Buyrulghan Yardem we Tirishchanliq--Bedri Urushidin Oylighanlirim

Erkin Sidiq

2014-yili 10-ayning 31-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-60487-1-1.html

Méning chüshinishimche, Islam dinigha étiqad qilidighan kishiler yaki Musulmanlarning hemmisi «Hemme ish Allahning orunlashturushi bilen bolidu» dep qaraydu. Men özümning yéqinqi bir mezgil ichide teyyarlighan maqaliliride hazirqi zaman Musulman ellirining qandaq shekillen’genliki, we ularning tereqqiyatta néme üchün hazirqidek bir nachar haletke kélip qalghanliqini chüshendürüp öttüm. Omumlashturup éytqanda, tereqqiyat jehette hazir bir qisim gherb elliri dunyaning eng aldida, Musulman elliri we Musulman xelqler bolsa ulardin köp arqida turuwatidu. Mushundaq bir emeliyet méning kallamda töwendikidek bir qatar yéngi so’allarni peyda qildi:

--«Hemme ish Allahning orunlashturushi bilen bolidu» dégen söz gherbliklerning eng yuqiri derijide tereqqiy qilip, Musulmanlarning ulardin köp arqida qélishighimu uyghun kélemdu?

--Eger uyghun kelse, Allahning ashundaq orunlashturushidiki hékmet yaki seweb néme?

--Allah qandaq kishilerge bekrek yardem qilidu?

--Musulmanliqning 5 perizini toluq ada qilish arqiliqla Allahning yardimige bashqilardin köprek érishkili bolamdu?

--Eger shundaq qilghili bolsa, néme üchün hazir Musulman elliri bir qisim gherb elliridin köp arqida qaldi?

Bir millet üchün qudret tépishning eng ünümlük usulini tépishning eng yaxshi charisi ashu yolni burun méngip baqqanlarning tejribe-sawaqlirini öginishtin ibaret. Yeni qudret tapqan milletler qollan’ghan usullarni öginishtin ibaret. Tereqqiy tapqan ellerdiki milletler bashqa milletlerni tetqiq qilishqa, bashqa milletler qollan’ghan usullarni tetqiq qilishqa nahayiti yuqiri derijide ehmiyet béridu. Uyghurlar bu jehette hazirghiche bir nahayiti ajiz halette turup keldi. Bundaq bolushtiki bir qisim sewebler biz özimizde. Yene bir qismi bolsa bizning özimizde emes---Özimizgila baghliq bolmighan seweblermu az emes. Bezi qérindashlar burun manga Uyghurlarning qudret tépishidiki ünümlük yol üstide izdinip béqishni tewsiye qildi. Shuning bilen men Yehudiylar heqqide bir qanche parche maqale yazdim. Yaponlar heqqidimu hem shundaq qildim. Men Yaponlar üstidiki maqalilerni teyyarlighanda paydilan’ghan menbelerning biri 1930-yilliri Gérmaniye hökümiti Yaponlar üstide tekshürüsh we ilmiy tetqiqat élip bérip, shu asasta teyyarlighan bir ilmiy doklat idi. Yene biri bolsa 2-dunya urushidin kéyin Amérika hökümiti Yaponiyining ma’arip programmisi üstide élip barghan tekshürüsh we ilmiy tetqiqat netijiliri bayan qilin’ghan yene bir ilmiy doklat idi. Méning perizimche köpinche oqurmenler men paydilan’ghan ashu menbelerge anche diqqet qilip ketmidi. Men yéqinda din heqqide izdinishni bashlighandin kéyin, kallamda «Gherb ellirining hazirqidek tereqqiy qilalishi bilen ‹hemme ish Allahning orunlashturushi bilen bolidu›, dégen diniy höküm otturisida choqum bir baghlinish bar. Undaqta u baghlinish néme?» dégen so’al peyda boldi. Shuningdin bashlap kallamning bir yéride mushu so’algha jawab izdeshni zadila toxtatmidim. Méningche bu so’alning jawabi intayin muhim bolup, ashu jawab Musulmanlarning, jümlidin Uyghurlarning buningdin kéyin qudret tépishi üchün qandaq qilishi kéreklikini körsitip béreleydu.

Men yéqindin buyan Yasir Qazi Amérikidiki özi oqutquchiliq qiliwatqan aliy mektepte ders qilip sözligen «Muhemmed Peyghemberning Terjimihali» dégen léksiyilerni anglawatqan bolup, ashu léksiyining 38-qismida yuqiridiki so’algha jawab bolalaydighan azraq mezmunni uchrattim. Men mezkur maqalida ashu mezmunni qisqiche tonushturimen, shundaqla dunyadiki eng tereqqiy qilghan dölet hésablinidighan Amérika özining tereqqiyattiki bashlamchiliq ornini saqlap qélish üchün hazir qandaq ishlarni qiliwatqanliqi heqqidimu azraq toxtilimen. Hazir Amérika tutuwatqan bir qisim yollar bashqa tereqqiy qilghan gherb elliriningkige nahayiti yéqin bolup, men shuninggha a’it pakitlardin bir qanchinimu tilgha élip ötimen. Shu arqiliq men Islam dinidiki «Hemme ish Allahning orunlashturushi bilen bolidu» dégen uqum bilen hazirghiche eng tereqqiy qilghan gherb elliri tutqan yol otturisidiki baghlinishni bayan qilimen. Uyghur qérindashlardin bireri burun mushundaq bir témida maqale yézip élan qilip baqqanmu-yoq, men uni bilmeymen. Ashundaq maqalidin bireri yézilghan bolsimu, men uni körüp baqmidim. Méning ümidim, eger ashundaq maqaliler téxi yézip béqilmighan bolsa, mezkur maqalini bir bashlinish qilip, medeniyet we bilim salahiyiti jehette imkaniyiti bar qérindashlar yuqiridiki so’al üstide ortaq halda izdinip baqsaq, hemde bir yürüsh qana’etlinerlik jawablarni tépip chiqsaq. Shundaq qilalisaq, biz «Özimizning buningdin kéyin qudret tépishidiki eng ünümlük yol qaysi?» dégen so’algha jawab tapqan bolimiz.

Manga burun élxet yazghan ukilarning beziliri manga ichkiridiki ölkilerde oquwatqan aliy mektep oqughuchiliri ichide bir qisim ukilar özlükidin din öginishke nahayiti kiriship kétip, normal mektep oqushigha sel qaraydighanliqini éytip, mendin shular üchün birer yazma teyyarlishimni ümid qilghanidi. Men mektep oqushi bilen din öginishning munasiwitini yaxshi bir terep qilalmighan, din öginishni yaxshi élip bérip, mektep oqushigha sel qarawatqan ukilargha mezkur yazmini kem dégende bir qétim oqup chiqishni tewsiye qilimen. Men Yasir Qazining léksiyiliride teswirlen’gen Muhemmed sellellahu eleyhi wesellem (men buni töwende «Muhemmed eleyhissalam» depla qisqartip alimen) ning hayatidiki weqelerdin bilgen, hemde Yasir Qazi nahayiti éniq halda qayta-qayta tekitligen bir heqiqet shuki, siz bir eng yaxshi Musulman bolush bilenla ghelibige érishelmeysiz. Siz bir eng yaxshi Musulman bolush bilenla Allah buyrughan yardemge érishelmeysiz. Allahning yardimini qolgha keltürüp, qilghan ishingizda ghelibe qazinish üchün siz töwende bayan qilinidighan bashqa bir qisim ishlarnimu qilishingiz kérek.

