha japaliq
sharayit astida namayen qilalighinidin , bolupmu mushundaq bir
dewérde namayen
qilalighindin qan qénimdin ich ichimdin hayajanlini bu ikki qur
yazmini
yazdighan qolirimu xet bésishqa kelmey qéliwatidu , men
erkin sidiq akining téximu
yuksek arzu armanlirining barliqini körgendek boldum , allae bu
akamning guzel
arzu armanlirini ishqa ashurushigha medet bolghay ,, men axirida bu
akamning ténigha
salametlik ailisige zor bexit tiley men allae medet bolghay ,
yéqinda bolghan
bolsa men uning yugur yétim ishlirini qilip bérip bolsimu
qolaydighinimni hem méningmu
bir insaniyetning bextini shatliqini birlikini isteydighan bir uyghur
oghuli
ikenlikimni bildureligen bolar idim epsus .
Bu purset nésip bolmghan oxshaydu .
Téma yolighan aliptikin ependigimu rehmet iytimen rehmet
sizge ,, allae
qolingizgha eqlingizge dert bermisun . uluq allae nisip qilsa bizningmu
quyashimiz chaqna. Pakzat. 2007-11-9.
-----------------------------------
Bu akimiz heqiqeten qayil qilarliq netijiliri
bilen biz uyghurlargha shan sherep ilip keptu.biz ejdadimizdin qalghan
naxsha
usullirimiz bilenla emes belki ashu ötkür eqlimizni ishqa
silip qazan'ghan
netijilirimiz bilen millitimizni tunutsaq nimidigen yaxshi bolatti he!
Tima
igisge rexmet. Uyqichi. 2007-11-9.
-----------------------------------
man 2 bulumdiki asiringizni burunkidek
astayidilik we kizginlik bilen okup tugattim. sizga ,sizning bu
halisane
yardamliringizga, esiringizni okugan barlik dostlar namidin kup
teshekkur
eytiman.harmigaysiz! rastini eytsam her
bir makalingiz mini,
oy-tonushlirimni yene bir ketim
oygitidu we segekleshturidu ,
makaliliringizdin bashka dostlar kandak hasilat alidu buni toluk
bilmeymen amma
shehsen manga nisbeten elip eytkanda
rastinla ilgirletkuqi kuq boluo kaldi.siz bizni qushengeqke
sizning
kunglingiz bizning yurikimizge tolimu
yekin. sizge yene bir ketim qongkur teshekkur eytiman.
Élxet, 2008-1-16.
-----------------------------------
Qedirlik sawaqdishim erkin:
Xetingni tapshurup elip qimmetilk wahtingni
chiqirip bizge xet yazghanligingdin cheksiz xoshal we xursen
boldum,sanga
bolghan cheksiz hormitimni omrimning ahirghiche saqlaymen hemde sen
bilen
sawaqdash bolghanlighimdin uzemni tulimu behitlik his qilimen we sendek
utuq
kazanghan sawaqdishimning bolghanlighidin tulimu iptiharlinimen . sen
biz
uyghurlarning chet'el tili uginish we chet'elde uqush ishlirigha az
bolmighan
nurghun hizmeylerni awarchiliq dimestin un tinsiz qilipsen . men buni
tordin
kurup tulimu tesirlendim,bizdek nami dunyadin uqey dep qalghan milletke
nisbiten. bilim elip dunyagha uzini tunitushning lazimlighini heqiqiten
bizdin
burunraq tunup yitip .konglingni keng tutup. awarchiliq dimestin
yadimingni keng
uyghur yashlirigha sunupsen .biz bu ruhingni uginixmiz, jari
qildushimiz
kirek.bundak shehsiyetsiz yardem birish rohi hemme ademning qulidin
kiliwermaydu, men hayatimdiki
nurghun
pursetlerni uzemning kalta pemligimdin koldin birip koyghanligimdin
tulimu
ukunimen hem hazir pushman qilishning paydisi yoklighinimu bilimen ,sen
gerche
yiraqta bolsangmu dunyagha tunulghidek chong ishlarni tewriteliding,biz
shunga
sendin hushal we iptiharlinip , amrikida ashundaq sawaqdishiz bar dep
sena
bolghan minetdarlighizni, yenimizdiki uqughuchi uqutquchilargha ix
izliringni
sozlep ularni tesirlendurwitimiz. nawada weten'ge yene kilip kalsang ,
qeyerde
bolsang shu yerdin bizdek erzimes sawakdishingghimu hewer qilarsenmu?
