Töt Yashtin Alte Yashqiche Bolghan Balilar Terbiyisi

Erkin Sidiq

2014-yili 8-ayning 1-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.izdinix.com/thread-59298-1-1.html

Men özümning aldinqi 4 parche maqaliside 45 yilliq tarixqa ige, balilar terbiyisi mutexessisliridin teshkil tapqan «Deslepki mezgiller» [1] guruppisining tor bétidiki bir qisim uchurlarni tonushturdum. Mezkur maqale aldinqi qétimliq maqalilerning dawami bolup, men bu qétim 4 yashtin 6 yashqiche bolghan ariliqtiki balilar terbiyisi heqqidiki tewsiyilerni tonushturimen [2].

1. Kirish Söz

Bala 5 yashqa toshqanda, köpinche balilar 13 ming etrapidiki sözlükni chüshinidighan bolidu, hemde 5-8 sözlüktin terkib tapqan jümlilerni tüzeleydighan bolidu. 4-5 yashliq balilar yeslige kirgende, kitab oqush balining künlük turmushining bir asasiy qismi bolup qalidu. Mushu mezgildiki melum bir waqitta, bala kitabtiki bir sözni tunji qétim özi musteqil oquyalishi, we herplerni birleshtürüp söz tüzüsh hemde sözlerni birleshtürüp jümle tüzüshtin peyda bolghan bir muweppeqiyet qazinish tuyghusi ichide hayajanlinip kétishi mumkin. Mushu mezgilde balingiz kitab oqushqa özi aktip halda kiriship ketmigen teqdirdimu, uning kitab oqush qiyapitige kiriwélishi burunqi yashtiki waqitlirigha qarighanda heqiqiy kitab oqushqa köp yéqinlashqan bolidu.

Mushu mezgilde siz belgilep bergen kitab oqush waqtining sirtida, balingiz özining bashqa pa’aliyetlirining ichige kitab oqush we xet yézishnimu qoshuwélishi mumkin. Mesilen, balingiz özi bilidighan herpler bilen sözlerni qoshup, özi ayrim bir hékaye yazmaqchi bolghan pilanini élan qilishi, yaki birer gézit yaki zhurnalni qoligha élip, bir balilar chöchek opérasi teyyarlishi mumkin.

2. Töt Yashtin Alte Yashqiche Bolghan Balilar Terbiyisi Heqqide Bir Qanche Tewsiyiler

(1) Bash Herpning Oqulushi

Mushu yash da’irisidiki balilar üchün bir halqiliq maharet herplerning oqulushini öginiwélishtin ibaret. Balingiz bilen kitab oquwatqanda, arilap-arilap balingizgha bir sözning bash herpini körsitip, balingizdin yene bashqa qandaq sözlerning mushu herp bilen bashlinidighanliqini sorang. Mesilen, «A» herpini körsetsingiz, balingiz «Apa» dégen sözni dep bérishi mumkin. «D» herpini körsetsingiz, «dada» dégen sözni dep bérishi mumkin. A’ilidiki kishiler we dostlirining isimlirida ishlitilidighan herplerni sorighanda bala undaq herplerni özige baghlap, ularni este yaxshiraq qalduridu. Bu ishni bir qiziqarliq ish süpitide élip bérishqa kapaletlik qiling. Eger balingiz bu pa’aliyettin zérikip qalidiken yaki bu pa’aliyetke qiziqmaydiken, normal kitab oqushni dawamlashturung.

(2) Söz Tonush

Mushu mezgilde balingiz bir qisim pütün sözlerni tonuydighan bolidu. Mesilen, özining ismi, qérindashlirining ismi, apa we dadisining ismi qatarliqlar. Balingizgha kitab oqup bériwatqanda, uninggha bezi yéngi sözlerni körsitip, ularnimu este qaldurushqa righbetlendürüng. Uzunraq sözlerge duch kelgende ularni bir qanche kichik söz boghumlirigha bölüp béring.

