Erkin Sidiq

2017-yili 29-Awghust

Kona yéziq nusxisi:

http://www.meripet.com/2017/20170829_raise_kids_right.pdf

Yuqiridiki «Millitimiz chet eldiki Uyghurlardin némilerni kütidu?» dégen témida bir qisim nahayiti muhim so’allar otturigha qoyuluptu. Omumlashturup éytqanda, millitimiz chet eldiki Uyghurlardin özining diniy étiqadini saqlap, Uyghurni her waqit este ching tutup, özlirining barliqini atap, Uyghurlarning milliy kimlikini saqlap qélish yolida wetendikiler hazir qilalmaydighan ishlarni qilishni, bu yolda eng yuqiri derijide tirishishni kütidu. Bu bir nahayiti keng da’irilik mesile bolup, men uningdiki asasliq idiyilerni yéqinqi bir qisim yazmilirimda otturigha qoyup öttüm. Yeni, hazir Uyghurlarning aldidiki eng muhim wezipe özini saqlap qélish. Bu wezipini orunlashqa ünümlük töhpe qoshush üchün, chet eldiki Uyghurlar qandaq ishlarni qilishi kérek?

Méningche qilishqa tégishlik 1-muhim ish balilirini ilmiy usulda toghra terbiyilesh. Men mezkur maqalide ashu mesile üstide azraq toxtilimen. Qilidighan 2-ish öz étiqadini saqlap, milletni qattiq söyüp, «siyasetchi», «dinchi», «penchi» we «bashqichi» qatarliqlarning hemmisini tashlap, hemme wetendashlar «Uyghurlar» dégendin ibaret birla bayraqning astigha toplinish, yeni hemme Uyghurlar bir tal uyultashtek qattiq ittipaqlishish. Qilidighan 3-ish özlirining barliqini atap, hemme imkaniyetlerdin toluq paydilinip, eng zor derijide tirishchanliq körsitip, shu arqiliq özlirini eng yuqiri derijide küchlendürüsh. Bashqilarning bizge hésdashliq körsitishi xuddi bowaq balining aghzigha quruq émizek sélip qoyghan’gha oxshash bir ish bolup, uning asasen emeliy qimmiti yoq. Emeliyette Uyghurlar üchün hazir ashundaq quruq émizek salidighanlarmu kündin-kün’ge azlap kétiwatidu. Hazirqi dunyadiki oxshimighan milletler bashqilargha yardem qilishta aldi bilen özige qarshi tereptin kélidighan menpe’etke qaraydu. Qarshi tereptin menpe’et kelmeydiken, ulargha yardem qilmaydu. Bu heqiqetning netijisini eng köp körgen milletlerning biri Uyghurlardur. Hazir Uyghurlarning qolida bashqilargha menpe’et yetküzgüdek nerse yoq. Shunglashqa biz öz teqdirimizni yaxshilaymiz deydikenmiz, choqum aldi bilen özimizni eqliy jehettin küchlendürüp, andin öz küchimizge tayinip ish élip bérishimiz kérek. Eqliy jehettin özini küchlendürüsh dégenlik aliy mektepte oqup baqmighanlar baklawurluqta oqush, baklawur unwani barlar magistirliqta oqush, magistirliq unwani barlar doktorluqta oqush, melum bir kesipte aliy mektep püttürgenler choqum özining kespiy qabiliyet we kespiy bilimlirini toluq ishqa salalaydighan bir orundin xizmet tépish, özi yashawatqan elning jem’iyitide imkanqeder yuqiri orun’gha érishish, hemde imkaniyiti barlar sün’iy eqil, nano téxnologiyisi, uchur téxnikisi, DNA tehrirlesh, zor kölemlik sanlar ilmige oxshash eng yéngi we eng aldinqi qatardiki tebi’iy-pen, téxnologiye we inzhénérliq sahesige kirish qatarliqlarni öz ichige alidu. Men «Men millet üchün néme ish qilip béreleymen?» dégen mesile üstide oyliniwatqan her bir wetendashtin «özini küchlendürüsh» heqqide qaytidin bir qétim qattiq oylinip béqishni, hemde derhal emeliy ish-heriketke ötüshni ümid qilimen.

Uyghurlarda «Alim bolushtin adem bolmaq tes», deydighan bir maqal-temsil bar. Emeliyette bu bir hékmetlik söz bolup, u her bir insan üchün uning bilimige qarighanda uning kishilik xaraktéri we exlaqi téximu muhim ikenlikini körsitip béridu. Heqiqetenmu chet eldiki Uyghurlar qanchilik bilimlik we qanchilik qabiliyetlik bolup kétishidin qet’iynezer, eger ular milletni söymeydiken, milletning ghémini yep, milletning teqdirini yaxshilash üchün bir kishilik töhpe qoshush yolida qattiq tirishmaydiken, ularning Uyghur milliti üchün anche qimmiti yoq.

Hazir dunyada herbiy küch, iqtisadiy küch, yumshaq küch, we ulardin muwapiq paydilinish istratégiyisini tüzidighan zérek küch qatarliq her xil küchler mewjut bolup, Uyghurlar bir millet süpitide herbiy küch bilen iqtisadiy küchte hazir héch qandaq asasqa ige emes. Uyghurlar hazirche yumshaq küchtimu intayin ajiz. Shunglashqa biz hazirqidek qattiq bozek bolushqa, qattiq xarlinishqa, we insanlar chidighusiz derijidiki qattiq mesxire qilinishqa duch kéliwatimiz. Eslide Uyghurlar üchün, bolupmu chet eldiki Uyghurlar üchün yumshaq küch saheside özini tereqqiy qildurush, we yumshaq küch saheside özlirining rolini ünümlük jari qildurush pursetliri bar idi. Emma, bir qisim sewebler tüpeylidin biz hazirghiche u pursetlerdin yaxshi paydilinalmay kéliwatimiz. U sewebler ichide nadanliq, eqilsizliq we hazirqi zaman bilim sapasidiki töwenlik, yeni eqliy küch jehettiki ajizliqlarmu bar. Hazir hemmimizning körüp turuwatqinidek, eger biz yene dawamliq nadanliq we eqilsizliq qilsaq, özimizning milliy kimlikini saqlap qalalmaymiz.

Milletning eqliy küchini yükseldürüshning aldinqi sherti baligha toghra köyüsh, perzentlerni ilmiy usulda yaxshi terbiyilesh, we perzentlerni ilmiy usulda toghra terbiyilesh. Bir milletning eqliy jehette özini küchlendürüshi bir uzun muddetlik projékt bolup, uning eng halqiliq qedem-basquchi balilarni toghra terbiyilesh. Hazir chet elde yashawatqan Uyghurlargha nisbeten balilarni toghra terbiyilesh bir qanche oxshimighan sahelerni öz ichige alidighan bolup, töwende men ashu saheler üstide ayrim-ayrim toxtilimen.

