Iraqta Urush Qiliwatqan ISIS Heqqide

Erkin Sidiq

2014-yili 8-ayning 23-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.izdinix.com/thread-59592-1-1.html

Men aldinqi heptidiki maqalida tordashlargha Ereb dunyasining Pelestinliklerge qaratqan mu’amilisi heqqide azraq chüshenche berdim. U maqalida bayan qilin’ghini En’gliyilik Sünni Musulman Mehdi Hesen toplighan bir qisim pakitlar bolup, ular gherbliklerning yaki sherqliqlerning köz-qarishi emes. Ularning hemmisi hazir mewjut bolup turuwatqan emeliy ehwal, yaki pakitlardur.

Nahayiti qiyin ehwalda qalghan bir xelq töwendikidek 3 menbedin yardem kütidu: (1) Allah. (2) Bashqilar. (3) Özliri. Allahtin yardem kélemdu-kelmemdu, kelse qachan we qanchilik kélidu, buni peqet ulugh Allah özila bilidu. Bashqilardin kélidighan yardemning sherti bar. Bolupmu bügünki dunyada, Musulman emes kishiler üchün, shexsiy menpe’et bilen diniy qérindashliq heqqaniyet bilen adalettin üstün turuwatidu. Xelq’araliq munasiwet «bérip-al» munasiwiti bolup, siz bashqilardin bir nerse élish üchün, aldi bilen siz ulargha bir nerse bérishingiz kérek. Eger sizde béridighan nerse bolmisa, siz bashqilardin anche ümid kütmisingizmu bolidu. Bundaq ehwalda siz duch kelgen qiyinchiliqni hel qilish asasen özingizning zimmisige chüshidu. Méning bu geplerni qilishimdiki meqsitim, «bashqilar» ni toghra chüshinish, we özimiz yashawatqan weziyetni toghra mölcherleshning nahayitimu muhim ikenlikini tekitlep qoyushtin ibaret.

Biz Isra’iliye-Pelestin toqunushi we Ottura Sherq qalaymiqanchiliqini bir terep qilish wezipisini öz üstimizge alghan emes. Shunglashqa öz-ara qattiq tutushup ketmisekmu bolidu. Eger bir-birimizning bilimini toluqlaydighan uchurlar bolsa, ulardin ortaq paydilansaqla kupaye.

Tordashlarningmu xewiride bolghinidek, hazir Iraqta «Iraq we Süriye Islam Döliti» (Islamic State of Iraq and Syria) dep atilidighan bir chong qoshun Iraq hökümet armiyisi we Kurdlar bilen urush qiliwatidu. Bu qoshun In’glizche qisqartilip «ISIS» dep atilidu. Amérika deslipide ularni tosmay, ularni öz ixtiyarigha qoyup qoyghan idi. Emma ISIS yéqinda Xristi’an Kurdlargha hujum bashlighan idi, Amérika urush ayropilanliri bilen ISIS ge zerbe bérishke bashlidi. Bir qanche künning aldida Yasir Qazi özining Féyisbuk (Facebook) torigha uchur yézip, özining ISIS ke tutqan meydanini bayan qildi.

Yehudiylar özlirini tenqidligen we pash qilghanlardin öch élishqa intayin qadir kélidu. Ularning pütün dunya boyiche birlikte ish élip baridighan, Yehudiy menpe’itige ziyanliq gep-söz yaki ish-heriket qilghanlargha qattiq zerbe bérip öch alidighan teshkilatliri bar bolup, adette dunyagha tonulghan zatlar Yehudiygha asanliqche chéqilalmaydu. Emma yéqindin buyan En’gliyidiki Mehdi Hesen bilen Amérikidiki Yasir Qazi her küni dégüdek özlirining Féyisbuk torigha uchur chiqirip, Yehudiy we gherb elliri hökümetlirini eyiblewatidu, hemde bir qisim sirlarni échip bériwatidu. Shundaqla Musulmanlar dunyasida yüz bériwatqan ishlargha qarita özlirining qandaq oylaydighanliqinimu bayan qiliwatidu. Men mezkur maqalida aldi bilen ISIS heqqide qisqiche chüshenche bérip, andin Yasir Qazining ISIS qa bolghan köz-qarishini tonushturup ötimen. Meqsitim Uyghur diyaridiki qérindashlarni hazirqi bir qisim xelq’araliq ehwallardin eynen xewerdar qilishtin ibaret.