1. Bedri Urushidin Yekünlep Chiqilghan Muhim Hékmetler

Hemmimizning xewiride bolghinidek, Muhemmed eleyhissalam sahabilerni bashlap, Hijriye kaléndarining 1-yili, yaki 622-yili Mekkidin Medinige hijret qilip (köchüp) kélidu. Shu waqitta Musulmanlar ikki xil tehditke duch kélidu. Uning biri ichki tehdit bolup, yene biri bolsa tashqi tehdittin teshkil tapidu. Eyni waqittiki ichki tehdit Medinining téxi birlikke keltürülmigenlikidin ibarettur. Tashqi tehdit deslipide yalghuz Mekkinila öz ichige alidu. Emma kéyinki bir qanche yilning ichide bolsa pütün Ereb yérim ariligha kéngiyidu. Muhemmed eleyhissalamning Medine dewrining deslepki mezgilide, Ereb yérim arili Medine bilen Mekke, Musulmanlar bilen Qureyshtin ibaret ikki qutupqa bolinidu.

Bedri urushi yuqiridiki ikki qutup otturisida eng deslipide yüz bergen urushtur. Yeni, bu urushta Medinidiki Musulmanlar Mekkidiki Qureyshler bilen urushidighan bolup, u mundaq bashlan’ghan: Hijriye kaléndarining 2-yili peyghember eleyhissalam Qureyshning bir karwinining Shamgha sodigha ketkenlikidin xewer tépip, ularning qaytip kélish waqtigha ülgürtüp, Medinige yéqin jaydiki ularning öte yoli etrapigha köp qétim közetchilerni ewetidu. Shu arqiliq Qureyshning héliqi karwini 1000 tögige mal bésip qaytip kéliwatqanliqini, hemde bu ming tögilik karwanni qoghdaydighan kishilerning sani aran 40 adem etrapida ikenlikini biliwalidu (Qureyshlikler Muhemmed eleyhissalam we sahabilerni Mekkidin kétishke mejburlap, Musulmanlar Mekkidin ayrilghanda, özlirining hemme bayliq-mülükliri Mekkide, yeni Qureyshlerge shu péti qalghan idi. Shunga Musulmanlar bu qétim qilghan ish öz mal-mülüklirining bir qismini qayturuwélish ishi bolup hésablinidu) . Shuning bilen peyghember eleyhissalam özining pilanini Qureyshlerning bilip qélishining aldini élish üchün, Medinidiki sahabilerge heqiqiy ehwalni éytmay, ulargha bir jiddiy wezipe chiqip qalghanliqini, özi xalighan sahabilerning qanchilik teyyarliq qilalisa shunchilik teyyarliq qilip, özi bilen derhal yolgha chiqishini chaqiriq qilidu. Shuning bilen texminen 310 neper sahabe peyghember eleyhissalam bilen bille derhal yolgha chiqidu. Eslidiki pilan boyiche bolghanda, 310 neper sahabining héch qandaq urush qilmayla Qureyshning 40 neper qoghdighuchisini boysundurushi pütünley mumkin idi. Shunglashqa bu 310 neper sahabe aran ikki tuyaq at we 70 tuyaq töge bilenla, hemde toluq qorallanmayla yolgha chiqidu [1]. Ottura hésab bilen 3 sahabige bir töge toghra kelgen bolghachqa, 3 neper sahabe bir tögige nöwetliship minip mangidu. Bir kün yol méngip, axshimi bargahlarni tikip dem élishqa kirishkendin kéyinla Muhemmed eleyhissalam özining pilanini sahabilerge éytidu.

Emma Qureyshning ademliri bu ishni bilip qélip, derhal mingdin köprek esker teshkillep, ularni yardemge ewetidu. Shuning bilen 310 neper Musulmanlar mingdin artuq Qureyshler bilen Mekkige 312 kilométir, Medinige 118 kilométir kélidighan «Bedri» dégen jayda urush qilidu. Mana bu Islam tarixidiki dangliq urush, «Bedri Urushi» (Battle of Badr) bolup, u Qur’anda tilgha élin’ghan bir qanche urushlarning biridur [2].

1-resim: Medine (Medina), Bedri (Badr) we Mekke (Mecca) ning jaylishish ehwali [2].

«Bedri» dégen söz eslide bir ademning ismi bolup, peyghember eleyhissalam Medinige hijret qilishtin bir qanche esir burun, «Bedri» isimlik bir adem ashu yerge bir quduq qazidu. Kéyinche u yer «Bedri tüzlengliki» dep atilip, eng axiri bu jayning ismi «Bedri» ge özgertilidu [1].

Bu qétimqi urushqa qatnashqan Musulmanlarning küchi Qureyshlerningkidin köp ajiz bolup, Muhemmed eleyhissalam yol boyi toxtimay yardem telep qilip Allahqa du’a qilidu. Allah Muhemmed eleyhissalamgha yardem qilidighanliqigha wede qilip, ashu wedisi boyiche Allah bir ming perishte ewetidu. Emma, bu perishtiler kélip, Qureyshning ademlirini biraqla yoq qiliwetmeydu (Yasir qazining déyishiche, perishte Jibri’il 600 dane qanitining birsini bir shiltish bilenla bir kentni tüzliwételeydiken) [3]. Ular Muhemmed eleyhissalamning ademlirining urush qilishigha qarap turup, peqet ularning küchi yetmigen, yardemsiz qalsa halak bolup kétidighan bolup qalghan waqtidila andin yardem qilidu. Bu léksiyide Yasir Qazi qayta-qayta tekitligen bir nerse shuki, eger siz eqlingizni eng zor derijide ishlitip, jéningizni tikip, özingizning barliqini atap, qattiq tirishmisingiz, Allah hergizmu sizge yardem qilmaydu.

Qur'andiki 8-süre Enfalning mezmuni pütünley mushu weqe heqqide bolup, men barliq oqurmenlerge maqalini oqup mushu yerge kelgende ashu sürini bir qétim oqup chiqishni tewsiye qilimen.

Töwendikisi Yasir Qazining 38-qétimliq léksiyide qilghan bir qisim sözlirining asasiy mezmuni (Bu sözlerning hemmisi léksiyidiki birla jayda sözlen’gen emes bolup, men ularni léksiyining bir qanche yerliridin aldim):

Muhemmed eleyhissalam sahabilerni bashlap, Bedri urush meydanigha qarap kétiwatqan yolda Allahqa arqa-arqidin du’a qilip, Allahtin yardem tilesh netijiside, Allahtin uninggha bir ming neper perishte ewetip, uninggha yardem qilidighanliqi heqqide wehiy kélidu. Shuningdin kéyin Jibri’il béshigha qizil renglik rext (turban) artiwalghan, qollirida qoral tutqan, hemde Allah peqet perishtiler üchünla yaratqan bir xil alahide xildiki atlarni min’gen perishtilerdin bir ming perishtini bashlap, Muhemmed eleyhissalamning qoshunigha yardem qilish üchün kélidu. Eslide perishtiler qoral ishletmisimu Qureyshlerning kishilirini asanla bitchit qiliwételeytti. Emma Allah mushu bir weqe arqiliq bizge bir muhim hékmetni bildüridu. U bolsimu, ghelibe qazinish üchün perishtilermu eng zor derijide tirishchanliq körsetmise bolmaydu. Perishtilermu özining barliqini atap tirishchanliq körsetmeydiken, qiliwatqan ishidin yaxshi netije chiqmaydu.

Bedri urushi intayin muhim bolup, uninggha Allah perishtilerning ichidiki jewherlerdin 1000 ni tallap yardemge mangduridu. Yeni, perishtilerning ichidimu oxshimaydighan derijiler bar bolup, Allah Bedri urushigha ewetkenler ularning ichidiki mensipi üstün orunda turidighan (elite) bir ming perishtidin terkib tapqan. Qureyshlerni bir terep qiliwétish ishini birla perishte qilalaydighan tursa, Allah néme üchün 1000 perishte ewetidu? Yeni, perishtiler insanlarning közige körünmeydighan bolghachqa, ular düshmenlerning ichidiki xalighan yerlerge bérip, ularni yoqitiwételeytti. Hedistiki bir riwayette déyilishiche, bir qétim Jibri’il özining eslidiki qiyapitide kélip, özining 600 dane qanitining birsini yerge bir urghan iken, qaniti tekken yerdiki sheher asman’gha qangqip chiqip, yerge düm kömtürülüp chüshidiken. Mushundaq turuqluq Allah yene néme üchün bir ming perishtini ewetidu? Bu yerde mundaq bir addiy heqiqet bar. U bolsimu, Qur’an we sünnetke bashtin-axir singdürülgen bir uchur shuki, siz héch qandaq nersini bikargha qolgha keltürelmeysiz. Jennetmu shuning ichide. Siz jennetkimu héch ish qilmayla kirelmeysiz. Biz jennetke öz tirishchanliqimiz bilenla érishelmeymiz. Biz körsitidighan tirishchanliqlar bilen sélishturghanda, jennet dégen bir bibaha nersidur. Shundaq bolsimu siz jennetke kirish üchün melum derijide tirishchanliq körsitishingiz kérek. Yeni siz körsetken tirishchanliq siz érishidighan netije bilen sélishturghanda yéterlik emes bolsimu, siz ashu netijige érishish üchün choqum melum derijide tirishchanliq körsitishingiz kérek. Shundaq qilsingiz, Allah siz körsetken tirishchanliqning sanliq miqdarigha emes, uning süpitige qarap, andin sizge netije ata qilish-qilmasliqni qarar qilidu. Bedri urushida 300 neper sahabe yanliridiki qilichlirini sughurup élip, ölüm meydanigha qarap mangidu. Mana del shu chaghda Allah bir ming neper perishtini ewetip, shular arqiliq qilmaqchi bolghan ishni tamamlaydu. Yeni, bu yerde sahabiler qarap turup, perishtiler hemme ishni özliri biwastila qiliwetmeydu. Urush meydanida yüz bergen her bir weqede sahabiler düshmenni öltürüsh üchün özlirining barliqini atap jengge atlinidu. Andin perishtiler qalghan ishni püttüridu. Birer weqedimu perishtiler sahabiler üchün hemme ishni özliri biraqla qilip bermeydu. Bu yerdiki muhim nuqta shuki, siz hergizmu sewebni qilmay turup, netijige érishelmeysiz. Siz menzilge yétish üchün musapisini bésip ötüshingiz kérek. Allah hergizmu menzilni oyup élip, uni sizning aldingizgha ekélip bermeydu. Sizning küchingiz pütün musapini bésip tügitishke yetmeslikimu mumkin. Shundaqtimu siz özingizning barliqini atap tirishsingiz, qalghinigha Allah yardem qilidu.

Meryem eleyhissalam özi yalghuz tughut jeryanini bashlap, achsizliqtin jansizlinip ketkende, Allah uninggha «Men sanga yardem qilimen, emma xorma derixini özüng irghatqin», deydu. Yeni, xormilar Meryem eleyhissalamning étikige özlükidin chüshmeydu. Emma Meryem eleyhissalamning xorma derixini irghatqudek küchi yoq. Shunga Allah uninggha «Sen qanchilik ish qilalisang shuni qil, qalghinini men qilimen», deydu. Shuning bilen Meryem eleyhissalam derexni küchining yétishiche midirlitishqa urunidu. Shuning bilen derextiki xormilar uning etrapigha chüshidu. Qaranglar, Meryem eleyhissalamdek bir ulugh insan Isa eleyhissalamdek bir peyghemberni tughush aldida ashundaq bir xeterge yoluqqan waqittimu Allahtin bikardin-bikargha yardemge érishelmise, bizning tirishmay turup Allahning yardimige érishelishimiz mumkinmu? Bizning bir nersige éhtiyajimiz chüshkende «Uni manga Allah béridu» dep öyde oltursaq, biz ashu nersige érisheleymizmu? Eger bir nerse bizge buyrulghan bolsa, peqet biz özimizning barliqini atap tirishqandila, andin Allah uni bizge béridu. Eger u nerse bizge buyrulghan bolsa, biz peqet sewebini qilghandin kéyinla andin Allah uni bizge béridu.

Bedri urushidin yekünlep chiqarghili bolidighan eng muhim hékmetlerning biri mana mushu. Yeni, Bedri urushida Musulmanlarning ghelibe qilidighanliqi eng yuqiri chek bolup aldin békitilgen. Yeni u aldin buyrulghan. Emma, Musulmanlar özining jénini aliqinigha élip, jengge kirip, eng zor derijide tirishchanliq körsetkendin kéyinla andin bu ghelibe ularning qoligha yetküzülgen. Musulmanlar özlirining barliqini mushu jengge atighandin kéyinla, andin ulargha Allahning yardimi kelgen. Musulmanlar ümidni Allahqa baghlap, Allahqa ishinish we Allahqa tewekkül qilish bilen bille, jénini tikip, qilichlar uchup yürgen jeng meydanigha kökrek kirip kiridu. Allah shuningdin kéyinla ulargha yardem qilidu.

Ibrahim eleyhissalammu oghli Isma’il eleyhissalamni qurbanliq qilish üchün pichaqni égiz kötüridu. Del shu chaghda, yeni qurbanliq qilmaqchi bolup turghanda, Allah «Emdi boldi, sen sinaqtin öttüng», dep, Isma’il eleyhissalamni qurbanliq qilghuzmaydu.

Démek, biz aldi bilen özimizning barliqini atap, eng zor derijide tirishchanliq körsitishimiz kérek. Andin Allah bizge özi xalighan we bizge buyrulghan nersilerni béridu.

Yasir Qazining men bu qétim tilgha almaqchi bolghan 38-léksiyidiki sözliri mushu yerde axirlashti.

Men Yasir Qazi léksiyisining ichidiki yuqirida tilgha élin’ghan mezmunlarni anglighandin kéyin intayin köp we intayin uzun oylandim. Ularni özümning hazirghiche bolghan ömridiki emeliyetkimu baghlap baqtim. Nurghun qérindashlar mendin dawamliq «Siz bunchiwala ishlargha qandaq yétishisiz?» dep soraydu. Uning jawabi addiy: Men toghra ishlarni tallap qildim, hemde aliy mektepte oquwatqan waqtimdin bashlap her küni 12 sa’ettin 16 sa’etkiche, jénimni tikip, özümning barliqini atap, ishlarni toghra qilishqa intayin yuqiri derijide ehmiyet bergen asasta, qattiq tirishtim. Hazirmu shundaq qiliwatimen.  Emeliyette Uyghur diyari we chet eldiki közge körünerlik netijilerge érishken Uyghur qérindashlarning bu jehettiki ehwali méningkige nahayitimu oxshiship kétidu.  Men peqet shularning ichidiki bir ademdinla ibaret.

Méningche yuqirida bayan qilin’ghini Islam dinidiki pir parche «untulghan en’ene» iken. Islam dinidiki bir dane «untulghan hékmet» iken. Eger undaq bolmighan bolsa, Musulmanlar Bedri urushida namayan qilghan jasaret , Bedri urushida namayan qilghan baturluqni, Bedri urushida namayan qilghan her bir zaman’gha mas kélidighan eng yaxshi qudret tépish yoli bilen méngish eqlini hazirghiche dawamlashturup kelgen bolatti. Shuning bilen Musulmanlar bügünkidek bir nachar haletke chüshüp qalmay, kem dégendimu tereqqiy qilghan gherb elliri bilen oxshash sewiyide turalighan bolatti. Eger Musulmanlar qandaq qilghanda Allahning yardimige we buyrulghan nersilerge érishkili bolidighanliqini este ching tutqan bolsa, layaqetlik Musulman bolush bilen bille kem dégende tereqqiy qilghan gherb elliridiki xelqlerdek tirishqan bolsa, Musulmanlar bügünmu siyasiy, iqtisadiy, ijtima’iy we herbiy sahelerning hemmiside dunyaning aldida mangalighan, héch bolmighanda dunya tereqqiyatigha egiship mangalighan bolatti.

Mekkilikler bilen Medinidiki Musulmanlar otturisidiki 2-qétimliq urush hijriye 3-yili, yaki miladi 625-yili 19-Mart küni Ohud téghining baghrida yüz béridu. Bu urushni Bedri urushida ziyan tartqan Mekkilikler Musulmanlardin intiqam élish üchün bashlaydu. Bu urushqa qatnashqan Mekkiliklerning sani 3000 neper etrapida bolup, bu san Musulmanlarning sanidin köp üstün turidu. Urushning eng deslipide Muhemmed eleyhissalamning nahayiti danaliq bilen orunlashturushi we qomandanliq qilishi netijiside Musulmanlar Mekkiliklerning bargahlirini asanla weyran qiliwétidu. Lékin, uningdin kéyin Musulmanlardin 300 dek kishi Muhemmed eleyhissalamning orunlashturushigha boysunmay, olja taliship her terepke chéchilip kétidu. Mekkilikler bu pursettin paydilinip, Musulmanlargha qayturma zerbe bérip, Musulmanlargha intayin éghir derijide ziyan salidu. Musulmanlardin kem dégende 70 kishi shéhit bolidu. Mekkiliklerdin bolsa aran 22 adem ölidu. Muhemmed eleyhissalammu éghir derijide yarilinip, düshmenning qoligha chüshüp qalghili tasla qalidu. Süre Al-Imran (3-süre) da ashu Ohud urushigha a’it xéli köp ayetler bar bolup, u ayetler 3-süridiki birla jayda bérilmey, uning ichide bir az tarqilip kelgen. Shunga hazir Qur’anni öginiwatqan qérindashlar 3-sürini oqushtin burun, Ohud urushi heqqidiki tarixni bir qétim oquwetse, uning köp paydisi bolidu. Yasir Qazi özining «Muhemmed Peyghemberning Terjimihali» dégen léksiyisining 45-qismidin bashlap mushu Ohud urushi heqqide sözligen bolup, u léksiyining 49-qismida Ohud urushidiki paydiliq nuqtilar bilen hékmetlerni xulasileydu. U mundaq deydu (Bu yerdikisimu Yasir Qazi dégen sözlerning eynen terjimisi bolmastin, uning asasiy mezmunidin ibaret):

Bedri urushida Musulmanlar peyghember eleyhissalamning qomandanliqigha boysunidu, we kéyinki qedemde qandaq qilish toghrisida öz-ara soqushmaydu. Ohud urushida bolsa Musulmanlar hem peyghember eleyhissalamning qomandanliqigha boysunmaydu, hem kéyinki basquchta qandaq qilish mesiliside öz-ara soqushidu. Olja taliship, Musulmanlar qoshuni ichide qalaymiqanchiliq peyda qilidu, hemde iradisini yoqitidu. Bu ikki xil ehwal Qur’andiki 8-süre bilen 3-süride bayan qilin’ghan.

Qur’andiki ashu mezmunlar we Ohud urushidiki emeliyettin biz shuni bileleymizki, eger Musulmanlarda birlik bolidiken, hemde Musulmanlarda Allahqa we peyghember eleyhissalamgha qarita sadaqetmenlik bolidiken, ular peyghember eleyhissalamning qomandanliqigha boysunidiken, Allah ulargha yardem qilidu. Eger Musulmanlarda birlik bolmaydiken, hemde Allah we peyghember eleyhissalamgha qarita sadaqetmenlik bolmaydiken, Allah ulargha atighan yardimini qayturuwalidu. (Yeni Musulmanlar Ohud urushining eng deslipide xuddi Bedri urushidikidekla heriket qilghanda Allah ulargha yardem qilidu, emma uningdin kéyin Musulmanlar parchilinip, düshmenni bir yaqqa qayrip qoyup, menpe’et talishishqa chüshüp ketkende, Allah özining ulargha qaratqan yardimini toxtitip qoyidu--Bilimxumar.) Meyli siz bir Musulman bolung, meyli siz bir yaxshi Musulman bolung, meyli siz dunyadiki bir eng yaxshi Musulman bolung, sizge ghelibe mundaqla teqdim qilinmaydu. Ghelibe sizge kapalet qilinmaydu. Mesilen, Muhemmed eleyhissalam dunyadiki eng yaxshi Musulman, emma Ohud urushida uninggha ghelibe teqdim qilinmidi. Ghelibe küresh arqiliq qolgha keltürülüshi kérek. Her bir ghelibe küresh arqiliq qolgha keltürülüshi kérek. Bu jehettiki ishlar hergiz bashqiche bolmaydu. Bu jehettiki ishlarning bashqiche bolush éhtimalliqi nölge teng. Bu ish peyghember eleyhissalam üchünmu oxshash. Bu jehette héch qandaq ademning derijisi östürülmeydu. Meyli bu dunyada bolsun, yaki axirette bolsun, bu ish her ikki dunyada oxshash.