1. Balilarni Eqilliq Qilip Béqip Chong Qilish

Ata-anilarning hemmisi balisining eqilliq tughulushini, we eqilliq adem bolup chong bolushini arzu qilidu. Emma, eqilliq balilar bashtinla eqilliq tughulamdu, yaki ularni tughulghandin kéyinki terbiye ashundaq qilamdu, dégen so’alning jawabini bilmeydighan ata-anilar az emes.

Bir balining eqilliq bolushini néme belgileydu? Medeniyetmu, génmu, yaki bashqa nersimu? Taki 1980-yillargha kelgüche ménge késellikler alimliri insanlarning méngisi bilen eqlini génlar wujudqa keltürgen bolup, ularni özgertkili bolmaydu, dep qarap kelgen idi. Emma, 1980-yillirigha kelgende Amérikining Kaliforniye Uniwérsitéti Bérkéléy shöbisining tetqiqatchisi doktor Meri’en Di’amond (Marian Diamond) ning yétekchilikidiki bir guruppa alimlar insanlarning eqilliq derijisige méngini qozghighuchi muhitlar nahayiti küchlük derijide tesir körsitidighanliqini bayqidi. Ular méngini qozghash arqiliq bir ademning eqilliq derijisini yuqiri kötürgili bolidighanliqini ispatlidi. Bu ménge ilmi sahesidiki bir inqilab bolup hésablinidu. Bu tetqiqat netijisining körsitishiche, bir ademning eqilliq derijisini ashu ademning génliri bilen tashqi muhittin kelgen qozghitish tesiri birlikte belgileydu. Génlar ménge we uning hüjeyrilirini teshkil qilidighan bolup, insanlarning eqlining asasiy qismini bolsa muhitning qozghitishi wujudqa keltüridu. Bundaq qozghitishning tesiri bala tughulghandin kéyinki deslepki 3 yil ichide eng küchlük bolidu.

Balini eqilliq qilip chong qilghili bolidu. Buning bir ispati Yehudiylardur. Yeni, hemmimizning xewiride bolghinidek, Yehudiylarning ichidin eqilliq kishiler köp chiqidu. Yehudiylarning nopus sani texminen 13 milyon. Bu san Uyghurlarning nopus sanigha yéqin kélidighan bolup, Yehudiylarning nopusi dunya nopusining aran 0.2 pirsentini teshkil qilidu. Emma, hazirghiche dunyadiki 850 din köprek kishilerge Nobél mukapati bérilgen bolup, Yehudiylar ashu kishilerning 20 pirsentidin köprekini teshkil qilidu.

Bir Yehudiydin bolghan tetqiqatchi Yehudiylarning eqilliq bolushidiki sewebni yuqiridiki yéngi bayqash bilen birleshtürüp tekshürüp, uning sewebi Yehudiylarning bezi diniy en’enisi we örp-adetliri bilen munasiwetlik ikenlikini otturigha qoydi. U mundaq deydu:

(Neqil) Juda’izm (Yehudiy dini) da «Shéma» dep atilidighan bir eng dangliq namaz bar bolup, uningda «Baliliringgha yaratquchining qanunlirini ijtihat bilen öget», dégen söz bar. Mushu bir qanche addiy sözler bilen yaratquchimiz bizge méngining eqliy küch-qudritini qandaq échishimiz kéreklikini ögetken. Emeliyette yaratquchimiz ashu sözlerni Yehudiylarning namizigha qoshup qoyush arqiliq, bizge nahayiti eqilliq kishiler qataridin orun bergen. Bizning burunqi ejdadlirimiz balilargha yaratquchining qanunlirini ögitishning eng yaxshi usuli ulargha Tewratni oqup bérish ikenlikini bayqighan. Shuning bilen barliq Yehudiy ata-anilar balilirigha kitab oqup béridighan oqutquchilirigha aylan’ghan. Emma «Shéma» namizida balilar qanche yashta kitab oqushni bashlishi kérekliki heqqide birer körsetme bérilmigen. Yeni, yaratquchimiz bu ishta sükütte turush yolini tallighan. Shuning bilen köpligen ata-anilar balilirigha kitab oqushni ögitish jeryanini baliliri emdila mangghan we emdila sözligen waqittin bashlapla élip barghan, yeni balilar bir-ikki yashqa kirgen waqittila bashlighan. Yehudiylarning ejdadliri baldur kitab oqushni bashlashning paydisi heqqidiki ilmiy asaslarni u chaghda anche chüshinip ketmigen. Emma emeliyette baldur kitab oqushni bashlash méngini tereqqiy qildurushning katalizatori bolidu («Katalizator» ning menisi: Özide menggülük ximiyilik özgirish yasimay turup, bir ximiyilik ré’aksiyining sür’itini tézlitidighan madda). Méngini qozghitish usulliri ichide kitab oqush ünümi eng yuqiri usul bolup hésablinidu. Kitab oqush balilarni tepekkur qilishqa mejburlaydighan bolup, tepekkur qilish bolsa méngini chéniqturushning eng yaxshi tenherikiti bolup hésablinidu. Yéngidin mangghan bala kitab oqushni ögense, ajayip séhriy ishlar yüz béridu. Bala tughulup, deslepki 3 yil ichide baligha kitab oqushni ögitish, andin ata-anilar baligha kitab oqughuzup, özliri anglap bérish kérek. Shuni tekitlep ötüsh kérekki, baligha kitab oqup bérish bilen balini ata-anisigha kitab oqup bergüzüshning asman-zémin perqi bar. Yehudiylarning kitab oqush, muzakire qilish we özlükidin öginish medeniyiti ularning eqil jehette ronaq tépishini zörür qozghitish muhiti bilen teminligen. Yehudiylarning bashqilardin eqilliq bolushining sewebi ene shu. (Neqil tügidi)

Méngini chéniqturush arqiliq eqilni tereqqiy qildurush xuddi beden qurush meshiqliri arqiliq bedenning oxshimighan qisimlirini özi arzu qilghan shekilge mas keltürüp tereqqiy qildurushqa oxshash. Eger yéterlik derijide beden chéniqtursingiz, sizning muskulliringiz barghanséri chong we barghanséri küchlük bolup tereqqiy qilidu. Bu bir yéngi uqum emes. Uni hemme adem bilidu. Mezkur maqalida bayan qilin’ghan yéngiliq shuki, alimlar kichik balilarning méngisini qozghitish yaki chéniqturush arqiliq, uning eqliy küchini xuddi adem muskullirigha oxshashla tereqqiy qildurghili, balilarning eqilliq derijisini yuqiri kötürgili bolidighanliqini ispatlidi.

Men yuqiridiki mezmunlarni asasiy jehettin özümning «Balilarni eqilliq qilip terbiyiligili bolamdu?» dégen yazmisidin aldim [1]. Men bu yerde barliq oqurmenlerge ashu maqalini bir qétim oqup chiqishni tewsiye qilimen. U maqale méning «www.meripet.com» dégen tor bétim we birinchi tor kitabimda bar (tor adrésliri mushu maqalining axirida bar).

2. Balilarning Dölet Tilidiki Sawatini Eng Zor Küch Bilen Yaxshi Chiqirish

Hazir chet elde yashawatqan Uyghurlarning perzentliri kichik waqtidin bashlapla mundaq 3 chong wezipige duch kéliwatidu:

--(1) Özi yashawatqan döletning tilini öginish

--(2) Ana tilini yaki Uyghur tilini öginish

--(3) Din öginish we Qur’an ayetlirini yadlash

Chet eldiki ata-anilar ichide balilargha bu 3 nersining qaysisini aldida, qaysisini keynide ögitish ishini toghra hel qilip kéliwatqan ata-anilar bar. Emma hazir chet eldiki ata-anilar ichide yuqiridiki 3 nersining birsige köngül bölüp, bashqisigha köngül bölmeslik, yaki balilirigha ularni ögitishte tertipni toghra orunlashturalmasliq ehwali xéli éghir. Men ana til, yerlik millet ma’aripi we «qosh tilliq ma’arip» üstide bir mezgil izdinip, bu sahediki ilmiy bayqashlarni Uyghurche maqale qilip yézip teyyarlap, torlarda élan qildim. Hemde bu heqte bir tor kitab (tor kitab 7-qisim) mu teyyarlap, uni wetendashlargha tor arqiliq tarqattim. Men bayqighan ilmiy nezeriyiler jewhirining yighinchaqlan’ghan mezmuni mundaq: Uyghur diyarida yashawatqan Uyghur balilirining ana tili Uyghur tili bolup, ilmiy usul boyiche ish körgende, ular 10 yashqa kirgiche bashqa til ögenmey, barliq derslerni ana tilda oqushi kérek.

Chet elde yashawatqan Uyghurlarning baliliri duch kelgen ehwal bir qeder murekkep bolup, ilmiy nuqta we emeliyetchan bolush nuqtisidin qarighanda, méningche chet eldiki Uyghur balilar mektepke kirishtin burun öyde Uyghur tilini asas qilip öginishi, mektepke kirgendin kéyin bolsa özi yashawatqan döletning tilini asas qilip öginishi kérek. Balisigha Uyghur tilini sistémiliq ögitishke bel baghlighan ata-anilar u ishni balisi 10 yashqa kirgendin kéyin andin bashlishi kérek. Ana tilni öy ichi we Uyghurlar toplashqan sorunlarda bir tereptin öginip, bir tereptin ishlitip turushi, ata-anilarning balisigha ana tilda sözlep turushi, hemde balisiningmu özliri bilen ana tilda alaqilishishini qolgha keltürüshi nahayiti muhim. Emma, bu ishni balining özi yashawatqan döletning tilini eng yuqiri süpet bilen öginishige tesir yetküzmigen halette élip bérish kérek. Balilar dölet tiligha puxta bolmaydiken, ularning ashu dölettiki mektep oqushida ela oqughuchi bolup mangalishi mumkin emes. Netijide ularning kelgüside eqliy jehette küchlük kishilerdin bolup chiqishi téximu mumkin emes. Bu nuqtini hemme ata-anilar choqum toluq chüshinip yétishi kérek.

Kichik waqtida kitab oqushni bir adetke aylandurghan balilar kelgüside nahayiti muweppeqiyetlik kishilerdin bolup chiqidu. Shunglashqa balingizda kichik waqtidin bashlapla kitab oqush aditini yétildürüshke intayin ehmiyet béring. Uyghurche kitab bolsimu, yaki siz yashawatqan döletning tilidiki kitab bolsimu boluwéridu.

3. Mektep Oqushida Balilarni Ela Oqughuchilar Qatarida Saqlash

Men aldinqi 10 yildin köprek waqit ichide muweppeqiyetshunasliq üstide bir qisim izdinishlerni élip bardim. Hemde «Netijilik Uyghurlar» dégen téma astida chet elge chiqip, oqush we xizmette alahide netije yaratqan Uyghurlardin 50 tin köprek kishilerni tonushturdum. Ashu kishilerning ehwaligha inchikilep qarap chiqidighan bolsaq, ularning hemmisi kichik waqtidin tartipla ata-anisining qattiq köngül bölüshige, etrapliq we ilmiy yéteklishige, chongqur we shertsiz köyüshige, we oqushni bashtin-axir ching tutushigha érishkenlikini bayqaymiz. Bashlan’ghuch 1-siniptin 3-sinipqiche bolghan ariliqta sinipta ela oqughuchi bolalmighan balilarning mektep oqushida kéyinche bösüp chiqalishi anche asan’gha toxtimaydu. Hemde bashlan’ghuch 1-siniptin 3-sinipqiche bolghan ariliqta ela oqughuchi qatarigha öteligen balilarda kéyinche chong chékinish yüz béridighan ehwallarmu bir qeder az. Ata-anilarning mektep yéshigha toshqan balilirigha nisbeten köngül bölmise bolmaydighan ishliri nahayiti köp bolidu. Emma, méningche shularning ichidiki eng muhimliridin mundaq ikki ish bar:

--(1) Balining kishilik xaraktéri, mijezi, exlaqi, we Uyghurluq héssiyati

--(2) Balining mekteptiki oqush netijisi

Balisining barliq mektep oqushlirini ela oqughuchi bolup tamamlap, hemde yuqiri unwanlarni alghuche oqup, kelgüside nahayiti ésil kishilik xaraktér we ésil exlaqqa ige, hemde nahayiti yuqiri derijilik eqliy küchke ige kishilerdin bolup yétiship chiqishi üchün, ata-anilar choqum balisining exlaqi bilen mektep oqushini kichikidin tartip ching tutushi kérek. Tereqqiy tapqan gherb elliridiki aq tenlikler ichide balilirining oqushini anche ching tutmay, balisigha «yaxshi oqughin», dégen telepni qoymay, «xushal yashighin» (have fun) dégenni bekrek tekitleydighan, emma balisining kishilik xaraktéri we exlaqigha nahayitimu köngül bölidighan ehwal bir qeder köp. Buning eksiche, Asiyaliqlar ichide kichik balilirigha «her künni köngüllük ötküzgin» dégenni asasen démey, «yaxshi oqumisang qet’iy bolmaydu», dégen telepni qoyidighan, lékin balisining kishilik xaraktéri we exlaqigha aq tenliklerdek köngül bölüp ketmeydighan ehwallar bir qeder köp. Shunga hazir mekteplerdiki ela oqughuchilarning ichide Asiyaliq oqughuchilarning sani nahayiti yuqiri nisbetni igilewatidu. Xizmet pursetliri jehettimu Asiyaliqlar bashqilardin köp paydiliq orunda turuwatidu. Buning bir tüp sewebi, gherbtiki aq tenlikler taghning choqqisigha chiqip bolup, hazir hayattin toluq huzurliniwatqan millet. Asiyaliqlar bolsa emdi taghning choqqisigha qarap yamiship chiqiwatqan millet. Bu xil ehwalni chüshinish bir murekkep ilim telep qilmaydighan bolup, azraqla oylinip baqsa bu xil ehwalni hemme Uyghur ata-anilar chüshineleydu. Uyghurlar bolsa hazir taghning astidin tagh choqqisigha qarap emdila méngiwatqan milletlerning biri. Shunglashqa men barliq ata-anilardin balisi kichik waqtidila uning kishilik xaraktéri bilen oqushini hemmidin ching tutushini ümid qilimen. Uyghurlarning eqliy küchini tereqqiy qildurushta bu qilmisa bolmaydighan muhim ishlarning biri. Bu jehette hazir Amérika, Yaponiye we Yawropa qatarliq bir qisim ellerdiki Uyghur ata-anilar nahayiti yaxshi netijilerni yaritiwatidu. Eger bu jehette statistika qilip baqidighan bolsaq, kishini tolimu xushal qilidighan bir qisim ehwallarni bayqaymiz. Emma, bashqa bir qisim ellerdiki ata-anilar ichide bu jehettiki ishlarni anche yaxshi qilalmaywatqanlar az emes.

Balilarning kishilik xaraktér we exlaq terbiyisi ularning Uyghurluq terbiyisinimu öz ichige élishi shert. Undaq bolmaydiken, balilarda Uyghurluq héssiyati we Uyghurlargha bolghan muhebbiti yéterlik derijide yétilmey, ularning eqliy küch jehette qanchilik derijide tereqqiy qilip kétishidin qet’iynezer, kelgüside ulardin Uyghurlargha anche payda kelmeydu.

Men özümning «Bala Terbiyisi we Kimlik» dégen yazmisida [2] balilarda milliy kimlik chüshenchisini qandaq yétildürgili bolidighanliqi heqqide mexsus toxtaldim. Men barliq ata-anilargha ashu yazmini bir qétim oqup béqishni tewsiye qilimen.

4. Balilargha Uyghur Tilini Ögitish

Hazirghiche bayqalghan ilmiy nezeriyiler boyiche ish körgende, chet elde yashawatqan balilar Uyghur tilini sistémiliq öginishni 10 yashqa kirgendin kéyin andin bashlishi kérek. Lékin, méningche balisi bilen öy ichide Uyghur tilida sözlishishni balining yéngi tili chiqqan waqittin bashlapla élip barsa, hemde bala 1 – 3 yash waqtida uninggha kitab oqughuzup, uning méngisini tereqqiy qildurushnimu Uyghurche kitab bilen élip barsa boluwéridu.

Men hazirghiche öy ichide kichik baligha ikki xil til (yeni Uyghur tili bilen özi turuwatqan döletning tili) ni teng ishletkende, balining xéli chong bolghuche birer tilda tili toluq chiqmaydighan, we 3 – 4 yashqa kirgiche anche gep qilghili unimaydighan bolup qalidighan ehwalni xéli köp kördüm. Yeni, ikki xil tilni teng qollinidighan öyde chong bolghan balilarda yuqiridikidek ehwallar yüz béridiken. Emma özümning közitishiche undaq balilarmu 4 – 5 yashlargha kirgende biraqla ikki xil tilda teng sözleydighan bolup kétidiken.

Köchmen milletler ichidiki bir qisim ata-anilar «Balamni qosh tilliq qilip béqip chong qilsam, uning tildiki tereqqiyatining kéchikishini we mektep oqushida meghlup bolushini keltürüp chiqiridu», dep ensireydu. Emma, bundaq ensireshning héch bir ilmiy asasi yoq [3]. Uning eksiche, hazirghiche bu sahede élip bérilghan ilmiy tetqiqat netijilirining hemmisi qosh tilliq bolushning emeliy turmush we iqtisad jehettiki paydisidin bashqa, yene balilarning eqliy iqtidarlirini tereqqiy qildurush jehette yene töwendikidek köpligen paydisi barliqini ispatlidi:

--Qosh tilliq bolush balilarning til we oqush jehettiki tereqqiyatida ijabiy rol oynaydu. Eger balilar bashlan'ghuch mektep mezgilide öz iqtidarlirini 2-3 tilda tereqqiy qildursa, ular til we uni qandaq qilip ünümlük ishlitish toghrisida téximu chongqur chüshenchige ige bolalaydu. Eger ikki tilda sawatini chiqarsa, ular tilni bir terep qilishta téximu köp praktika qilish pursitige érishidu. Shuning bilen ular ashu ikki tilda ré’alliqni qandaq ipade qilidighanliqini sélishturup chüshineleydu. Aldinqi 35 yil mabeynide élip bérilghan 150 tin köp tetqiqat témisi Gérmaniyelik peylasop Goethe dégen mundaq bir gepni nahayiti toluq ispatlap berdi: peqet birla tilni bilidighan kishi u tilni heqiqiy türde bilmeydu. Hazirghiche bolghan tetqiqat netijiliri ispatlighan yene bir nerse shuki, qosh tilliq balilar uchurlarni oxshash bolmighan ikki xil tilda bir terep qilidighanliqi üchün, ularning tepekkur qilish iqtidari téximu janliq bolup yétiship chiqidu. Mushundaq bolushning bir ipadisi, qosh tilliq oqughuchilar imtihanlarda bir tilliq oqughuchilargha qarighanda köp yaxshi bolidu.

--Balilarning ana til sewiyisi ularning kéyin öginidighan ikkinchi tildiki sewiyisining qandaq bolidighanliqini belgileydu. Ana tili bilen mektep tili oxshimaydighan balilargha nisbeten éytqanda, mektepke kirishtin burun ana tilda küchlük asas yaratqan balilarning mektep tilini puxta igilesh iqtidarimu küchlük bolidu. Ata-anilar kichik balisi üchün yéterlik waqit serp qilip, balisi mektep yéshigha toshushtin burun ularda ana til söz ibariliri we chüshenchilirini obdan yétildürse, balilar mektepke kirgendin kéyin mektep tilini asanraq öginip, bashqa oqushtimu muweppeqiyetlik bolalaydu. Balilar öyde ana til arqiliq igiligen bilim bilen iqtidar mektepke kirgendin kéyin mektep tilidiki bilim bilen iqtidargha özgiridu. Balilarning uqum we tepekkur iqtidarini tereqqiy qildurush nuqtisidin élip éytqanda, ana til bilen mektep tili öz-ara béqinidighan bolidu. Uqum bilen tepekkur iqtidarining bir tildin yene bir tilgha köchüshi qosh-yönilishlik bolidu. Yeni, mektepte birer qosh tilliq programmisi arqiliq ana til tereqqiy qildurulsa, balilar mektep tili toghrisida igiligen uqum bilen til-sawat iqtidari ana tilgha yötkilidu. Qisqisi, eger ma’arip muhiti her ikki tilning teng tereqqiy qilishigha yol qoysa, bu ikki til oqushta bir-birige yardem qilidu.

Yuqiridiki mezmun méning «Bashlan'ghuchta ana tilni aldida Ögitish zörürlükining ilmiy asasliri» dégen maqalemdin élin’ghan bolup, men barliq ata-anilargha ashu maqalini bir qétim oqup chiqishni tewsiye qilimen. U méning «Ilmiy asastiki qosh tilliq ma’arip qandaq bolidu?» namliq 7-tor kitabimdimu bar [4].

Öy ichide pütünley Uyghur tilida sözlishidighan a’ilide chong bolghan balilarmu 3 – 4 yashtin bashlap özi yashawatqan döletning tilini köp ishlitidighan bolup kétidu. Undaq bolushning sewebi balilar téléwizor körgen we yeslide turghan waqitlirining hemmiside dölet tili bilen uchrishidighanliqi, hemde balining ata-ana bilen sözlishidighan waqti téléwizor körüsh we yeslide turush waqtidin jiq az bolidighanliqi bolup, u bir normal ehwal. Shunglashqa ata-anilar balilirining tilini yalghuz Uyghurchidila chiqiralmighanliqigha unchiwala ah urup ketmisimu bolidu.

5. Balilargha Dinimizni Qanche Yashtin Bashlap Ögetse Eng Muwapiq?

Yéqinda bir wetendishimiz özining Féyisbuk (Facebook) témigha mundaq bir parche uchurni yazdi:

(Neqil) Essalamu eleykum qérindashlar! Manga bir meslihet bersenglar, yaki mushu yerning eng chong rehberliri bolsimu bolidu. Mawu resimdiki Safaköy Qur’an kursigha men 2016-yil 11-ayning 21-küni qizimni ekirip berdim. Shu waqitning özide birinchi ayliq oqush puli üchün türk sinipigha 250 lirani sinip mes'uligha, yeni türk mu’ellimige berduq. 2016-yili 12-ayning 1-küni qizimning sinip mes'uli manga yene bir ayliq 250 lira oqush pulini aldin tapshurushni dédi. men qaytilap sorisam, «bu yeslining qa’idisi», dep turuwaldi.

Shuning bilen men bir ay 10 künlük oqush puli üchün 500 lira tapshurghan boldum. qolimizgha héchqandaq talon yaki pul alghanliq höjjiti chiqirip bermidi. 2017-yili 5-ayghiche izchil her ayda 250 lira oqush puli tapshurdum. Qizim yeslidiki oqushi pütkendin kéyin men qizimning sinip mes'ulini izdep, ashu artuq alghan pulning gépini qilsam, u nahayiti soghuq pozitsiye bilen «men xatiremge qarap baqay», dep, bir heptigiche héchqandaq jawab bermidi. biz shu yeslining mudirini izdep ehwalni inkas qilsaq, «bu silerning heqqinglar, chingraq turup soranglar», dédi. shuning bilen yene sinip mes'ulini izdep, yene soriduq. sinip mes'uli bizge «siler baldur désenglar bolmamdu? méning xatiremde yoq», dep turuwaldi, we yesli mudiri bilen hésabatni tekshürüp baqidighanliqini dédi. Etisi bizge yesli mudiri bilen körüshüshimizni éytti. Biz yene shu yesli mudirining qéshigha kirsek, bizge «u pulni men almidim, bizning qa’idimizde ay örülidighan’gha bir kün qalghan waqitta kirsimu bir ayliq oqush pulini alimiz. Siz bergen pulning héch qandaq xatirisi yoq», dep turuwaldi. Bu mudirning ikki kün ilgiri dégen gépi bilen kéyin dégen gépi birdek emesti. Xosh emdi men qandaq qilishim kérek ? Yaki boldi qilip, ichimni achchiq qilip, bu heqsizlikke chidap turaymu? Héch kim pulni undaq asan tapmaydu. bolupmu mawu Istanbulda . Qérindashlirimizning meslihet bérishini soraymen. (Neqil tügidi)

Hazir chet elde yashawatqan Uyghurlar arisida mexsus kichik balilargha Qur’an ögitidighan kurs yaki medrise achqanlar, hemde kichik balilirini ashundaq kurs yaki medriside oqutuwatqanlar bar. Yuqiridiki xette bayan qilin’ghini ene shundaq ehwallarning bir misali. Anglishimche bezi medrisiler kichik balilargha héch qandaq penniy bilimlerni ögetmey, peqet Qur’annila ögitidiken. Uningdin bashqa, hazir dunyaning her qaysi jaylirida 4 – 10 yashlardiki balilirigha mektep tilidin bashqa Uyghur ana tili we Qur’andiki ayetlerni tengla ögitiwatqan ata-anilar az emes. Hazir yüz bériwatqan mushu xildiki bir qisim ishlar milletning éhtiyaji we ilmiyliqqa mas kelmeydu. Shundaqla u dinimizdiki teleplergimu mas kelmeydu. Mushu yekün’ge asas keltürüsh üchün, töwende men Amérikida yashaydighan, Amérikida «Bayyinah Instituti» dégen Islam dini institutini qurup, hazir uninggha mektep mudiri bolup ishlewatqan, dunyagha dangliq Qur’an tili (yeni klassik Ereb tili) mutexessisi we Qur’an mutexessisi Noman Elixan (Nouman Ali Khan) ning bir nutuqining mezmunini bayan qilip ötimen. Noman ependi bu nutuqni 2015-yili Qatar, Kuweyt, Dubey we Behreyn qatarliq dölet we rayonlarni ziyaret qilghanda sözligen bolup, uning témisi «Balamgha qanche yashta Qur’an ögetsem bolidu?» iken [5].

1-resim: Noman Elixan 2015-yili «Balamgha qanche yashta Qur’an ögetsem bolidu?» dégen témida nutuq sözlewatqan bir körünüsh.

Töwendikisi Noman ependining dégenliri:

Mendin bir ana mundaq so’alni soridi: «Méning balam hazir ikki yérim yashqa kirdi. Men uninggha qanche yashtin bashlap Ereb tili, din we Qur’anni ögetsem bolidu?» Men bu ulugh anining ashundaq so’alidin nahayiti söyündüm. Emma siz özingiz 3 yashqa kirgende ayighingizni tetür kiyiwalghanliqingizni éhtimal hazir untulup qaldingiz. Balilar Fitret ichide bolidu. Ular nahayitimu güzel kélidu. Shunga ularni bala bolghili qoyung. Bezi balilar öginishke amraq kélidu, hemde yéngi nersilerni nahayiti tézla öginiwalalaydu. Undaq balilarning köprek nerse öginishige yol qoyung, hemde uninggha shara’it yaritip béring. Bezi balilar bolsa oynashqa amraq kélidu. Undaqlarni köprek oynighili qoyung. Ata-anilar balisigha bolghan mu’amiliside maslishishchan bolushni öginiwélishi kérek. Hemme balilargha oxshash ölchem qoymasliqi kérek. Bir balini yene bir bala bilen sélishturmasliqi kérek. Bolupmu balilargha Qur’an öginishte öz-ara besleshmesliki kérek.

Méning 6 balam bar bolup, Qur’an yadlashta ular bir-birige zadila oxshimaydu. Méning bir balam yéngi nersini 5 minuttila yadliwalidu. U bir nerse yadlashta kishini heyran qalduridighan derijide chaqqan. Méning yene bir balam üchün oxshash bir nersini yadlash üchün birer ay waqit kétidu. Men hergizmu uninggha «Senmu achanggha oxshash téz yadlisang bolmamdu?» démeymen.

Balilarni Qur’an yadlashqa mejburlaydikenmiz, ular din’gha öch bolup qalidu. Balingizgha Qur’an yadlitishni özingiz üchün bir bésim qiliwalmang. Allah balingizning bir hapiz bolushini istimeydu. Shundaqla Allah balingizning bir alim bolushinimu istimeydu. Allah peqet balingizning bir yaxshi Musulman bolushinila isteydu. Allah balingizdin dinni söyidighan bolup chong bolushni isteydu. Shunglashqa siz ata-ana bolush süpitingiz bilen özingizni sel tutuwéling.

Yene bezi ata-anilar méning qéshimgha kélip mundaq dédi: «Balimiz hazir 5 – 6 yashqa kirdi. Biz uninggha qiyamet küni qandaq bolidighanliqining widé’osini qoyup berduq. » Siz némishqa undaq qilisiz? Besh yashliq baligha undaq nersini körsetsingiz uni rohiy jehettin zeximlendürüp qoyisiz. Undaq nersini körsem menmu qorqup kétimen. Balilar fitret ichide bolup, uning menisi ular hazir sadir qilghan her qandaq xataliqlargha ularning özliri mes’ul emes. Shunglashqa, Allahtin qorqush tuyghusi bolmighan kichik balingizning qelbige siz némishqa Allahtin qorqushni sélip qoymaqchi bolisiz? Allahtin qorqush peqet özining ish-herikitige özi mes’ul bolidighan chong ademler üchünla yaritilghan.Balilar kichik waqtida biz ulargha peqet Allahning söygüsi, Allahning méhir-shepqiti, Allahning köngül bölüshi we Allahning mukapatinila körsitishimiz kérek. Qiyamet künige oxshash qorqunchluq nersiler balilarni rohiy jehettin zeximlendürüp qoyidu. Shunga balilargha undaq nersilerni hergizmu körsetmeslikimiz kérek. Eger ballirimiz dinimiz bilen ashundaq qorqunchluq ishlar arqiliq tonushidiken, ular dinimizdin qorqidighan bolup qalidu. Balilar tughulushidila Allahning méhir-shepqiti bilen kelgen. Allah muhebbetni balilarning ichige sélip qoyghan. Sizning wezipingiz ashu muhebbetni téximu rawajlandurush. Mes’uliyet kéyinrek kélidu. Bala chong bolghanda biz uninggha mes’uliyetni ögitishni bashlaymiz. Baligha qiyamet künining ishlirini we bashqa mes’uliyetlerning gépini shu chaghda deymiz.

Meyli Qur’an ögitish bolsun, yaki bashqa nersilerni ögitish bolsun, bu ishni choqum balining muwapiq yéshida élip bérish kérek. Biz qilidighan ish balining yéshigha mas kélidighan bolushi, we biz qilghan ishni bala yaxshi köridighan bolushi kérek. Hazirqi dewrde balilarning qanchilik nerse ögen’genliki ata-anilarning muweppeqiyitini ölcheydighan nerse bolalmaydu. Emeliyette balilargha kichik waqtida ögetken bilimlerning héch bir qimmiti bolmaydu. Balilar kichik waqtida eng qimmiti bar nerse ularning öz Rebbisini qanchilik söyidighanliqi, öz peyghembirini qanchilik söyidighanliqi, qanchilik yaxshi xaraktérge ige bolalighanliqi, qanchilik rastchil we semimiy ikenliki, öz xataliqini étirap qilishqa qanchilik qadir ikenliki, we siz bilen qanchilik ünümlük alaqe qilalaydighanliqi qatarliqlardur. Balilar üchün bilim muhim emes, belki yaxshi kishilik xaraktér muhim. Kichik balilardiki bilim téyiz bilimler bolup, u peqet bashqilargha körsitish yaki damxorluq qilish üchünla hazirlan’ghan nerse. Her qandaq waqitta kishilik xaraktér 1-orunda, bilim bolsa 2-orunda turidu. Balining kichik waqti uningda ésil xaraktérlerni yétildürüshning eng muwapiq waqti bolup, balida yaxshi mijez-xaraktér yétildürüsh jeryanida uni azraq bilimge ige qilip mangsaq bolidu.

Kichik waqtidila pütün Qur’anni yadlap bolghan, emma yaxshi xaraktérge ige emes balilar nahayiti köp. Bu ashu balilarning mesilisi emes. Ularning ata-aniliri peqet Qur’an yadlashnila tekitlep, ularda yaxshi xaraktér yétildürüshke sel qarighan. Undaq balilar yalghanchiliq qilidu, peskeshlik qilidu, we Qur’anni yadlimighan dostlirini mazaq qilidu. Ular Qur’anni yadlighinidin sirt bashqa Musulmanlar qilishqa tégishlik ishlarning héch qaysisini qilmaydu. Ularning Qur’an yadlighini bizning jem’iyetlirimiz üchün bir longqidin bashqa nerse emes. Bu ishta biz Allah tekitlimigen nersini tekitlep, Allah tekitligen ishlargha sel qaraymiz. Yene kélip «Biz Allahning dini üchün xizmet qiliwatimiz», deymiz. Biz choqum bir xil tengpungluqni qolgha keltürüshimiz kérek. Bilimning özige chushluq orni bar, kishilik xaraktérningmu hem shundaq. Biz choqum bu ikkisi otturisidiki tengpungluqni wujudqa keltürüshimiz kérek.

Noman ependining nutuqi mushu yerde axirlashti.

Ilawe: Méning chüshinishimche Noman ependi yuqirida «bilim» ni tilgha alghanda asasen diniy bilimlerni közde tutqan. Hazirqi zaman gherb elliride balilar mektep yéshigha toshup bolghuche reng, ösümlüklerning isimliri, haywanatlarning isimliri, adettiki sanlar we ularni hésablash usulliri, hemde balilar kitablirini oqush qatarliq bilimlerni toluq igilep bolidighan bolup, bu bilimler ularning kéyinki oqush we kishilik tereqqiyat jeryanigha nahayiti zor paydilarni élip kélidu. Shunglashqa ata-anilar hergiz balilirining bu jehette bilim élishigha sel qarimasliqi kérek.

829a

2-resim: Ikki put we ikki qolidin ayrilghan, emma Qur’anni toluq yadlap bolghan «Tariq» isimlik Musulman.

Tor adrési: https://www.facebook.com/ShaykhAslam/videos/798377643702215/

829b

3-resim: Türkiyede ötküzülgen pa’aliyettin bir körünüsh

Tor adrési: https://www.facebook.com/mskose2/videos/10155249598134854/

829c

4-resim: Türkiyede ötküzülgen pa’aliyettin yene bir körünüsh

Tor adrési: https://www.facebook.com/100010729366210/videos/493647824336192/

6. Balilargha Qur’an Ögitish Ana Til Ögitishtin Muhimmu?

Men yéqinda bir Uyghurning Féyisbukqa yazghan töwendiki uchurini uchritip qaldim:

Neqil: «Qur’an kurslirining waqtini israp qilishqa urunmay, özünglar bashqa yerde til kursi échinglar! Allah yolidiki muqeddes xizmetke shéker yalatqan buzghunchiliqni qilishni bashlimay! Bashqa qilidighan ishlar bolsa qiliwéringlar! Uyghurning tilidin Imani ewzel. Qiyamette némishqa tilingni ögenmiding démeydu Allah, némishqa diningni ögenmiding dep soraydu.» (Neqil tügidi)

Méning «Tüzitishke tégishlik bir qanche ishlar» dégen yazmamda mundaq bir mezmun bar [6]:

(Neqil) Bashqilarni Bahalashqa Amraq Kélish. Bu aqilane ish emes, belki zeherlik ishtur. Bezi kishilerning bashqilarni bahalishi Allahning bahalishinimu bésip chüshidu. Ular kishilerge «Sen dozaxta köyisen», yaki «Mawu haram», deydu. Gerche özliride héch qandaq salahiyet bolmisimu, uni haram, buni haram, deydu. Men silerge bir hékaye sözlep bérey: Bir küni men sheyx Abdulnasir bilen kechlik ghiza yewatqan idim. Biz bilen bir üstelde ghizaliniwatqanlarning ichide 20 yashlar etrapidiki yene bir qanche yashlarmu bar idi. Ularning birsining qisqa saqili bar bolup, uning yénidiki yigitning bolsa uzun saqili bar iken. Shuning bilen uzun saqalliq ukimiz qisqa saqalliqqa qarap: «Dostum, sizning yüzingiz haram. Siz saqalni uzunraq qoymisingiz bolmaydu», dep, u yigitni ongaysizlandurdi. Islamdiki fiqh yaki Islam qanunliri mesilisige kelgende, men hergizmu éghiz achmaymen. Chünki men bir feqih (Islam dini adwokati) emes, yaki men bir ziyaliymu emes. Emma sheyx Abdulnasir bir feqih bolup, u deslipide yuqiridiki söhbetni anglap olturdi. Bir azdin kéyin tamaq yéyishni dawamlashturalmay, héliqi uzun saqalliq yigittin so’al sorashqa bashlidi:

--Ukam, ashundaq gep qaysi hedis kitabida bar iken?

--U qanchinchi bab iken?

--Uning rebbi kim iken?

--U hedisni kim riwayet qiliptiken?

--Uni kimge riwayet qiliptiken?

--Uni sahabiler qandaq chüshiniptiken?

--Uni 1-ewlad Musulmanliri qandaq chüshiniptiken?

--Uni Imam Buxarining özi qandaq chüshiniptiken?

--Oxshimighan Islam mez’hepliri u hedisni néme dep izahlaptiken?

Shuning bilen héliqi uzun saqalliq ukimiz sheyx Abdulnasirgha «Siz méni ongaysizlanduruwatisiz, undaq qilmighan bolsingiz», dédi. Sheyx Abdulnasir uninggha: «Shundaq, men sizni ongaysizlanduruwatimen, chünki siz uni ongaysizlanduruwatisiz», dédi.

Sizde héch qandaq salahiyet bolmisimu, siz bir ishni tutuwélip, uni yaki halalgha, yaki bolmisa haramgha chiqirisiz. Némining halal, némining haram ikenlikini Allah belgileydu, siz belgilimeysiz. Kimning dozaxta köyidighanliqini, kimning toghra yolgha bashlan’ghanliqini, we kimning yoldin azghanliqini siz qarar qilmaysiz. Xuddi yuqiridiki ayette déyilginidek, uni peqet Allahla bilidu. Kimning dozaxqa kirip, kimning jennetke kirishini peqet Allahla qarar qilidu. (Neqil tügidi)

Méning chüshinishimche, Islamda din’gha köyüsh milletke köyüshni chetke qaqmaydu. Musulman bolush millettin waz kéchishni telep qilmaydu. Musulman bolush millettin waz kéchishni shert qilmaydu. Men mushu mesile heqqide «Din we millet» dégen témida bir parche maqale teyyarlighan bolup [7], men chet eldiki barliq wetendashlargha ashu maqalini bir qétim oqup béqishni tewsiye qilimen.

Bezi kishiler «Men diniy ibadetni yaxshi qilsamla choqum jennetke kirimen», dep oylaydu. Méningche bundaq qarash pütünley xata. Méning chüshinishimche Qur’an we hedislerning héch qaysisida jennetke kirishning yuqiriqidek bir addiy sherti otturigha qoyulghan emes. Men dinimiz heqqide izdinish arqiliq shuni chongqur hés qildimki, Allahni eng razi qilduridighan nerse siz ölüp ketküche Allah sizge ata qilghan barliq yoshurun küchlerni toluq ishqa sélish. Allah sizge bergen barliq bilim we iqtidarlarni Allahning dini üchün, millitingiz üchün we insaniyet üchün toluq xizmet qildurush. Eger Allah sizdin peqet özige ibadet qilishnila istigen bolsa, u sizge peqet shuninggha chushluq qabiliyetnila ata qilghan bolatti. Emma Allah undaq qilmay, sizge nahayiti köp yoshurun qabiliyetlerni ata qildi. Men torda mundaq bir parche resimni kördüm: Ikki közi qarighu bir Musulman boway öyidin meschitke baridighan topilang yolning qirghiqigha bir dane uzun tanini baghlitip, her küni ashu tanini silap méngip meschitke bérip kélidiken. Démek, Allahgha her küni ibadet qilishqa ademning ikki közimu lazim bolmaydiken. Allahning insanlargha ikki közni ata qilishida, uning choqum bashqa meqsiti bar. Allahning oxshimighan insanlargha bir-biriningkige oxshimaydighan shunche köp iqtidarlarni ata qilishining choqum bir sewebi bar. Sizning wezipingiz Allahning özingizdin némini isteydighanliqini toluq we toghra chüshinip, Allahni razi qilish yolida özingizning barliqini atap qattiq tirishish. Öz ömringiz jeryanida özingizdiki barliq yoshurun küchlerni toluq ishqa sélish üchün pütün küchingiz bilen tirishish.

Chet elde Islam dinida baklawurluq, magistirliq we doktorluq unwani alghuche oqughan Uyghur diniy ziyaliylirimiz xéli bar. Men silerdin yuqiriqidek xata bayanlarni körgende ularni tosup, ulargha reddiye bérip, dinimizdiki toghra telimat we toghra teleplerning néme ikenlikini otturigha qoyup, shu arqiliq chet eldiki wetendashlarni toghra yéteklishinglarni ümid qilimen. Hazir dinimiz krizis ichide emes. Musulmanlar xiris ichide emes. Emma hazir Uyghur milliti özining milliy kimlikini saqlap qalalmasliq xewpi ichide qaldi. Uyghurlar Musulman bolup yashiyalishi üchün aldi bilen özining millitini saqlap qélishi kérek. Bu nishanni emelge ashurush barliq diniy ziyaliylar, penniy ziyaliylar we chet eldiki bashqa barliq Uyghurlarning ortaq tirishchanliq körsitishini telep qilidu.

7. Axirqi Söz

Men mezkur maqalige deslipide «Balilarni toghra terbiyilesh milletning eqliy küchini östürüshning aldinqi sherti» dep téma qoyghan. Kéyin hazirqigha özgertiwettim. Sewebi, men kéyinche oylap baqsam hazir chet eldiki toghra yétekleshke eng éhtiyajliq ata-anilar baliliri kichik waqtidila ulargha din ögitishni bashlighan, yaki balilirigha din ögitishni bashqa ishlardin muhim köridighan ata-anilar iken. Shunglashqa ashu ata-anilarni hemmidin bek jelp qilish meqsitide hazirqi témini ishlettim. Hazir yene bir guruppa ata-anilar bar bolup, ular balilirini mektep oqushida nahayiti ching tutup, balilirini mektepte ela oqughuchi qilip chong qiliwatidu. Emma ularda balilirigha «Biz Uyghur» dégenni tekitlep turushi yéterlik bolmaywatidu. Men yuqiridimu tilgha alghinimdek, balingiz kelgüside qanchilik iqtidarliq bolup ketsun, eger u özini «Men bir Uyghur» dep hésablimisa, hemde öz imkaniyiti da’irisi ichide Uyghurlar üchün xalisane xizmet qilishni xalimisa, u halda balingiz Uyghurlar üchün anche paydisi yoq, Uyghurlar üchün anche qimmiti yoq, we Uyghurlar bilen héch qandaq munasiwiti yoq bir kishige aylinip qalidu. Shunglashqa men chet eldiki ata-anilarning yuqiriqidek ikki xil ehwaldin saqlinishini ümid qilimen. Milletning bizdin kütidighan ümidimu ene shu. Milletning chet eldikilerdin kütidighini hazir wetendikiler qilalmaydighan we qilalmaywatqan ishlarni qilish. Hemde shu arqiliq Uyghurning teqdirini yaxshilashqa belgilik töhpe qoshush. Biz peqet yüksek derijide ittipaqliship, özimizning eqliy küchini eng yuqiri derijide tereqqiy qildurup, her waqit milletning ghémini yep ish élip barghandila, andin millet bizdin kütken ümidning höddisidin chiqalaymiz.

Paydilinish menbeliri:

[1] Bilimxumar: Balilarni eqilliq qilip terbiyiligili bolamdu?

http://www.meripet.com/2016/20160819_raising_smart_child.htm
http://www.meripet.com/Kitab/Erkin_Sidiqning_Tor_1-Kitabi.pdf

[2] Bilimxumar: Bala Terbiyisi we Kimlik http://www.meripet.com/2016/20160923_child_ethnic_identity.htm

[3] Bilingual Language Learning in Children

http://ilabs.uw.edu/Bilingual_Language_Learning_in_Children.pdf

[4] Bilimxumar: Bashlan'ghuchta Ana Tilni Aldida Ögitish Zörürligining Ilmiy Asasliri

http://www.meripet.com/Sohbet1/Erkinc5_QoshTil.htm

http://www.meripet.com/Kitab/Erkin_Sidiqning_Tor_7-Kitabi.pdf