Tilsimlar Dunyasida Nur Quchqan Alim --- Rishat Abbas

A glowing Uyghur star in the mystic realm of global scientific frontier
---- Dr. Rishat Abbas

(Edebiy Axbarat)
Aptori: Qeyser Mijit

 [1-Bölüm]  [2-Bölüm]  [3-Bölüm]  [4-Bölüm]  [5-Bölüm]  [6-Bölüm]  [7-Bölüm]  [8-Bölüm]  [9-Bölüm]  [10-Bölüm] 

Tilsimlar Dunyasida Nur Quchqan Alim (5)

r5

Rishat Abbasning dora tetqiqat ilmige qiziqishigha munu ish seweb bolidu. U toluqsiz otturida oquwatqan künlerning biride Atushtin bir hammisi ularni yoqlighach Ürümchige késel körsetkili kélidu. Mariye xanim tughqinini tekshürüp körgendin kéyin uninggha rétsip yazidu we uni okul hem dora bilen özi bir qolluq dawalaydu.

Künlerning ötüshi bilen, yéngi kelgende "u yérim aghridi, bu yérim aghridi" dep waysap, yérim texse leghmenni aran yeydighan bu momay birdinla waysashni toxtitidu, ishtihasi échilidu, rohimu kötürülüp, uning apisigha apirin oquydu. Bu ehwal - shunche waqittin béri apisining doxtur ikenlikini bilsimu, uningha anche éren qilmighan ösmür Rishatning diqqitini özige tartidu, shuning bilen uning kallisigha bir oy kiriwalidu. "Apam qandaqsige, bir aghriq tughqinini saqaytiwétidu? Dora bérip, okul urghanliqi üchün saqaytiwetti désem toghra bolarmu? Dora –okul dégen nerse zadi qandaq qilip késellerni saqaytidu? Buningdiki sir zadi nede?

Ishning tektige yetmigüche boldi qilmaydighan Rishat bir küni oylighanlirini apisidin soridi. Balisining sorighan soalidin uning bir nersige qiziqiwatqanliqini bayqighan sezgür ana, buningdin xush boldi, hem öydiki ademning fiziologiyelik tüzülüshini körsitidighan modilni uninggha korsutup chüshendürüsh bérip ötkendin kéyin, mundaq dédi:

---Ésingde tut balam, adem dawalashta mundaq ikki nerse muhim: melum késelning peyda bolushi sewebsiz bolmaydu, shunga késelning némilikige toghra diagnoz qoyush, yeni uning néme sewebtin kélip chiqqanliqini éniqlash- bu muhim ötkel. Sewebni éniqlap bolghandin kéyin uningha qarita muwapiq dawalash tedbirini belgilesh bumu oxshashla muhim. Chünki késelge bérilgen diagnoz chanchilik toghra bolmisun, eger uningha qarita toghra dawalash tedbiri, muhimi késelni tizginleydighan dora okullar bolmisa, yenila késelni azabtin qutquzghili, bimarning hayatini saqlap qalghili bolmaydu.

Emdiletin etrapidiki ishlargha soal neziri bilen qarashqa bashlawatqan bu yash boghun’gha, apisi Mariye xanimning sözi nahayiti küchlük tesr qildi. Shu küni uning könglide ajayip oy xiyallar, suallar we tatliq chüshler tünek etti.

"Késelge toghra bérilgen dora késelni saqaytidiken. Bu néme üchün? Dunyada hemme késelni saqaytiwétidighan dora barmidur? Bolmisa uni yasisa bolmamdighandu? Zadi uni kishiler qandaq yasaydu? Eger bir künlerde men ashundaq bir dorini yasiwetsem-he! Munu aghriq destidin qiyniliwatqan ademler saqiyip saq ademlerdek échilip-yéyilip hayatning xowliqini körse? Shipaliq dorining bolmighanliqi tüpeyli, ata-anilar burun ölüp ketmise, balilirini baqsa, balilar yétim qalmisa, anilirining quchaqlirida, dadilirining müriliride méhr-muhebbetke qénip chong bolsa…hey, munu Semet aka ashqazan késili bilen yashla tügep ketti, eger uni saqaytqili bolidighan dora bolghan bolsa, Rustemmu bügünki künde bundaq meyüs yürmeytti...

U shu küni kichisi özini Jenubiy Taghqa hemme késelge shipa bolidighan xasiyetlik dora ösümlükini izdep seper qilip chüsh kördi we chüside mundaq ish kördi.

Mana u tagh qaptalliridin éship, qarighayzarliq arisida kétiwatidu, nelerdindur her xil qushlarning sayrashliri, kala-qoylarning möreshliri-mereshliri, igiz qoray tashlar arisidin sharqiratmining sadasi kéliwatidu. Uning pütün xiyali ashu hemmige qadir –xasiyetlik ösümlükni tépishta. Mange-mange, u axir cheksizlikke tutashqan yap-yéshilliqqa chiqip qaldi. U barmaqchi bolghan tagh abaya nahayiti yéqindila turghandek körün’gen idi, emdi u payansiz yéshilliqqa chiqip qarisa, héliqi tagh barghanche yiraqlap ketkendek tuyuldi. "Hejep uzun we japaliq yol ikena-bu?".

“Uh”, harduq yettimikin, u bir az közini iliwalmaq bolup özini chöplükke tashlidi -yu, emma Xizir süpet bir bowayning tuyuqsiz aldida peyda bolup özige méhriwanliq bilen qarap külüp turghinini kördi we ornidin chachrap turup bowaygha salam berdi:

--Salam bowa.

---Oghlum, bir chirayliq yürüpsen’ghu?

--Taghdin xasiyetlik dora ösümlükni izdep mangghan, mangsam-mangsam bu yol tüger emes, harduq yétip, bu yerde azraq aram alay dégen idim.

---U ösümlükni néme qilmaqchi iding? Boway soridi uningdin.

--- Dora yasap, késel ademlerni dawalap, ularning azayibini yéniklitey dep oylighan.

---Barikalla oghlum,-- dédi boway saqilini silap turup we:

---Mang balam, mang. Sepiringdin yanma. Niyiting ulugh, könglüng aq bala ikensen. Dunyada bashqilarning ghémini yéyish, bashqilarning bext-saaditi üchün özini béghishlashtinmu artuq ulugh niyet bolmaydu. Tengrim, her kishining niyitige yarisha uning risqini béridu. Könglüng aq, niyiting pak bolghini üchün sanga dua qilay:

--- Topa alsang altun bolsun, kül alsang kümüsh bolsun. Sepiring ongushluq bolsun, séni munu duldul tagh baghrigha yetküzüp qoysun, meqsidingge yetkeysen, amin!

Boway ikki qolini igiz kötürüp dua qildi we uni chapchip turghan aq boz atqa mindürüp, “chuh” dédi. Atning tagh baghrigha qarap oqtek étilishi bilen “way” dep warqirap salghan Rishatni akisi Nijat oyghatti.

---Ukam, ukam, néme boldung? Chiliq-chiliq ter bop kétispsen’ghu?

Uyghur xelq chöcheklirini apisidin pat-pat anglap turidighan ösmür Rishatning chüshige apisining “balam sanga chüshüngde ewliya yoluquptu, kelgüside katta bir adem bolghideksen” dep tebir bérishi bilen uningha bir xil ghayiwane küch kirgendek boldi.

Künler küldürüp, aylar aylinip, yillar yorghilap kétiwerdi, emma héliqi chüsh ta hazirghiche uninggha téxi bügün tang sabada körgendek yéngi we muqeddes tuyulidu.

Ene ashu muqeddes chüsh - Rishatning kéyinki kespiy hayati we kishilik turmushigha tesr körsitidighan qararlarni chiqirishida zor rol oynidi.

Rishat Abbas ösüp yétilip 1978-yiligha kelgende yeni u aliy mektepke imtihan bergen ashu yili, héch ikkilenmeyla Shinjiang Tébbiy Institutining dorigerlik kespini tallidi, chünki bala chaghlirida özige özi qoyghan soalgha jawab tépish, chüside körgenlirini réalliqqa aylandurush arzusi uning qelbide ottek yalqunjaytti we uni shu yönilishke qarap méngishqa ilhamlanduratti.

U- 80 yillirining bashlirida ela netije bilen dorigerlik kespini tamamlap, tébbiy institutta dora tetqitat xizmitini talliwaldi. Chünki u özining dorigerlik ilmining bosughisidin emdila qedem élip kirginini, bu sahede özi bilishke , öginishke tégishlik nurghun nersilerning barliqini tonup yetken idi.

Adette aliy mektepni püttürüp xizmetke chiqqan kishilerning köpi özlirini “ilim öginish jehette axirqi béketke yettuq” dep qarap, jahandarchiliqning koyigha chüshüp kétishidu. Rishat uning eksiche “méning öginidighan mezgilim emdi bashlandi” dep qaridi we özining aliy mektepte ishlesh pursitidin paydinilip, “Statistika”, “Analiz Ximiye”, “Dorigerlik Ilmi” we “Dorigerlik Ilmi üchün kespiy In’glizche” qatarliq derslerni tallap oqup özini kütüp turghan kélechektiki seper üchün "ozuq" teyyarlidi.

1983-Yili Fakultét rehberliki, özi zérek hem tirishchan bu ijtihatliq yashni Nenjing shehrige jaylashqan Junggo Dorigerlik Uniwérsitétigha bilim ashurushqa ewetti. Buning bilen uning öz arzusigha bolghan étiqadi téximu kücheydi. Xuddi hazirmu tonulghandek bu Uniwérsitét Junggoning dorigerlik sahesidiki aldinqi qatarda turidighan mektep bolup, yétishken alimlar, chet elde oqup kelgen doktorlar toplashqan meripet boshüki idi. Rishatning bu mektepke kilinikiliq dorilarni tetqiq qilish ilmi boyiche bilim ashurushqa ewetilishi-- uning kespiy bilimlerni puxtilishi üchün purset hazirlap béripla qalmay, belki yene uning kéyinki qedemni qeyerge we qandaq élishigha idiye we usul jehettin zémin hazirlap berdi. Bolupmu chet ellerde oqup qaytip kelgen proféssorlarning mol bilimliri we ularning chet eldiki ilmiy jurnallarda nechche parche maqale élan qilishi Rishatning dora tetqiqat ilmining xelq’aradiki tereqqiyatigha qiziqishigha türtke boldi. Proféssorlar bilen bolghan bir qétimliq söhbette, jasariti tepchip turghan, zéhni ötkür bu Uyghur yigitke bir muellim mundaq dégen idi:

--- Dora tetqiqat ilmida yéngi neziriye bek muhim bolupla qalmay, yene tejribe muhiti –maddi sharait we kespiy jehette uchur almashtrushmu nahayiti muhim. Iqtisadi tereqqi qilghan we pen-texnikida ilghar ellerde bu ikkila sharait yéterlik. Eger mushu sahede dawamliq bilim alay désingiz gherbtiki ellerge chiqip oqush kérek.

Rishat Nenjingdin “men choqum gherbtiki dora tetqiqat saheside aldinqi qatarda turidighan döletke chiqip oquymen” dégen niyet we irade bilen yénip keldi.


www.biliwal.com din elindi.  Esli ulunishi http://www.biliwal.com/GoogleTap_SG_contentid_146.html  

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage: http://www.meripet.com