Erkin Sidiq: NASAdikilerning Bir Uyghurgha Bergen Bahaliri

NASAdikilerning Bir Uyghurgha Bergen Bahaliri

Erkin Sidiq

2015-yili 8-ayning 28-küni

Kona yéziq nusxisi:

Xéli köp oqurmenler méning Amérikidiki NASA merkizi «J P L» de ishleydighanliqimni bilidu. Emma, méning bu idaride qandaqraq ishlep kétiwatqanliqimni anche yaxshi bilip ketmeydu. Undaq bolishidiki seweb, mezkur idaride men bilen bille ishleydighan bashqa birer Uyghur yoq bolup, méning J P L diki ehwalimni bügün’giche bashqa birer Uyghur qérindishimiz tonushturup baqmidi. Hazirghiche men u yer bu yerlerde özüm heqqide anche-munche sözlep bérip keldim.

Bizning idaride janliqlar yashash éhtimalliqi bar bolghan tashqiy pilanétilarni biwaste körüp, ularning her xil fizikiliq xususiyetlirini éniqlap chiqidighan bir xil yéngi tiptiki alem téléskopining ishini qilidighan bir guruppa tetqiqatchilar bar. Menmu shu guruppining bir ezasi. Ashu guruppa 2015-yili 17-Iyun küni hazirghiche hasil qilghan téxnologiyidiki yüksilish heqqide bir parche doklat teyyarlap, uni NASA bash shtabigha yollidi. Nechche yilning aldida teyyarlan’ghan mushuninggha oxshash yene bir parche doklat NASAning sirtidikilergimu tor arqiliq tarqitilghan bolup, bu qétimqi doklatmu ashundaq tarqitilamdu-yoq, men uni bilmeymen. Eger kéyinche tarqitilip qalsa, men uning tor adrésini özümning kéyinki bir parche yazmisida tordashlargha dep bérimen.

Bu qétimqi doklatta mezkur türning töhpikarliri qatarida manga bérilgen bir abzas bahamu bar bolup, men ashu mezmunni körgendin kéyin, bu yazmini teyyarlash-teyyarlimasliq mesilisi üstide uzun oylandim. Eng axiri bu yazmini teyyarlashni, shu arqiliq men qiliwatqan bir projékt (tetqiqat türi) ning bashliqi manga bergen bahalardin wetendikilerni xewerdar qilip qoyushni muwapiq kördüm. Bu maqalide yuqiridiki mezmundin bashqa, men yene men bilen bille ishleydighanlar hazirghichilik bolghan yilliq bahalashlarda manga bergen bahalarning bir qismini, shundaqla men bu bir yil ichide özümning kespiy saheside élan qilghan ilmiy maqalilerning tizimlikinimu bayan qilip ötimen. Yuqiriqidek mezmunlarni tordashlarning körüp béqishigha sunishimdiki asasiy meqset, tordashlarni özüm toghrisida toluq we toghra chüshenchilerge ige qilish, shundaqla méning salametlikim bilen xizmitimge heqiqiy türde köngül bölüp, mendin azraq ensirep kéliwatqan qérindashlarni bir az xatirjem qilip qoyushtin ibaret.

1-resim: Men NASA merkizi J P L ning diréktori (1-qol bashliqi) doktur Charlés Élachi bilen bille. Bu resim 2015-yili 4-Awghust küni J P L ning ichide tartilghan.

Men hazirghiche bir-birige tüptin oxshimaydighan mundaq 4 xil ilmiy tetqiqat muhitida yashap yaki ishlep baqtim:

--(3) Yéngiliq yaritishni tüp meqset qilghan yuqiri téxnologiye shirketliridiki ilmiy tetqiqat

--(4) Qiyinliq derijisi intayin yuqiri bolghan yéngi téxnologiye we inzhénérliq saheside dunyaning eng aldinqi sewiyisige wekillik qilidighan NASAdiki ilmiy tetqiqat.

Méning perizimche, Uyghurche torlarni ziyaret qilip turidighan qérindashlarning köpinchisi hazirghiche ularning ichidiki peqet birsi bilen, yeni aliy mektep we aliy mektepke tewe bolghan ilmiy tetqiqat orni bilen bir az tonushup chiqti. Yaki bolmisa ashundaq muhitta ishlep baqti. Qalghan 3 xil muhit bolsa oqurmenlerge unchiwala tonushluq emes. Shunglashqa men mezkur maqalide yuqiridikidek 4 xil orunlardiki ilmiy tetqiqatlarning perqi heqqidimu bir az toxtilimen. Men bu yerde wetendikilerge dep qoyidighan bir xosh-xewer shuki, hazir Amérika we Yaponiye qatarliq tereqqiy tapqan ellerde yashawatqan Uyghurlar ichide yuqiridiki 4 xil orunlarning hemmiside ishleydighan qérindashlar bar. Men ularning bir qismini «Netijilik Uyghurlar» dégen téma astida tonushturup boldum.

Men hazirghiche qolumgha keltürgen her bir netijini «bir Uyghurning netijisi» dep hésablap keldim. Shundaqla men özüm qolgha keltürgen netijilerdin bashqa qérindashlarnimu, bolupmu Uyghur diyaridiki yash-ösmürlernimu xewerdar qilip, shu arqiliq ularni righbetlendürüsh, we ularda öz-özige nisbeten küchlük ishench turghuzushqa qolumdin kélishiche yardem qilishqa urunup keldim. Men mezkur maqaliningmu ashundaq bir meqset üchün xizmet qilishini ümid qilimen. Shunglashqa men mezkur maqalige «NASAdikilerning bir Uyghurgha bergen bahaliri» dégen témini ishlettim.

Men mezkur maqalide öz-özümge baha bermey, özümge a’it bir qisim emeliy pakitlarni eynen sözlep bérimen. Men mushundaq özümni özüm yazghanda, bir qisim oqurmenler uni «özini özi maxtash» we «köptürmichilik qilish» dep chüshinishi mumkin. U bir xil tebi’iy ehwal bolup, uni toghra chüshinishke we qobul qilishqa bolidu. Shexsen men shundaq qilimen. Bezi nuqtidin élip éytqanda, méning qilghinim heqiqetenmu öz-özini maxtash bolidu. Bu yerdiki mesile bir adem yene bir ademning meqsitini we niyitini her da’im yüzde-yüz toghra bilelmeydighanliqidin kélip chiqqan. Yeni, Allah insanlargha bir adem yene bir ademning niyitini köreleydighan yaki bileleydighan iqtidarni ata qilmighan. Men yéqinda torlargha chiqarghan «Nam-ataq, kishilik turmush, we mejburiyet» dégen maqalide tonushturghan nutuqning igisi «Oyghan» bu mesile heqqide mundaq dégen: «Bizning güzel dinimizda, biz kishilerni bir peyghember derijisige kötürüwetmey turup, ularning qelbide melum derijidiki güzellik bar dep qaraymiz. Biz kishilerning buzulghan niyetliri heqqidiki qiyaslarni qobul qilmay, bashqilargha baha bérishte pütünley ularning emeliy ish-herikitige qaraymiz. Bashqiche qilip éytsaq, siz we men bir-birimizning gep-sözliri bilen ish-heriketlirini tenqid qilsaq bolidu, emma, bizning bir-birimizning niyetlirini tenqid qilishimiz pütünley cheklen’gen ish. Bu bizning barliq dindash qérindashlirimizgha chiqirilghan ortaq prinsiptur.» Men özümning niyiti toghra, dep qarighanliqim üchün, eng axiri mezkur yazmini teyyarlashni qarar qildim.

Men maqalining aldinqi qismida manga bérilgen In’glizche yazma bahalarni eynen Uyghurchigha terjime qilip bérimen. Maqalining kéyinki yérimida bolsa öz-ara oxshash bolmighan 4 xil ilmiy tetqiqat muhitini qisqiche chüshendürüp ötimen.

Bizning idaridikiler bir alem téléskopini layihilep yasap chiqishqa oxshash chong türlerdin birerni tamamlap bolush üchün nahayiti uzun waqit kütidu. Mesilen, 5 yildin 10 yilghiche, bezide hetta 20 yildek waqit kétidu. Bundaq chong türlerni muweppeqiyetlik tamamlashta, uni köpligen kichik basquchlargha yaki köpligen kichik pellilerge bölüp, her bir pelle üchün belgilik waqit we xirajet ajritip, her bir pellini aldin belgilen’gen waqit we xirajet ichide birmu-bir orunlap méngishqa toghra kélidu. Bundaq kichik pelliler In’glizche «milestone» dep atilidu. Bu In’glizche sözge yulghun tor lughitide «Namayende, musape belgisi, burulush nuqtisi (turmush, hayat)» dep izahat bérilgen bolup, ularning héch qaysisi «milestone» ning menisini toghra ipadilep bérelmigechke, men uni bu yerde «pelle», dep aldim. Méningche uni «basquch» dep chüshensekmu bolidu.

Mushundaq pellining chong-kichikliri bar bolup, ulargha ajritilghan waqitmu oxshash bolmaydu. Bizning idaridikiler her bir pellige yétishtin burun, ottura hésab bilen her 3 ayda bir qétim «bahalash yighini» (review meeting) échip, türning ilgirilesh ehwalini tekshürüp bahalaydu. Bir pelle tamamlan’ghandin kéyin bolsa bir parche «pellini tamamlash doklati» (milestone report) teyyarlap, uni NASA bash shtabigha yollaydu. Bezi türler mexpiy bolup, ular heqqidiki barliq uchur we doklatlar mexpiy saqlinidu. Bezi türler mexpiy emes bolup, ular heqqidiki doklatlar NASA arxibida saqlan’ghandin bashqa, bashqilarning körüshi üchün NASA tor bétige qoyup qoyilidu.