Ohud urushida Mekkilikler Musulmanlarni pütünley taziliwetmekchi boldi. Lékin Musulmanlar Mekkiliklerni öz meqsitige yetküzmidi. Mushundaq bir ghelibe üchün Muhemmed eleyhissalam éghir derijide yarilinip, qattiq sinaqlarni béshidin ötküzüp, éghir derijide bedel tölidi.

Yasir Qazi 49-léksiyide otturigha qoyghan Ohud urushining paydiliq nuqtiliri we muhim hékmetliri xéli köp bolup, men yuqirida ularning peqet mezkur téma bilen munasiwetlik qisminila tonushturup öttüm.

Muhemmed eleyhissalam 300 neper sahabini bashlap, Bedri jéngini élip bérishtiki meqse, 1000 tögige 50000 dinar altun artip, 40 neper eskerning qoghdishi bilen Shamdin Mekkige qaytip kétiwatqan bir karwanni qolgha chüshürüp, shu arqiliq Musulmanlarning siyasiy, iqtisadiy we herbiy küchini ashurushtin ibaret idi [2]. Yeni, bashqiche qilip éytsaq, Bedri urushi yüz bergen dewrlerdiki téz sür’ette qudret tépishning eng ünümlük yoli Qureyshning karwinini qolgha keltürüsh bolghan idi. Hazirqi zamanda qudret tépish we tereqqiyatta dunyaning aldida méngishning eng ünümlük yoli qaysilar? Men töwende mushu mesile üstide azraq toxtilimen.

2. Toghra Ishlarni Tallap Qilish: Amérika Ma’aripidiki «STÉM» Programmisi

Amérika prézidénti Obama 2010-yili 16-Séntebir küni mundaq dégen: «Kelgüsidiki lidérlar (yétekligüchiler) ning qandaq bolidighanliqi biz oqughuchilirimizni hazir qandaq terbiyilishimizge baghliq, bolupmu hazir oqughuchilarni tebi’iy-pen, téxnologiye, inzhénérliq we matématika kesipliride qandaq terbiyilishimizge baghliq.» Hemmimizning xewiride bolghinidek, hazir Amérika siyasiy, iqtisadiy we herbiy sahelerning hemmiside dunyaning eng aldida kétiwatidu. U hergizmu ashundaq bir orun’gha tünügünla érishken bolmastin, uning ashundaq orun’gha érishkenlikige hazir birer esirge yéqin waqit bolup qaldi. Amérika qandaq qilip mushundaq bir orun’gha érishelidi? Bu so’algha toluq jawab bérishke mezkur maqale bir muwapiq sorun emes. Yeni, birinchidin, u so’alning jawabini toluq bayan qilish kem dégende birer kitab yézishni telep qilidu. Yene bir tereptin, Uyghur oqurmenlerning köpinchisi u so’alning jawabini azdur-köptur bilidu. Shunglashqa men bu yerde Amérika ma’aripida hazir yolgha qoyuluwatqan bir programmini qisqiche tonushturup ötey. Bu programma Uyghur ma’aripida bir mexsus programma süpitide yolgha qoyulmighan bolup, méning perizimche pütün Uyghur xelqi hazirghiche bashqa ishlar bilen aldirash bolup kétip, téxi bundaq bir nersige yéterlik derijide ehmiyet bérishke yétiship bolalmidi.

Amérika prézidénti Obama yuqiridiki bir jümle sözide mundaq 4 kespiy saheni tilgha alghan: Tebi’iy-pen, téxnologiye, inzhénérliq we matématika. Bu sözlerning In’glizchisi «Science, Technology, Engineering, Mathematics» bolup, bu 4 sözning bash herpini qoshsaq In’glizche herpler bilen «STEM» dégen söz hasil bolidu. Men uni töwende Uyghurchimu «STÉM» dep alimen. Hazir Amérika ma’aripida yolgha qoyuluwatqan bir STÉM programmisi bar [4]. Bu programmigha bir «STÉM Ma’aripi Komitéti» rehberlik qilidighan bolup, bu komitét 13 memliketlik ilim-pen organliridin terkib tapqan. Ularning ichide Ma’arip ministirliqimu bar. Bu komitétning wezipisi pütün memliket üchün bir tutash ma’arip istratégiyisi tüzüp bérish, ma’arip xirajitini muwapiq orunlashturup bérish, STÉM programmisini teshkillesh, hemde dölet ma’arip xirajitining töwendiki 5 sahediki rolini kücheytish:

1) Yeslidin 12-sinipqiche bolghan STÉM dersliri

2) Pütün xelq we yash-ösmürlerning STÉM kesipliri bilen shughullinish nisbitini östürüsh we uni saqlap méngish

3) Aliy mektep toluq kurs oqughuchilirining STÉM bilimlirini yaxshilash

4) Tarixta STÉM saheliride ajiz bolup kelgen irqiy guruppa kishilirige qaritilghan yardemni kücheytish

5) Kelgüsidiki STÉM emgek küchliri üchün zörür bolghan aspirantlar ma’aripini layihilesh.

Prézidént Obama 2015-yilliq dölet xamchoti ichide STÉM programmisi üchün mexsus pul ajritip, STÉM programmisida yéngiliq yaritish, we STÉM programmisi üchün yéngi oqutquchilarni xizmetke élish qatarliq bir qatar ishlarni yéngi pilanlargha kirgüzdi. Bu ishlarning hemmisini qoshqanda, Amérikining STÉM ma’aripini yaxshilash üchün yéngi we ünümlük charilarni tépip chiqidu we ularni yolgha qoyidu. Pütün memliket miqyasida STÉM derslirini ötüshning ünümlük usullirini yolgha qoyidu. Hemde oqughuchilarning STÉM ma’aripigha yéterlik derijide chongqurlap kirishini ilgiri sürüp, oqughuchilarni emeliyette asanla qollinalaydighan bilimlerge ige qilip, shu arqiliq oqughuchilarning STÉM sahelirige bolghan qiziqishini kücheytidu, we ashu sahelerde qolgha keltüridighan netijilirini köpeytidu.