(3) Kichik Waqtidiki Yéziqchiliq

Töt yash we besh yashliq balilar yeslige kirgen balilar élipbe herplirini yézishqa bashlaydighan bolup, bu deslepki sawat chiqirishining bir muhim pa’aliyiti bolup hésablinidu. Eger 4-5 yashliq balingiz herplerni özi yézishni téxiche öginip bolalmighan bolsa, balingizgha aldi bilen özining ismi we özi bilidighan sözlerni yézishni ögiting. Mexsus waqit chiqirip balingiz bilen xet yézishni bille meshiq qiling. Balingiz sizning özi bilidighan sözler we söz-ibarilirini yazghiningizni körgendin kéyin, balingiz ularni özi dorap yézip baqidu.

(4) Oxshashliq bilen Perq

Töt yashliq we uningdin chongraq bolghan balilar özlirining bu dunyagha qandaqraq maslishidighanliqi, bolupmu özlirining bashqilar bilen bolghan munasiwetliri heqqide nahayiti puxta chüshenchige ige bolushqa bashlaydu. Shundaqla ular yeslidiki sawaqdashliri arisidiki perqlernimu yaxshiraq chüshinidighan bolidu. Balingizgha oxshimighan étnik guruppa, millet, beden türliri we a’ile ehwalliri otturisidiki perqlerni tekitleydighan kitablarni teyyarlap bérish arqiliq balingizning ashundaq perqlerni qedirleydighan bolushini ilgiri süreleysiz.

(5) Tépip Bérish

Balingizning yéshi 5 ke yéqinlashqanda, balingiz soraydighan so’allarning qiyinliq we qiziqish derijisi bir yéngi sewiyige kötürülidu. Kitabta chiqqan nersilerning isimliri heqqidiki addiy so’allar bezi hadisilerning kélip chiqish sewebliri we ularning némini chüshendürüp béridighanliqi heqqidiki téximu murekkep so’allarni keltürüp chiqirishi mumkin. Eger siz bezi so’allarning jawabini bilmisingiz, qorqup ketmey, sel kéchiktürüp bolsimu u so’allarning jawabini intérnéttin yaki kitablardin izdep tépip, uni balingizgha dep béring.

3. Töt Yashtin Alte Yashqiche Bolghan Balilarning Sawat Chiqirishini Ilgiri Sürüsh

Kitab oqutush mekteplerdiki eng halqiliq oqu-oqutush qorali bolsimu, u öy ichidimu burunqidekla ching tutulushi kérek. Köpligen jehetlerde, sizning 5 yashliq balingiz özi musteqil ish köridighan, we özining éhtiyajidin özi chiqalaydighan bir kichik adem bolup qalidu. Emma, uningdiki siz bilen bolghach yéqinliq tuyghusi burunqidekla dawamlishidu. Öy ichidiki kündilik turmushni teshkil qilidighan jiddiy we diqqetni chachidighan ishlar ichidin bir mexsus waqit chiqirip, balingiz bilen bille kitab oqush, özingizni sel toxtitip, balingiz bilen bolghan baghlinishni eslige keltürüshning eng asan usuli bolup qalidu.

Bu yashtiki balilar töwendiki uqumlarning bir qismini chüshinishke bashlaydu:

--Qeghezge bésilghan sözler éghizdiki sözlerge wekillik qilidu.

--Kitabning béshi, otturisi, we axiri bar.

--Bir qisim sözlerning ahangi oxshash, emma yézilishi we menisi oxshash emes. (Eskertish: Bu xil ehwal In’gliz tilida nahayiti köp)

--Tékist ongdin solgha yézilidu we ongdin solgha oqulidu.

--Boshluq sözlerni bir-biridin ayrip turidu.

--Her bir waraqtiki sözler ashu waraqtiki resimler bilen biwasite munasiwetlik bolidu.