1. ISIS Qandaq Guruh?

Bir qisim qérindashlarning xewiride bolghinidek, hazir Süriyede bir qanche Sünni Musulman guruhliri Esedning Süriye Alawi hökümet armiyisi bilen urush qiliwatidu. Men Esedning Alawi guruhining qandaq peyda bolghanliqini bilmeydighan qérindashlargha méning «Hazirqi zaman musulman elliri qandaq shekillen’gen?» dégen maqalemni bir qétim oqup béqishni tewsiye qilimen. Bezilerning mölcherlishiche, hazir Süriyede Esed hakimiyitige qarshi urush qiliwatqan Sünni Musulman guruhlirining sani 5 tin 10 ghiche bar iken. Échinishliq yéri shuki, bu guruhlar yalghuz Esed armiyisi bilenla urushup qalmay, ular bir-biri bilenmu urushuwatidu. Yeni, hazir Süriyede yüz bériwatqan urush bir qanche Sünni Musulman qebililiri we ulargha yardem bérish üchün kelgen chet el jengchilirining Esedke qarshi élip bériwatqan urushi bilen bu Musulman guruhlirining bir-birige qarshi élip bériwatqan urushliridin teshkil tapqan. Shundaq bolghachqa hazir Süriye bir intayin qalaymiqan halette bolup, Esed hökümitige qarshi tereptiki kishilerge yardem qilishqa temshelgen chet el hökümetliridin qaysi guruhqa yardem qilishni bilmey, yardem qilishtin waz kéchiwatqanlirimu az emes.

Süriyidiki ichki urush we Amérika eskerlirining Iraqtin chékinip chiqip kétishi bilen wujudqa kelgen Iraqtiki herbiy waku’um Esedke qarshi urush qiliwatqan bir türküm Sünni Musulmanlirining teshkillinip, ISIS ni qurup chiqish we uni intayin téz sür’ette küchlendürüsh we kéngeytishige seweb boldi. ISIS ning hazirqi meqsiti Iraq we Süriyining Sünni Islam rayonlirini birleshtürüp, bir Islam döliti qurushtin ibaret.

1-resim: Qizil reng ISIS igiliwalghan zéminlar bolup, jigerreng bolsa ISIS yéqinda hujum bashlighan rayonlarni körsitidu.

ISIS xelq’ara chégrilarni étiwargha almay, Süriyining Ottura Déngiz qirghaqliridin Baghdatqiche bolghan nahayiti keng zéminni ishghal qilip boldi. Ular qolgha chüshürgen zéminlarning ichide Iraqtiki ikkinchi chong sheher Mosulmu bar [1].

2. Yasir Qazining ISIS Heqqidiki Köz-Qarashliri

Töwendikisi Yasir Qazining Féyisbuk torigha yazghan uchurining asasiy mezmunliri [2].

ISIS hazir özlirining barliq ish-heriketlirini Musulmanlarning nami bilen, hemde «Islam en’enisi boyiche ish körüwatimiz», dep turup élip bériwatidu. Shunglashqa bu ish bizning diqqitimizni qozghimisa bolmaydu. Biz Amérika hökümitining tashqi ishlar siyasitidin yaxshiliq kütmeymiz. Süriyidiki Alawi hakimiyitidin yaxshiliq kütmeymiz. Misirning hoquqqa düm chüshidighan dinsiz hökümitidinmu yaxshiliq kütmeymiz. Biz ulargha qarshi hazirmu sözleymiz, kelgüsidimu sözleymiz. Shuning bilen bille, eger bizning Islam dini yolini tutqan bir qisim qérindashlirimiz gunahsiz puqralarni eng wehshiy usullar bilen öltürüp, ashundaq qilghanlirini Allah yolida élip barghan küresh, dep hésablaydiken, hemde özlirini Qur’an arqiliq aqlimaqchi bolidiken, bizning ularning xataliqlirini körsitip bérish mejburiyitimizmu küchiyidu.

