Erkin Sidiq: «Oqughuchi Xizmetchi» Xizmet Orunliri

Amérikidiki «Oqughuchi Xizmetchi» Dep Atilidighan Xizmet Orunliri Heqqide

Erkin Sidiq

2015-yili 8-ayning 14-küni

Kona yéziq nusxisi:

Bu yil 4-Awghust küni bizning idare (NASA merkizi J P L) de bir «Oqughuchi ilmiy-tetqiqat körgezmisi» (Student poster day) ötküzüldi. Bu pa’aliyette bizning idaride bu yil yazliq tetil mezgilide «oqughuchi xizmetchi» (student intern) bolup ishligen oqughuchilar ichidiki ilghar shexsler özlirining ilmiy tetqiqat netijilirini bir «tam géziti» (poster) sheklide körgezme qildi. Hemde idarimizdiki xadimlar mezkur körgezmini körüp chiqip, özlirige birer oqughuchi yarap qalsa, uning bilen ayrim söhbet ötküzüp, shu arqiliq uni resmiy xizmetke élish resmiyetlirini béjirishke chaqirildi. Bizning idaridimu kim bérip, kimni ishqa alimen, dése boluwermeydu. Emma, idaridiki bir xadim özimizge nahayiti lazim boluwatqan maharetliri bar bir oqughuchini bayqap qalsa, idaridiki munasiwetlik orun’gha u oqughuchini xizmetke élish iltimasini sunsa boluwéridu. Hemde hemme ishlar shertke chüshse, idaridikiler u oqughuchini resmiy ishqa alidu. Bizning idarining mana mushundaq «yash qanlarni seplesh programmisi», hemde ilmiy tetqiqatta bashqa aliy mektepler bilen hemkarlishish programmisimu bar bolup, bezide bashqa mekteplerde doktorluqta oquwatqan oqughuchilar bizning idarige kélip, bir mezgil ilmiy tetqiqat bilen shughullinip kétidu.

Men chüshlük dem élishta ashu körgezme boluwatqan yerge barsam, bizning idarining 1-qol bashliqi, J P L ning diréktori doktor Charlés Élachi (Charles Elachi) mu ashu körgezmide oqughuchilar bilen parangliship yürüwétiptu. Doktor Elachi eslide Liwan (Lebanon) liq bolup, 1971-yili Kaliforniye Téxnologiye Institutida doktorluq unwanigha érishken. Oqush püttürüshtin bir yil burun J P L ge xizmetke kirgen [1]. U 2001-yili J P L gha diréktor bolghan bolup, u hazir Kaliforniye Téxnologiye Institutigha mu’awin re’is bolush wezipisinimu ötewatidu. Amérika mana mushundaq bir «pursetler makani» (Land of opportunities). Qabiliyetlik kishiler öz kespide qanchilik yuqirighiche örleymen, dése, köpinche waqitlarda shuninggha chushluq purset chiqidu. Menmu Amérikigha 30 yashqa kirgende kélip, magistirliq oqushini oqush bilen ish bashlighan idim. Hazir Amérikigha kelginimge 27 yil, J P L de ishlewatqinimgha 11 yil boldi [2].

1-resim: NASA merkizi J P L ning diréktori (1-qol bashliqi) doktur Charlés Élachi.

2-resim: Doktur Élachi bizning idaridiki «oqughuchilar ilmiy-tetqiqat körgezmisi» pa’aliyitide. Bu resim 2015-yili 4-Awghust küni tartilghan.

Bizning idaride jem’iy 5000 dek xizmetchi xadimlar bar bolup, ularning ichide 1700 dek ademning (yeni 3 den bir xadimlarning) doktorluq unwani, 1700 dek ademning magistirliq unwani, qalghan ademlerning bolsa baklawurluq yaki uningdin bashqa unwanliri bar. Bizning idare bu yil 700 neper etrapida «oqughuchi xizmetchiler» qobul qiliptu. Shu sewebtin idaridiki mashina qoyidighan orunlar sel yétishmey qélip, hemde ashxanilar sel qista-qistang bolup kétip, idarimiz yazliq tetil jeryanida öz ixtiyarliqimiz bilen bir heptide 2 kün öyde ishlesh tüzümini yolgha qoydi. U ishqa menmu tizimlatqan bolup, menmu 8-ayning axirighiche her heptisi 2 kün öyde ishleydighan bolup, hazir shundaq qiliwatimen.

Yuqiridiki ehwaldin Amérikining «oqughuchi xizmetchiler» dégen ishqa neqeder ehmiyet béridighanliqini hés qiliwalghili bolidu. Amérikida ottura mektep we aliy mekteplerning yazliq tetil waqti nahayiti uzun bolup, kem dégendimu 2 ayliq yazliq tetil waqti bar. Shuninggha toghrilap mektep, hökümet orunliri, idare we chong karxanilarning köpinchisi toluq ottura we aliy mektep oqughuchilirining yazliq tetil waqtidin paydilinip ishliwélishi üchün, «oqughuchi xizmetchiler» xizmet orunlirini tesis qilidu. Yazliq tetildin burun oqughuchilar ashundaq xizmetlerni izdep, tetil bölishi bilenla ishqa chüshüp kétidu. Méning bir Uyghur dostumning aliy mektep 2-yilliqida oquwatqan bir oghli bir ayning aldida bir chong shirkettin sa’itige 40 dollardin ma’ash béridighan «oqughuchi xizmetchi» ish orni tapti. Uning kespi kompyutér inzhénérliqi idi.

Méning oghlum Dilshat toluq ottura mektepte oquwatqan mezgildiki bir yilda bir xéridarlarning telipi boyiche alahide tiptiki kompyutérlarni qurashturup satidighan, kompyutér rémont qilidighan, we kompyutér qattiq détallirini satidighan bir shirkette ishlidi. Uning u chaghdiki pilani aliy mektepni «kompyutér inzhénérliqi» kespide oqush idi. Yene bir yili biz turuwatqan sheherning sheher bashliqi ishxanisida ishlidi. Shu chaghda u bir inzhénér bolghan’gha qarighanda, sheher bashliqigha oxshash bir memuri kadir bolsa uning ma’ashi köp yuqiri bolidighanliqini biliwaldi. Shuning bilen u özining burunqi qiziqishi boyiche deslipide Kaliforniye Uniwérsitéti Bérkéléy shöbisi (UC Berkeley) ning «kompyutér inzhénérliqi» kespige oqushqa kirgen bolsimu, bir yildin kéyin «igilik bashqurush» kespige yötkilip ketti. Aliy mektepni püttürgendin kéyin, shirket sétiwélip, uni qaytidin bazargha sélish, shirketlerni qoshuwétish, bir shirketni ikkige ayriwétish, shirket paychékini bazargha chiqirish, we shirketlerge meblegh sélish qatarliq ishlarni qilidighan bankilarda xizmet qilip kéliwatidu.

3-resim: Oghlum Dilshatning Kaliforniyening «Menlo Park» shehiridiki «Morgan Stanléy» (Morgan Stanley) bankisida ishlewatqan waqtidiki bir körinish. Bu sheher San Franshisko shehirige yéqin bolup, Morgan Stanléy bankisi dunyadiki eng chong bankilarning biri. Bu resim 2011-10-8-kuni tartilghan.

Méning qizim Dilnare aliy mektepning 3-yilliqigha chiqidighan yazliq tetilde bizning idarige «oqughuchi xizmetchi» bolup kirgen bolup, shuningdin kéyinki deslepki 2 yil ichide u bir tereptin oqushini dawamlashturup, yene bir tereptin bizning idaride yérim kündin ishlidi. Aliy mektepni püttürgendin kéyin idarimizge resmiy xizmetchi bolup kirdi. Uning oqughan kespi «iqtisad» bolup, bizning idaride maliye we idarimizdiki chong türlerge lazimliq nersilerni sétiwélish ishliri bilen shughullandi. Emma, bizning idaride jem’iy 4 yil ishligendin kéyin, u yerdin zérikip, xizmitige istépa bérip, bashqa shirketke almiship ketti. Gerche men bizning idaridiki eng jiddiy ishleydighan orunda xizmet qilidighan bolsammu, Dilnare tewe bolghan orunning xizmiti anche jiddiy emes bolup, undaq asta ishleydighan xizmet ornini Dilnare axirigha kelgende yaqturmay qaldi.

4-resim: Qizim Dilnare we men 2006-yili Fizika Nobél mukapatigha érishken alim, NASAning «Goddard alemge uchush merkizi» (Goddard Space Flight Center) diki doktur Jon Masér (John Mather) ependim bilen birge. Bu resim 2007-yili 1-ayning 24-küni, John Mather ependim J P L ge «Chong partlashtin Nobél mukapatighiche» dégen mawzuda bir ilmiy doklat bérishke kelgende tartilghan bolup, u chaghda Dilnare J P L ning bir resmiy xadimi idi.

Amérikidin bashqa döletlerdiki toluq ottura we aliy mektepte oquwatqan chet ellik oqughuchilar Amérikigha kélip «oqughuchi xizmetchi» bolalmaydu. Emma, méning bilishimche, Amérikida oquwatqan chet ellik oqughuchilar Amérikiliq oqughuchilar bilen oxshash halda «oqughuchi xizmetchi» bolalaydu.

Men hazirghiche «Netijilik Uyghurlar» dégen téma astida tonushturghan, Amérikida magistirliq yaki dokturluq unwanlirigha ériship, andin Amérikida ishleshke bashlighan ini-singillarning xéli köp qismimu deslipide «oqughuchi xizmetchi» bolup ish bashlighan. Ularning tipik misali süpitide hazir Féyisbookta ishlewatqan Dilreba Ibrahim singlimiz bilen hazir Gugulda ishlewatqan Berna Ibrahim singlimizni tilgha élish mumkin.

Démek, Amérikidiki «oqughuchi xizmetchiler» ish orni Amérika iqtisadida intayin muhim rol oynaydighan bolup, u yash ösmürlerning kéyin qaysi kesip bilen shughullinip yashishidimu intayin muhim rol oynaydu. Shundaq bolghachqa «oqughuchi xizmetchiler» üchün ish orni berpa qilish we ularni mangdurush pütün Amérika jem’iyitige keng da’iride tarqalghan bolup, u hazir bir muntizim tüzümge oxshash bir nersige aylan’ghan.

Yuqiridiki mezmundin biz oqughuchi xizmetchi ishining oqughuchilargha we xizmetke adem alidighan orunlargha qandaq paydiliri barliqini bir az biliwalalaymiz. Shundaq bolsimu töwende men bu ishning oqughuchilar we shirketlerge bolghan paydisini qisqiche xulasilep ötimen [3].

--Özige mas kélidighan kesipni bayqiwélish. Siz burun arzu yaki ghaye qilghan kesip siz emeliyette qiziqidighan yaki yaxshi qilalaydighan kesip bolushi natayin.

--Munasiwet torlirini berpa qilish. Amérika özining hemme puqralirigha oxshash mu’amile qilish yaki adil mu’amile qilishta dunyaning eng aldida tursimu, xizmet tépish we xizmet ornini östürüsh jehette kishilik munasiwet jan’gha es qétip qalidighan ishlarmu bar. Bezi shirketler öz xadimliridin shirketke yéngi xizmetchi tonushturushni telep qilidu. Ashundaq waqitlarda tonushi bar bolushning xéli paydisi bar.

--Özi üchün ustaz tépish. Siz bir orunda «oqughuchi xizmetchi» bolup ishlep, bashliqingiz yaki birer téxnikiliq lidér (bashliq yaki yétekchi) bilen obdan chiqiship qalsingiz, siz ashu shirket yaki idarige resmiy xizmetchi bolup kirgendin kéyin, héliqi adem sizge uzun muddetkiche bir ustaz bolush rolini ötep béridu.

--Bezi aliy mektepler oqughuchilar «oqughuchi xizmetchi» bolup qilghan ishlargha ötülgen ders ornida mu’amile qilip, ashundaq ishlargha oqush nomuri béridu. Bundaq nomur oqush püttürüsh üchün telep qilin’ghan omumiy oqush nomurning bir qismi hésablinidu.

--Shirket yaki idarining «xizmet medeniyiti, shirket medeniyiti» bilen tonushup chiqish. Her bir shirket yaki her bir idarining öz aldigha melum bir xil «shirket medeniyiti» bar bolidu. Eger siz ashu shirkette ishlep baqmaydikensiz, u medeniyetning qandaq medeniyet ikenlikini asasiy jehettin menggü bilelmeymiz. Siz xizmetke kirmekchi bolghan bir orunning shirket medeniyitini aldin biliwélish sizning ashu xizmet ornigha bérish-barmasliqni qarar qilishingizda intayin muhim rol oynaydu.

--Yéngi maharet igilesh. Méningche bu nuqtini chüshendürüp olturushning hajiti yoq.

--Özi kirmekchi bolghan kesipning emeliy ehwali bilen tonushup chiqish. Mektep bilen jem’iyet, mektep bilen idare-shirketler bir-birige bek oxshap ketmeydu. Siz oqughuchi xizmetchi bolush arqiliq heqiqiy dunyaning qandaq bolidighanliqi heqqide bir qisim muhim chüshenchilerge ige böliwalisiz.

--Siz kirmekchi bolghan kesipke yene qandaq dersler yaki qandaq bilimler lazim bolidighanliqini aldin bayqap, oqush püttürüshtin burun ashu derslerni toluqlap oquwélish. Bu nuqtini chüshendürüshningmu héch bir hajiti yoq.

Amérikida siz bir yéngi orun’gha xizmetke kirmekchi bolghanda, aldi bilen siz ulargha bir parche «qiziqish xéti» (Cover Letter) bilen özingizning qisqiche xizmet tarixi (Resume) ni mangdurup bérisiz. Shirket kimlerni teklip qilip, kimler bilen mexsus we ayrim söhbet ötküzüshni ashu ikki parche höjjetke asasen qarar qilidu. U ikki parche höjjetler nahayiti muhim bolghachqa, Amérikida mexsus ashundaq höjjetlerni teyyarlap béridighan, hemde ishqa alidighan shirket özi bilen ayrim söhbet ötküzgende, ishni qandaq élip bérishni ögitidighan shirketler bar. Bir qisim mekteplerningmu mushu jehette belgilik mulazimiti bar.

Siz bir ademni ishqa élishta ashu 2 parche höjjetke asaslinishqa qarighanda, siz ishqa almaqchi bolghan ademni shirkitingizde bir-ikki ay ishlitip körüp baqsingiz, uning ünümi we paydisi téximu yaxshi bolidu. «Oqughuchi xizmetchi» lik pa’aliyiti ene shundaq bir boshluqni tolduridu. Yeni, köpligen chong shirketler özige yéngi xadimlarni tallap élishta, aldi bilen özide «oqughuchi xizmetchi» bolup ishlep baqqan oqughuchilarni oylishidu. Shirketlerning «oqughuchi xizmetchiler» xizmet orunlirini berpa qilip, uninggha her yili melum sandiki oqughuchilarni qobul qilip ishlitishidiki bir muhim sewebmu ene shu. Yeni, ular bir qisim oqughuchilarni yazda bir-ikki ay ishlitish jeryanini kelgüsidiki xizmetchilikke sherti toshidighanlarni bayqash jeryani qiliwalidu.

Amérikidiki köpligen idare-shirketler yéngi xadim qobul qilishta ularning unwanliri bilen ularning emeliy xizmet tejribisige oxshash derijide ehmiyet béridu. Ma’ash belgileshte, bezi kesipler unwan’gha qarighanda xizmet tejribisini muhimraq orun’gha qoyidu. Mesilen, men bilidighan 30 – 40 yashlar ariliqidiki, peqet baklawur unwanila bar bir ukimiz bar. U kompyutér yumshaq détali kespi bilen shughullinidighan bolup, uning hazirqi yilliq ma’ashi 120 ming dollardin ashidu. Junggoda alghan baklawurluq unwani bilen ene shundaq ma’ash élip ishleydighanlarmu bar.

Roshenki, shirketler «xizmet tejribisi bar» kishilerni xizmetke élishqa qarighanda, «öz shirkitidiki xizmetlerde tejribisi bar» kishilerni xizmetke élishni téximu yaxshi köridu. «Oqughuchi xizmetchiler» ene shundaq shertlernimu hazirlighanlar hésablinidu.

Shirketlerning «oqughuchi xizmetchiler» pursetlirige muwapiq adem tépish, ularni tallash, we ularni terbiyilesh ishlirini élip bérishi, ularning kelgüsige meblegh sélish jeryani bolup, ular ashundaq teyyarlan’ghan xizmetchilerni ishqa qobul qilish arqiliq, özliri salghan meblegh üchün qimmet yaritishqa tirishidu.

Men her qétim Amérikidiki mushundaq «oqughuchi xizmetchiler ish orni» dégendek ilghar nersiler üstide oylan’ghanda, men ularni wetendikilerge tonushturush-tonushturmasliq heqqidimu köp oylinimen. Undaq bolushtiki seweb, hazir wetendiki Uyghur yashliri üchün özi yaxshi köridighan kesipni tallash, özi yaxshi qilalaydighan kesipni tallash, we özi yaxshi köridighan idare yaki shirketni tallash dégendek «aliy derijilik pursetler» asasen mewjut emes. Köpligen yashlar ma’ash béridighan bir xizmetni tépip, ata-anisini özini béqish yolidiki iqtisadiy mes’uliyitidin azad qilishning özinila bir chong bextlik ish, dep hésablaydu. Men 1976-yili toluq otturini püttürüp, yézigha «qayta terbiye» élish üchün barghanda, menmu ashundaq héssiyatta bolghan idim. Shunglashqa men wetendiki xizmet tépish yolida qiyniliwatqan ini-singillarning könglini nahayiti obdan chüshinimen. Hemde ularning öz iradisi bilen munasiwetsiz bolghan teqdiri üchün échinimen we azablinimen. Men yuqirida tonushturghan ishlar wetendiki Uyghur jem’iyitige eynen mas kélip ketmesliki mumkin. Emma shara’iti bar bir qisim Uyghur shirket-karxaniliri yuqiriqidek ishlarni yolgha qoyush heqqide bir az izdinip baqsa bolidu, dep oylaymen. Axirqi hésabta biz bashqilarning ilghar nersilirini özimiz qobul qilip, özimizning halidin özimiz xewer élishimiz kérek. Chünki, bu dunyaning ishliri ene shundaq yürüshidu.

Men mezkur maqalining axirigha bizning idaride 2015-yili 4-Awghust küni ötküzülgen «oqughuchilar ilmiy-tetqiqat körgezmisi» pa’aliyitining yene bir qisim körünüshlirini qoshup qoydum.

Oqughuchi, Kesip, Mektep, Shirket we Xizmet Heqqidiki Burunqi Maqalilirimning Tizimliki

Töwendiki maqaliler baghdash, misranim, izdinish, bozqir we « http://www.menzil.biz/» tor betliride bar, dep oylaymen. Eger siz ulargha qiziqsingiz, hemde ularni tapalmay qalsingiz, manga « eee » arqiliq élxet yazsingiz, men ularni sizge ewetip bérimen (Eng astidiki maqale eng deslipide, eng üstidiki maqale eng axirida yézilghan).

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini körsetken asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz we tarqatsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.