Bu yashtiki balilar üchün kitab tallighanda, balingiz duch kéliwatqan qiyinchiliqning derijisi we balingiz üchün békitken nishan’gha toghra kélidighanlirini tallang. Mesilen, eger balingiz 5 yashliq balilar yeslisige kirish toghrisida jiddiylishiwatqan bolsa, balilar yeslige kirgen 1-küni köridighan ishlarni mezmun qilghan kitabtin birni oqup béring. Eger siz öy köchmekchi boluwatqan bolsingiz (Eskertish: Öy köchüsh gherb elliride nahayiti köp bolidighan ishlarning biri), balingizgha burunqi öy bilen xoshliship, yéngi öyge orunlishish heqqidiki kitabtin birni oqup béring.

Bügünki yuqiri téxnologiye dewride, köpinche mektepler balilargha halqiliq maharetlerni ögitish we balilarning sawatini chiqirish üchün kompyutér we intérnéttin paydilinidu. Shunga balingizning kompyutér ishlitishtiki asasiy qedem-basquchlarni öginiwélishqa yardem qiling.

4. Axirqi Söz

«Deslepki mezgiller» guruppisining tor bétidiki men tonushturmaqchi bolghan mezmunlar mushu maqale bilen axirlashti. Oxshimighan yash katégoriyisidiki balilar terbiyisi heqqidiki men téxi tonushturmighan mezmunlardin peqet tughulmighan bala heqqidiki mezmun bar bolup [3], u mezmunlar men burun yézip bolghan «Tughulmighan bowaqqa kitab oqup bérishning paydiliri» dégen témidiki mezmunlar bilen oxshiship kétidiken. Shunglashqa men u mezmunlarni qayta tonushturmaymen.

Bala terbiyisi heqqide men pilanlap qoyghan témilardin yene bir qanchisi bar bolup, men ularni dawamliq teyyarlap yollaymen. Eger tordashlarning könglide bala terbiyisi heqqide köpligen oqurmenler qiziqidighan témilar bar bolsa, uni mushu témining astigha inkas sheklide yézip qoysanglar, men ularning ichidiki özüm muwapiq körgen témilar üstide izdinip, ularni buningdin kéyin ayrim téma qilip yollaymen.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish matériyalliri:

[1] Early Moments – Our Story

https://www.earlymoments.com/Our-Story/

[2] 4-6 Year Old Child Development Tips

https://www.earlymoments.com/Promoting-Literacy-and-a-Love-of-Reading/4-6-years-old-Child-Development-Tips/

[3] Prenatal Child Development Tips

https://www.earlymoments.com/Promoting-Literacy-and-a-Love-of-Reading/Preliteracy-Skills-Prenatal/Prenatal-Child-Development-Tips/

Men qérindashlargha balilar terbiyisini mezmun qilghan töwendiki Uyghurche tor betlirini tewsiye qilimen (Eger mushundaq tor betliridin bashqiliri bolsa, méni xewerlendürüp qoyghan bolsanglar. Rehmet):

http://www.aybalam.com

http://anabala.com/

Men qérindashlargha töwendiki témini tewsiye qilimen:

«Walley mehsulat bazargha sélish murasimi heqqide»

http://bbs.izdinix.com/thread-58054-1-1.html

Bala Terbiyisi Heqqidiki Méning Burunqi Témilirim:

1. Amérika Bashlan’ghuch Mektepliridiki «Kesip Tallash» Pa’aliyiti

2. Mektep Tapshuruqliri Qanchilik Bolsa Eng Muwapiq?

3. Amérika Bashlan’ghuch Mekteplirining Dersi we Oqutquchiliri

4. Tughulmighan Bowaqqa Kitab Oqup Bérishning Paydiliri

5. Böshükning Bowaqqa Ziyini Barmu?

6. Kichik Baligha Kitab Oqup Bérishning 10 Chong Paydisi

7. Bir-Ikki Yashliq Balilar Terbiyisi

8. Ikki-Üch Yashliq Balilar Terbiyisi

9. Üch-Töt Yashliq Balilar Terbiyisi

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair