Artuqchiliq, Ajizliq, Purset, we Tehdit

 (1-Qisim)

Erkin Sidiq

2010-yili 7-ayning 22-küni

Kona Yéziq: [meripet.com]  [PDF- Élkitap]  [uyghuracademy.org]   [meripet.org]

Men aldinqi qétimqi maqalemning eng axirida Kowéy ependining kitawidin élin’ghan mundaq bir mezmunni bayan qilghan idim: Her bir adem tughulghandila bir qisim soghat (In’glizche «gift») bilen bille tughulidu.  Bu soghatlar talant, iqtidar, imtiyaz, eqil we purset qatarliqlarni öz ichige alghan bolup, eger siz özingiz ularni bayqash, tereqqiy qildurush we ishlitish yolida tirishchanliq körsetmisingiz, ular ichingizde menggu yushurunup türiwéridu.  Bu tughma soghatlarning eng muhimidin mundaq 3 xili bar:

Men hazirghiche tor betlerde élan qilghan maqalilirimning bir qismida, Uyghur yashlirining yuqiridiki 3 xil tughma soghatliridin qandaq qilsa ünümlük paydilanaydighanliqi toghrisida oxshimighan derijide toxtaldim.  Bolupmu men aldinqi qétim yazghan nishan tiklesh we uning ghayige yétishtiki roli toghrisidiki maqalemde, nishan tiklesh ademler özining yushurun éngini gollap, öz könglini özi üchün ishleydighan qilip programmilap, shu arqiliq özining artuqchiliqi, yushurun küchi we etrapidiki pursetlerdin ünümlük paydilinip, özi közligen meqsetlerge yétish jeryani ikenlikini chüshendürüp ötken idim.  Ashu mezmunlargha nahayiti yéqin kélidighan, gherip elliride bir heqiqetenmu nep béridighan ünümlük usul bolup étirap qilinip, keng-kölemde omumlashqan, istratégiyilik pilan tüzüshning bir usuli bar bolup, u usul töwendiki 4 söz bilen ipadilinidu:

•     Artuqchiliq – Strength
•     Ajizliq – Weakness
•     Purset – Opportunity
•     Tehdit – Thread
  

Yuqiridiki sözlerning ong teripidikisi ashu sözlerning In’glizche atilishi bolup, eger ashu In’glizche atalghularning bash heripini birleshtürüp bir söz tüzsek, u «SWOT» dégen söz bolidu.  Shunglashqa gheriplikler bu usulni «Swot Analizi» (In’glizche «Swot analysis») dep ataydu.  Swot analizining wujutqa kélishi 1949-yili shirketni pilanlashtiki yéngi yüzlinish bilen bashlan’ghan.  1960-yiligha kelgende, Amérikidiki In’glizche «Fortune 500 company» dep atilidighan eng dangliq 500 shirketlerning hemmiside birdin «Shirket pilanlash bashliqi» dégen xizmet orni tesis qilin’ghan.  Bu xil yüzlinish kündin-kün’ge kéngiyip, Stanford Tetqiqat Instituti we Haward Igilik Instituti qatarliq orunlardiki nurghun mutexessisler we tetqiqatchilarning emgikining netijiside 1969-yili Swot analiz usuli resmiy meydan’gha kelgen.

Men bügün Google gha «Swot analysis» dep kirgüzüp baqsam, jemi 1,830,000 (yeni bir milyon sekkiz-yüz ottuzming) din artuq netije chiqti.  Yuqiriqi sözni kitap satidighan dunyawi tor béti www.Amazon.com diki kitap izdeydighan orun’gha kirgüzüp izdep baqsam, 2,372 netije chiqti.  Démek, Swot analiz usuli dunyadiki tereqqiy tapqan döletlerde heqiqetenmu nahayiti keng omumliship ketken.  Men ushbu yazmamda ashu usulni qisqiche tonushturup ötimen.

Men intérnéttin tapqan uchurlargha asaslan’ghanda, Swot analiz usulini ishlitidighan adem yaki teshkilatlardin mundaqliri bar:

• Ayrim-ayrim shexsler
• Shirket-karxanilar
• Mektep-idariler
• Meblegh sélish institutliri
• Hökümet organliri
• Payda tapmaydighan ammiwiy teshkilatlar
• Siyasiy partiye we siyasiy teshkilatlar
• We bashqilar

Toluq yazimen désem bu tizim uzurap kétiwéridiken. Shunga uni mushu yerde toxtitay.  Swot analiz usuli istratégiyilik pilan tüzüshke duch kelgen her qandaq shexs we teshkilat-institutlar üchün nahayitimu paydiliq bolghachqa, uning qollinish dairisiningmu nahayiti keng bolishini asanla tesewwur qilish mumkin.  Men ushbu yazmamda bu usulning özem Uyghur yashliri üchün eng paydiliq, dep qarighan qisminila qisqiche tonushturup ötimen. Yeni, bu maqale jemi ikki qisim bolup, uning 1-qismida «Kishilik Swot Analizi» ni, 2-qismida bolsa «Shirket Swot Analizi» ni tonushturimen.  Özining 3 türlük tughma soghutini eng yuqiri derijide qézish we jari qildurushni istewatqan Uyghur yashliri, bolupmu hazir ottura yaki aliy mektepte oquwatqan oqughuchilar we jem’iyette xizmet izdewatqan yashlar, hemde hazirqi we kelgüsidiki Uyghur karxanichilar we xususiy igilik igilirining bu yazmini bir qétim estayidil oqup chiqishini tewsiye qilimen. 

 1. Kishilik SWOT Analizi

Eger siz öz talantliringizni qanche toluq ishlitelisingiz, sizning öz hayatingizda muweppeqiyetlik bolush éhtimalliqingizmu shunche yuqiri bolidu. Shundaqla, eger siz özingizning ajizliqlirini qanche toluq chüshensingiz, hemde u ajizliqliringizning siz shughulliniwatqan ishlargha bolghan tesirini qanche zor derijide azlitalisingiz, siz tartidighan ziyanmu shunche az bolidu. Swot analizi özingizning artuqchiliqliri bilen ajizliqlirini toluq bayqash, hemde uningdin kélip chiqidighan purset bilen tehditlerni toghra analiz qilishingizgha zor derijide yardem béreleydu.  Swot analizining eng küchlük yéri shuki, azraq oylinish arqiliq, siz adette sel qaraydighan nurghun pursetlerni bayqiyalaysiz.  Shuning bilen birge, siz özingizning ajizliqlirini éniq biliwélish arqiliq, sizning algha ilgirlishighingizge tosalghuluq qilidighan tehditlerge yolida taqabil turalaysiz we ularni yoqitalaysiz.  Eger siz özingizni Swot analizi arqiliq bahalap baqsingiz, özingizning etrapingizdikiler bilen bolghan perqini tépip chiqalaysiz, hemde buningdin kéyin özingiz tikligen nishan’gha qarap algha ilgirilesh üchün zörür bolghan alahide talant bilen iqtidarlarni téximu yaxshi yétildüreleysiz.

Her bir adem we her bir teshkilat üchün éytqanda, artuqchiliq bilen ajizliqlar ichki amil bolup, purset bilen tehditler bolsa tashqi amillargha mensup bolidu.

Siz özingiz toghrisida bir qétim Swot analizi élip bérish üchün, töwendiki soallarning jawabini yézip chiqsingiz bolidu.

Artuqchiliqlar:

• Bashqilarda yoq, emma sizde bar artuqchiliqlar yaki paydiliq amillar («advantages») qaysilar? Buninggha maharet, oqush püttürüsh guwahnamisi, medeniyet sewiyisi, we kishilik munasiwetliri qatarliqlar kiridu.
• Siz qaysi ishlarni bashqilardin yaxshiraq qilalaysiz?
• Siz paydilansingiz bolidighan bayliq we waste menbeliridin qaysiliri bar?
• Sizning bashqilar (bolupmu sizning bashliqingiz) neziridiki artuqchiliqliringiz qaysila?
• Siz özingizning qaysi netijiliridin hemmidin bek pexirlinisiz?
• Bashqilar namayan qilalmighan, emma siz ishinidighan qimmet qarashliri qaysila?
• Sizde bashqilarda yoq kishilik munasiwet torliridin qandaqliri bar? Sizning tesir dairisi chong kishilerdin qaysiliri bilen kishilik alaqingiz bar?

Bu soallar üstide özingizning neziri («perspective») boyiche, hemde bashqilarning nuqta-neziri («point of view») boyiche oylining. Shundaqla bek éhtiyatchan yaki tartinchaq bolmang. Imkanqeder obyéktip bolung.  Eger bu soallarning jawablirini tépishta qiynilip qalsingiz, aldi bilen özingizning shexsiy xaraktérini yézip chiqing.  Ularning bir qismi sizning artuqchiliqingiz bolishi mumkin. Özingizni etrapingizdiki kishiler bilen sélishturush arqiliqmu özingizdiki artuqchiliqlarni bayqiyalaysiz. Mesilen, eger siz bir nahayiti küchlük matimatikichi bolup, etrapingizdikilermu matimatikida nahayiti küchlük bolidiken, bu sizning hazirqi xizmet orningizdiki artuqchiliqingiz emes, belki hazirqi xizmet orningiz üchün zörür bolghan bir qabiliyet bolidu.

Ajizliqlar

• Özingizning ishenchisi ajiz bolghinidin siz adette özingizni élip qachidighan ishlar qaysi?
• Sizning etrapingizdiki kishilerning neziridiki ajizliqliringiz qaysi?
• Sizning oqushingiz we maharet yétishtürüsh kurslirigha nisbeten toluq ishenchingiz barmu?  Eger bolmisa, siz qaysi jehette eng ajiz?
• Sizning selbiy xizmet adetliringiz qaysi?  Mesilen, siz ishqa dawamliq kéchikip kélemsiz, siz retsizmu, sizning asan achchiqingiz kélemdu, yaki siz bésimgha yolida taqabil turalmamsiz?
• Sizning özingizning xizmet dairisi ichide sizni arqigha tartip türidighan bezi kishilik xaraktérliringiz barmu?  Mesilen, eger siz dawamliq yighin orunlashturmisingiz bolmaydighan birsi bolsingiz, sizning bashqilarning aldigha chiqip sözleshtin qorqidighan mijezingiz siz üchün bir ajizliq bolup hésaplinidu.

Bu jehetnimu xususiy we ichkiy nuqta bilen tashqiy nuqtining her ikkiside turup tehlil qilip béqing.  Sizde bashqilar hés qilghan, emma özingiz sezmigen ajizliqlar barmu?  Sizning xizmetdashliringiz muhim xizmetlerni dawamliq sizdin yaxshiraq qilamdu?  Sizning jawabliringiz réalliqqa uyghun bolsun.  Siz özingizni rahetsiz hés qilduridighan ajizliqlargha qanche burun taqabil tursingiz shunche yaxshi.

Pursetler

• Qaysi yéngi téxnologiyelerning sizge yardimi tégidu? Siz bashqilardin yaki intérnéttin bezi yardemlerge érishelemsiz?
• Siz shughulliniwatqan igilik türi hazir tereqqiy qiliwatamdu?  Eger tereqqiy qiliwatqan bolsa, hazirqi bazar ehwalidin paydilinalamsiz?
• Sizning özingizge yardem qilalaydighan yaki sizge yaxshi meslihetlerni béreleydighan bir istratégiyilik kishilik munasiwet toringiz barmu?
• Siz öz shirkitingizdiki qandaq yéngi yüzlinishlerni körüwatisiz?  Ulardin qandaq paydilinalaysiz?
• Siz bilen riqabetleshküchiler ichide bezi muhim ishlarni qilalmaywatqanlar barmu? Eger bar bolsa, siz ularning xataliqliridin paydilinalamsiz?  (Izahat: Bu mezmun méning sözüm bolmastin, uni men özem körgen bir matériyaldin eynen aldim—Erkin Sidiq.)
• Sizning shirkitingiz yaki siz shughulliniwatqan sanaet dairiside bashqilar téxiche toldurmighan boshluqlar barmu?
• Sizning xiridarliringiz yaki sizning xam’eshsha teminligüchiliringiz shirkitingizdiki bezi ishlargha narazi boliwatamdu? Eger shundaq bolsa, siz bir amal tépip chiqish arqiliq bir yéngi purset yaritalamsiz?

Buningdin bashqa yene bir muhim ish, siz özingizning artuqchiliqlirini obdan tehlil qilip, ashu artuqchiliqlar siz üchün yéngi pursetler yaritalamdu-yoq, dep öz-özingizdin sorap béqing.  Shundaqla, siz özingizning ajizliqlirini toluq tépip chiqip, eger ashu ajizliqliringizni tügetsingiz sizge yéngi pursetler yaritilamdu-yoq, dep obdan oylinip béqing.

Tehditler

• Hazirqi xizmette sizge tosalghu boliwatqan nersiler qaysi?
• Sizning xizmetdashliringizning ichide projekt yaki xizmet orni üchün siz bilen riqabetlishiwatqanlar barmu?
• Xizmitingiz yaki siz oynaydighan rolgha bolghan éhtiyaj özgiriwatamdu?
• Téxnologiyediki yéngiliqlar sizning xizmet orningizgha tehdit séliwatamdu?
• Sizning ajizliqliringizning ichide sizge tehdit peyda qilidighanlirimu barmu?

Mushundaq analizni élip bérish sizni nahayiti qimmetlik uchurlar bilen teminleydu.  U sizge qaysi ishlarni qilish zörürlükini körsitip béridu, hemde saqliniwatqan mesililerni toghra chüshendürüp béridu.

 2. Nishan we Swot Analizi

Men özemning aldinqi «nishan tiklesh» heqqidiki maqalisida, nishan tikleshte emel qilishqa tigishlik mundaq 5 ölchemni tonushturghan idim:  Éniq yaki konkrét bolush, ölchigili boludighan bolush, emelge ashurghili boludighan bolush, ghaye yaki teshkilatning tüp meqsitige toghrilan'ghan bolush, hemde emelge ashurush waqti éniq bolush.  Swot analizidin nishan tiklesh üchünmu paydilan’ghili, shundaqla uni bir nishanni emelge ashurush üchünmu xizmet qildurghili bolidu.

Nishan tikleshte, Swot analizi arqiliq bir nishanni emelge ashurghili bolidighan-bolmaydighanliqi (yeni 3-ölchem) heqqide höküm chiqarghili bolidu.  Yeni, eger siz aldi bilen özingizning bir nishanini emelge ashurushi bilen zich munasiwetlik bolghan artuqchiliqingiz, ajizliqingiz, pursetliringiz we tehditliringizni toluq tépip chiqsingiz, ashu nishan’gha yetkili bolidighan-bolmaydighanliqini xéle toghra mölcherliyeleysiz.  Eger siz mushu jeryanda özingiz tikligen nishan’gha yetkili bolidighanliqini éniqliyalisingiz, kéyinki basquch süpitide siz yuqiriqi 4 Swot éléméntliri asasida nishaningizni emelge ashurushning istratégiyilik pilanini tüzüp chiqisiz.  Eger siz mushu Swot analizi basquchida eslidiki nishaningizni emelge ashurghili bolmaydighanliqini bayqisingiz, eslidiki nishaningizdin waz kéchisiz, yaki uning ornigha bashqa bir nishanni tikleysiz. 

Bezi nishanlardin waz kechkili yaki uni özgertkili bolmaydu.  Mesilen, eger sizning buningdin kéyinki bir qanche yilliq ghayingiz bir aliy mektepke qobul qilinish, yaki sizning buningdin kéyinki yérim yilliq nishaningiz bir xizmet tépish bolidiken, siz ulardin asanliqche waz kéchelmeysiz, yaki ularni asanliqche özgertelmeysiz.  Bundaq ehwalda, eger siz Swot analizidin bir istratégiyilik pilanlash qorali süpitide paydilansingiz, nahayiti yaxshi ünümge érishisiz.  Yeni, bundaq ehwalda siz aldi bilen Swot analizi asasida öz nishaningizgha yétishke paydiliq bolghan artuqchiliqliringizni, uninggha ziyanliq bolghan ajizliqliringizni, uninggha paydiliq bolghan tashqi shert-sharaitlarni, hemde uninggha dexli qilidighan tashqi shert-sharaitlarni tépip chiqisiz. Uningdin kéyin öz nishaningizgha yétishning istragéyilik pilanini tüzüp chiqisiz.  Bolupmu siz mushu basquchta özingizde kam bolghan ichkiy we tashqiy shert-sharaitlargha qandaq érishish pilaningizni tüzüp chiqisiz.

Méning kichikimde turghuzghan bir ghayem oqushni eng yuqiri pelligiche oqush, mumkin bolsa chet elge chiqip oqush bolghachqa, 1978-yili Yanwarda Shinjang Uniwérsitétige kirgendin kéyin, «teyyarliq basquchi» déyilidighan 1-yili xenzu tilini qattiq ögendim. Kéyinki ikki yil ichide özlikimdin öginip, mektepning tebii-pen xenzu oqughuchilirigha 3 yilliq ders qilip ötilidighan In’gliz tili derslikini öginip tügettim. Eng axirqi 2 yilda bolsa Yapon tilini öginip, uning pütün grammatikisinimu tügettim.  Gerche men Yaponiyige hökümetning imtihan arqiliq tallishi bilen bashqa 16 yash oqutquchilar bilen bille barghan bolsammu, uningdin kéyin Amérikigha kélelishimde özligimdin In’gliz tili ögen’genlikim nahayiti zor rol oynidi.  Mana bu yuqiriqi Swot analizini bir ghayini emelge ashurush üchün ishlitishning bir misalidur.

Toghrilash we Aylandurush

Swot analizidin ünümlük paydilinishning  yene bir usuli toghrilash («matching») we aylandurush («converting»).  Toghrilash déginimiz, özingizning artuqchiliqlirini paydilinishqa bolidighan pursetlerge maslashturup, shu arqiliq riqabet jehettiki ewzellikni qolgha keltürüshni körsitidu.  Aylandurush déginimiz bolsa, özgertish istratégiyisidin paydilinip, ajizliq bilen tehditni artuqchiliq bilen pursetke aylandurushni körsitidu. Eger siz ajizliq bilen tehditni artuqchiliq bilen pursetke aylanduralmisingiz, siz ularni imkaniyetning bériche azaytish üchün tirishishingiz kérek.

 3. Xizmet Tépishtiki SWOT Analizi

Xizmet tépish hazir Uyghur diyaridiki yashlirimiz üchün intayin qiyin bir ishqa aylan’ghan bolup, men her qétim yurtqa barghanda ishsiz yürgen we ish izdep birer netijige érishelmigen yashlarni uchratqinimda, ular üchün nahayiti azablinip kétimen.  Bolupmu özemning tonush-bilishlirining baliliri ichidiki Uyghur diyaridiki yaki ichkiri ölkilerdiki aliy mekteplerni püttürüp qaytip kélip, xizmet tapalmay, yéshi 25 tin ashsimu ishsiz halda ata-aniliri bilen birge yashashqa mejburi bolghan yashlarning men bilen körüshken waqittiki qiyapetliri köz aldimdin xéle uzun bir mezgilgiche ketmeydu.  Hazir xizmet tépishta, Uyghurlar üchün Uyghur diyarida bashqilar bilen barawer orunda turup riqabetlishish imkaniyiti asasen yoq.  Mushundaq ehwalda, yeni xizmetke élish adilliq we barawerlik üstige qurulghan riqabet asasida élip bérilmaydighan bir jem’iyette, sizning melum bir xizmet üchün qandaq alahidilikingiz we artuqchiliqingizning bolishining asasen paydisi bolmaydu.  Shundaq bolsimu, men maqalining mushu qismida, xizmet tépishqa paydiliq bolghan Swot analizini qisqiche tonushturup ötimen. Ishinimenki, xizmet izdigüchilerning Swot analizini bilishi uni bilmigen’ge qarighanda köp yaxshi bolup, uni bilish xéle chong payda yetküzidu.  Töwende men Swot analizining xizmet izdesh bilen munasiwetlik bolghan tereplirini qisqiche xulasilap ötimen.

Artuqchiliqlar

Bu sizning ichkiy ijabiy alahidiligingiz bolup, ularni özingiz control qilalaysiz, hemde ulardin pilan tüzüshte toluq paydilinalaysiz.  Buninggha töwendikidek amillar kiridu:

• Xizmet tejribiliri
• Hazirghiche tamamlighan oqushlar we alghan unwan-guwahnamilar
• Özingizning kespiy sahesidiki küchlük Téxnikiliq bilimliringiz (Mesilen, qattiq détal, yumshaq détal we kompyutér tilliri)
• Bir sahedin bashqa bir sahege yötkep ishletkili bolidighan qabiliyetler (Mesilen, nahayti küchlük sözlesh we yézish qabiliyiti)
• Kishilik xaraktéringiz (Mesilen, küchlük xizmet exlaqingiz, öz-özingizni yaxshi tizginlesh iqtidaringiz, bésim astidimu xizmetni yaxshi qilish qabiliyitingiz, ijatchanliqingiz, ümidwarliqingiz, we yuqiri derijilik jür’itingiz)
• Yaxshi tonush-bilishliringiz, we munasiwet torini puxta qurghanliqingiz
• Kespiy orunlar bilen bolghan alaqingiz