Men bizning idaride 12 yilgha yéqin waqittin buyan qiliwatqan ishlarning biri «koronagraf téxnologiyisi» (coronagraph technology) prinsipi asasidiki tashqi pilanétilarni biwaste köreleydighan alem téléskopini lahiyilesh we tejribe qilip yasap chiqish ishi bolup, biz yéqinda uning «3A-pellisi» dep atilidighan bir pellisini tamamlap, ashu pelle heqqide bir doklat teyyarliduq. Doklatning 1-béti uning muqawisi, 2-béti her derijilik rehberlerning imza qoyush wariqi bolup, uning 3-béti bolsa bir parche «Teshekkürname» (Acknowledgement) din terkip tapqan. Men bu xetning eslidiki In’glizche nusxisini töwende «2-resim» qilip kirgüzüp qoydum. Doklatning 3-bétidiki teshekkürnamining yérimi men toghruluq bolup, u xetning manga qaritilghan qismining mezmuni mundaq:

«Bu doklatqa yézilghan xizmetlerni asasen Erkin Sidiq bilen Erik Kéydi (Eric Cady) ikkeylen ishlidi. Erkin Sidiq hardim-taldim démey qattiq ishlep, doklatning 4-chong qismining 1-5 kichik bölümliride bayan qilin’ghan hésablashlarning hemmisini özi ishlep tamamlidi. U MATLAB yumshaq détal programmilirining hemmisini özi yézip, ularni MACOS yumshaq détal hésablash qorali bilen sélishturup sinap chiqti, hemde ashu ikki yumshaq détal arqiliq hésablap chiqqan netijilerni Jon Krist yazghan PROPER yumshaq détali programmilirining netijiliri bilen sélishturdi. Erkin ashu bölümlerdiki hemme resimlerni sizip chiqti, jedwellerni teyyarlidi, hemde u bölümlerdiki tékistlernimu asasen özi yézip chiqti. Erkin hemme ishlarni ochuq-ashkare, we nahayiti mukemmel qildi. Her waqit zörür bolghanda koronagraf téléskopi tejribe üskünisini inchikilep tekshürüshtin özini tartmidi. Erkin bilen bille ishleydighan xadimlarning hemmisi uning ijabiy pozitsiyisi we xizmet istiligha yuqiri baha bérip keldi. Erkin «3A-pellisi» hésablashlirining deslepki ilmiy maqalisini yézip, uni 2011-yili «Xelq’ara optika inzhénérliqi jem’iyiti» (SPIE) ning yilliq yighinida élan qildi. Uningdin kéyinki mezkur pellige da’ir bir qisim ilmiy maqalilernimu Erkin yézip, uni SPIE yighinlirida élan qildi. Erkin «3A-pellisi» ge da’ir eng axirqi ikki parche ilmiy maqalinimu yézip, uni SPIE ning 2015-yilidiki xelq’araliq ilmiy doklat yighinida oquydu.»

2-resim: Men qilghan projéktning bashliqi doktor Stort Shaklan (Stuart Shaklan) ependi yazghan «Teshekkürname» ning eslidiki In’glizche nusxisi. Bu xet «Tashqi pilanétilarni tekshürüsh koronograf téxnologiyisi 3A-pellisining axirqi doklati» gha 3-bet qilip kirgüzülgen.

Men yuqiridiki «Teshekkürname» de tilgha élin’ghan 2015-yilidiki xelq’araliq ilmiy doklat yighinigha qatniship, oxshimighan 3 témida 3 meydan ilmiy doklat berdim. Men bu heqte mushu maqalining 3-qismida ayrim toxtilimen.

Bizning idare bir matritsaliq idare (matrix organization) bolup, manga oxshash téxnikiliq xadimlarning her birsi peqet birla memuriy guruppigha tewe bolsimu, köpinche waqitlarda bir adem bir qanche projékt guruppilirida ishleydu. Shunglashqa her bir ademning memuriy bashliqidin birsi, emma projékt bashliqliridin bolsa bir qanchisi bar bolidu. Men hazir 4 xil oxshimighan projékt guruppilirigha tewe bolup, u guruppilarning oxshimighan bashliqliri bar. Méning memuriy bashliqim Amérikiliq aq tenlik. Qalghanlirining biri Yehudi, biri Gérmanliq, biri Rus, yene biri bolsa Iranliq.

Bizning idaride yilda bir qétim xadimlarni bahalash élip bérilidighan bolup, uningda her bir ademning ashu bir yil ichidiki xizmet töhpisi bahalinidu. Hemde uning kéyinki bir yil ichidiki wezipisi we tirishish nishanliri muzakire qilinip, mölcherlinidu. Bu ishqa memuriy bashliqimiz mes’ul bolidu. Emma baha sözlirini projékt bashliqliri we aldinqi bir yil ichide bir projékt guruppisida bille hemkarliship ishligen xizmetdashlar yazidu. Ma’ash we xizmet derijisini östürüsh ishlirining hemmisi ashundaq bahalash asasida élip bérilidu. Xizmet töhpisi eng töwenlerge ma’ashmu eng az östürilidu, yaki bolsa östürülmeydu. Töhpisi eng yuqirilarning bolsa ma’ashimu eng köp östürilidu. Men izchil türde bizning guruppimizda ma’ashi eng köp östürülgen xadimlar qatarida orun élip méngiwatimen.

Bizning idaride inzhénérlar jem’iy töt derijige bölün’gen bolup, 1-derijilik eng töwen orunda, 4-derijiliki eng yuqiri orunda turidu. Méning 4-derijilikke öskinimge 6-7 yildek waqit boldi.

Töwendikisi méning bashliqlirim we xizmetdashlirimning yilliq bahalashlarda men toghriliq yazghanliri. Mende ularning yazmilirining bésip chiqirilghan nusxisi bar bolup, méning kelgüsidiki pinsiyige chiqip bolghan we Allah buyrighan bir küni ularni özümning Uyghur diyaridiki ana mekteplirining birige teqdim qilish arzuyum bar. Kelgüside qaysi bahaning qaysi menbedin kelgenlikini bilishimge qolayliq bolsun üchün, men her bir bahaning axirigha bahalash élip bérilghan yilni yézip qoydum.

Men yuqiridiki mezmunlarni men toghruluq bahalarni terjime qilip yézishni bashlashtin burun yazghan idim. Bahalarni terjime qilip yézishni bashlighandin kéyin, men mundaq bir qanche ishqa heyran qaldim: (1) Manga bérilgen bahalarning miqtari bek uzun iken. Men burun peqet her yilliq bahalarni bahalashtin kéyin bir qétimla oqup baqqan bolup, hemme bahalarni birla waqitta oqup baqmighan ikenmen. (2) Bir ademni bahalashta ishlitilidighan süpetler intayin köp iken. Men bu qétim özümge özüm heyran qaldim—Eger men özümni özüm bahalimaqchi bolghan bolsam, unchiwala köp süpetlerni hergizmu tapalmighan bolattim.

Qisqisi, manga bérilgen bahalarni terjime qilip yézip yérimdin sel köprek yerge kelgende, men qalghinini yazmasliq qararigha keldim. Sewebi bahalarni toluq yazsam, bu maqale bekla uzirap kétidiken. Men heqqide toluq chüshenchige ige bolushni xalaydighan qérindashlar töwendiki méni bahalash mezmunlirini toluq oqup baqsanglar bolidu. Qalghanlar uning qanchilik qismini oqushni xalisanglar shunchilik oqunglar. Emma men hemme oqurmenlerdin maqalining 3-qismidin bashlap yene toluq oqup chiqishini ümid qilimen.

--Erkinning nahayiti ésil xizmet aditi bar. U hésablap chiqqan netijilerni toluq ispatlaydu, hemde yekünlep chiqqan xulasilerni bir tetqiqat doklati sheklide toluq xatirlep mangidu. (04)

--U öz wezipilirini adettin tashqiri yaxshi (exceptionally well) orunlap méngiwatidu. Bolupmu modéllash (modeling) yaki hésablash, we analiz qilish jehetlerde shundaq bolup, bizning ashu sahelerdiki éhtiyajimizmu eng zor. U téxnikiliq bilimlerni öz küchige tayinip, sirtning yardimisiz intayin téz (exceptionally quickly) igiliyeleydu. U qilalaydighan ishlar téximu köp bolup, u waqitning ötishi bilen téximu ilgirilep ösüsh jehette nahayiti zor yoshurun küchke ige. U bizning guruppigha nahayiti yaxshi singip ketti. Uning ishliri heqiqetenmu yaxshi (excellent). (04)

--Erkin TPF qatarliq ikki chong projéktlerde xizmetni közge körinerlik derijide yaxshi ishlidi (did outstanding job). Hemde özi qilghan ishlar heqqide intayin puxta doklat teyyarlap mangdi. (04)

--U özining téxnikiliq xizmetlirini omumiyüzlük halda wezipidin ashurup orunlidi. (04)

--U xizmetdashliri teripidin nahayiti chongqur hörmetlendi, hemde bizning hemme projéktlirimiz uni talashti. (05)

--U yéngi nersilerni intayin téz öginiwalidu, hemde u achquchluq sahelerde nahayiti keng da’irilik bilimlerge ige. (05)

--Erkin qatnashqan projéktlarning bashliqlirining hemmisi uningdin minnetdar boldi. (05)

--U xizmette közge körinerlik netijilerni yaratti, hemde qilghan ishliri heqqide guruppimizdiki bashqa hemme xadimlardin yaxshiraq doklat teyyarlap mangdi. U heqiqetenmu pütün küchini projéktning muweppeqiyetlik bolushigha qaratti. (05)

--Erkin bashqilar bilen bolghan munasiwette intayin ünümdar (extremely effective). U hemme ademge quchaq achidu we hemme ademlerge yardem qilidu. (05)