Gerche bir qisim ISIS ni yaqlighuchilar manga tehdit séliwatqan bolsimu, men héliqidek jinayetlerge qarshi sözleymen, hemde méning ashundaq qilghinim üchün Allahning méni mukapatlaydighanliqigha toluq ishinimen. Eger siz bashqilargha méhribanliq körsetmeydikensiz, bashqilarmu sizge méhribanliq körsetmeydu. Eger siz adil ish qilmaydikensiz, sizmu adil mu’amilige érishelmeysiz. Eger siz bashqilarni ézidikensiz, sizmu bashqilar teripidin ézilisiz. Mana bu «Allahning sünniti» dep atilidu. Éhtimal siz uni «Hayatning tebi’iy qanuniyiti» dep atishingizmu mumkin. Buning menisi, Allah insanlar bilen yaralghuchilarni özlirining ajizliqliri we isteklirige asasen öz-özini tengpunglashturushqa qoyup qoyidu, dégendin ibaret.

ISIS ning rehimsizliki we jinayetliri heqqide köp sözlendi. Shunga ularni bu yerde qayta tekrarlashning hajiti yoq.

Emma bu yerde «Néme üchün shunche köp adettiki Sünni Musulmanlar ISIS ni qollaydu? ISIS ni kim wujudqa keltürdi?» dégen so’algha jawab bermisek bolmaydu.

(1) Amérika, En’gliye we ularning ittipaqdashliri siyasiy jehette yiraqni körmey, bashqa musteqil ellerning ishlirigha ariliship kéliwatidu. Xatirjem halda adaletsizlik qilishni dawamlashturuwatidu, hemde özlirining qedimi yetken jaylarning hemmiside bölünüsh, qalaymiqanchiliq we tertipsizlik peyda qiliwatidu. Ashundaq teqdirge uchrighan zéminlardin Pelestin, Iraq, Süriye we shularning etrapidiki keng ketken zéminlar bar. Eger ular burun ashu zéminlarning ishigha arilishiwalmighan bolsa, hazirqi mesililerning yérimi hergizmu peyda bolmighan bolatti.

(2) Eger yuqiridiki ziyankeshchiler bir chette turup turghan bolsimu, keng ketken Musulman jama’itining ichide yéterlik sandiki her xil wehimilerni keltürüp chiqiridighan binormal kishiler we jinayetchiler bar bolup, shu sewebtin mesililerning qalghan yérimi oxshashla otturigha chiqqan bolatti. Esed öz puqralirini rehimsizlerche basturup, nahayiti chong qalaymiqanchiliq keltürüp chiqardi. Tebi’iy qanuniyetler boyiche, bundaq ehwal Esedning herbiy küchige téximu küchlük irade we téximu küchlük térrorluq bilen taqabil turidighan yene bir küchni wujudqa keltüridu.

(3) Kishiler sabiq Iraq bash ministiri El-Maliki sadir qilghan jinayetlerni we uning Iran bilen bolghan munasiwitini anche tilgha almidi. El-Maliki Iraqtiki Sünni nopusini köngli öchmenlik bilen tolghan ashqun Shi’elerge ötküzüp bérip, u Sünniylerning qul qilinishigha yol échip berdi.

(4) Chong-chong sheherlerning hemmiside her küni Sünniylerning yüzi töküldi. Yüzligen tekshürüsh ponkitliri arqiliq Sünniyler depsende qilindi. Ularning baliliri Shi’e Rafida (Rafidhah) saqchiliri teripidin kalteklendi. Ularning ayalliri jinsiy hujumlargha uchridi. Shi’e saqchilar Sünniylerning chishigha intayin qattiq tégip, Sünniylerni inkas qayturushqa qistap, ular inkas qaytursa ularni neq meydandila öltürdi, yaki ularni türmige solap qiynap öltürdi.