weten'ge
kelgen wahtingda kurishelmigenligimdin uzemni tulimu gherip erzimes
adem his
qildim,.!!!!!! ihtimal jenimiz tinimizde aman bolsa kuriship qelix
ihtimalliqimiz bulup qalar dep qaraymen!, chunki qanchelik
yashiyalaymiz uni
bilelmeymiz-de?????? huda sanga utuq we
sherep ata qilghandin bashqa yene silerning ailenglerge cheksiz behit-
uzingge
uzun umur ata qilishini hede tehimu ronaq tepep, doslarni kuldurup
dushmenliringnigng kzidin yash aqquzup ghliplarche ilgirlishingni tilep. kemine sawaqdishing XXX din otluq salam. Élxet, 2008-1-17.
-----------------------------------
Hörmetlik Erkin ependim , sizge ana
diyarimizdin séghinip salam . Yaqa yurtlarda saq salamet
turuwatamsiz ?
Ishliringiz ongushluq , téningiz salamet , turmushingiz köngüllük , hedimiz ini
singillirimiz
saq-salamet turuwatamdu ? Qudretlik
allahning rehmiti hemmizge bolsun . Men (biz) kim? Bizde nime kem?
Qandaq
ishlarni qilishimiz lazim? Mushu chigish soallar arqiliq sizge xet
yazdim , bu
hergizmu sizge manga bu soallargha jawab tépip béring
digen meqsetde emes,
belki sizning mushu soallarimgha bir pilik teminlep bérishni
ümid qilimen . Siz
waqitning ichidin waqit chiqirip bizdek aliy mektepni yéngi
püttürüp ,
jem'iyetning buruxtum shamilidin béshi qéyip , qayaqqa
qarap méngishni , qandaq
méngishni uqalmay , temtirep turuwatqan yashlargha yol
körsetkiningizdin
shundaq xursen boldum . Élxet, 2008-1-17.
-----------------------------------
ASSALAMU
ALEYKUM :
DEAR
ERKIN SIDIQ
SIZGE WE SIZ TONUYDIGAN BARLIK ILIM EHLIGE GUZEL WETENIMIZDIN SALAM.
SIZNING
MUWEPPIKIYETINGIZDIN TOLIMU HOSHALMIZ VE PEHRLINIMIZ .HER
IXLIRINGIZNING
ONGUSHLUK BOLIXINI .SALAMET BOLIXINGIZNI TILEYMIZ. YENGIDIN INTERNETKA
ULINIP
MUBAREK MAKALILIRINGIZNI OKUP JEK TESIRLENDIM . KESPINGIZDE IZ BASAR
TERBIYLEP
KOYUSHNI OYLASHTINGIZMU? BU HEKTIKI PIKRINGIZNI ANGLISAK DEYMEN . Elxet, 2008-1-31.