--Erkin intayin köp iqtidargha ige bolup, u yéngi nersilernimu nahayiti téz öginidu. U modéllash we dolqun-frontini kontrol qilish saheside bir mutexessis derijisige kötürüldi, hetta mutexessisler ichidiki mutexessiske aylandi (even among the experts!). (06)

--Erkin xizmet qilghan we bille ishligen xadimlarning hemmisi u qilghan xizmetlerning ésilliki (excellence), uning ish ünümining yuqiriliqi, hemde uning bashqilar bilen yéqindin hemkarlishalaydighanliqigha medhiye oqidi. (06)

--U biz qiliwatqan projéktning hemme sahelirige közge körünerlik (outstanding) töhpilerni qoshti. (06)

--Erkin bizning tejribe guruppisining bir ezasi bolup ishlidi. U yérim kéchidiki we etigini tang seherdiki nöwetchi guruppilar bilen bille ishlepla qalmay, dolqun-frontini kontrollash kompyutér programmisiningmu asasliq mutexessisi bolup ishlidi. (06)

--Erkin ishligen xizmet intayin ésil. U yaratqan netijiler nahayiti etrapliq (thorough) we toluq (comprehensive) bolup, u özi qilghan her bir ish üstide bir parchidin ésil süpetlik doklat teyyarlap mangdi. Erkin men öz ömrümde uchritip baqqan, xizmetke özining barliqini eng köp atighan, we eng qattiq ishleydighan kishilerning biri bolup, men uning bizning guruppida bolup qalghanliqigha tolimu minnetdarmen. Men her qandaq bir wezipini ghelibilik tamamlashta Erkin’ge tayinalaymen. (06)

--Erkin bilen ishligen her qandaq bir adem rohlanmay we ajayip xushallanmay qalmaydu. U özi qiliwatqan projéktke we xizmetdashlirigha heqiqiy türde nahayiti köngül bölidu. U köp qétim héch qandaq waysimay turup, öz ixtiyarliqi bilen kéchilik we Shenbe-Yekshenbe künliridiki guruppilar bilen bille ishlidi. Zörür bolghanda u derhal bashqilardin meslihet we yardem soraydu. U bir ochuq-yoruq we semimiy adem bolup, öz guruppisidikilerning ésil netijilerni yaritishini nahayiti semimiylik bilen isteydu. (06)

--Erkin özini tereqqiy qildurush we yéngi nersilerni öginish jehette toxtawsiz halda qattiq tirishidu. Uning téxnikiliq maharetliri intayin ésil. Men dolqun-frontini kontrol qilish kompyutér programmisini bashqurush we uning üstidin nazaretchilik qilish ishida Erkin’ge yüzde-yüz ishinimen—Bu sözlirimning menisi intayin chongqur! (06)

--Erkin özi qiliwatqan ishlarning ijadkarliq telep qilidighan tereplirini tolimu yaxshi köridu, hemde qilghan yéngiliqlirini kéler qétimliq SPIE yighinlirida doklat qilishni isteydu. Men Erkin’ge dawamliq türde yéngiliq yaritish we qiyin ötkellerge hujum qilish pursetliri yaritip bérilishini ümid qilimen. (06)

--Erkin intayin qattiq ishleydu. U men hazirghiche uchurtup baqqan eng ünümdar xadimlarning biri. U her da’im wezipilerni köprek élishqa intilidu. Biz uninggha wezipilerni döwilewersekmu, u hergizmu «yaq» démeydu. Köpinche xadimlar üchün bundaq ish bir xil mesile bolup qalidu, emma Erkin bir amallarni qilip köp xil wezipilerni tengla öz waqtida orunlaydu. U küchini xizmitige yüksek derijide merkezleshtüreleydu, hemde nahayiti yuqiri ünüm bilen ishleydu. U 3-4 kompyutérlarni tengla mangdurup, birla waqitta köp sandiki wezipini orunlash jehette tolimu eqilliq. Erkin da’im mendin özige bérilgen wezipilerning muhimliq derijiliri we da’irilirini sorap éniqliwélip, hemme wezipilerni muweppeqiyetlik orunlap mangidu. (06)

--Erkin nahayiti chiqishqaq. U xizmetdashlirining hemmisini hörmetleydu, we ulargha köngül bölidu. Bir adem sözlewatqanda u hergizmu sözni bölüwetmey, uning sözini eng axirighiche anglap chiqidu. Shundaqla u qanchilik waqit kétishidin qet’iynezer, zörür bolghanda qarshi terepke bir ishni intayin tepsili chüshendüridu. U her da’im bashqilar bilen ochuq we éniq chüshinish hasil qilip turushqa kapaletlik qilidu. (06)

--Erkin qilghan ishlirini doklat qilip yézip chiqishta nahayiti dangliq. U her yili nahayiti köp sanda doklat teyyarlaydu (Eskertish: Men her yili ottura hésab bilen 150 parche xizmet doklati teyyarlaymen). Bu doklatlar bizning projéktning nutuqliri we doklatliri üchün bir tüwrük bolush rolini oynaydu. U doklatlar bir qanche halqiliq peytlerde biz üchün paydilinish matériyali bolush rolinimu oynidi. (06)

--Erkin MATLAB yumshaq détalida eng yuqiri maharetler (top-rate skills) ge ige bolup, u yene dawamliq öz bilimlirini yenimu kéngeytish üchün tirishidu. Kompyutér programmilirigha kirgüzgen yéngi özgertishlerni xatirlep méngish we programmilarning nusxilirini kontrol qilip méngish jehette u alliqachan kütken teleptin éship ketti. U qanchilik waqit ketse shunchilik waqit serp qilip, modéllash yaki bir terep qilish jeryanining asasi bolghan matématikiliq formulalarni u özi qaytidin keltürüp chiqirip, hésablashlarning toghriliqigha kapaletlik qilidu. Bu jehette u mangimu köp nersilerni ögetti. (06)

--Men Erkinning méning guruppamning bir ezasi bolghanliqidin özümni nahayiti teleylik hés qilimen. Nahayiti puxta téxnikiliq idiyilerge érishish, téxnikiliq mesililerni muzakire qilish, öz-ara éniq chüshinish hasil qilish, we wezipilerni öz waqtida tamamlash jehetlerde men Erkin’ge yüzde-yüz tayinalaymen. (06)

--Erkin HCIT tejribe üskünisining éhtiyajigha nahayiti qizghin awaz qoshidu, hemde téxnikiliq yighinlarda özi ishlep chiqqan netijilerni nahayiti éniq we chüshinishlik qilip doklat qilidu. (06)

--Erkin koronografliq téléskop heqqide keng da’irilik bilimlerge ige bolup, bizning éhtiyajimizni qandurush üchün zörür bolghan köpligen mesililerde mol tejribilergimu ige. Uning bilen bille ishlesh bir nahayiti xoshallinarliq ish bolup, Erkin bizningkige oxshash guruppilar üchün bir nahayiti qimmetlik bayliq. (06)

--Erkin özi qilghan yéngiliqlarni ilmiy maqale qilip élan qilish jehette bizning guruppining eng aldida turidu. U bizning projéktke köpligen muhim we halqiliq töhpilerni qoshti. (07)

--Erkin modéllash we téxnikiliq doklat teyyarlash jehette guruppimizning eng aldida. Uningda intayin ésil xizmet aditi bar bolup, u aldinqi ikki yil waqit ichide özining kespiy sahesidiki bir heqiqiy mutexessisge aylandi. (07)

--Erkinning xizmet netijisi heqiqetenmu közge körünerlik boldi. U bizning guruppimizdiki bir hel qilghuch rolni oynawatqan eza bolup, biz yoluqqan bir qanche halqiliq mesililerni u intayin yuqiri derijidiki musteqilliq we ünümdarliq bilen hel qildi. (07)

--Erkin öz xizmitide burunqidekla közge körünerlik netijilerni qolgha keltürdi. U qilghan ishlirining hemmiside doklat teyyarlap, téxnikiliq yighinlarda ularni utturluq doklat qilip sözlep turdi. Bu ish yéngi-yéngi muzakirilerge, we mesililerni chongqurlap chüshinishke türtke boldi. Bizning pütün guruppidikiler Erkinning mushu ishigha tolimu minnetdarliq bildüridu. (07)

--Erkin bir qanche projéktlerde wezipe ötewatqan bolsimu, biz tapshurghan ishlarning hemmisini öz waqtida tamamlap mangdi. Peqet wezipilernila orunlap qalmay, zörür bolghanda özi musteqil oylap, qoshumche tetqiqat we tekshürüshlerni élip bérip, bezi mesililerge qarita hemmimizning chüshenchisini chongqurlatti we kéngeytti. Biz uninggha heyran qalimiz. U heqiqetenmu bizning guruppining bir qimmetlik ezasi. (07)

--Erkin aldinqi bir yil ichide zhurnallarda maqale élan qilish we tashqi tetqiqat merkezliri bilen hemkarlishish arqiliq özining hazir ES-SHWF (bir xil dolqun-frontini ölchesh usuli) saheside dunyadiki bir bashlamchi mutexessis (the world leading expert) ikenlikini ispatlidi. Erkinning usuli bir tal kaméra chékitidinmu kichik bolghan yötkilishni ölchiyeleydighan bolup, dunyada bu ishni qilalaydighan bashqa usul yoq. Bu idarimizdiki bir chong projéktning muweppeqiyetlik bolushida hel qilghuch rol oynighan bolup, J P L ning yene bir chong projéktke érishishidimu asasiy rol oynidi. (08)

--Erkin dolqun-frontini kontrollash sahesidimu bir mutexessis bolup, uning usulining bir muweppeqiyetlik usul ikenliki bir qanche chong projéktlerde qayta-qayta ispatlandi. (08)

--Jiddiy wezipe otturigha chiqqanda, téz netijige érishish üchün hemme adem Erkinni izdeydu. (08)

--Erkin xizmetni nahayiti yaxshi we téz qilidu. Bashqilar nechche kün waqit serp qilip püttüridighan ishni Erkin bir kün yaki uningdinmu qisqa waqit ichide qilip bolidu. (08)

--Aldinqi 3 yil jeryanida Erkin özining bizning guruppidiki MACOS, Code V, Zemax yumshaq détallardin paydilinip optikiliq modéllash élip baridighan eng aldinqi orundiki mutexessis ikenlikini ispatlidi. Uni hemme adem izdeydu. Uninggha éhtiyajliq xadimlarning sani bek köp bolsimu, u bashqilar bilen nahayiti éniq we ochuq sözliship, üstidiki wezipilerni muwapiq orunlashturup, wezipilerning muhimliq derijisini muwapiq bir terep qilidu. (08)

--Erkin xizmet tejribisi jehette özidin töwen turidighan xadimlargha zérikmey yardem qilidu. Ular bilen nahayiti yéqin hemkarlishidu. (08)

--Men 2006-yili Erkinni bahalighanda mundaq dep yazghan idim: «Méning Erkin’ge béridighan eng yuqiri medhiye sözüm mundaq: Eger manga bir modéllash we analiz qilish guruppisini teshkillesh wezipisi chüshse, men Erkinni 1-bolup tallaymen.» Bu sözüm hazirmu küchke ige. Men Erkinning özüm tewe bolghan her qandaq bir guruppa yaki projéktning bir ezasi bolushini isteymen. (08)

--Erkin bu yil yer tewreshni ka’inat boshluqida turup ölcheydighan téléskop projéktide közge körünerlik xizmetlerni körsetti. U Kaliforniye Téxnologiye Institutidiki xizmetdashliri bilen yéqindin hemkarliship, 6 xil téléskop tartqan resimlerni bir terep qilishqa zörür bolghan yéngiche usullarni u öz aldigha wujutqa keltürdi. U qilghan ishlar kéyinki yillarda yer tewreshni alem boshluqida turup ölcheydighan téléskop qurulushi (mission) ni testiqlitish ishida halqiliq rol oynaydu. Erkin her waqit wezipini öz waqtida, yuqiri ünüm bilen, teltöküs we toluq orunlaydu. (12)

--Erkin nahayiti köp modéllash ishlirini qildi. Uning alahide modéllash maharetliri uni nahayiti yuqiri derijidiki éhtiyajliq ademge aylandurdi. Men mes’ul bolghan bir projékttiki bezi mesililer bir xil krizisqa aylan’ghanda, Erkin derhal u mesilini hel qilish usulini tépip chiqti. Shuning bilen Erkin oylap chiqqan usul hazirqi layihining eng muhim asasigha aylandi. Bu ishning AFTA (yéngi tiptiki alem téléskopi) projéktige bolghan qimmiti nahayiti yuqiri bolup, Erkin bu ishlarda asasi rol oynidi. Erkin xizmetni nahayiti ésil qilidu. U heqiqetenmu qattiq ishlep, oxshimighan guruppilardin kelgen teleplerning hemmisini qandurushqa tirishidu. Erkin ishni intayin téz we intayin yuqiri ünüm bilen qilidu. Bezide téz netije chiqirimen dep, qismet xataliqlarni sadir qilidighan waqtimu bar. Biz uning bizning guruppida bolghanliqidin özimizni tolimu bexitlik hés qilimiz. U bizning guruppigha heqiqetenmu zor töhpilerni qoshti. (15)

--Erkin WFIRST-AFTA projéktide manga ishlep bériwatidu. U bizning projékte koronografliq téléskoplarni modéllash xizmitini qilidu. Aldinqi bir yil ichide Erkin nahayiti köp tetqiqat türlirini tamamlighan bolup, uning töhpisi bizning pütün projékke intayin zor yardemlerni qildi. U qilghan ishlarning biri LOWFS kontrol algorizmi (matématikiliq usuli) ni ishlep chiqish bolup, uning xizmitining netijisi bilen biz téléskopning halqiliq tekshürüsh ehwalliri heqqide aldin mölcherlesh élip baralaydighan qabiliyetke ige bolduq. Yéqindin buyan men Erkin bilen muddetlik halda ayrim yighilish élip bérip, uning bilen téléskop modélini ispattin ötküzüsh istratégiyisi üstide mexsus muzakire élip bériwatimen, hemde uning Stort Shaklan bilen bille élip barghan téxnologiyini yükseldürüsh xizmetliridiki tejribiliridin nahayiti zor payda éliwatimen. Omumlashturup éytqanda, Erkin xizmetni intayin ésil ishlidi. U qilghan xizmetlerning süpiti intayin yaxshi bolup, u tamamlighan xizmet miqdarimu nahayiti közge körünerlik boldi. U nahayiti qiyin ötkellerge hujum qilidu, hemde intayin qattiq tiriship mesililerni hel qilidu. Bizning projékning hemme ezaliri Erkinning artuqchiliqliri we xizmet-tejribilirining paydisini körüwatidu. Erkin nahayiti keng da’iridiki qiyin mesililerni bir terep qilishtin qilchimu qorqmaydighan bolup, Erkinning bizning bashqarmida bolghini biz üchün bir muhim bayliq, dep qarashqa bolidu. (15)

--Men Erkinning eng chong qollighuchisi. Uning bilen bille ishlesh men üchün bir huzurluq ish. U men mes’ul bolghan bir projéktte nahayiti zor (huge) rol oynap, yene bir projéktte hel qilghuch rol oynidi. Erkin bilen bille ishligenning yene bir yaxshi teripi shuki, eger u birer ishni xata qilip qoyghan bolsa, uni öz üstige élishqa her waqit teyyar turidu, hemde barliq amallarni qilip, yüz bergen mesilini onglaydu. Töwendikidek sewebler tüpeylidin, men mes’ul bolghan projéktte biz toxtawsiz halda yuqirigha qarap yüksilish hasil qilduq: (1) Erkin intayin qattiq ishlep, wezipilerni dawamliq öz waqtida orunlap mangdi. U bahane körsitidighan yaki bizni tuyuqsiz chöchütiwétidighan ishlarni qilmidi. (2) U ochuq-ashkare bolghanliqi (transparency) üchün, biz projektte körülüwatqan hadisilerning néme ikenlikini chüshiniwélishta héch qandaq waqit israp qilmiduq. Biz bille olturup tekshürüsh élip bérip, kéyinki qedemde qaysi ishlarni sinap béqishni qarar qilduq. Men her qandaq waqitta wezipilerni yuqiri süpette orunlashta Erkin’ge tayinalaymen. Shundaqla men guruppimizdiki bashqa ezalar bilen yéqindin hemkarliship ish élip bérishtimu Erkin’ge tayinalaymen. Men kéler yil Erkinning derijisini östürüshni ümid qilimen. Téxnikiliq xizmetlerni yaxshi ishligenler choqum mukapatlinishi kérek. (15)

Men yuqiridimu izahlap ötkinimdek, maqalining bek uzun bolup kétishidin saqlinish üchün, men 2009-yilidin 2014-yilighiche bolghan ariliqtiki yilliq bahalashlarni bu yerge kirgüzmidim.

Bu yil (yeni 2015-yili) men üchün ilmiy tetqiqat hayatimdiki eng hosulluq bir yil boldi. Bu yil kirgendin buyan men jem’iy 9 parche ilmiy maqalige aptor boldum. Bu maqalilerning 7 parchisi bu yil 8-ayning 9-künidin 13-künigiche Kaliforniye shtati San Di’égo shehiride échilghan SPIE ning yilliq yighinida doklat qilin’ghan bolup, qalghan 2 parchisi bolsa SPIE ning In’glizche «Journal of Astronomical Telescopes, Instruments, and Systems» dep atilidighan zhurniligha yollinip, qobul qilindi. SPIE yighinida bérilgen 7 meydan doklatning ichidiki 6 doklat üstidimu 9 – 12 betlik ilmiy tetqiqat maqalisi yézilghan bolup, ular SPIE ning In’glizche «SPIE Conference Proceedings» dep atilidighan ilmiy maqaliler toplimigha kirgüzüldi. Ilmiy tetqiqat dunyasida bu toplamlarmu ilmiy zhurnallar bilen oxshash qarilidu. Men bu qétimqi SPIE yighini heqqide töwende ayrim toxtilimen. Zhurnalgha chiqqan yaki emdi chiqidighan 8 parche maqalining 3 parchisigha men 1-aptor bolup, ularni men özüm yazdim. Bizning idaride ilmiy zhurnallargha chiqiridighan maqalilerni uning 1-aptori yazidu. Andin, köpinche waqitlarda maqalining 2-aptori, yaki ashu maqalide bayan qilin’ghan projéktning mes’uli uni bir qétim estayidil oqup chiqip, maqalige tüzitish yaki toluqlash teklip pikirlirini béridu. Üchinchi yaki uningdin kéyin turidighan aptorlar bolsa waqtining qisliqi, yaki özini muhim aptorlarning biri dep hésablimasliqi sewebidin maqalini birer qétimmu oqup baqmaydighan ehwal nahayiti köp. Shundaqtimu ularning maqale aptori qatarida orun alghanliqi maqalide bayan qilin’ghan yéngiliqlargha ularningmu töhpe qoshqanliqini, hemde ularning maqalidiki barliq mezmunlargha toluq qoshulidighanliqini ipadileydu.

Men bu yil aptor bolghan 9 parche maqalining izdep tépishta zörür bolghan uchurlirini töwende 3-resim qilip kirgüzüp qoydum. Her yilliq SPIE yighini programmisi bir 300 betlik kitab bolup, bu yilliq programmining bir bétide méning ismim jem’iy 5 parche maqalining aptorliri qataridin orun aldi. Men ashu betni töwende 4-resim qilip qisturup qoydum.

3-resim: Men 2015-yili aptor bolghan 9 parche ilmiy maqalining tizimliki, we ularni izdep tépish üchün zörür bolghan uchurlar.

4-resim: SPIE ning 2015-yilliq ilmiy doklat yighini programmisining bir béti. Bu bettiki 5 parche ilmiy maqalining aptorlirining ichide méning ismim bar.

Men hazirghiche ilmiy tetqiqatning 4 xil oxshimighan muhitida ishlep baqqan bolup, bir ademning ilmiy emgek netijilirini élan qilish we bahalash jehette ashu 4 xil muhitning otturisida belgilik perqler bar. Men maqalining mushu qismida ashu 4 xil muhitning perqlirini özümning emeliyitige birleshtürüp turup qisqiche chüshendürüp ötimen.

Birnchi muhit: Men maqalining béshidiki kirish söz qismida öz-ara oxshash bolmighan 4 xil ilmiy tetqiqat muhitini tilgha élip öttüm. Uning birinchisi tebi’iy-pen we inzhénérliq kesipliride magistirliq we doktorluq unwani béreleydighan aliy mektepler, we ashundaq aliy mekteplerge qarashliq ilmiy tetqiqat orunliri bolup, bundaq orunlarda ishleydighan kishilerning ilmiy tetqiqat netijisi köpinche ehwalda yighin we zhurnallarda élan qilin’ghan maqalilerning sani, we ashu maqalilerni basqan zhurnallarning süpiti yaki derijisi arqiliq bahalinidu. Ilmiy tetqiqatlarning tüp meqsiti yéngi tebi’iy qanuniyetlerni bayqash we penni tereqqiy qildurush bolup, bayqalghan yéngiliqlar shu waqitning özide birer emeliy éhtiyaj üchün zörür bolsimu yaki bolmisimu boliwéridu. Shunglashqa bundaq orunlarda ishleydighanlar üchün «Tebi’et» we «Ilim-Pen» zhurnallirigha oxshash dangliq zhurnallarda maqale élan qilish, hemde ilmiy maqalilerni imkanqeder köplep élan qilish tolimu muhim bolup, ularning xizmet derijisi we ma’ashlirining östürülüshimu yuqiriqidek ehwallar bilen zich munasiwetlik bolidu. Bu xil muhitta maqale élan qilidighanlar asasen birer yuqiri derijilik adem yaki orunning cheklimisige uchrimay, özi xalighanche shundaq qilalaydu. Men Yaponiyediki bilim ashurush, we Amérikidiki magistirliq we doktorluq oqushliri jeryanida élip barghan ilmiy tetqiqatlar ene shundaq aliy mektep muhitida élip bérilghan bolup, men ashu mezgillerde yighin we zhurnallarda jem’iy 37 parche ilmiy maqale élan qildim (Men maqalilerni sanighanda, uni yaki zhurnal maqalisi, yaki yighin maqalisi, dep peqet bir qétimla sanaymen. Bir maqalini «yighin maqalisi» dep bir qétim, we «zhurnal maqalisi» dep yene bir qétim bolup, ikki qétim sanimaymen).

Ikkinchi muhit: Men Amérikining dunyagha dangliq «Sandi’a dölet tejribixanisi» da bir yérim yil doktur-ashti bolup ishlidim (Amérikining yer sharini ayliniwatqan sün’iy hemrahlarni étip chüshüriwétidighan lazér nuri qoralini yasighan orun mushu shu). Méning qilghinim atmosféradiki bizni ziyanliq quyash radi’atsiyisidin qoghdaydighan ozun qewitini ölcheydighan bir lazér nuri üskünini layihilep ishlep chiqish bolup, Sandi’adiki ustazim we bashqa bir qanche shirket we tejribixana xadimliri birlikte héliqi yuqiri téxnologiyilik üskünini yasap chiqtuq. Bu heqte biz xelq’aradiki eng nopuzluq optika zhurnilida bir qanche parche ilmiy maqale élan qilghan bolup, bir parche zhurnal biz maqaligha kirgüzgen bir parche resimni zhurnalning téshigha basti. Shu chaghda biz bir parche Amérika paténtighimu érishtuq. Bu bir emeliy éhtiyaj üchün élip barghan tetqiqat, tereqqiyat we inzhénérliq jeryanidur. Emma, méning ustazim shu chaghda bir xil In’glizche «femto-second laser pulse» dep atilidighan lazér nuri üchün ishlitilidighan téxnikining keshpiyatchisi we xelq’aradiki bashlamchisi bolup, u qilghan ishning Sandi’agha shu chaghda biwaste paydisi yoq idi. Shundaq bolsimu u ashu sahediki ilmiy tetqiqatini izchil türde dawamlashturup mangdi. Her yili köpligen jaylargha we chet ellerge bérip, ilmiy doklat yighinlargha qatnashti, hemde her yili köp sanda ilmiy maqaliler élan qildi. Démek, méning chüshinishimche, bundaq orunlarda aliy mekteplerdikidek asasiy pen tetqiqatlirimu élip bérilidiken, shundaqla emeliy éhtiyajni qanduridighan yuqiri téxnologiye we nahayiti qiyin inzhénérliq sahesidiki tetqiqat-tereqqiyat ishlirimu élip bérilidiken.

Üchinchi muhit: Yéngiliq yaritish asasida yuqiri téxnologiyilik mehsulatlarni ishlep chiqiridighan shirketlerdiki yuqiri derijilik téxnikiliq xadimlarmu özliri wujutqa keltürgen yéngiliqlarni mezmun qilghan asasta ilmiy maqale élan qilidu. Emma, ularning maqalilirini shirket rehberliri qattiq kontrol qilidu. Köpinche ehwalda shirket xadimliri yighin we zhurnallarda élan qilidighan maqaliler ashu shirketning yéngi mehsulatlirini teshwiq qilishni tüp meqset qilghan bolidu. Eger shirket mehsulatini teshwiq qilish roli bolmaydiken, chiqimni azaytish we özining eqliy mülkini qoghdash üchün, siz qilghan ishning qaysi derijidiki yéngiliqqa yatidighan bolushidin qet’iynezer, köpinche waqitlarda shirket sizning uni élan qilishingizgha yol qoymaydu. Yaki bolmisa uninggha patént hoquqi alidu. Men shirket muhitidimu bir qanche parche ilmiy maqale élan qilip baqtim, hemde yalghuz özümning aptorliqida 2 parche Amérika patént hoquqi aldim.

Tötinchi muhit: Emdi men NASAdiki özüm bilen oxshash xildiki ishlarni qilidighan kishilerning ehwalini tonushturup ötey. Aldi bilen eskertip qoyidighinim, bizning idaride 5000 neper xadim bar bolup, idarimiz qilidighan ishlarning 70 pirsenti yer shari ilmige a’it ishlar. Méning bilishimche, pütün dunya miqyasidiki hawarayidin aldin melumat bérish téxnologiyisining hazirqidek yuqiri sewiyige yétishide bizning idare bilen bizning bash idarimiz Kaliforniye Téxnologiye Instituti asasiy rol oynighan. Bizning idaridikiler qilidighan ishlarning qalghan 30 pirsenti bolsa ka’inatni tekshürüshke a’it ishlar.

Men tewe bolghan, 30 – 40 dek aliy derijilik téxnikiliq xadimliri bar bolghan bir chong guruppa kishiler hazir 2020-yilliri alem boshluqigha chiqirilidighan, tashqi pilanétilarni biwaste köreleydighan téléskopning ishini qiliwatimiz. Bu ishning mundaq bir qanche alahidiliki bar:

--(1) U asasen intayin qiyin derijidiki tetqiqat, tereqqiyat we inzhénérliq türi. Biz yasaydighan téléskop yer yüzide turup, Himalaya téghining eng égiz choqqisidiki bir tal adem chéchining üstidiki mudur-chuqurlarni perq ételeydighan bolushi kérek. Shundaq bolghandila andin u tashqi pilanétilarni biwaste köreleydu. Himalayaning eng égiz choqqisi déngiz yüzidin 10 kilométir égizlikte bolup, adem chéchining tomluqi 17 mikro-métirdin 181 mikro-métirghiche kélidu. Yeni, biz yasaydighan téléskop yer yüzidin 10 kilométir égizliktiki bir qanche mikro-métir chongluqtiki nersini körüp, uni perq ételeydighan bolushi kérek.

--(2) Biz özimiz yoluqqan yuqiri téxnologiye we inzhénérliq sahesidiki tosalghularni hel qilish üchün yéngiliq yaritimiz. Ene shu yéngiliqlar yighin we zhurnallar üchün ilmiy maqale matériyali bolidu. Bizning idaride asasiy-pen tetqiqatliri bilen shughullinidighan xadimlarmu bar bolup, ular tetqiqat xirajet pulini özliri iltimas qilip ayrim hel qilidu, hemde ularning sani nahayiti az kélidu.

--(3) Alem téléskopliri alem boshliqida bir «heqiqiy boshluq (hawasiz)» muhit ichide ishleydu. Biz ashundaq bir téléskopni tetqiq qilip yasighanda, uning tejribisini öz idarimizde berpa qilghan bir heqiqiy boshluq muhitida élip barimiz. Biz tejribe üchün ishlitidighan chong hejimlik «heqiqiy boshluq öyi» (vacuum chamber) ge oxshash üsküne-eswablar bizning idaridin bashqa jaylarda yoq. Shunglashqa biz bilen oxshash xildiki ishlarni qiliwatqan Amérika we chet eldiki bashqa orunlarning xadimliri qattiq pilanlash we kélishish asasida bezide bizning idarige kélip, bizning idaridiki üsküne-eswablarni ishlitip, tejribe élip bériwalidu.

5-resim: Bizning idaridiki bir «heqiqiy boshluq öyi». Bu öyning yene biri resimdikisidin 3 hessidinmu köprek chong. Biz téléskop tejribe üskünisini mushu öyning ichide yasap, öyning ichidiki hawani pütünley sümürüp chiqiriwétish arqiliq bir «alem boshluqi» hasil qilip, andin tejribe élip barimiz.

--(4) Pütün dunyadiki biz qiliwatqan ishqa oxshash ishlar bilen shughulliniwatqan proféssor, tetqiqatchi we inzhénérlarning sani nahayiti az. Méning mölchirimche ular 500 ademgimu barmaydu. Bu 500 ademning ichidiki yuqiri derijilik téxnikiliq xadimlar we bashliqlar öz-ara asasen tonushimiz. Mushu kishiler muddetlik bahalash yighinliri we xelq’araliq ilmiy doklat yighinlirida dawamliq birge bolup turimiz. Birsi yazghan ilmiy maqalige yene birsi «testiqlighuchi mutexessis» (reviewer) bolup béridu. Biz özimizning kespiy sahesidiki heqiqiy menidiki «ilmiy tetqiqat maqalisi» ni qobul qilidighan her qandaq zhurnalgha maqale mangdursaq, u maqaliler asasen bésilidu.

--(5) Bizning idare bizning tetqiqat, tereqqiyat we inzhénérliq jehetlerdiki netijilirimizni élan qilghan ilmiy maqalining sani we süpitige qarap emes, özimiz qiliwatqan projéktlerde kütkendek algha bésishlar hasil qilindimu-yoq, yasighan nersimiz nishanlighan yerge bardimu-yoq, eger barghan bolsa, uningdin kéyin u pilanlighan ishlarni qildimu-yoq, dégenlerge qarap bahalaydu. Idarimiz bizni özimizning normal xizmitige tesir yetküzmigen asasta ilmiy maqale chiqirishqa, shu arqiliq NASA qiliwatqan ishlardin xelqni we dunyani xewerdar qilip turushqa righbetlendüridu. Emma, hergizmu bizdin maqale chiqirishni telep qilmaydu. Yilliq bahalash we ma’ash östürüsh ishlirida chiqarghan ilmiy maqalining sani we süpiti dégendek nersilerge anche qarap ketmeydu. Bizning derijimiz we ma’ashimizni östürüshte, bizning her xil projéktlerge qoshqan töhpimizni asas qilidu.

Optika sahesidiki ilmiy doklat yighinlirini orunlashturush we ilmiy tetqiqat zhurnallirini chiqirish jehette dunyaning eng aldida turidighan ikki orun bar. Uning biri men yuqirida tilgha alghan SPIE bolup, yene biri bolsa «Amérika optika jem’iyiti» (Optical Society of América, OSA). Men NASAgha ishqa kirishtin burun asasen OSA ning yighinlirigha bérip, uning zhurnallirida maqale élan qilghan. NASAgha kirgendin kéyin asasen SPIE ning yighinigha bérip, shuning zhurnallirigha maqale chiqiriwatimen. Bizning idaridiki men bilen oxshash kesiptikilerning hemmisi asasen SPIE yighini we zhurnilida maqale élan qilidu. Undaq bolushidiki seweb OSA bilen SPIE mes’ul bolghan saheler oxshash emes bolup, SPIE inzhénérliqni asas qilidu. SPIE zhurnalliri maqalini formatlashqa yuqiri telep qoymaydighan bolup, ulargha maqale chiqarghanda formatlash üchün kétidighan waqitni zor derijide téjep qalghili bolidu. Men adette netijiliri teyyar bolup bolghanda, bir parche 12 betlik SPIE maqalisi yézishqa aran 2 kündin 5 kün’giche waqit serp qilimen. Uningdin artuq waqitqa biz chiqinalmaymiz. Ularning bet sanigha qoyghan cheklime «12 bettin éship ketmeslik» bolup, biz her bir parche maqalining uzunluqini 12 bettin ashuruwetmisekla ular bésiwéridu. Hemde SPIE ning yighin we zhurnallirida bizge eng mas kélidighan saheler bar.

Mesilen, men 2015-yili 9-Awghusttin 13-Awghustqiche SPIE ning Kaliforniye San Di’égo shehiride ötküzülgen 5 künlük «Optika we Fotonika» (http://www.spie.org/x13188.xml) dégen xelq’araliq chong yighinigha qatnashtim. U yighin 4 chong qisimgha, her bir qisim 10 gha yéqin sahege, we her bir sahe yene köpligen téxnikiliq yighinlargha bölün’gen bolup, ashu yighinlarning birining ismi «Tashqi pilanétilarni tapidighan téxnikilar we eswablar» dep atilidu. Bu yighinning re’isi men yuqirida tilgha alghan, maqalining 1-qismidiki «Teshekkürname» ni yazghan doktor «Stort Shaklan» bolidu. Yuqiridiki 3-resimdiki méning 2- we 3-maqalemning 2-aptorimu ashu Stort ependi. Men hazir jem’iy 4 projéktke qatnishiwatqan bolup, Stort ependi ularning ichidiki bir projéktning bashliqi, yeni méning bashliqlirimning biri. SPIE yighinining kichik saheliri ichide «Astronomiye optikisi we eswabliri» dégen yighinmu bar. Bu yighin her ikki yilda bir qétim échilidighan bolup, uning «Tashqi pilanétilarni tapidighan téxnikilar we eswablar» dégen tarmaq yighinigha her qétim Stort ependi re’is bolidu. Her bir tarmaq yighin yene köpligen guruppilargha bölün’gen bolup, her bir guruppa In’glizche «session» dep atilidu. Hemde her bir guruppiningmu birdin re’isi bar bolidu. Stort ependi bu qétim yighinning re’islikidin bashqa yene 2 guruppining re’islikinimu qildi. Bu qétim guruppa re’islikini öz üstige alghan kishilerning ichide J P L din kelgen 5 din artuq adem bar.

6-resim: Ismining astigha qizil siziq sizilghan «Stuart Shaklan» ependi méning bashliqlirimning biri bolup, yuqiridiki «Teshekkürname» nimu ashu kishi yazghan. Stort ependi bu yilqi SPIE yighinida bir yighinning re’isi we yene ikki guruppining re’isi boldi.

7-resim: Bu yilqi SPIE chong yighinining yighin binasi aldidiki bir körünüsh.

8-resim: Men bu yilqi SPIE yighinida doklat bériwatqan bir körünüsh. Men bizning idaridin kelgen birsige men sözlewatqanda özümni resimge tartip qoyushni hawale qilsam, u peqet ikki bashnila tartiptu. Yene bir bash mezkur guruppigha re’islik qiliwatqan Stort ependining arqa teripidin tartilghan körünishi.

10-resim: Men SPIE yighini jeryanida turghan, yighin binasigha yandash bolghan méhmanxanining bir körünishi.

11-resim: Yataqning ichidin tartqan bir körünüsh. Men chüshken méhmanxana Amérikining bir déngiz armiye bazisigha yéqin bolup, derizide körünüp turghan menzire ichide 4 dane chong tipliq herbiy paraxotmu bar. Ularning ikkisi ayropilan toshighuchi paraxod.

Bu qétimqi «Tashqi pilanétilarni tapidighan téxnikilar we eswablar» dégen yighin’gha sunulghan ilmiy maqalilerni testiqlighan kishi, ularni her xil guruppilargha bölgen kishi, we yighindin kéyin yighinning «ilmiy maqaliler toplimi» gha kirgüzilidighan maqalilerning mezmuni bilen süpitini tekshürüp testiqlighan kishining hemmisi ashu Stort ependi boldi. Qisqisi, chet eldikilerning bu yighin’gha maqale ewetip, uni qobul qildurushi xéli teske toxtaydu. Yeni ular qilghan ishlarning sewiyisi we yazghan maqalisining In’gliz tili süpiti jehette xéli zor qiyinchiliqlargha duch kélidu. Emma bizning idaridikiler üchün ular intayin asan ishlar bolup, melum menidin élip éytqanda «bizning idaridikiler bundaq yighinlarni monopol qiliwalghan», désekmu xatalashmaymiz. Bu yighindiki birer guruppigha re’is bolushmu asasen bizning öz ixtiyarliqimizdiki ish: Eger biz özimiz arzu qilip telep qilsaq, asasen shundaq bolalaymiz.

Wetendiki Uyghurche torlargha «Tebi’et» we «Ilim-pen» zhurnili, we zhurnallarning «tesir körsetküchi» (Impact Factor) heqqidiki mezmunlar arilap-arilap chiqip turidiken. Aliy mektep we bir qisim tetqiqat orunliri üchün élip éytqanda, yuqiridiki nersiler heqiqetenmu muhim we orunluq. Emma bizning idaridiki méningkige oxshash kesipler bilen shughulliniwatqan kishiler üchün ular anche muhim emes. Méning mölcherimche «Tebi’et» we «Ilim-pen» zhurnilining her qétimliq sanigha J P L, bizning memuriy bash idarimiz bolghan Kaliforniye Téxnologiye Instituti, we NASAdikilerning bir yaki bir qanche parche maqalisi chiqip turidu. Bizning kesiptikiler we bizning idaridikiler u ikki zhurnalgha chiqiridighan maqaliler yéngi bayqashlar heqqidiki we intayin qiyin téxnologiyilerdiki yéngiliqlar heqqidiki doklat yaki xewer tüsini alghan maqaliler bolup, u biz ilmiy doklat yighini we bashqa ilmiy tetqiqat zhurnallarda élan qilidighan ilmiy tetqiqat maqalilirige asasen oxshimaydu. Hemde bizning idaridikiler chiqiriwatqan maqalilerni asasen projékt bashliqliri, yeni asasen özliri biwaste qol tiqip, konkrét ishlarni qilmaydighan kishiler yazidu.

12-resim: Bizning projékt guruppimizdikiler 2007-yili «Tebi’et» zhurnilida élan qilghan, koronagraf téléskopi heqqidiki bir parche maqalining uchuri.

Mesilen, biz qiliwatqan koronagraf téléskopi projéktining 2 neper bashliqi 2007-yili biz qiliwatqan ish heqqide «Tebi’et» zhurnilida bir parche maqale élan qildi (yuqiridiki 12-resim). Shu chaghda bizning guruppida bu ish bilen shughulliniwatqan 20 dek adem bar bolup, ularning beziliri bir yighinda «hemme ishni biz qiliwatsaq, maqalide bizning ismimizni tilgha élipmu qoymaptu», dep ghudungshidi. Emma maqalining ikki aptori peqet «20 dek ademdin qaysibirining ismini atap bolimiz», dep qoydi. U maqalining 1-aptori Jon Trogér (John T. Trauger) men yazghan 2 parche ilmiy tetqiqat maqalisige qoshumche aptor bolup baqqan (töwendiki 13-resimge qarang).

Démek, yuqiridiki 4 xil muhitta ishleydighan kishiler öz netijilirini bahalaydighan’gha öz aldigha ayrim-ayrim ölchemlerni békitiwalghan bolup, ularning hemmisi özliri üchün muwapiq we aqilane ölchemler ikenlikide gep yoq. Emma, mawu bir muhitning ölchimini yene bir muhittiki kishilerni bahalashqa ishlitish toghra ish emes bolup, u alma bilen shaptulni öz-ara sélishturghandek bir ish bolidu. Méningki bilen oxshash kesip bilen shughulliniwatqanlarning sani 500 kishigimu yetmeydighan bolghachqa, bizning maqalilirimiz bésilghan ilmiy tetqiqat zhurnallirining «tesir körsetküchi» (Impact Factor) qimmiti intayin kichik bolishi mumkin. Emma u hergizmu biz qiliwatqan ishning héch bir qimmiti yoqluqidin dérek bermeydu.

13-resim: Men aptor bolghan ilmiy maqaliler tizimlikining bir qismi. Ismige qizil rengde belge urulghan «J. T. Trauger» ependi yuqiridiki «Tebi’et» zhurnili maqalisining 1-aptori bolidu.

--(1) Isim kartushkamda «Téxnikiliq xadimlarning aliy derijilik ezasi» dep yéziqliq

--(2) Ma’ash derijemde «4-derijilik inzhénér» dep ayriqliq (Bizning idaride inzhénérlar 4 derijige ayrilghan bolup, men eng yuqiri derijige öskili 6-7 yil bolup qaldi)

--(3) Méning kespiy alahidilikim we derijem «aliy derijilik optika inzhénéri» dep yézilidu.

Bezi orunda ishleydighanlar üchün kespiy derije nami nahayiti muhim bolidu. Emma bizning idaride undaq emes. Biz üchün hemmidin muhimi yuqiridiki 2-nerse bolup, biz qalghanlirigha anche perwa qilip ketmeymiz. Men 2003-yili Krémniy Jilghisidiki bir yuqiri téxnologiye shirkitige xizmetke kirip, manga isim kartushkisi basturidighanda, bir bashliq mendin «Erkin, sen özüngning néme dep atilishini yaxshi körisen? Özüngge bir kespiy derije nami tallighin. Biz isim kartushkisini shu boyiche basturup béreyli», dédi. Men uninggha héch qandaq chaq-chaq arilashturmay turup, «Manga birer kespiy derije nami bermey, uning ornigha méning yilliq ma’ashimni hazirqidin 10 ming dollar östürüp bersenglar bolamdu?», dédim. U kishi kulup ketip, «Undaq qilghili bolmaydu», dédi. Shuning bilen men özümge «Staff Optical Engineer» dégen namni talliwaldim.

Iqtisadiy chiqimni azaytish üchün, NASA 4-5 yilning aldida dölet ichi we sirtidiki her bir yighin’gha qatnishidighanlarning sanini 50 kishidin ashuriwetmeslik tüzümini yolgha qoydi. Bolupmu chet eldiki yighinlargha baridighanlarning sanini intayin qattiq chekleydighan boldi. NASAning jem’iy 10 merkizi bar. J P L ularning ichidiki eng chongi bolup, uningda 5000 adem ishleydu. Qalghan 9 merkezde ishleydighan ademlerni qoshqanda, méning mölcherimche NASAda jem’iy 15 – 20 mingdek adem ishlishi mumkin. Mushundaq bir chong orunda bir yighin’gha qatnishidighan 50 ademning ichige kirish nahayiti qattiq riqabet bilen wujutqa chiqidighan ish. Uning ustige bu sanning xéli köp qismini bashliqlar éliwalidu. Men izchil türde her yili SPIE yighinigha qatnishidighan 50 kishining biri bolup kéliwatimen.

Méning köplep maqale chiqirishimgha türtke bolidighan nerse, bir Uyghur bolush süpitim bilen, özümning yoshurun qabiliyetlirini eng yuqiri derijide jari qildurup, shu asasta bashqilar qilalighan ishlarni Uyghurlarningmu qilalaydighanliqigha bir ispat bolushtin ibaret. Eger men Shinjang Uniwérsitétige oqushqa kirgen 1978-yilidin bashlap hésablisaq, méning bu yolda tirishiwatqinimgha hazir 37 yil boldi. Men hazirghiche adette qattiq we yuqiri ünüm bilen ishlep, bir qisim dem élish waqtimni qurban qilip, bu jehette bashqa xéli köp kishilerge qarighanda köprek bedel tölep keldim. Shuninggha chushluq tirishchanliqimning méwisinimu kördum – buning üchün Allahgha ming rehmet éytimen. Men J P L ge xizmetke kirgen 12 yilgha yéqin waqitning ichide jem’iy 37 parche zhurnalda élan qilin’ghan ilmiy maqalige aptor boldum. Yeni, ottura hésab bilen yiligha 3 parche ilmiy maqaligha aptor boldum.

NASA da ishligen 12 yilgha yéqin waqit ichide men 8 dane «NASA yéngi keshpiyat we alahide töhpe mukapati», we 14 dane J P L «Alahide Xizmet Körsitish Mukapiti» aldim. Men 2008 - 2015-yilliri qilghan 8 dane yéngiliq «NASA yéngi téxnologiye xewerliri» zhurnilida xewer qilindi. Men qilghan 12 dane yéngi liq «NASA yéngi téxnologiye tizimliki» ge kirdi. Bu tizimlikke kirgen türlerge NASA «Neshirhoquqi» alidighan bolup, u tizimlik xuddi «NASA paténti» gha oxshaydu.

Men hazirghiche aptor bolghan ilmiy zhurnal maqalisi, kitab maqalisi (ilmiy maqale toplimi qilip tüzülgen kitablarning her bir bapi bir parche ilmiy maqalidin terkip tapidighan bolup, u In’glizche «book chapter» dep atilidu. Bundaq kitablargha peqet kitabni bésip tarqitidighan neshiriyat orni mexsus teklip qilghan kishilerla maqale yolliyalaydu), Amérika paténti, NASA yéngi téxnologiye tizimliki, NASA yéngi téxnologiye xewiri, we xelq’araliq ilmiy tetqiqat yighinlirida sözlen’gen ilmiy doklatlarning sani qoshulup 115 parchige bardi.

Yuqiridikisi méning J P L ge xizmetke kirgen 12 yilgha yéqin waqit ichidiki ehwalimning qisqiche bayani. Méning uningdin burunqi ehwalim «Erkin Sidiqning qisqiche terjimihali» dégen bir höjjette qisqiche bayan qilin’ghan bolup, özümge a’it we bizning bala terbiyilesh usulimizgha a’it yene bir qisim ehwallar sabiq «biliwal» tor béti men bilen 2005 – 2006-yilliri ötküzgen ikki qétimliq yazma söhbet xatiriside bar. Chet eldiki bir neper elsöyer ot yürek ukimiz nurghun waqit serp qilip, héliqi «terjimihal» bilen «söhbet» ni qayta bir qétim toluq tehrirlep, shu ikki nersini mezmun qilghan bir parche éléktronluq-kitab (PDF höjjiti) ni ishlep chiqti. Eger siz u kitabqa qiziqsingiz, manga « bilim.humar@yahoo.com » arqiliq xet yazsingiz, sizge uni ewetip bérimen. Men shara’iti bar qérindashlarning bu PDF höjjitini wetendikiler chüshüreleydighan bir tor bétige qoyup qoyushini ümid qilimen. Men eslide bu höjjetni öz chiqimim bilen chet elde kitab qilip basturup, andin tarqitishni oylighan. Emma uni tarqitish ishini ünümlük qilalaydighan’gha közüm yetmey, toxtap qaldim.

Men bu yilqi SPIE yighinigha barghanda, yighin teshkilligüchiliri yighinda doklat bergüchiler salahiyitige ige xadimlar qatarida manga bir dane iznek berdi. Uninggha qarisam üstide «Xelq’ara nur yili 2015» dégen söz bar iken. Buning qandaq ish ikenlikini tekshürsem, Birleshken Döletler Teshkilati (B D T) 2013-yili 2015-yilini «Xelq’ara nur yili» qilip békitiptu (http://www.light2015.org/Home/About.html). Bundaq qilishtin meqset, dunya xelqini yoruqluq téxnologiyilirining muhimliqidin xewerdar qilish, ulargha yoruqluq téxnologiyilirining énérgiye, ma’arip, yéza igiliki we saqliqni-saqlash sahesidiki kem bolsa bolmaydighan rollirini bildürüp qoyush iken.

14-resim: SPIE teripidin yighinda doklat béridighan aptorlargha tarqitip Bergen bir dane iznekning körünüshi. Iznekke bésilghini «INTERNATIONAL YEAR OF LIGHT 2015» dégen In’glizche söz iken.

Men wetendikiler üchün Uyghurche maqale yézishni 2005-yilliri bashlighan bolsammu, méning wetendiki yashlargha yéngi bilimlerni tonushturidighan, özümning kespi bilen anche munasiwiti bolmighan mezmunlarda her heptide kem dégende bir parchidin maqale teyyarlap, Uyghurche torlargha yollawatqinimgha hazir bir yildin ashti. Méning öz xizmitimdiki wezipemmu nahayiti éghir bolghanliqi üchün, xéli köp ini-singillar méning salametlikim we xizmitimdin ensirep, torlargha yazghan inkaslirida, hemde manga yazghan ayrim élxet we uchurlirida manga toxtimay rohiy jehettin medet bérish bilen birge, salametlikke diqqet qilish we xizmetke dexli yetküzüp qoymasliq ishlirinimu ésimge sélip turdi. Méning mezkur maqalini teyyarlishimdiki meqsetlirimning biri, mushu yazmam arqiliq ashu ini-singillarni xatirjem qilip qoyushtin ibaret. Men burun bezi ukilargha qayturghan jawabimda özümning hazir J P L de bir «tetqiqat cholpani» ikenlikini chaq-chaq teriqiside tilgha alghan idim. Méningche u ukilar méning eyni waqitta ashu sözni néme üchün dégenlikimni emdi chüshendi. Méning kespiy bilimlirim bilen kespiy iqtidarlirim idarimizge nahayiti éhtiyajliq bolup, men idaremde xélila etiwarlinip ishlewatimen. Idarimiz bizge adette orunlighan xizmet miqtarini peqet 100 pirsenttin ashuriwetmeslikni tekitlep tursimu, manga chüshken éhtiyaj 200 – 300 pirsent ariliqida bolup kéliwatqili xéli uzun waqit boldi (Manga chüshken éhtiyajning miqtari manga ajritilghan pulning miqtarini körsitidu, emma manga ma’ash süpitide bérilidighan pulning miqtarini körsetmeydu. Manga bérilidighan ma’ash hergizmu 100 pirsenttin ashmaydu. Eger sizge chüshken éhtiyaj 100 pirsentke toshmisa, siz kem qalghan ma’ashni «qutquzush puli» bilen toluqlashqa mejburi bolisiz).

Méning özüm qiliwatqan ishlarning höddisidin qandaq chiqidighanliqimni bilmekchi bolsingiz, «Buyrulghan yardem we tirishchanliq--Bedri urushidin oylighanlirim» dégen maqalemni oqup baqsingiz bolidu. Méning ehwalim ashu maqalide otturigha qoyulghan bir qisim idiyilerge nahayiti uyghun kélidu.

Men özümning «Netijilik Uyghurlar (10)» dégen maqaliside Jon Maksiwélning mundaq bir sözini neqil keltürgen idim: «Kishiler bizdiki yoshurun küch Allahning bizge ata qilghan sowghiti bolup, bizning ashu yoshurun küchlirimiz bilen qandaq ishlarni qilalighanliqimiz bolsa bizning Allahgha qilghan sowghimiz bolidu, deydu. Bizdiki yoshurun küch bizdiki eng zor, téxiche échilmighan bayliq bolushi mumkin.» Her bir insan üchün zörür tirishchanliqlarni körsitip, zörür bedellerni tölep, shu arqiliq özining yoshurun qabiliyetlirini eng yuqiri derijide jari qilduralash tolimu muhim. Özidiki barliq iqtidarlarni toluq jari qildurush her bir insan’gha cheksiz xoshalliq we küchlük razimenlik élip kélidu. Hemde bir ademning kündilik xizmitini bir xil huzur élish jeryanigha aylanduridu.

Men hazir ilmiy tetqiqat hayatini yéngidin bashlighan ini-singillarning azraq ish qilip qoyupla uni bahalitish, yaki qilghan ishining derijisini békitip chiqishqa oxshash chakina ishlargha bérilmey, ilmiy tetqiqat dunyasida özlirining yoshurun küchini eng zor derijide jari qildurushqa hemmidin bekrek ehmiyet bérishini ümid qilimen. Men xuddi özümning «Nam-ataq, kishilik turmush we mejburiyet» dégen maqalisida sözlep ötkinidek, nam-ataq tirishchanliqning tüp meqsiti bolmasliqi, belki uning «qoshumche mehsulati» bolishi kérek. Peqet shundaq bolghandila tirishchanliq kishini közligen netijige élip baralaydu.

Biz torlarda bir adem yene bir ademni bahalaydighan mezmunlarni dawamliq uchritip turimiz. Bir adem yene bir ademni bahalimaqchi bolghanda, bahalighuchi aldi bilen özining salahiyitini bir qétim dengsep béqishi kérek. Yeni, bahalighuchi bahalan’ghuchi üstidin höküm chiqirishqa layaqetlikmu-emesmu, dégen mesilide obdan oylinip béqishi kérek. Men mezkur yazmida ilmiy-tetqiqat dunyasidiki 4 xil muhitni qisqiche chüshendürüp öttüm. Méningche köpinche oqurmenler hazirghiche héliqi 4 xil muhit ichidiki peqet biride, yeni bir aliy mektepte yaki aliy mektep tarmiqidiki bir ilmiy tetqiqat ornida yashap baqqan. Yaki bolmisa ashundaq muhitta élip bérilghan ilmiy-tetqiqatlargha a’it yazmilarni oqup baqqan. Köpligen ishlar nispiy bolidu. Bu nuqta men chüshendürüp ötken héliqi 4 xil ilmiy tetqiqat muhiti otturisidiki perqlerde nahayiti roshen ipadilinidu. Eger ilmiy tetqiqat hayatini emdi bashlighan yaki buningdin kéyin bashlaydighan ini-singillar mezkur yazmini oqush arqiliq 4 xil ilmiy-tetqiqat muhiti heqqide bir qisim yéngi chüshenchilerge ige bolalighan bolsa, men shuningdin nahayiti razi we xoshal bolimen.

Men öz yazmilirimda toghra ish, aqilane ish, xata ish, we hamaqetlikler otturisidiki perqlerni nahayiti köp tekitlep keldim. Yehudiylar, Yaponlar we Gérmanlarning toghra ish bilen aqilane ishtin birini tallashqa toghra kelgende, choqum aqilane ishni tallap qilidighanliqinimu bir qur chüshendürüp boldum. Mezkur yazmida izahlap ötkinimdek, ilmiy tetqiqat maqalisige qandaq mu’amile qilish mesilide, héliqi 4 xil muhittiki kishilermu nahayiti aqilane ish tutqan. Méningche bu heqte buningdin artuq toxtilishning hajiti yoq.

Axirida men her bir ini-singillardin, öz-özidin dawamliq halda «Hayatning Menisi néme? Men qandaq qilsam yashighan hayatimning qimmiti bar bolidu? Méni özüm arzu qilghan derijide bextlik qilidighan nerse néme?» dep sorap turushini, bu ishlarni özige, a’ilisige, etirapidiki jama’etke, milletke we öz yurt-makanigha baghlap tehlil qilishini, hemde özidiki barliq yoshurun iqtidarlarni toluq jari qildurup yashighan hayat eng ehmiyetlik we eng bexitlik hayat bolidighanliqini estin chiqirip qoymasliqini ümid qilimen. Adem tirishsa her qandaq bir ishni qilmasliqqa bahane tapalaydu. Shundaqla qattiq niyet qilip izdense, öz iradisige baghliq bolghan her qandaq bir ishni qilishqa amalmu tapalaydu. Biz qandaq bir jüp ata-anidin yarilishni özimiz talliyalmaymiz. Qandaq bir a’ilige tughulushni, qandaq bir jem’iyetke tughulushni, qandaq bir ma’arip sistémisigha tughulushni özimiz talliyalmaymiz. Qandaq bir dölet ichide tughulushnimu özimiz talliyalmaymiz. Emma biz özimizning eqil-hoshini tapqandin kéyin, we özimizning ishliri üstide özimiz qarar chiqiralaydighan bolghandin kéyin, öz hayatimizni qandaq yashashni özimiz belgiliyeleymiz. Hayatimizning her qandaq bir mezgilide, eger özimiz xalisaq we özimiz niyet qilsaqla, özimizni özimiz özgerteleymiz. Meyli siz qandaq shara’itta yaki qandaq muhitta yashang, bar shara’it we bar muhitta ishni eng yaxshi we eng aqilane qilishni, hemde peqet aqilane ishlarnila tallap qilishni özingizge bir adet qiliwéling. Shundaq qilsingiz özingiz basqan her bir qedem öz ishliringizda hasil qilghan bir qedem algha ilgirilesh bolup mangidu. Waqitning ötishi bilen ashu kichik-kichik yüksilishler özingiz burun tesewwur qilip baqmighan bir döwe utuqlargha aylinip, bir xil adettin tashqiri hayatni yashighan kishiler qatarigha qoshulalaysiz. Men sizning ashundaq bir qatardin orun élishingizgha chin könglümdin tilekdashliq bildürimen.

15-resim: Manga NASA bergen mukapatlarning biri. Uningda mundaq déyilgen: «Bu mukapat téxnologiyiliq töhpisi üchün Erkin Sidiqqa bérildi. NASA <Erkinning töhpisi NASAning alem boshluqi we alem qatnishi xizmetlirini yükseldürüshte intayin muhim qimmetke ige>, dep jezimleshtürdi.»

16-resim: Manga NASA bergen mukapatlarning yene biri. Uningda mundaq déyilgen: «NASA bu alem xizmiti mukapatini Erkin Sidiqqa berdi. NASA <Erkinning mezkur töhpisi NASAning alem boshluqi yaki alem qatnishi xizmetlirini élip bérishida muhim qimmetke ige>, dep jezimleshtürdi.»

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini körsetken asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz we tarqatsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.