Méning bilishimche, her xil tarixiy sewebler tüpeylidin yéqinqi besh esirdek waqit ichide Uyghurlar STÉM saheliride dunyaning aldida méngiwatqan milletler qataridin orun élip baqmidi. Bu sahelerde hazirmu nahayiti ajiz. Yéqinqi 60 yilning mabeynidimu Uyghurlardin STÉM saheside közge körünerlik derijide netije qazan’ghanlar bek az bolghachqa, Uyghurlar ichidiki dangliq erbablar asasen ijtima’iy penchiler bilen sen’etkarliridin teshkil tépip keldi. Xelq arisida köprek orunlashturidighan pa’aliyetler ichide hazirmu sen’et we ijtima’iy-pen pa’aliyetliri asasiy nisbetni igileydu. Uyghur mektepliride derstin sirt orunlashturulidighan STÉM yaki ilim-pen pa’aliyetliri téxiche asasen mewjut emes. Uyghurlarning mushundaq bir ehwal ichide turup qélishidiki seweblerning hemmisi Uyghurlarning özide emes. Shundaqtimu milletni güllendürüsh, qudret tépish, we dunyadiki tereqqiy tapqan xelqlerning sewiyisige yétishiwélish ishliri üstide oyliniwatqan we izdiniwatqan qérindashlirimiz choqum ma’ariptiki STÉM kesiplirini intayin muhim orun’gha qoyushi kérek. Mana bu gherbtiki Amérika qatarliq ellerning téz sür’ette tereqqiy qilalishidiki eng muhim sirdur.

3. Tereqqiyatta Toghra Ishlarni Qilghan we Ishlarni Toghra Qilghanlarning Misali: Yaponlar, Yehudiylar, we Gérmanlar

Men özümning burunqi bir qisim yazmiliri arqiliq Yaponlar we Yehudiylar üstide xéli köp chüshenche berdim. Gérmanlar üstide téxi toxtalmidim. Belkim ular üstide kéyinche ayrim toxtilishim mumkin.

Omumlashturup éytqanda, bu 3 millette Bedri urushidiki Musulmanlarningkidek étiqad bar, we Bedri urushidiki Musulmanlarningkidek birlik bar. Ular Bedri urushidiki Musulmanlardek öz milliti we öz dölitining menpe’eti üchün jénini aliqinigha élip, özining barliqini atap, eng yuqiri derijide qattiq tirishidu. Hemme ishni intayin yuqiri derijidiki estayidilliq we intayin yüksek mes’uliyetchanliq bilen qilidu. Ular anche külmeydu, anche bek oynimaydu, uning ornigha «Biz hazir qaysi terepke qarap kétiwatimiz? Bizning etidiki teqdirimiz kapaletke igimu?» dep, köp oylaydu. Shundaq bolghachqa, gerche bu 3 millet 2-dunya urushida pütünley weyran qiliwétilgen bolsimu, ular anche uzun hésablanmaydighan 70 yildek waqit ichide iqtisadiy jehette yene dunyaning aldigha ötüp ketti. Melum menidin élip éytqanda, ular hazir iqtisadiy jehette dunyani sorawatidu.

Bu 3 millette pütün nopus boyiche étiqad tekshi halda küchlük, ma’arip sapasi yuqiri, qattiq tirishish rohi we iradisi küchlük. Bir qisim Musulman elliri we Musulman rayonliridiki xelqlerde bolsa ehwal del uning eksiche bolghanliqi, hetta din we exlaqtiki semimiyetlikmu ajiz bolghanliqi üchün, hazir xelq’aradiki bezi ziyaliylar Yapon, Gérmaniye we bashqa bir qisim tereqqiy tapqan gherb ellirini «Musulmanliri yoq, Islami bar eller» dep atap, yuqiriqidek Musulman ellirini bolsa «Musulmanliri bar, emma Islami yoq eller» dep atawatidu. Eger obdan oylap baqsingiz, bu sözlerning bir qisim asasi barliqini bayqaysiz.

Yuqiridiki 3 millet STÉM saheliridimu dunyagha bashlamchi boluwatqan milletlerning bir qismidur. Méning bezi matériyallardin körüshümche, Yapon nopusining 10 pirsenti mashinisazliq sana’iti bilen munasiwetlik kesip bilen shughullinidiken (Emeliyette sana’etleshken ellerning köpinchisidiki ehwal mushundaq iken [5]). Yaponlarning téxnologiye we inzhénérliq saheside neqeder tereqqiy qilghanliqi hemmeylen’ge melum. Tebi’iy-pen we matématikida küchlük bolmay turup, téxnologiye we inzhénérliqta küchlük bolush mumkin emes. Isra’iliyidiki 25 pirsent Yehudiy nopusi inzhénér iken. «Gérmaniye» bilen «inzhénérliq» ning menidash söz bolup kéliwatqinigha xéli uzun boldi [6]. 1945-yili teslim bolghandin kéyin, Gérmaniyining bésiwélin’ghan qismi 4 parche zémin’gha böliwétilgen, hemde 1950-yiligha kelgüche uning qayta küchiyip kétishining aldini élish üchün uning éghir sana’iti birleshme küchler teripidin meqsetlik halda éghir derijide buzup tashlan’ghan idi. Lékin Gérmaniye yene kücheydi. Hazir u iqtisadiy jehette Yawropa birlikige eza bolghan qalghan ellerni yölewatidu.

«Hemme ish Allahning orunlashturushi bilen bolidu.»

Men özümning burunqi maqaliliride bayan qilghinimdek, Yaponlarning bir küchlük yaki muqim dini yoq. Emma ularning intayin küchlük étiqadi bar, hemde bu étiqad pütün Yapon xelqi ichide tekshi halda omumlashqan. Yaponlar künige 8 sa’et ishleydighan kishiler hésabida ma’ash élip ishleydu, emma shirkette ishleydighan Yaponlarning ichide künige aran 8 sa’et ishleydighan kishiler asasen mewjut emes. Ular normal ehwalda künige 10 sa’ettin artuq ishleydu. Ayallar pütün wujudini a’ile we bala terbiyisige qaratqan bolup, erler bolsa özini pütünley shirkitige atiwetken. Men 80-yilliri Yaponda oquwatqanda körgen bir ehwal shuki, yéngi aliy mektep püttürgen Yaponluq yashlar 5 yilghiche etigen sa’et 9 din yérim kéche sa’et 12 giche ishleydiken. Shu jeryanda ular bir «resmiy Yaponluq» bolup chéniqip chiqidiken.

Yehudiylarning bir qismining diniy étiqadi bar bolup, ularning ichidiki bir qisimlarning étiqadi intayin küchlük. Yene bir qismi bolsa dinsizlar. Isra’iliye döliti qurush terepdari bolghan Zionistlar dinsizlar bolup, ular hazir Isra’iliyide yashawatqan Yehudiylarning asasliq qismini igileydu. Dunyadiki qiyin kesiplerning hemmisining béshida Yehudiylar bar. Ularning pütün dunyadiki nopusi aran 13 milyon etrapida bolsimu, hazirghiche tarqitilghan Nobél mukapatining texminen 3 tin bir qismini Yehudiylar aldi. Mushundaq ehwaldin biz Yehudiylarning neqeder tirishchan ikenlikini biliwalalaymiz. Tereqqiyatta toghra ishlarni qilishqa we ishlarni toghra qilishqa neqeder qadir ikenlikini biliwalalaymiz.