 Ajizliqlar

Bu ichkiy selbiy amillarni körsitidighan bolup, ularni siz özingiz kontrol qilalaysiz, hemde ularni özingiz tirishish arqiliq yaxshiliyalaysiz. Ular töwendikilerni öz ichige alidu:

• Xizmet tejribingizning kam bolishi
• Oqush netijingizning töwen bolishi, we oqushta tallighan kespingizning xata bolishi
• Nishanliringizning kam bolishi, kishilik bilimingizning kemchil bolishi, konkrét xizmet bilimingizning kam bolishi
• Téxnikiliq bilimingizning ajiz bolishi
• Lidérliq, kishilik munasiwet, xewerlishish, we bashqilar bilen birge ishlesh maharitingizning ajiz bolishi
• Xizmet izdesh we tépish qabiliyitingizning töwen bolishi
• Selbiy kishilik xaraktérler (Mesilen, xizmet exlaqingizning nachar bolishi, tüzümge boy sunushingizning ajiz bolishi, özligingizdin algha intilish rohingizning kemchil bolishi, bir ishni asanliqche qarar qilalmasliqingiz, tartinchaqliqingiz, we bek héssiyatchan bolishingiz)

Pursetler

Bu ijabiy tashqiy shert-sharaitni körsitidighan bolup, ularni siz özingiz kontrol qilalmaysiz, emma ulardin paydilinish üchün tiriship baqisingiz bolidu. Ular töwendikilerni öz ichige alidu:

• Sizning kespiy sahengizdiki köpligen yéngi xizmetni wujutqa keltüridighan ijabiy yüzlinishler (Mesilen, iqtisadiy yüksilish, dunyawilashturush, we téxnologiye jehettiki yéngi ilgirileshler)
• Siz örlep oqush arqiliq qolgha keltüreleydighan pursetler
• Sizning kespiy maharitingizge alahide éhtiyaji bar kespiy saheler
• Siz köprek kishilik bilimler we téximu éniq xizmet nishanliri arqiliq qolgha keltüreleydighan pursetler
• Sizning öz kespiy saheyingizde öskili bolidighan pursetler
• Sizning öz kespiy saheyingizde élip barghili bolidighan kespiy tereqqiyat pursetliri
• Sizning xizmet jehettiki tallishingiz arqiliq qolgha keltürgili bolidighan alahide pursetler
• Jughrapiyilik orun
• Küchlük kishilik munasiwet tori

Tehditler

Bu selbiy tashqiy shert-sharaitlarni körsitidighan bolup, ularni siz özingiz kontrol qilalmaysiz, emma siz uning tesirini kémeyteleysiz. Bu töwendikilerni öz ichige alidu:

• Sizning kespiy saheyingizidiki xizmet ornini azlitidighan selbiy yüzlinishler (mesilen, shirketning adem qisqartishi we mehsulatning shallinishi qatarliqlar)
• Siz bilen oxshash waqitta oqush püttürgen oqughuchilar wujutqa keltürgen riqabetler
• Sizningkidin üstün turidighan mahariti, tejribisi we bilimi bar kishilerdin kélidighan riqabetler
• Xizmet tépish qabiliyiti sizningkidin yuqiri bolghan kishilerdin kélidighan riqabetler
• Sizningkidin yaxshiraq aliy mektepte oqughan kishilerdin kélidighan riqabetler
• Sizning yolingizdiki tosalghular (Mesilen, siz istigen pursetke érishish üchün zörür bolghan aliy derijilik bilim yaki unwan qatarliqlarning yoqliqi)
• Sizning kespiy saheyingizidiki ösüsh pursitining az bolishi, we riqabetning wehshiy bolishi
• Sizning kespiy saheyingizdiki kespiy tereqqiyatning cheklik bolishi, shu seweptin sizning kespiy maharitingizge bolghan éhtiyajning töwen bolishi
• Shirketlerning sizningkidek kesiptiki yaki sizningkidek unwani bar kishilerni xizmetke almasliqi

Bulardin bashqa, siz özingizdin yuqiridiki «Kishilik Swot analizi» dégen qisimda tizip chiqqan soallarnimu bir qétim sorap béqing.  Shu asasta özingizning artuqchiliqigha bolghan chüshenchingizni mukemmelleshtürüng.  Shundaqla xizmetke kirmekchi bolghan bir shirket yaki orunni békitip bolghandin kéyin, siz özingizni ashu orunning bashliqi ornida qoyup turup, «Men ishqa almaqchi bolghan ademning qandaq alahidiliki bolishi kérek?», dep sorap béqing.  Saxta kemterliktin saqlining, shundaqla choqum rastchil we réalistik bolung. Özingizni eng yaxshi teswirlep béreleydighan sözlüklerni bir waraq qeghezge tiziwéling. Shundaq qilsingiz, ashu sözlerning köpinchisi sizning artuqchiliqingizni ipadileydighan sözler bolup chiqishi mumkin.

Siz özingizning ajizliqlirini bahalighanda, sizni xizmetke almaqchi bolghan orun sizdin buningdin kéyin yaxshilashni telep qilidighan nersiler üstide chongqur oylining. Özingizning ajizliqlirini tügitish yolida hazirdin bashlapla ish körsingiz, kelgüside sizning öz könglingizdiki xizmetke érishishingiz üchün zor paydisi tégidu.  Her bir insan üchün özining ajiz nuqtilirini bayqash anche asan ish emes.  Emma siz özingizning ajizliqlirini bahalap körüsh arqiliq, buningdin kéyin qaysi jehette bekraq tirishishingiz kéreklikini bayqiyalaysiz.  Eger siz melum bir maharetning sizning kespiy saheyingiz üchün zörür ikenlikini, emma u maharette özingizning ajiz ikenlikini bayqisingiz, siz ashu maharetni küchlendürüsh üchün hazirdin bashlap ish körishingiz kérek.  Sizning üstingizdin élip bérilghan bahalashlar, mekteptiki oqush netijingiz, we oqutquchiliringizning siz toghrisida éytqanlirining hemmisi sizning öz ajizliqliringizni bayqiwélishingiz üchün zor yardem qilalaydu.

Eger siz téxi oqup baqmighan bolsingiz, men yazghan «Muweppeqiyetning yéngi tenglimisi» we «Ömürlük kesipni qandaq tallash kérek?» dégen ikki parche maqalini bir qétim oqup béqing. Bu maqalilarning tor adrési mushu yazmining axirida bar.

Men Amérikidiki hazirghiche bolghan hayatim jeryanida bir qanche shirketlerde shirketke yéngi xadim alghuchi bashliq bolup ishlep baqtim.  Shundaqla köp qétim xizmet izdigüchimu bolup baqtim. Nurghun qétim her xil shirketlerning bashliqliri bilen xizmet tépish üstide élip bérilghan xizmet körüshishi (In’glizche «job interview») gha qatniship baqtim.  Shu chaghlarda mendin choqum soralghan mundaq ikki soal bar: Birsi «Sizning eng chong artuqchiliqingiz néme?» dégen soal bolup, yene birsi bolsa «Sizning eng chong ajizliqingiz néme?» dégen soal.  Men aldinqisigha «Men nahayiti ijatchan bolup, méning bir ishni musteqil hel qilish iqtidarim nahayiti yuqiri, shundaqla men qiyin ötkelge jeng élan qilishni nahayiti yaxshi körimen», dégen jawabni teyyarlap, sorighuchigha her qétim ashu jawabni berdim. Kéyinkisige bolsa «Men chet ellik, hemde In’glizchini özem öginiwalghan bolghachqa, méning In’gliz tili sewiyem yerlik Amérikiliqlardek yaxshi emes» dégen jawabni berdim.  Men u chaghlardila emes, taki yéqin’ghiche bu soallarda sorighini Swot analizining ikki muhim terkiwi qismi ikenlikini bilmigen idim.

 4. Kishilik Swot Analizining Bir Misali

Kishilik Swot analizi qandaq bolidu?  Men ushbu maqalini yézish üchün matériyal izdesh jeryanida, kishilik Swot analizining bir misalini uchrattim. Maqalemning ushbu qismida men ashu misalni bayan qilip ötimen.  Bu misalda ishlitilgini Amérikidiki melum bir chong shirketning élan qilish bölümige mes’ul bir kishi bolup, men uni asasen eynen bayan qilimen.  Bu misal sizning ehwaligha toluq uyghun kelmesliki mumkin, lékin uning sizni xéle kop yip uchi bilen teminleydighanliqigha ishinimen.

Artuqchiliqlar

• Men nahayiti yéngiliq yaritishqa mayil.  Men dawamliq öz xiridarlirimni ularning mehsulatining özem bayqighan yéngi sétilish pursetliri bilen tesirlendürimen.
• Men özemning xiridarliri we öz guruppumdiki xizmetdashlirim bilen yaxshi alaqilishalaymen («communicate»).
• Men halqiliq soallarni sorash arqiliq, bir mehsulatni bazargha sélishning toghra yolini tépish qabiliyitige ige.
• Men bir xiridarning mehsulatining bazargha muweppeqiyetlik sélinishi üchün toluq eqidem bar.

Ajizliqlar

• Men bir ishni nahayiti téz qilip, uni özemning «wezipe tizimliki» din imkanqeder téz chiqirwétishke adetlen’gen bolup, shuning netijiside bezide qilghan ishimning süpiti töwenrek bolup qalidu.
• Men qilmisam bolmaydighan ishlar bek köpiyip ketkende, yuqiriqidek mijezim tüpeylidin mende rohiy bésim peyda bolidu.
• Men özemning oylighanlirini xiridarlargha chüshendürgende bir’az jiddiyliship kétimen, hemde mushundaq köp kishilerning aldida sözleshtin qorqush mijezim tüpeylidin bezide men élip barghan chüshendürüshler janliq bolmay qalidu.

Pursetler

• Bizning bir chong riqabetchilirimizning birsi kichikrek xiridarlirigha yaxshi muamile qilmasliq bilen öz namini bulghiwaldi.
• Kéler hepte men bir chong bazarlash (In’glizche «markéting» bolup, bu söz bir shirketning mehsulati toghrisida élan chiqirish, mehsulatini sétish, we uni xiridarlargha yetküzüp bérish paaliyetlirini körsitidu. Bu yerdiki «bazarlash» dégen sözni men özem oylap chiqip ishlettim) yighinigha qatnishimen. Ashu yighinda istratégiyilik munasiwet tori berpa qilalaymen, hemde bir qisim terbiyilesh seminarlirigha qatnishalaymen.
• Bizning shirketning sen’et diréctori pat arida toghut munasiwiti bilen nechche ayliq dem élishqa chiqidu. Uning xizmitini qilip turush men üchün bir yaxshi xizmette ösüsh pursitini yaritip béridu.

Tehtidler

• Méning bir xizmetdishimning sözlesh qabiliyiti mendin jiq küchlük bolup, u men bilen sen’et diréktori bolush pursitini talishiwatidu.
• Yéqindin buyan yüz bériwatqan adem yétishmeslik tüpeylidin, men waqitni ashurup ishleshke mejburi boluwatimen. Shuning bilen bu ish méning yéngiliq yaritishimgha selbiy tesir körsitiwatidu.
• Hazirqi iqtisadiy muhitning tesiri bilen bazarlash igilikining ösüshi nahayiti astilap ketti.  Nurghun shirketler adem qisqartti.  Bizning shirketmu igilik dairisini kichiklitishni oylishiwatidu.

Siz özingizning artuqchiliqi bilen ajizliqi, hemde sizning aldingizdiki pursetler bilen xirislerni bir Swot matrissasi arqiliq analiz qilsingizmu bolidu. Shu arqiliq siz zéhniy küchingizni özingizning artuqchiliqigha merkezleshtürüp, ajizliqliringizni eng yuqiri derijide azaytip, sizning paydilinishingizgha teyyar bolghan pursetlerdin bar imkaniyetning dairisi ichide eng zor derijide paydilinalaysiz.

 5. Axirqi Söz

Méning «Muweppeqiyetning yéngi tenglimisi» dégen maqalemni oqup baqqan qérindashlarning xewiride bolghinidek, men 1981-82 yilliri Shinjang Uniwérsitétide oquwatqan waqtimda (yeni men 23-24 yashlardiki waqtimda), muweppeqiyet qazinishning mundaq bir tenglimisini xulasilap chiqqan idim:

        Muweppeqiyet = Talant + Tirishchanliq + Purset

Ashu waqitqiche manga nishan, ghaye, muweppeqiyet, kishilik istekni réalliqqa aylandurush dégen’ge oxshash pelsepilik we pisxilogiyilik uqum yaki penler heqqide birer matériyalni tépip oqush imkaniyiti bolmighan bolup, bu tenglimini yézishta men pütünley özemning shu waqitqiche bolghan hayatimdiki bolup ötken ishlarni xulasilashqa tayan’ghan idim.  Men yuqirida kishilik Swot analizidin ünümlük paydilinishning bir usuli «toghrilash usuli» ikenlikini, yeni, özingizning artuqchiliqlirini paydilinishqa bolidighan pursetlerge toghrilap, shu arqiliq riqabet jehettiki ewzellikni qolgha keltürüsh ikenlikini otturigha qoydum.  Bir ademning talantliri ashu ademning artuqchiliqlirining bir qismi bolup hésablinidu.  Hemde talant bilen purset hazirlan’ghan teqtirdimu, eger bir adem ulardin paydilinip emeliy ish élip barmaydiken, közligen ghaye yaki nishan’gha hergizmu yételmeydu.  Hazir oylap baqsam, yuqiridiki muweppeqiyetning tenglimisi Swot analizining «toghrilash usuli» bilen asasiy jehettin birdek bolup, emeliyette xéle zor ilmiy asasqa ige iken.

Méning «Muweppeqiyetning yéngi tenglimisi» dégen maqalem Bilik torigha chiqirilghandin kéyin, «Jesur» dégen tor isimlik bir qérindishimiz mendin néme üchün bu tenglimini tüzüp chiqqanliqimni sorighan bolup, men uninggha 2007-yili 10-Noyabir küni Bilik torida töwendiki jawabni bergen idim:

[Neqil] Men 1976-yilidin 78-yilighiche yézida qayta terbiye éliwatqanda, héch qandaq qimmiti yoq bir adem idim.  Künige 10 saettin artuq ishligen bolsammu, manga bir tiyin pul bermeytti.  Méning ishlishim peqet her küni qosuqumni toyghuzup, shu arqiliq hayatimni saqlap qélish üchün, shundaqla ikki yildin kéyin bir ishchi yaki xizmetchilik xizmitige érishish üchün idi.  U chaghda birer janning anche qimmiti yoq idi.  Eger men özem chéniqiwatqan Konasheher (hazirqi Onsu) nahiyisi bilen Aqsu shehiri otturisidiki 10 kilométirdin artuq yolni piyade bésish jeryanida birer weqege uchrap ölup qalghan bolsam, öz ata-anam we tughqanlirim méni izdigendin bashqa, yol boyida yatqan méning ölükümni körgen kishiler méning kim ikenlikimge perwamu qilip qoymaytti.  Méning kim ikenlikim, néme seweptin ölüp ketkenlikim birer gézit xewirigimu yarimaytti.

1978-yili 1-ayda Shinjang Uniwérsitétige oqushqa kirgendin kéyin, men özem üchün mundaq ikki prinsip tüzdüm.  Birinchi, ötülgen derslerni teleptin ashurup eng yuqiri derijide yaxshi öginish.  Ikkinchi, manga bérilgen qoshumche wezipilerni eng yuqiri derijide yaxshi ishlesh.  Mushundaq qilip ikki yil ötkendin kéyin, men özem burunqidin anche özgirip ketmigen bolsammu, méning qimmitim pütünley özgerdi.  Men arqa-arqidin Shinjang Uniwérsiti oqughuchilar uyushmisining reisi, Shinjang Uniwérsitéti ittipaq komitétining daimiy hey’iti, Aptonom Rayonluq Yashlar Birleshmisining muawin reisi, Aptonom Rayonluq oqughuchilar birleshmisining reisi, we memliketlik oqughuchilar birleshmisining muawin reisi qatarliq wezipilerge teyinlendim.  Béyjingge ayropilan bilen yighingha baridighan boldum.  Shinjang Uniwérsiti géziti, Shinjang géziti, Ürümchi kechlik géziti, Shinjang radio istansisi, Shinjang Yashlar yornili we Junggo Xelq géziti qatarliq teshwiqat aparatlirida keng teshwiq qilindim.  Bu teshwiqatlerde éytilghan nersiler ras idi. Asasen méning qandaq qilip oqushta ela kétiwatqanliqim, qandaq qilip özlügümdin In’gliz tili ögüniwatqanlighim, hem qandaq qilip oqughuchilar xizmitini yaxshi ishlewatqanlighim toghrisida idi.  Shuning bilen pütün jem’iyet, bolupmu Shinjang Uniwérsitétidiki Uyghur oqutquchi-oqughuchilar, manga yüksek derijide hörmet qilidighan, meni intayin qedirleydighan boldi. Men turiwatqan yataq mektep oqughuchilar uyushmisining ishxanisi bolup, u ishxana bir oqush binasining ichide idi. Men bezide hajetxanigha barsam, méning kéliwatqinimni körgen bezi Uyghur oqughuchilar méning téxi xéli yiraqta ikenlikimge qarimay, hajetxanigha kirmey, méni aldida kirsun, dep saqlap turatti.  Men ularning bundaq qilip kétishini azraqmu yaqturmayttim.  Ularning bundaq qilishini men peqet ularning manga körsetken hörmiti, méni qedirlishi, dep chüshinettim.  Dawamliq hayajan we xoshalliq ichide ötettim. Turup-turup közümdin hayajanliq yashliri chiqip turatti.

Shuning bilen oylinishqa bashlidim: Bu néme üchün?  Aldinqi ikki yil ichide Erkin Sidiqtin ibaret bir adem bolush süpitim bilen mende héch qanche özgirish bolmidi.  Lékin méning qedri-qimmitimde ghayet zor özgirish bulup ketti. Bu nime üchün?  Burunqi men bilen sélishturghanda, hazirning némisi oxshimaydu?

Mana ashu soalgha jawab tépish jeryanida, «Muweppeqiyet = talant + tirishchanliq + purset», dégen tenglimini tüzüp chiqqan idim. [Neqil tügidi]

Men kéyinki maqalemde, yeni ushbu maqalemning 2-qismida, wetende yéqinqi yillardin buyan shirket qurghan, hazir shirket quruwatqan, we kelgüside shirket qurmaqchi bolghan Uyghur yashlirigha yardimi bolsun üchün, shirketler paydilinidighan Swot analizini tonushturup ötimen.

Men ushbu yazmamni muweppeqiyetning prinsiplirini échip bérish bilen dunyagha tonulghan doktur Napolean Hill (1883-1970) ning töwendiki sözliri bilen axirlashturimen:

--Eger bir adem daim eynekke qarap, özining barliq meghlubiyetlirining heqiqiy seweblirini tépip chiqip turmaydiken, u adem adaqqiche berdashliq béreleydighan muweppeqiyetke hergizmu érishelmeydu.

--Azraq qarshiliqtin qorqup ketmeng.  Shu nerse ésingizde bolsunki, muweppeqiyetning «legliki» ongushsizliq shamiligha egiship uchup emes, uninggha qarimu-qarshi uchush arqiliq yuqiri pellige kötürilidu.

--Bizning menggü yüz bermeydighan ishlardin endishe qilishimiz hergizmu ghelite ish emes.  Biz daim meghlup bolushtin ensirep özimizning ijatchanliq rohini boghup qoyimiz.  Emeliyette bolsa meghlubiyet eng paydiliq quwwet dorisi bolup, biz uni eynen qobul qilishimiz kérek.

--Mushu dunyagha paydisi tégidighan bezi ishlarni qilishta muweppeqiyet qazanmaqchi bolghan kishiler nahayiti chongqur chüshüniwélishqa tégishlik mundaq üch söz bar: Bashqilar üchün xizmet qilish, bedel tölesh, we öz-özini tizginlesh.

Bu yazmida tilgha élin'ghan eserlerning tor adrisliri:
 
Nishan Tikleshte Bilishke Tégishlik Ishlar:
http://www.meripet.com/Sohbet1/2010a1_Goal.htm

Ömürluk Kesipni Qandaq Tallash Kérek?

http://www.meripet.com/Sohbet1/Erkinb4.htm
 
Erkin Sidiqning barliq yazmiliri:  http://www.meripet.com/Sohbet/

Kitap satidighan tor beti Amazon: http://www.amazon.com/
 
 
Bu maqalini héch kimdin ruxset sorimay, menbesini eskertken halda bashqa her qandaq tor betliride élan qilsingiz boliwéridu. 

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbeti 

Wheelchair