(5) Puqralar da’irisi ichide, Rafida qara guruhliri Sünniylerning eng yéqin qérindashlirini we dostlirini tutup kétip, nahayiti zor miqdardiki tölenme telep qildi. Sünniyler özining barliq mülkini shu zamatla sétip, uningdin kirgen pulni tölenme qilip tölidi. Shundaq bolsimu Rafida qara guruhliri tutuwélin’ghan kishilerni chanap öltürüp, ularning ölükini xaltilargha qachilap qayturup berdi.

Shundaq bolghachqa, biz ashundaq bixeterliki qalmighan, izzet-hörmiti qalmighan, we turmushi qalmighan kishilerdin némini küteleymiz?

Yuqiriqidek sewebler tüpeylidin ISIS intayin köp kishilerning qollishigha érishiwatidu. Bundaq ehwalni étirap qilmaydighan kishiler Iraqning hazirqi ré’alliqidin bixewer kishilerdur.

ISIS «Biz Allahning qilichi bolup, Allahning düshminini öltürimiz. Bu düshmenler jinayet sadir qilghan bolup, ular hazir bizning qolimizda öz jinayetliri üchün bedel tölewatidu», dep qaraydu. Emma ular undaq qilich emes. Ular Allahning heqiqiy düshminining kimler ikenlikini éniq bilmeydu. Ulargha bashqilarni öltürüsh hoquqi bérilgen emes. Emma ashu qilich keltürüp chiqarghan wehshiy ölümlerge ashu ISIS mes’ul. Epsuski, her bir guruh kishiliri duch kéliwatqan adaletsizlik axirlashmaydiken, ISIS ning adem öltürüshimu toxtimaydu.

Bundaq bir jeryan bir terepning teltöküs yoqitilishi bilen axirlashmaydu. Uchquchisiz ayropilan bilen ISIS ni bombardiman qilip, ularni teltöküs yoqatqanda bundaq mesililermu hel bolidu, dep qarighuchilar exmeqlerdin bashqa nerse emes. Eger adaletsizlik mewjut bolupla turidiken, hayatning tebi’iy qanuniyitimu öz rolini jari qildurup turidu. Tengpungluqni qattiq qolluq bilen saqlash arqiliq yuqiriqidek bir jeryanni toxtatqili bolmaydu. Dunyadiki hakimiyetler peqet adil ish élip bérish arqiliqla ashundaq bir jeryan’gha xatime béreleydu.

3. Üch Yüz Yigirme Alte Neper Yehudiy Isra’iliye Hökümitige Naraziliq Bildürdi

Men töwendiki uchurnimu Yasir Qazining Féyisbuk toridin aldim.

Yéqinda Ikkinchi Dunya Urushi mezgilidiki chong qirghinchiliq (Holocaust) ta saq qalghan 326 neper Yehudiy we ashundaq Yehudiylarning a’ile tawabi’atliri Isra’iliyige qarshi teyyarlan’ghan bir parche muraji’etnamige imza qoydi [3]. U muraji’etnamide mundaq déyilgen:

«Biz Isra’iliye jem’iyitidiki Pelestinlikler duch kelgen insan qélipidin chiqqan ashqunluq we irqiy kemsitishni körüp nahayiti qattiq chöchüp kettuq. Isra’iliyidiki siyasetchiler we mutexessisler «Isra’iliye Dewr Géziti» bilen «Yérusalém Pochta Géziti» de maqale élan qilip, ochuq-ashkara halda Pelestinlikler üstidin irqiy qirghinchiliq yürgüzüshni terghib qildi. Ongchi Isra’iliyilikler bolsa Natsistlar Partiyisining belgisini qollinishqa bashlidi. “Menggü qilmaymiz” dégen söz hemme kishiler üchün ”menggü qilmaymiz” dégen menini bildürüshi kérek.»

Bizning perez qilghinimizdek, bu muraji’etname axbarat wasitiliride anche köp tilgha élinmaywatidu.

Biz Musulmanlar shuni bilishimiz kérekki, bizning düshminimiz Yehudiylar emes, belki, bizning düshminimiz Zi’onizmchilar. Yuqiridiki Yehudiylar Isra’iliyini tenqid qiliwatidu. Barliq tenqidlerning ichide ularning awazi eng yaxshi ünüm béreleydu.

4. Axirqi Söz

Men yéqinda Yasir Qazining «Muhemmed Peyghembirimizning Terjimihali» dégen léksiyiliri ichidiki Peyghembirimizning Mekkidin Medinige yéngidin hijret qilip barghan waqtidiki ehwallar riwayet qilin’ghan qismini anglidim. Muhemmed Eleyhissalam shu chaghda u yerdiki nopuslarni Musulman, Yehudiy we Allahqa ishenmigüchiler dep 3 guruppigha ayrip, her bir guruppa üchün ayrim-ayrim qanun-qa’idilerni chiqirip Bergen, hemde her bir guruppidin özlirining ichki ishlirini özliri bir terep qilishni telep qilghan. Muhemmed Eleyhissalam peqet oxshimighan guruppilar otturisida birer ziddiyet peyda bolghandila, andin ularning ishlirigha arilashqan. Musulmanlar eyni zamanda wujudqa keltürgen mushundaq Islam qanunliri kéyinche insaniyetning tereqqiyatida nahayiti chong rol oynighan. Mesilen, 1743-1826-yilliri yashighan Tomas Jéfférson (Thomas Jefferson) Amérikining asasiy qanunini yazghanda, Musulmanlarning Islam qanunliridin nahayiti köp paydilan’ghan. Yasir Qazining déyishiche, bir dangliq alim bu heqte bir ilmiy maqale yézip, Amérika Asasiy Qanuni bilen Islam Qanunliri otturisidiki baghlinishlarni échip bergen. Xudayim buyrusa men kéyinche bu heqte bir téma teyyarlishim mumkin. Eyni waqitta öz-ara we bashqilar bilen ashundaq inaq ötken Musulmanlar bügünki kün’ge kelgende étiqad jehettiki kichikkine perq tüpeylidin bir-birining üstidin qirghinchiliq yürgüzüwatidu. Normal insanlar buninggha qattiq échinmay turalmaydu. Oxshimighan mez’heptiki Musulmanlarning öz-ara soqushmay inaq yashishi üchün, ularning eqide jehette birlikke kélishi shert emes. Her bir mez’heptikiler Islam eqidisining özi muwapiq körgen nusxisini qobul qilip, shu boyiche öz ibaditini dawamlashturup, bashqa jehette bashqa mez’heptiki Musulmanlar bilen, hemde Musulman emes bashqa xelqler bilen inaq ötse boluwéretti. Emma emeliy ehwal hazir undaq bolushtin tolimu yiraqta. Bu néme üchün? Buningdin bir qanche yil ilgiri Junggodiki bir qurulush shirkiti 10 künde 6 qewetlik méhmanxanidin birni püttürüp, pütün dunyani heyran qaldurdi. Binani ene shundaq téz sür’ette püttürgili bolidu. Emma ademning sapasini undaq téz östürgili bolmaydu. Insanlarda yuqiri sapa yétildürüsh üchün 50 yildin 100 yilghiche waqit kétidu. Méningche Musulmanlar dunyasidiki hazirqidek exmiqanilik ularning sapasining töwenlikidin kélip chiqiwatidu. Heqiqiy Musulmanlar hergizmu hazirqidek bölünüsh we öz-ara urushush ishlirigha töhpe qoshmaydu. Yeni, Islamni toghra öginip, uni toghra qollinish üchünmu sapa kétidu. Bashqa jehette bir normal insandek yashash üchünmu hem shundaq. Shunglashqa men barliq Uyghur qérindashlardin balilar terbiyisini ching tutushni, ma’aripni ching tutushni, we ilim-penni ching tutushni ümid qilimen.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] ISIS: The first terror group to build an Islamic state?

http://edition.cnn.com/2014/06/12/world/meast/who-is-the-isis/

[2] Yasir Qazi, 2014-8-17. https://www.facebook.com/yasir.qadhi?ref=br_tf

[3] 326 Survivors and Descendants of Survivors of Victims of the Nazi Genocide Condemn Israel’s Assault on Gaza

http://ijsn.net/gaza/survivors-and-descendants-letter/

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair