Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimali

[1-Bölum], [2-Bölum], [3-Bölum], [4-Bölum], [5-Bölum]
[6-Bölum], [7-Bölum], [8-Bölum], [9-Bölum], [10-Bölum]
[11-Bölum], [12-Bölum], [13-Bölum], [14-Bölum: Xulase]

1-Bölum: Kirish Söz

Erkin1a
 Erkin1aaa
Erkin Sidiq
Erkin Sidiq, uning ayali Amangul, qizi Dilnare, we oghli Dilshat özlirining Amérika Kaliforniye shitati Los Angeles shehirige 40 kilométir kélidighan jaydiki öyining ichide. Tartilghan waqti 2005-yili.

Amérikining In'glizche "NASA" dep atilidighan hawa qatnash we alem boshluq téxnikisini bashqurush idarisining tarmighida, pütün dunyadiki her xil milletlerdin terkip tapqan ademdin 5000 kishi bar, ularning ichide 1700 dek téxnikiliq xadimining dokturluq ünwani bar, In'glizche ismi "Jet Propulsion Laboratory" bolup, qisqartilip "JPL" dep atilidighan bir dunyagha tonulghan tetqiqat merkizi bar. Bu idarini 1930-yilliri Amérikining Kaliforniye shitatidiki dangliq aliy mektep -- Kaliforniye Téxnologiye Instituti qurghan bolup, shuningdin kéyin JPL Amérikining birinchi sun'i hemrasini yasap chiqti. Tunji qétimliq alem ushqurini aygha chiqardi. Hemde quyash sistimisidiki 8 planétaning hemmisige alem ushquri iwertti. Ashu idaride hazir bir Uyghur aliy derijilik optika injiniri bolup ishleydu. U mushu idaridiki birdin-bir Türkiy milletliridin kélip chiqqan yuqiri derijilik téxnika xadimi bolup, uning ismi Erkin Sidiq. Erkin Sidiq 1950-yillirining axirliri Junggoda bashlan'ghan "medeniyet zor inqilabi" ning qalaymiqanchiliqi hemme yerni qaplighan mezgillerde Aqsuda tughulghan. Baliliq dewrini Uyghur diyarini acharchiliq bésip ketken mezgilde qosiqi toyghudek tamaq yéyelmey ötküzgen. Bashlan'ghuch mektepni "medeniyet zor inqilabi" ning qalaymiqanchiliqi ichide Uyghur tilidiki Aqsu sheherlik 4-bashlan'ghuch mektepte oqughan (bu mektep hazir xenzu mektep qiliwétilgen ‏ـــــ muherrirdin). Ottura mektepni "Déng Shyawpingni köresh qilip, ishikni échip qoyup mektep bashqurush" heriketliri boliwatqan dewirde Aqsu Wilayetlik 1-Ottura Mektepte oqughan. Nurghun waqitliri siyasiy heriketke qatnishish we yéza igilik bilimlirini öginish, yéza-zawutlargha bérip ishlesh bilen ötken. Toluq otturini püttürgendin kéyin, Aqsu Wilayiti Konisheher Nahiyisidiki (hazir Onsu Nahiyisi diyilidu ـــــ muherrirdin) bir yézigha "qayta terbiye" élish üchün bérishqa mejbur bolghan. U yerde bir yérim yil déhqan bolup ishligen. Del shu chaghda Junggoning dölet rehbiri Déng Shyawping aliy mekteplerge oqughuchi qobul qilish tüzümini islah qilip, aliy mektep oqughuchilirini imtihan arqiliq tallash tüzümini yolgha qoyghandin kéyin, Erkin Sidiq 1977-yili 12-ayda tunji qétimliq aliy mektepke oqughuchi qobul qilish imtihanigha qatniship, Uyghur tili boyiche élin'ghan imtihanda pütün Uyghur diyari boyiche 2-bolghan. Hemde 1978-yili 2-ayda Shinjang Uniwérsitétining radio-éléktronika kespige oqushqa kirgen.

Shinjang Uniwérsitétida 1-yilidiki peqet xenzu tilini öginidighan "teyyarliq basquchi" ni tügetkendin kéyin, Erkin Sidiq bir tereptin bashqa oqughuchilargha oxshash kespiy derslerni oqup, bir tereptin her xil oqughuchilar xizmitini ishlep, yene bir tereptin özligidin chet el tilini ögen'gen. Hemde öz üstige alghan mektep ittipaq komitétining daimiy hey'iti, mektep oqughuchilar uyushmisi (u chaghda hazirqidek oqughuchilar birleshmisi déyilmeytti--muherrirdin) ning reisi, Uyghur Aptonom Rayon (UAR) luq yashlar birleshmisining muawin reisi, UAR liq oqughuchilar birleshmisining reisi, we memliketlik oqughuchilar birleshmisining muawin reisi qatarliq wezipilerni ötigendin sirt, deslepki 2 yil ichide In'gliz tilini mukemmel öginip tügetken. Axirqi 2 yil Yapon tilini öginip, uning barliq grammatikilirinimu tamamlighan. Shundaq qilip aliy mekteptiki 5 yilliq hayati jeryanida, Erkin Sidiq xenzu tili, In'gliz tili we Yapon tilidin ibaret 3 tilni mukemmel öginip bolghan. Oqush püttürgendin kéyin, u Shinjang Uniwérsitétige oqutquchi qilip élip qélin'ghan. 1983-yili Erkin Sidiq Shangxey Qatnash Uniwérsitétida bir yil éléktro-magnétikisi we mikro-dolqun téxnikisi boyiche bilim ashurghan. 1985-yili 9-ayda UAR hökümiti Yaponiyide oqushqa ewetish üchün intihan arqiliq tallighan yash aliy mektep oqutquchiliri ichige Erkin Sidiq 1-bolup tallinip, Yaponiyige oqushqa barghan. Hemde u yerde 1988-yili 4-ayghiche ikki yérim yil bilim ashurghan. 1991-yili chiqqan "Ürümchi kechlik géziti" ning bir sanida Erkin Sidiqning ish-izliri mundaq xulasilen'gen.

Neqil:

"Erkin Sidiq Shinjang Uniwérsitéti fizika fakultétining 77-yilliq oqughuchisi. U, ottura mekteptiki chaghliridila xenzu tilini özlikidin ögen'gen. Kéyin Aqsuda Shinjang boyiche ikkinchi (Uyghurche qobul qilish nomur ölchimide) netije bilen imtihanidin ötüp, Shinjang Uniwérsitétige kirgen. Radio-éléktronikisi kespide oqughan. Öginish jeryanida japagha chidap, ixlas bilen tiriship ela oqughanliqtin, memliket boyiche üchte yaxshi oqughuchilar ülgisi bolup bahalan'ghan. Mektepte élip qélin'ghandin kéyin, Yapon tilini özligidin öginip, imtihan bérip Yaponiyige oqushqa barghan. Tiriship ilgirilep Yaponiyide ötküzülgen 72 dölet oqughuchilirining nutuq sözlesh musabiqiside tötinchilikke érishken. Hazir Amérikida oquwatidu. Ikki yérim yil waqit ichide u Yapon, In'gliz tillirida 19 parche dissértatsiye maqalisi élan qildi. Bezi dissértatsiye maqaliliri Amérikidiki dunyaning aliy qatlimigha mensup ilmiy jornallirida élan qilindi. ..."  (1991-yili Shinjang Neshriyati bésip tarqatqan «Dewr Ilhamliri» dégen shéirlar toplimidin élindi. Bezi sözlükler tüzitildi.)

Erkin Sidiq 1988-yili küzde Amérikigha bérip, Amérikidiki magistirliq we dokturluq oqushini dawamlashturiwatqan mezgilde, yeni 90-yillarda, Erkin Sidiqning yuqirida xulasilap tilgha élin'ghan netijilirige asasen, Shinjang Uniwérsitéti pütün mektep boyiche Erkin Sidiqtin öginish paaliyitini qanat yaydurghan. Hemde bu paaliyetni "Erkin Sidiq hadisisi" dep atighan. Bu yerdiki "hadise" bir Uyghurning tebiiy-pen saheside xelq'aradiki eng yuqiri derijilik ilmiy tetqiqat jornilida tunji bolup ilmiy maqale élan qilghanliqi, hemde qisqighine 2 yérim yil waqit ichide ilmiy tetqiqatta dunyadiki eng ilghar milletlerning birsi, dep qarilidighan Yaponluqlarnimu heyran qalduridighan netijilerni qolgha keltürgenlik hadisisini közde tutqan idi. Eyni waqitta "Erkin Sidiq hadisisi" paaliyiti Shinjang Uniwérsitétining mektep qorusidin halqip chiqip, Uyghur diyaridiki bashqa aliy mekteplergimu kéngeytilgen. 1991-yili Uyghur diyaridiki dangliq shair, Uyghur Rayonining shu chaghdiki reisi Tömür Dawamet Erkin Sidiqni medhiyilep töwendiki shéirni yazghanidi:

Tengritagh bürküti eylidi perwaz

Tengritagh bürküti ey! Erkin Sidiq,
Bestingde chöl, bostan harariti bar.
Téningde Aqsuning gül-giyahliri,
We Tarim topisining xush buy hidi bar.

Uchtungsen, halqiding Tengritaghdin hem,
Igilik kücheygen bir elge barding,
Tinch Okyan üstidin sen ötüp shudem.

Sen kichik baliliq chaghliringdila,
Körgensen shérin we güzel chüsh belki.
Shu chüshler emesti asassiz xiyal,
Emesti girimsen qaqas chöldiki.

U idi mustehkem asas üstige,
Qurulghan ishench, küch, ejir-eqide.
Muqamning küyidin yangrighan belen,
We <<qutadghu bilik>> pelsepesidin,
Qemberxan oynighan ussuldin léwen.
Oylanding qaytilap, hayat heqqide,
Hés qilding nimimiz kemlikini sen.

Ghichirlap mangidu éshek harwisi,
Bésilghan kebi köp esirler yüki,
Yürikingni ézip ötti iz sélip.
Élipni tayaqtin ayriyalmighan,
Balilar közining xire nurliri,
Aghritti qelbingni goya sanjilip.

Munewwer pen-téxnik talantlirining,
Hés qilding millitimizde kemlikini sen.
Ularsiz xam-xiyal birer milletning,
Güllinish, tereqqiy qilishi jezmen.

Bayqiding we tallap alding nishanni,
Shu yaqqa mangding ching qedemler tashlap.
Tünlerni uyqusiz ötküzginingni,
Tesewwur qilimen séning qanchilap.

Qanchilap sübhi köz achay dégende,
Yatqanda Tarim jim gheplette uxlap.
Xorazlar bilen teng orningdin turup,
Kitablar oqudung uyquni qoghlap.

Millet we döletning chégrisi yoqtur,
Bilimde-irpanda ezeldin ebed.
Bilimning déngizida üzdüng toxtimay,
Insanlar medeniyiti jewherlirini,
Sümürdüng qanmas zor heweste peqet.

Emgiking, eqlingde achting axiri--
Ishikin sen aliy bilim yurtining.
Bar izlar mektepning hemme yéride,
Bésilghan teptide ishq otungning.

Yéngi bir muhitta ögending shundaq,
Yükseldi obrazing harmas ixlasmen.
Arzuyung, istiking, xiyali chüshüng,
Aqiwet emelge ashtighu eynen.

Halqiding Shinjangdin, Junggodinmu sen,
Maqaleng yoruqqa chiqti dunyaning--
Eng aliy qatlimining jornilida hem.
Meghrurluq hés qilar xelqing, iptixar--
Hés qilar yurtdash yash dostliring herdem.

Sen ular qelbide ülge, nemune,
Sen ular qelbide chong obraz jezmen.
Nezering halqisi pütün dunyadur,
Qelbingge ornighan ulughwar weten.

Tewrenmes ishenching, sunmas gheyriting,
Izdinish, ilgirilesh dilinggha hemdem.
Chet ellik ademler bilen beslishish,
Milletning güllinishni közleshtek rohing,
Qelbimiz qétigha ornidi mehkem.

Tengritagh bürküti eyliding perwaz,
Jör bolup Temburgha, yangraq Muqamgha.
Pamirning heywetlik muzluq choqqisi,
Tengritagh tizmisi qaldi arqangda.

Nezering astida aqidu Tarim,
Ebediy toxtimay dolqunlar urup.
Qaynamlar yasalghan shiddetlik éqim,
Ghayet zor ademdek tinar tolghinip.

Chaqirar ilgharliq we meripetni,
Kötürüp toxtimas shawqun chuqanni.
Chaqirar ilim-pen medeniyetni,
Chaqirar qabillar tolghan zamanni.

Tengritagh bürküti eyliding perwaz,
Bille ép uchupsen milyon qelbni,
Her millet tiligen tilek-armanni.

Erkin Sidiq özining bashlan'ghuch mektep, ottura mektep we aliy mekteptiki hayatigha asasen, muwappiqiyet qazinishning töwendiki bir formulasini xulasilap chiqqan idi:

Muweppeqiyet = Talant + Tirishchanliq + Purset

Erkin Sidiqning hayati yuqiriqi formulaning ispati bilen liq toshqan. Bu formuladin bashqa, Uyghur millitige bolghan yüksek derijidiki köyümi we mes'uliyetchanliqi asasigha qurulghan polattek irade, hich qandaq japa-musheqqetke bash egmeydighan gheyret-shijaet, toxtimay bilim öginidighan, özige intayin yuqiri telep qoyidighan we toxtimay algha ilgirileydighan izchil ipadisi bilen, Erkin Sidiq pütün dunya jamaitige yene bir nersini ispatlidi: Bashqilar qilalighan ishni Uyghurlarmu qilalaydu.

Erkin Sidiq bu bir pakitni hazirmu dawamliq ispatlimaqta. Uning qiliwatqan kespi tebiiy-pen we énjénirlik sahesidiki eng qiyin kesiplerning birsi turupmu, u hazirghiche eng yuqiri derijilik xelq'ara ilmiy tetqiqat yighini we jornallirida 60 parchidin köp ilmiy maqale élan qilghan. U hazir NASA-JPL de shughulliniwatqan ishlarning mutleq köp qismi Amérika dölet mexpiyetlikige yatidighan ishlar bolup, ular toghrisida idare sirtida sözleshke, yaki u toghrisida ilmiy tetqiqat maqalisi élan qilishqa ruxset qilinmaydighan bolsimu, dunyawi téxnika saheside özining xizmet waqtining peqet 20 pirsentide élip barghan ilmiy tetqiqati boyiche, 2006-yili bir yil ichidila, xelq'aradiki eng yuqiri derijilik ilmiy tetqiqat jornilida u jem'iy 3 parche ilmiy maqale élan qildi. NASA ning "Insaniyetning menbesi programmisi" (In'glizche "Origins Program") dep atilidighan bir programmisi bar bolup, bu programmining nishani töwendiki 3 soalgha jawap tépish iken:

1. Biz (insanlar) nedin kelduq?
2. Biz kainatta yalghuzmu?
3. Biz nege barimiz?

Erkin Sidiq héliqi 3 ilmiy maqalisini yazghan tetqiqat yuqiriqi 2-soalgha jawap tépish yüzisidin élip bériliwatqan tetqiqatining bir qismi bolup, yéqinda uningdin bashqa yene 2013-yili alem boshluqigha chiqirilidighan "James Webb alem téléskopi" ning tetqiqatighimu qatnishishqa bashlighan.

Erkin Sidiq bir kembeghel, addiy Uyghur ziyalisi ailiside tughulup, Uyghur diyaridiki eng japaliq turmushlarni bashtin kechürüp baqqan. Uyghur diyaridiki eng japaliq ishlarni qilip baqqan. Mesilen, bashlan'ghuch mektepke kirishtin burun, u yézida kaligha miniwélip xaman tepken. Bashlan'ghuch we ottura mektepte oquwatqan mezgilde yézida éshek we kala harwisi heydep, étizliqqa oghut toshighan. Kala söreydighan qoshni heydep yer aghdurghan. Kala söreydighan söremde yerge sörem salghan. Bughday, qonaq, we köktat térighan. Kaligha söritip, qicha we zighirlardin may chiqiridighan juwazda may tartqan. Kéchiche tügmende uxlap, tügmende un tartqan. Qonaq yiltizigha topa yöligen. Shalliqta maysa tikken we shalliqta ot otighan. Orghaqta bughday, shal we qonaq orighan. We bashqilar. U hazir dunyadiki eng yuqiri derijilik bir ilmiy tetqiqat ornida, alem boshliqida turup, pütün kainatni közitish üchün ishlitilidighan alem téléskoplirining tetqiqati bilen shughulliniwatidu.

Erkin Sidiq qandaq musapilerni bésip, hazirqi haletke kélelidi? U qiyinchiliqqa duch kelgende qandaq yol tutidu? Uning dunya qarishi néme? Uning ailige we perzentlerge bolghan qarishi qandaq? Mushundaq bir Yaponiye we Amérikidin ibaret 2 dölette 20 nechche yil yashap baqqan, dunyadiki eng yuqiri derijilik tebiiy-pen we injénérliq mutexessisliri qatarida ishlewatqan bir Uyghur biz hazir duch kéliwatqan her xil Uyghur mesililirige qandaq qaraydu? Éhtimal nurghun oqurmenlerning yoqurqidek soalliri bardur. 2005-yili 3-ayda, Amérikidiki Biliwal tor béti Erkin Sidiq bilen bir Intérnét yazma söhbiti ötküzushke bashlidi. Bu söhbet hazirmu dawamlishiwatqan bolup, uning Uyghur Erebche Yéziqi (UEY) we Uyghur Latin Yéziqi (ULY) nusxiliri <http://www.Biliwal.com>, <http://www.bilik.cn>, <http://www.Bostan.cn> qatarliq tor betliride bar. Bu söhbette Erkin Sidiq yuqiriqidek soallarning nurghunlirigha jawab bériwatidu. Biz her bir Uyghur yashlirining bu söhbetni bir qétim oqup béqishini tewsiye qilimiz. Shundaqla, chet elge chiqip oqushni arzu qilidighan Uyghur yash-ösmurliridin, Erkin Sidiq Uyghurlar üchün yasighan <http://www.meripet.com> dégen tor bétini ziyaret qilip béqishini ümid qilimiz. Erkin Sidiqning kespige we tetqiqatigha qiziqidighanlar <http://www.meripet.com/Main/Erkin_Bio.htm> tor bétini we uningdiki ilmiy maqalilarni közdin kechürse bolidu.

Tüwenki resimde :Erkin Sidiq ayali Aman'gül bilen bille.

Erkin1bb

Bir qisim oqurmenler tor bétimizdin Erkin Sidiqning qisqiche terjimihalini ayrim teyyarlap yollishimizni telep qildi. Biz bu arzuyimizni yetküzgende, Erkin Sidiq teliwimizni xoshalliq bilen qobul qilip, bu yazmini (yeni özining terjimalini)  ULY da yézip teyyarlap berdi. Biz uni tehrirlep, we UEY gha özgertip, silerning diqqitinglargha sunduq. Bu yazmining buningdin kéyinki qisimliri Erkin Sidiq hayatining waqit tertipi boyiche chiqirilidu.

Jornalizm saheside ishlewatqan Uyghur kesip ehliliridin bir qanchisi Erkin Sidiqqa uning terjimihalini bir kitap qilip yézip chiqirish toghrisida teklip bergen, hemde buni qilishqa özliri mes'ul bolidighanliqini bildürgen. Lékin, 40 nechche yashliq Erkin Sidiq bu ishni hazir qilish sel baldurluq qilidu, dep qarap, kitap chiqirishni kelgüsige kéchikturgen. Shunga bu "Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimihali" da bérilidighini Erkin Sidiq qisqa waqit ichide, we intayin jiddiychilik ichide Intérnét üchün teyyarlighan, öz hayatining qisqiche teswiridur. Biz oqurmenlerning bu yazmini yaqturup oqushini ümid qilimiz.

Tüwenki resimde: Erkin Sidiq Amérika 1-qétim aygha adem chiqarghanda ishletken Aygha Qon'ghuchi (In'glizche "Moon Lander") ning yénida.

Erkin1c

Erkin Sidiq ependining bu terjimhalini Bilik kulubidin Elyar bilen Bostan Uyghur medeniyet kulubidin Yawuz ependi birlikte teyyarlighan. Bashqa tor béketlerde élan qilmaqchi bolsingiz Bilik tor békiti yaki Bostan Uyghur mediniyet kulubidin élindi dep eskertkeysiz.

http://www.bilik.cn      http://www.bostan.cn

Munasiwetlik téma:
Uyghur alimi Erkin Sidiq bilen söhbet (1)
Uyghur alimi Erkin Sidiq bilen söhbet (2)