Ikkinchi dunya urushidin burun Gérmanlar dinni intayin muhim orun’gha qoyghan. Bolupmu En’gliye bilen sélishturghanda, Gérmanlar heqiqiy dinchilardin bolup, özining barliq küchini asasen dölet ichidiki ishlargha qaratqan. Méning mölcherlishimche 2-dunya urushidin kéyin Gérmanlardimu din jehette zor özgirishler boldi. Ularning asasliq nopusimu «Xudagha ishinidighan, emma dinchi emes» (spiritual but not religious) kishilerge aylandi. Gérmanlarmu intayin qattiq ishleydu. Wezipini nahayiti yuqiri mes’uliyetchanliq we estayidilliq bilen orunlaydu, hemde nahayiti ijadchan. Hazir pütün dunya ishlitiwatqan ilghar téxnikilarning ichide Gérmanlar ijat qilghanliri nahayiti yuqiri nisbetni igileydu. 1762-1814-yilliri yashighan Gérmaniyilik dangliq peylasop Fixté (Johann Gottlieb Fichte) mundaq deydu [7]: «Gérmanlarning rohi bir bürkütke oxshash. U özining küchlük we mexsus meshiq qilghan qanitini qéqip, özining éghir bedinini yuqirigha qarap örleshke mejburi qilidu. Uning bundaq qilishtiki meqsiti chongqur tepekkurlar arqiliq özige küch-quwwet ata qilidighan bir quyashqa oxshash menbege yéqinlishishtin ibaret.» Men bu sözni Gérmanlarning rohini nahayiti ixcham we nahayiti janliq halda chüshendürüp béreleydiken, dep oylidim.

Yuqirida Yasir Qazi dégendek, eger siz bir yaxshi Musulman bolup, özingizning barliqini atap qattiq tirishmaydikensiz, Allah sizge bikardin-bikargha yardem qilmaydu. Allah sizge ghelibini bikardin-bikargha teqdim qilmaydu. Emdi biz Yaponlar bilen Gérmanlarning yuqiriqidek ehwalidin mundaq bir xulasige kéleleymiz: Siz bir küchlük din’gha ige bolmisingizmu, yaki siz dawamliq diniy ibadet bilen shughullanmisingizmu, eger siz özingizning barliqini atap, toghra ishlarni qilish we ishlarni toghra qilish jehette eng zor derijide tirishchanliq körsitidikensiz, Allah sizning hazirqi dunyadiki tereqqiyatning aldida méngishingizgha, pütün insanlar arisida qedni tik kötürüp, quldek emes, ademdek yashishingizgha yol qoyidu, hetta uninggha yardem qilishimu mumkin.

4. Axirqi Söz

Men özümning burunqi maqaliliride Musulmanlarning qandaq tarixiy sewebler tüpeylidin tereqqiyatta dunyaning eng aldida mangghan bir halettin dunyaning keynide qalghan bir haletke chüshüp qalghanliqini chüshendürüp öttüm. Musulmanlarni arqida qoyghan tarixiy seweblerge 1-dunya urushi mezgilidila xatime bérilip bolghan. Shundaq turuqluq köpinche Musulman elliri taki bügün’giche tereqqiyatta dunyaning aldida méngiwatqan ellerge yétiship mangalmidi. Bir qisim Musulman emes, dinimu küchlük emes eller nahayiti téz sür’ette tereqqiy qilip, Musulman ellirining köpinchisi bolsa tereqqiyatta nahayiti arqida qaldi. Héliqi bir qisim Musulman elliri peqet öz döletliridiki yer asti bayliqlargha tayinip hazirqidek yashawatqan bolup, eger ashu yer asti bayliqliri tügep kétidighan bolsa, ularning qandaq bolup kétidighanliqi hemmeylen’ge ayan.

Men mezkur maqalida hazir tereqqiyatta dunyaning aldida kétiwatqan ellerning néme üchün tereqqiy qilghanliqi bilen köpinche Musulman ellirining néme üchün tereqqiy qilalmighanliqini chüshinishke paydiliq bolghan bir qisim mezmunlarni bayan qilip öttüm. Mushu maqalida otturigha qoyulghan mezmunlar asasida obdan oylinip baqsaq shuni bayqaymizki, Musulmanlarni tereqqiyatta töwen sewiyide tutup turghan nerse Islam dini bolmastin, belki Allah eyni waqitta körsitip bergen hemde Allah rawa körüp qollighan, Muhemmed eleyhissalam we sahabiler eyni waqitta ispatlap bolghan tereqqiyat usulliri yaki Musulmanlarning bir qisim hékmetlirini untulup qalghanliqidin, yaki ulardin waz kechkenlikidin bolghan. Eyni waqitta Muhemmed eleyhissalam ispatlap bergen tejribe-sawaqlar shuki, bir xelq güllinish yaki qudret tépish üchün, choqum bir niyet we bir meqsette zich uyushup, bir yaqidin bash, bir yengdin qol chiqirip, shu zamandiki toghra ishlarni tallap qilish, we shu ishlarni toghra qilish yolida janlirini tikip, özlirining barliqini atap, eng yuqiri derijide qattiq tirishishi kérek. Ashundaq qilghandila Allah buyrughan yardemlerni qolgha keltürgili, we ghelibige érishkili bolidu.

«Hemme ish Allahning orunlashturushi boyiche bolidu». Eger hazir dunya tereqqiyatining eng aldida kétiwatqan eller we xelqlerge qarap baqidighan bolsaq, mundaq bir ehwalni bayqaymiz: Eger bir xelq güllinish yaki qudret tépish üchün, choqum bir niyet we bir meqsette zich uyushup, shu zamandiki toghra ishlarni qilish we shu ishlarni toghra qilish yolida eqil ishlitip, janlirini tikip, özlirining barliqini atap, eng yuqiri derijide qattiq tirishidiken, ular meyli Musulman bolsun yaki bolmisun, Allah ularning tereqqiyatigha yol qoyidu. Ularning tereqqiyatigha yol échip béridu. Hetta ulargha yardem qilishimu mumkin. Uning eksiche, Musulman bolush-bolmasliqi yaki qandaq Musulman bolushidin qet’iynezer, Allah eqilsizliq bilen ish qilghuchilargha we hurunlargha yardem qilmaydu. Allah eqilsizliq bilen ish qilghuchilargha we hurunlargha ghelibilerni teqdim qilmaydu. Diniy ibadetler qattiq tirishchanliqning ornini alalmaydu. Bu xulasini hazir dunyaning köp jaylirida yüz bériwatqan, Musulmanlar bilen munasiwetlik chong-chong weqelermu roshen halda ispatlap turuwatidu.