-----------------------------------
esslam
erkin aka ,,
mining sizge chongqur
hurmitim bar, men sizning biliwal we meripet
tur biketlirida qilghan suhbet we
hazirqi uzining chiqish yulini tapalmay qalghan yashlargha bergen
nesihetingizning turkiside yapongha
chiqishqa muyesser buldum,
bu
elwette hudayimning we apamning
manga qilghan ejri we yardimidin ayrip
qarighili bulmaydu elwette,,
gepning merkizi ge kelsek , men aliy
mektepte gerche fizika fakultida
uqughan bulsammu (xinjiang unvesititi 2001-2006), uzumning jemiyettiki
urnumni
nadanlarche teppekkurum bilen , fizika ugense shu uqutquchidin bashqa nerse
bulalmighdek, nimishkimu bu kesipni
ugengendimen dep , fizkidin
waz kichip, bashqa ishlargha
yene ushaq shirketlerde
ishlep, bilim emes suda
sitiq qaynimigha kirip , aliy
mekteptiki waqtimni bihude
utkuzwitiptimen , mektep putturey digendila sizning tur bitingizni
asiye
(hammam bulidu ,yaponda himiye dokturluq unwanini aldi , hazir
xinjiang
pidagugika unversititning uqutquchiliqini dawamlshturwatidu ) hammamning kursetmiside , sizning qilghan suhbitingizni
uqup , chongqur uylinish we teshwishte
qalghan idim , apamning mini tuhtimay righbetlendurishi bilen ,
mektep
putturupla changchun de bir yil (2006-2007-8 )yaponche
bilim aldim ,
insha allah! adem tirishsa
hemme nerse emelge
ashidiken , hazir mana yapom xxx 工
学部 知能物理工学科 研究生salahitide
yyy
digen malimning quligha keldim (2008-1-14
day),
研究事項 :
極低温環境下でのプラズマ生成と、液体ヘリウム表面上でのプラズマによる帯電微粒子がつくる結晶構造. aliy mektepte ugenmigenning
derdini bu yerde tartiwatimen, hemmini nuldin
bashlashqa tughra keldi , we
engilizchigimu bek ihtiyajliqken shunga bu ni mu ching tutup uginiwatimen , men bek hijil buliwatimen ,
men uyghur lar uchun
addiysi
uzumning kelgusi uchun uzgertish meqsitide kelgen , likin
uzumning
bilimim ning neqeder addiy ikenlikini bu yerge kilip his qildim ,mu
ellimim
ilip biriwatqan tetqiqat
dunya da hilila abruyluq tetqiqatken
,hazirmu muallim mining arzuyumni his
qilip manga purset yaritip berdi
, likin bek hijilliq
his qiliwatimen , burundin yapongha kelgen uyghurlarning hemmisi
bu
yaponluqluqlarni heyran qaldurghidek
tuwa bu qum astida qalghan millettinmu
eqilliq millet chiqidikine,bular qilalmighan ishlarni qilghan bulsimu
manga
kelgende uyghurlarning yuzini chushurushtin bek ensireymen ,bu
ehwalning manga
kelgende uzulup qilishidin bekmu ensireymen , chuqum
tiriship
gerche nuldin bashlisam
mu
alim bulushqa yeni sizdek bulush
uchun tirishish arzuyum bar, shunga manga ugunush we qisqa muddette
uzumning bu arzuyini emelge ashurush uchun
manga
meslihet bergen bulsingiz , elwette
bu ishlarning hemmisi qattiq
tirishchanliqqa we talantqa ihtiyajliq , men uzumning
sizning muweppiqiyet qazinish furmularingiz
buyiche ish ilip barghanliqim
uchun hazir mana mushu yapon
tupriqida dessiyelishimge turtke buldi, demekchi
ishnimen chuqum siz ning
kursetmingiz buyiche ish ilip barsam
chuqum emelge ashidu
dep uylaymen, dunyada dut adem
yuqken , tirishsila oylimighan ishlarnimu qilghili
bulidiken , siz mushu tapti nurughun
tetqiqatlar bilen aldirash
turupmu uyghurlirimizgha kuyunup kursetme
birip kiliwatisiz ,ishinimen bu
nesihetler hazirqi hangwiqip
qalghan nimish qilarini bilmey
aqiwet yaman yulgha kirkitiwatqan men dek yashlargha chong bir paydisi
bulidu
dep uylaymen ,mana men buning tipik
misali, nahayiti qimmetlik waqtingizni
ilip mining bu ishlirim uchun waqtingizni ilip quyghunumdin hijil men,
mushu
tapta siz bilen paranglishaliginimdin
uzumning hisyatini basalmaywatimen . gepni
az qilmisam bulmaydiken , sizge kup
teshekkur tileymen , gullep
yashnang erkin aka , kursetme birishingzini tut
kuzum bilen
kutup qemirdin qaynam . Elxet, 2008-1-31.
-----------------------------------
dear
erkin aka：
we are so glad to recive your
letter. we all know that you are very busy every day,and we are exited
that you
still replay us in such a short time .we all should say "thank you very
much "for your replay .recived a letter from a famous person like you who is a great world-known
scientist is our happiness........
But it's clear that we are waiting
for you forever ,and believe that you will come one day
. we are waiting for you as a hero of our
nation ,we also proud of you .
we invited you not only for our
NURUZ FESTIVAL .whenever you come ,that day will become a festival for
us.and
you are welcomed evry time in which you
get a free time .
Now，evry
uyghur student in XI'AN study harder than
before. We all know that we
are the son of uyghur and we live for our nation .we live for our
beautiful
future and for our belief .
we
are waiting for your letter which
is written for NURUZ FESTIVAL .
ALLAH blessing be with you
!!! yours, brothers in XI'AN ........
-----------------------------------
bo tima
heqiqiten
yaxshi iken.terbiwi ehimyiti inta yin chong.adem izdewatiqan nersge ige
bolghandek bolodo. Izdinwatighan oyghor yashlirimz uchun yaxshi yolini
kurstp
biripto. Erkin sdiq ependige kup rexmet.
-----------------------------------
Men
erkin akidin
ajayip bir yürekni kördüm.diyarim mushundaq maqalilarni
nimishqa
nadirlimaydu?(bolsa diyarim erkin sidiqining maqalilirini yighip
nadirlap
qoysa) qalghan torlarning körülüsh nisbiti az. Diyarimda
stragiyichiler
nimishqa az. Biz nimishqa erkin akining yaxshi niyitige emeliy
herkitimiz bilen
maslashmaymiz? Biligke chiqsa nime boptu?
Aptor
ijtimaiy
penchiler atalghusini oyliship baqsa....tebiy pen alimlirida izchil
halda
ijitimai pen'ge nisbeten bir xata qarash bar. Ijtimayi pen bir
milletning
rohi.erkin akigha eset sulaymanning kitablirini körüp
béqishni tewsiye qilimen.
-----------------------------------
Hazirqi
uyghur
yashlirining pisxikisida yöliniwélish,'aghrinish idiyisi
küchlük,'izdinish rohi
kemchil.
Eng
muhim
bolghini<teb'i sharait> cheklimisi,pursetning kem bolishi.........
Erkin
sdiq ependige
kup rexmet. Bo tima ning terbiywi ehimyiti inta yin chongken.
-----------------------------------
-süpetni"
qaramliq" dimey "tewekkul" qilish dep alsatéximu muwapiq
bolamdikin
-----------------------------------
Rehmet
erkin aka.
Men del öz aldimgha shirket qurush yolida izdinwatqan bir yash. Bu
yazmingizning manga xéli zor tesiri boldi.xudayim boyrusa men bu
yazmingizni téximu
köp uyghur yashlirigha yetküzüsh üchün
tirishimen.
-----------------------------------
Bek
ehmiyetlik tima
buptu hemmiimizning béliwélishigha tigishlik mesililer
iken tima igisige köp
rexmet
-----------------------------------
Bekmu
ehmiyetlik
tima yollapsiz ?,,,,,, yol achquchilargha , purset
izden'güchilerge mensuptur .
Rexmet
sizge
?,,,,,,,,,,, mushundaq timilarning koprek yollinishini ümüt
qilimen .
-----------------------------------
Erkin
sidiq
akimizgha köp teshekkürler bolsun!weten yashlirining
kelgüsi üchün qayghurmighanda,
ularning etisi üchün yürek soqmighanda, bundaq
iztirapliq oylinishlar we
texirsiz tewsiyiler tughulmasti.
Weten
zémnida turup
yashawatqan yashlirimiz ichide elwette quruq qol igilik tiklep, shirket
qurup özining
kishilik qedir-qimmiti we hörmitini tapqanlarmu elwette az emes.
Mesile,
shularni del waqtida bayqap, ularning ish-izliri we tejribe-sawaqlirini
yekünleydighan,
bashqilargha uqturidighan, hemmeylen'ge örnek bolidighan sorun we
wasitining
kemlikide emes, shu igilik tikligüchining özini ipadilesh
usuli we igilik
tikleshtiki meqset-muddia-nishanida. Igilik tikleshning yalghuz
öziningla ishi
emeslikini bilishtek bir omomiyliq oqumining, kolléktipliq
rohning yaki bir
millet, bir qowm, bir top derijisige kötürüsh iqtidar
mesiliside.
-----------------------------------
neqil:
köp sanliq
kishilerning shirket qurushtiki muddiasi töwendikilerdin ibaret:
* pul
tépip bay
bolush
*
kesipte yuqiri
pellige chiqish
* kesip
bilen téxnologiyide
yéngiliq yaritish
*
özi yaxshi körgen
jayda yashash
*
öz turmushini
xatirjem qilish
gerche
yuqiridiki
qarashlarning héchqaysisini xata emes dep éytsaqmu, emma
junggo shinjang
weziyitide, shirket qurushtiki meqset we muddia yuqiridiki bir qanche
nuqta
bilenla cheklinip qalmaydu.
Shirket
qurush
mesiliside méning bilidighan tewsiye tor béketliridin
"oqya bayliq
tori"(<http://www.okya.cn/uyghur.asp>). Buningda shirket qurush
resmiyiti, shirketning tebiri we alahidiliki, shirket qurghuchilar
hazirlashqa
tégishlik shertler, shirket qurushning tertipi, yéngi
shirket qanuni...qatarliq
xéli köp mezmunlar bar.
Shirket
qurup, öz
igilikini yaritish yolida tirishiwatqan bir dostumning
éytishiche, shinjang
sharaitide shirket qurush köp küch telep qilmaydighan ishken.
Mexsus wasitichi
shirketlerning yardimide qandaq xaraktér we salahiyettiki
shirketni qurmaqchi
bolsingiz qisqa waqit ichide gerche meblighingiz bolmisimu,
tézla qurup
chiqalaydikensiz. Emdiki gep, shirket qurup bolghandin kéyin uni
eng awwal bir
yil saqlap qélish, saqlap qalghan asasta tereqqiy qildurush,
axirida tereqqiyat
jeryanida mukemmelleshtürüsh xizmetliri iken. Bu dostum hazir
xéli köp
krizislargha duch kélip qaptu. U özi bir téxnika
xadimi, burundinla téxnikida özining
eng chong artuqchiliqini namayen qilip kelgen, emdi shirket halitide u
özini téxinika
orunda qoyushmu yaki bashqurghuchi orunda qoyushmu, téxnikidin
bashqa mesililer
(maliye, bashqurush, adem küchi, élan-teshwiqat,
markéting, oborut, xam
eshya...)nimu özi qilish kérekmu yaki bashqilarni teklip
qilish
ishlitishmu....dégendek mesililerni küni-tün
oylashmisa bolmaydighanliqini
eskertip ötti. Uni eng zor derijide qiynighini bazar échish
jehetlerde duch kélidighan
kolléktip xéridarlar mesiliside hökümet-kespiy
organ-orunlar bilen bolidighan
soda hemkarliqining nahayiti ebjesh tüs alidighanliqini, yalghuzla
soda exlaqi
we prinsipi boyichila bular bilen muamile qilghili bolmaydighanliqi,
munasiwet
ilmi dégen uqumning bundaq xéridarlar topida eng zor
derijide orun
igileydighanliqi...qatarliqlar ikenlikini sözlep ötti.
-----------------------------------
Men
erkin sidiq
ependini bek hörmetleymen , özi bizdin yiraq yerde bolsimu
köngli yenilar öz
millitide , bu roh mini bek tesirlendurdi , erkin sidiq ependi aldi
keyni bolup
xéli köp < uyghurla toghirsida > maqale ilan qildi ,
erkin sidiq ependige
köp rexmet, tinige salametlik ishlirigha ongushluq asanliq
tileymen..
-----------------------------------
Cholde
usséz
kalghan ademge ussuzluq bergendek ademni hejepmu memnun qildi bu tima.
Erkinkamgha köp teshekkur.
-----------------------------------
Men
üchün bek muhim
téma iken. Yolumgha yene bir nurluq chiraq yandi.alla ejringizni
bersun.
-----------------------------------
men
özemning
bezibir bashtin ötküzgen tesiratliri arqiliq erkin
akimizining yuqarqi sözlirini
az tola delillep ötmekchi :
men 2002
- yili
melum sewepler bilen ailemdin quruq qol ayrilip ,nahiye bazirigha
kelgen ,
desleptebashqilarning qolida ishleshni oylighan idim . Chünki men
éliktir
saymanlirini rémont qlishta xéli mukemmel asasim we
tejribem bar idi . Emma shu
waqitta ailiwi tok üskinilerning teqlidiy tok zenjirining ornini
reqemlik tok
yoli künsayin igellewatqan bolghachqa , reqemlik tok yolini taza
chüshinip
ketmeyttim . Shunglashqa azraq waqit kompyutér
ügünüp baqmaqchi boldum . Emma
men ayliqi 30 yüenlik öyning ijarisini aran tölep
qorsaqni teste béqiwatqan
idim .
Rémontchluqum
esqatip qélip , öy igisining buzulup ketken renglik
téliwozirini tüzep bérip
ijare heqqini azraq keynige sozdum .
Xenzuche
tilni
yaxshi bilgenligim üchün , ming teste bir xenzu yoldashning
basmixanisida ,
terjime qilidighan ishlar bolsa terjime qilip bérip , azraq pul
taptim .
Andin
kéyin bir
kompyutér kursigha kirip oqudum . Mes'uliyetchanliq bilen ders
ötidighan
oqutquchi yoq , özem kitapxanidin kitap sétiwélip ,
shulargha qarap olturup ,
kompyutér ügendim . 15 kün bolghanda birsige
éhtayj sewebidin yallinip ikki ay
ishlidim . Bu jeryanda kündizi bashqa ishlarni qilsam , axshimisi
kéchiche
uxlimay manga ishlitish bergen kompyutérdin payidilinip bir
nerse ügendim .
Uningdin
kéyin bir
nechche orunda ishlidim . Mende mes'uliyetchanliq tuyghusi bekla
küchlük
bolghachqa xéridarlarni imkan bar razi qilip xojayinlirimning
yaxshi bahasigha érishtim
. (ular bilen hazirghiche hemkarliship kéliwatimen .)
kéyin
bir ichkiride
kesp oqup kelgen dostum bilen birliship bir layihelesh orni qurduq .bir
künisi
bir kishi kélip manga bir qurulush üch ölchemlik
xeritisi sizdurdi . Men
xeritini sizip bolghandin kéyin u kishi manga :
mushunchilik
téxnika
turup nimedep mundaq chet yerge dukan achtinglar , men yardem qilay
obdan
yerdin dukan élip échinglar choqum yaxshi tereqqiy
qilalaysiler didi . Men u
ademning gépige anche ishinip ketmey aghzimdila bolidu dep
qoydum . Kéyin
terbiylesh merkizi échiwatqan bir dostumgha bu ehwalni diwidim ,
u ikkimiz
hemkarliship mektep qurayli didi . Méning bilen hemkarlashqan
dostumda bilim
bolghan bilen mes'uliyetchanliq tuyghusi bek töwen bolghachqa (
belkim mushu
dostummu bu yazmilarni körishi mümkin emma bu emeliy ehwal )
men bu
dostumning gépi
bilen layihelesh ornini tashlap , héliqi kishini izlep bardim ,
u eslide
nahiyidiki melum bankining mudiri iken . Men ehwalni éytishim
bilen teng , u
ikklinip turmayla 35000 yüen testiqlap berdi . Pulni bir
kündila barliq
resmiyetlerni ötep élip boldum . Etisi bir nechche dostum
manga öz aldinggha
ish qilghin , amal bar hemkarlashma didi . Men biz uyghurlarni
qérindash
milletler hemkarlishish tuyghusi kemchil dep qaraydiken . Men bizning
undaq
emesligimizni körsütüp qoymaqchi didim . Shuning bilen
terbiyelesh merkizini
mektep qilip qanunluq tizimgha aldurup achtuq . Bu dostum deslepte
ishlargha xéli
küchidi bolupmu mektep resmiyetlirini béjirishta ,hemde
özining nami bilen
tizimgha aldurdi . Chünki uning kadirlar idarisida tonushliri jiq
idi . Men
bolsam bashlan'ghuch sewiyede , bu nahiyige yerlik emes idim u bolsa
téxnikom
puttürgen , yerlik bolghachqa men bularni normal ehwal dep pisent
qilmidim
.mektepni qurduq emma shuning bilen méning tamaq yeydighan'ghimu
waqtim chiqmas
bolup ketti . Etigende kompyutér dersi we yaki jenzu tili dersi
ötimen , chüshtin
kéyinmu shundaq . Kechligi bolsa kündizi
xéridarlirim epkélip qoyghan
ishlarning layihesini qilish . Ishqilip sarang bolup qalmidim .
Halimdin kettim
. Hemkarlashqan dostum bolsa qattiq détal qismidin ders
béretti . Yükümni azraq
yéniklitish meqsidide bu dostumni ürümchige programma
tili ügünüp kélish üchün
mangdurdum .. U méni heyran qaldurup urumchide programma tili
ügetküdek tüzük
yer yoqken dep bir ayche turup qaytip keldi .
Men
buninggha ündimidim
. Bu mektepni bir yérim yil échip axiri chidimidim .
Layihelerni qilmisam xéridarlar
renjiydu . Ders ötmisem oqughuchilar . Oqughuchilarning muellim
mawu yerni
bilmey qalduq chiqip körüp baqqan bolsila dep ishxanamgha
kirgende , mushu
balilarni sehralardin nurghun ümüt bilen élip kelgen
ata anilarning miskin
chirayini eslep ulargha yüz kélelmeywatqandek his qildim .
. Toxtam 4 yilliq tüzülgen
bolup , kim yéniwalsa15ming som töleshke kélishken
iduq . Men bankining kéyinki
yiligha qalghan 15ming yüen pulini tölep bérish
hisawigha mektepni tashlap yénip
chiqip , öz aldimgha ayalim bilen birge layihelesh orni qurup
hazirghiche
dawamlashturup kéliwatimiz . Dukan sirtigha wiwiska asmidim .
Emma bir kün
bikar qalmidim . Burunqi dukanning xéridarliri , mektepning bir
qisim
oqughuchiliri ish bolsila izlip kélidu . Beziler wiwiskisi yoq
dukan turupmu ,
dukiningizning ehwali yaxshi dep qoyidu . Men külüpla qoyimen
.chünki men
emdilettin xojayin bolsa qandaq bolidighanliqini his qilmaqtimen .
Méningmu
bundin kéyin dawamliq kéngiyish arzuyum bar.
His
qilghinim :
mes'uliyetchanliq tuyghusi küchlükler köplep meydan'gha
kelse bolghudek .
Bilimge
qanaet
qilmaydighan , menmenchiliktin saqlinalaydighanlar köpeyse
bolghudek .
Ishligüchilerde
:
men xojayinimgha ishlimeymen belkim keng éhtiyajliqlar
üchün ishleymen . Xéridarning
yanchuqidin pul chiqmisa , xojayinimning yanchuqidinmu pul chiqmaydu .
Shunglashqa xojayinim yaritip bergen sharaitni qedirley deydighan
qarash
shekillinishi kérek iken . Bundaq bolghanda xojayin teb'iyla
ishligüchidin razi
bolup qalmay , yene xéridarlarning ishenchisige
érisheleydu . Bu arqiliq kéyinki
ishliri üchün asas hazirlashqabolidu .
Eslide
oylinip
yazay digen idim . Emma ilham kelgende texir qilalmidim .
(
yuqarqi bayanlar
, bizdiki bezibir saqlan'ghan mesililerni körsitip bérish
üchün boldi .
Bashqiche meqset yoq , qalaymiqan inkas yazmasliqingizni ümüt
qilimen.)
xataliq
bolsa töwenchilik
bilen qobul qilimen , köpchilikke rehmet
-----------------------------------
Hey
.......shirket
qurmaq asan bolghan bilen uni tereqqiy qildurush , mewjutliqini saqlap
qilish
birgepte . Nurghunlighan yashlirimiz hem oqush püttürgen ler
chiqish yoli
tapalmay shirket qurup chiqish yoli izde watidu bu ghu bir yaxshi
bashlinish lékin
yene shu uzun mezgilgiche mewjutliqini saqlap qilish
-----------------------------------
Köptin
- köp rehmet
.... Uyghur perzenitlirining ghémini qilidighan alimlar
köprek chiqisidi
-----------------------------------
Men
erkin akamning
yazmiliridin köp nep éliwatimen.hemde shu boyiche
takammulluqqa qara p
intiliwatimen.köp teshekkür.
-----------------------------------
Shundaq
, tereqqi
qildurush bir qeder tes bolsa kérek , méning bezq
dostlirimmu shirket qurdi lékin
tereqqi qilalmay ....hey epsus .....
-----------------------------------
© Copyright 2004 Uyghur Meripet Torbeti