Erkin Sidiq: Üch-Töt Yashliq Balilar Terbiyisi

Üch-Töt Yashliq Balilar Terbiyisi

Erkin Sidiq

2014-yili 7-ayning 25-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.izdinix.com/thread-59238-1-1.html

[PDF Nusxisi]

Men özümning aldinqi 3 parche maqaliside 45 yilliq tarixqa ige, balilar terbiyisi mutexessisliridin teshkil tapqan «Deslepki mezgiller» [1] guruppisining tor bétidiki bir qisim uchurlarni tonushturdum. Mezkur maqale aldinqi qétimliq maqalilerning dawami bolup, men bu qétim 3 yashtin 4 yashqiche bolghan ariliqtiki balilar terbiyisi heqqidiki tewsiyilerni tonushturimen [2].

1. Kirish Söz

Siz balingizning 3 yashqa toshqandiki tughulghan künini ötküzüp bolghandin kéyin, u «yéngidin mangghan baliliq dewri» din toluq ayrilip, hem hayajanlinarliq, hem qiyin ötkeller bilen liq tolghan «mektep aldidiki baliliq dewri» ge resmiy qedem qoyidu. Bu waqitta balingiz öz aldigha kitab oqushni öginishtin ibaret bir uzun jeryanni bashlaydighan bolup, siz balingizda burun yétildürgen kitab oqush qabiliyetlirining hemmisining ünümini körüshke bashlaysiz. Köpligen ana we dadilar üchün bu bir baligha ata-ana bolushtiki eng xushalliq we eng erziydighan bir dewr bolup hésablinidu.

Balingiz kitab oqushning özining kündilik turmushigha qanchilik mas kélidighanliqini chüshinip yétish derijisining éshishigha egiship, balingizni her bir kün ichidiki kitab oqushning hemme pursetlirini tépishqa righbetlendürüng. Yémeklikler qépi, élan taxtisi, kocha belgiliri we yémeklikler dukinidiki balingiz bilidighan sözler we söz ibarilerni balingizgha körsitip turung.

Eger balingizni yeslige bergen bolsingiz, yeslidiki mu’ellimler balingizni her küni melum derijide kitab oqutushi mumkin. Bu hergizmu balingizning öyde sawatini chiqirish meshiqlirini toxtitip qoysingizmu bolidu, dégendin dérek bermeydu. Bu waqittimu balingizgha aldinqi yillarda balingiz özi bayqighan, özi yaxshi köridighan kitablarni oqup bérishni dawamlashturung. Shuning bilen bille balingizgha yéngi kitablarni teyyarlap bérip, uni özining söz-ibariler bilimliri we tenqidiy tepekkur qilish qabiliyetlirini kéngeytishke righbetlendürüng.

2. Üch-töt Yashliq Balilar Terbiyisi Heqqide Bir Qanche Tewsiyiler

(1) Herp Chüshenchisi

Sizning 3 yashliq balingizning herplerni qoshup, söz hasil qilish jeryanigha bolghan qiziqishi kündin-kün’ge éship mangidu. Siz balingiz kitab oqumaywatqan waqitlardimu balingizning herplerni qoshup, söz hasil qilish chüshenchisini kücheytishige yardem qilalaysiz. Eger balingiz bilen paranglishish jeryanida it, müshük, we doppa dégen’ge oxshash sözler chiqip qalsa, balingizgha u sözning qandaq yézilidighanliqini dep béring, yaki bir qeghezning üstige yézip béring. Mushu arqiliq balingiz yézilghan sözlerning éghizdiki sözlerge wekillik qilidighanliqinimu biliwalalaydu. Bu sawat chiqirishning deslepki basquchidiki bir muhim derstur.

Ilawe: Men bir qétim bir Yehudiy tonushumning öyige barghan waqtimda, uning bir 3 yashliq oghli dadisigha «Dada, men alma yeymen», dédi. Dadisi bolsa uninggha «Aldi bilen manga Alma dégen sözning herplirini dep bergin. Andin men sanga almini bérimen», dep jawab berdi.

(2) Tékist bilen Resim Otturisidiki Baghlinish

Sizning balingiz 3 yash waqtida öginidighan eng muhim kitab oqush uqumlirining biri, bir adem kitab oqughanda, oquydighini kitabqa bésilghan sözler bolup, resim emeslikidin ibaret. Shunga siz balingizgha kitab oqup bergende, balingizgha barmiqingiz bilen oquwatqan jayni körsitip méngip, uninggha kitabni ongdin solgha oquydighanliqini bildürüp ménging. Eger siz her bir söz we sözlerni ayrip turghan boshluqnimu körsitip mangsingiz téximu yaxshi. Istmen (P. D. Eastman) yazghan «Méni haywanatlar baghchisigha ekirip qoy» (Put Me in the Zoo) dégen kitab 3 yashliq balilar üchün nahayiti muwapiq bolup, u balilarning sözlerni tonush iqtidarini yétildürüshige zor derijide yardem qilidu. Balingizgha bir sözni dep, uninggha ashu sözni tapquzup, ikkinglar oyun oynisanglar nahayiti yaxshi bolidu.

(3) Kéyin Néme Ish Bolidu?

Üch yashliq balilar kitabta néme sözliniwatqanliqi heqqide öz chüshenchisini sözlep bérishke amraq bolup, burunqi ishlargha asasen kéyin néme ish bolidighanliqini perez qilishnimu nahayiti yaxshi köridu. Balingiz bilen kitab oquwatqanda arilap-arilap toxtap, balingizdin emdi néme weqelik chiqidighanliqini sorap béring.

(4) Boshluqni Toldurush

Sizning 3 yashliq balingiz her xil shekillerdin bir munar yasash yaki özi yaxshi körgen kitabni oqushqa oxshash her xil ishlargha qatnishishni intayin yaxshi köridu. Siz balingizgha kitab oqup bériwatqanda, siz arilap-arilap toxtap, balingizdin melum bir sözdin kéyin néme söz chiqidighanliqini sorap béring. Balingiz pishshiq bilidighan kitablarni oqughanda, kitabni oqup melum bir yerge kelgende, balingizdin hékayining qalghan qismini dep bérishni telep qiling.

(5) Sizmu Rol Éling

Üch yashliq balilar eng köp qilidighan ishlarning biri rol élish we melum bir qiyapetke kiriwélish. Hékaye oqush waqtini bir oyun qoyidighan waqitqa aylandurup, ashundaq maharetni kitab oqushta jari qildurung. Siz balingiz bilen kitabtiki rollarni élip, oxshimighan nerse we oxshimighan uslublargha wekillik qiling. Mushundaq qilsingiz balingiz kitabtiki hékayining ichige kirip kétip, kitabtiki mezmunlargha masliship külüp turidu. Buning balingizning her xil tesewwur iqtidarlirini yétildürüshke zor paydisi bar.

3. Üch-töt Yashliq Balilarning Sawat Chiqirishini Ilgiri Sürüsh

Balingiz yeslige kirgendin kéyin, siz balingizning yéngiliqlarni öginishtiki birdin-bir menbesi bolmaysiz. Emma bu sizning balingizgha yéngiliqlarni ögitishtin toxtishingiz kéreklikidin dérek bermeydu. Sizning 3 yashliq balingiz mu’ellimliridin ögen’gen derslerni pishshiqlashta yenila sizge qaraydu. Baligha öyde da’im kitab oqup bérish balida deslepki kitab oqush iqtidarini yétildürüshte halqiliq rol oynaydu.

Balingizgha kitab tallighanda, töwendiki nuqtilargha ehmiyet béring:

(1) Qiziqchiliq. Üch yashliq balingiz qiziqchiliqni xéli obdan chüshinidighan bolup, uni qiziqarliq hékayiler nahayiti qattiq jelp qilidu. Doktor Syus (Dr. Seuss) ning «Hamaqetlik Charshenbe Küni» (Wacky Wednesday) we uning shuninggha oxshash bashqa kitabliri balingizni nahayiti küldüridu.

(2) Burulush Nuqtisi.Üch yashliq balingiz mushu bir yil ichide nurghunlighan burulush nuqtisini bashtin ötküzidu. Mesilen, oburnigha özi kirish, kiyimini özi kiyish, we yeslige bérish qatarliqlar. Balingizgha ashundaq ishlargha mas kélidighan kitablarni hazirlap béring. Balingiz bundaq kitablargha nahayiti qiziqipla qalmay, yene uningdin özi üchünmu yaxshi usullarni bayqaydu.

(3) Rengdarliq.Yéngidin mangghan balilar «hemme balilar manga oxshaydu» dep qaraydighan bolup, yeslidiki ehwal hergizmu undaq bolmaydu. Siz balingizni ashundaq yéngi ehwalgha obdan maslashturush üchün, balingiz yeslige kirishtin burun uninggha balilarning oxshashliqi bilen perqini chüshendüridighan kitablarni oqup bersingiz bolidu. Balingizgha milliti, sémiz-oruqluqi, beden türi, we yashash shara’iti oxshash emes balilar heqqidiki kitablarni hazirlap béring.

(4) Emeliy nerse.Üch yashliq balilar ularning öz dunyasigha mas kélidighan nersiler heqqidiki kitablargha hemmidin bekrek qiziqidu. Shunga balingizgha mashina, öy, öy saymanliri we bashqa ulargha tonushluq bolghan nersilerni mezmun qilghan hékaye kitablirini hazirlap béring.

Üch yashliq balingiz üchün bir intayin yaxshi kichik kutupxana qurup bérish üchün, siz «Doktor Syus we uning dostliri» (Dr. Seuss and His Friends) dégen’ge oxshash birer kitab kulubigha qatnishing. Ashundaq kitab kulublirining alahidiliki, ular sizge balingizning yéshi bilen qiziqishigha mas kélidighan kitablarni tewsiye qilip béridu, sizge eng köp tarqalghan kitablarni hazirlap béridu, hemde ashundaq kitablarni öyingizge ekélip béridu.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish matériyalliri:

[1] Early Moments – Our Story

https://www.earlymoments.com/Our-Story/

[2] 3-4 Year Old Child Development Tips

https://www.earlymoments.com/Promoting-Literacy-and-a-Love-of-Reading/3-4-years-old-Child-Development-Tips/

Men qérindashlargha balilar terbiyisini mezmun qilghan töwendiki Uyghurche tor betlirini tewsiye qilimen (Eger mushundaq tor betliridin bashqiliri bolsa, méni xewerlendürüp qoyghan bolsanglar. Rehmet):

http://www.aybalam.com

http://anabala.com/

Men qérindashlargha töwendiki témini tewsiye qilimen:

«Walley mehsulat bazargha sélish murasimi heqqide»

http://bbs.izdinix.com/thread-58054-1-1.html

Bala Terbiyisi Heqqidiki Méning Burunqi Témilirim:

1. Amérika Bashlan’ghuch Mektepliridiki «Kesip Tallash» Pa’aliyiti

2. Mektep Tapshuruqliri Qanchilik Bolsa Eng Muwapiq?

3. Amérika Bashlan’ghuch Mekteplirining Dersi we Oqutquchiliri

4. Tughulmighan Bowaqqa Kitab Oqup Bérishning Paydiliri

5. Böshükning Bowaqqa Ziyini Barmu?

6. Kichik Baligha Kitab Oqup Bérishning 10 Chong Paydisi