Uyghurlarning hazirqidek bir haletke chüshüp qélishigha seweb bolghan muhim amillarning biri ularning bashqilar bilen barawer halette riqabetlishish imkaniyitining yoqluqidur. Emma biz bu amilni özimizning tirishmasliqining bahanisi qiliwalsaq bolmaydu. Uning ornigha barawer riqabetlishidighan shara’itni berpa qilish yolida barliq tirishchanliqlarni körsitishimiz kérek. Bu ishni qandaq qilish jehette biz Yehudiylardin ögensek bolidighan nurghun nersiler bar bolup, men ularning bir qismini özümning Yehudiylar heqqidiki 2 parche maqaliside bir az chüshendürüp öttüm.

Men hazir ichkiride oquwatqan bir qisim ukilarning köpligen waqtini özlükidin din öginishke ajritip, mektepte ötülgen derslerge unchiwala ehmiyet bermeywatqanliqini, netijide derslerge yétiship mangalmas bolup qalghanliqini, bezilirining hetta oqushta yaxshi, emma özlükidin din öginishke bérilmigen sawaqdashliri bilen yaxshi ötmeydighanliqini anglidim. Men ashu ukilardin men yuqirida tonushturghan Bedri urushidin yekünlep chiqilghan hékmetlerge diqqet qilip qoyushini ötünimen. Yeni, siz qanchilik yaxshi Musulman bolup ketsingizmu, eger özingiz orunlashqa tégishlik resmiy wezipilerni barliqingizni atap, jéningizni tikip, eng zor derijide tirishchanliq körsitip turup ada qilmaydikensiz, Allah sizni yaxshi körüp kétishi, sizge tiliginingizni bérishi natayin. Eger siz Musulmanliqning perzlirini nahayiti yaxshi ada qilip, öz millitingizge köngül bölmisingiz, millitingizni qudret tapquzush yolida qilishqa tégishlik ishlarni özingizning barliqini atap turup qilmisingiz, sizni Allah yaxshi körüshi natayin. Eger mekteptiki oqushingizni özingizning barliqini atap, eng zor derijide tirishchanliq körsitip turup élip mangmisingiz, Allahning siz tiligen nersilerni sizge bérishi natayin. Bu jehette hemmini bilgüchi bir Allahdur. Bedri urushi bizge eng küchlük derijide bildürgen nerse shuki, bir xelq qudret tapmaqchi bolidiken, yaxshi Musulman bolushtin bashqa, yene choqum qudret tépishning eng ünümlük usulidin eng zor derijide tirishchanliq körsitip turup paydilinishi kérek. Undaq qilmaydiken kishiler tiligenni Allahning bérishi natayin. Men Yasir Qazining léksiyiliridin mundaq mezmunnimu anglidim: Musulmanlar Medinige köchüp bérip, deslepki 5 yildek waqit ichide élip barghan jengler jeryanida, Musulmanlar bezide namazni öz waqtida oqusa, urushta ziyan tartidighan ehwallargha duch kelgen. Shundaq waqitlarda Muhemmed eleyhissalam bir qisim sahabilerning namazni öz waqtida oqumay, uni kéyin yaxshi purset tapqanda toluqlap oqushigha yol qoyghan. Mektep oqushi bilen bashqa ishlarning munasiwitini toghra bir terep qilishta, yuqiridiki ehwal bizge bir qisim hékmetlerni ögitidu. Ichkiride oquwatqan ukilar özimizni güllendürüshtiki bir zor paydiliq küch. Biz peqet oqush bilen bashqa ishlarning munasiwitini toghra bir terep qilip, mekteptiki pursettin eng zor derijide toluq paydilinip, bilim élip qabiliyet yétildürgendila, andin bu zor küchni bir heqiqiy paydiliq amilgha aylanduralaymiz. Allahnimu shu arqiliq xosh we razi qilalishimiz mumkin.

Adem qattiq ishligen’ge ölüp ketmeydu.  Az uxlighan’ghimu hem shundaq.  Emeliyette dunyadiki chong-chong ishlarni qilalighan kishilerning hemmisi az uxlap, qattiq ishleshni chektin sel ashuruwétidu.  Chong-chong ishlarni qilalighan milletlermu hem shundaq.  Eger dunyada «Musulmanliri yoq, emma Islam bar dölet»  heqiqetenmu  mewjut, déyildiken, Yaponiye uning eng tipik misali bolalaydu.  Yaponlar qattiq uyushushta, we jan tikip qattiq tirishishtimu dunya boyiche eng aldida turidu.  Meyli erliri bolsun, yaki ayalliri bolsun, uzun ömür körüshtimu Yaponlar dunya boyiche 1-orunda turidu.  Yeni, Bedri urushida ispatlan’ghan ehwallarni ölchem qilghanda, dunyadiki milletler arisida Yaponlarning buyrulghan yardemlerni qolgha keltürüshke sherti eng yaxshi toshidu.  Ular emeliyettimu buyrulghan yardemge eng köp érishken bolushi mumkin.  Yaponlar tutqan yolni tutsa, bashqilarmu buyrulghan yardemge toluq érishelishi mumkin.  Yaponlar tutqan yolni tutsaq, bizmu buyrulghan yardemge toluq érishelishimiz mumkin.

Qisqisi, Allah sahabiler dewridila Musulmanlargha qandaq yashash kéreklikini körsitip bergen. Musulmanlar bolsa uni untulup qalghan yaki uningdin waz kechken bolghachqa, hazirqidek bir nachar haletke chüshüp qalghan. Eger Musulmanlar (bizmu shuning ichide) ashu «göher» ni qaytidin tépip, uningdin yaxshi paydilinidiken, ularning buningdin kéyinki teqdiri choqum hazirqidin köp yaxshi bolidu.

Men bu maqalini «Ez’heri» qérindishimizning yéqinqi bir maqalisidiki munu bir abzas söz bilen axirlashturimen: «Shuni bilish kérekki, Allah netijini teqdir qilghandek sewebnimu teqdir qildi, Allah teqdir qilghan netijilerge sewebsiz yetkili bolmaydu. Dunya we axiretning ishlirida sewebsiz netijige érishelmeslik oxshashla bir qanuniyet, chünki dunya we axirettiki Allahning qanuni bir.»

Bu toghrida Allah mundaq deydu: «her qandaq bir qewm özining ehwalini özgertmigiche Allah ularning ehwalini özgertmeydu», (süre re’d 11-ayet).

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish Matériyalliri

[1] Yasir Qadhi Seerah of Prophet Muhammad 35: The Battle of Badr 1 

https://www.youtube.com/watch?v=cELsoi1L6qw

[2] Battle of Badr: http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Badr

[3] Yasir Qadhi Seerah of Prophet Muhammad 38: The Battle of Badr 4

https://www.youtube.com/watch?v=iVdfPIFk-Ws

[4] Science, Technology, Engineering and Math: Education for Global Leadership

http://www.ed.gov/STEM

 [5] Automobile Industry

http://www.encyclopedia.com/topic/automobile_industry.aspx

[6] Engineering in Germany

http://machinedesign.com/news/engineering-germany

[7] Johann Gottlieb Fichte: Addresses to the German Nation (2013), Page 65.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair