Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimali

[1-Bölum], [2-Bölum], [3-Bölum], [4-Bölum], [5-Bölum]
[6-Bölum], [7-Bölum], [8-Bölum], [9-Bölum], [10-Bölum]
[11-Bölum], [12-Bölum], [13-Bölum], [14-Bölum], [15-Bölum]

8. Shangxeydin qaytip kelgendin kéyin

Erkin Sidiq 1984-yili 1-ayda Shangxeydiki bir yilliq oqushini tügitip, Ürümchige qaytip keldi. U qaytip kélip uzun ötmey, Shinjang Uniwérsitéti mektep boyiche 30 gha yéqin xenzu we bashqa milletlerdin bolghan yash oqutquchilarni teshkillep, bir in'glizche qisqartilmisi "TOEFL" dep atilidighan in'glizche imtihanigha teyyarliq körüsh kursini achti. Amérika we Yawropagha oqushqa baridighan chet ellik oqughuchilarning hemmisi mushu imtihanida layaqetlik bolush telep qilinatti. Eyni waqitta mektepning muawin mudirliq wezipisini ötewatqan Sultan muellim Erkin Sidiqni ashu sinipqa kirip oqushqa ayridi. Bu mektep ichide élip bérilidighan bir pütün künlük oqush bolup, uning meqsiti TOEFL imtihanida layaqetlik bolalaydighan oqutquchilarni yétildürüp, andin ular üchün chetke chiqip bilim ashurush pursiti yaritish idi. Bu derske eyni waqitta Shinjang Uniwérsitéti chet el tili fakultétidiki in'gliz tili boyiche bir qeder közge körün'gen Sun Jiyün xanim mes'ul boldi. Bu oqughuchilar bir tereptin in'gliz tili asasini oqup, yene bir tereptin mexsus TOEFL imtihanigha teyyarliq qildi. Bu bir "küchlendürülgen sinip" bolghachqa, dersning ötilishi intayin téz bolup, kündilik tapshuruq wezipisimu intayin éghir idi. Bu oqughuchilar 3 aydin sel köprek oqughandin kéyin, ulardin bir omumyüzlük bahalash imtihani élindi. Eyni waqitta Junggo maarip ministiri chet elge chiqip oqutidighan kishilerni tallashta, ularni in'glizche "English Proficiency Test" déyilidighan, qisqartilip "EPT" dep atilidighan, Uyghurche menisi "in'glizche sewiye imtihani" ge toghra kélidighan, memliket boyiche bir qanche jaylarda bir tutash élinidighan bir imtihan'gha qatnashturup, shu imtihanda layaqetlik bolghanlarni tallaytti. Bu imtihanning toluq nomuri 100 nomur bolup, 80 din yuqiri nomur alghanlar layaqetlik bolatti. Shinjang Uniwérsitéti héliqi 30 oqutquchidin imtihan alghandimu, ashu EPT imtihanining soalini ishletken idi. Gerche bu imtihanigha qatnashturulghan Uyghur oqutquchilarning mutleq kop qismi minkawxen bolup, ular in'gliz tilini aliy mektepte resmiy ders qilip oqup tügetken bolsimu, bu qétimqi imtihanda Uyghurlardin peqet Erkin Sidiq bir kishila layaqetlik boldi. Bu ishtin kéyin eyni waqitta Shinjang Uniwérsitéti oqutush bashqarmisining 1-qol bashliqi bolup ishlewatqan Ayshem appay barliq yerlik milletlerdin bolghan oqutquchilarni bir yerge yighip, derhal bir yighin chaqirdi. Yighinda u buningdin kéyin mektep chet elge oqushqa ewetilidighanlarning sani téz sür'ette köpiyidighanliqini, shunga chetke chiqip oqushni arzu qilidighanlar hazirdin bashlap waqitni ching tutup, til ötkilidin téz ötishi kéreklikini otturigha qoydi. Shundaqla "bu qétim xudayim bergen Erkin Sidiq birla adem imtihanda layaqetlik boldi. Ish buningdin kéyin mushundaq boliwermisun", dep, hemmeylenni Erkin Sidiqtek tirishchanliq körsitishke seperwer qildi.

1984-yili 6-ayda, Shinjang Uniwérsitéti yuquriqi imtihanidin ötken 6 kishini Shien'ge memliketlik EPT imtihanigha qatnishishqa ewetti. Bularning ichide Uyghurdin peqet Erkin Sidiq birla kishi bolup, qalghanliri xenzular idi. Ular imtihanni tügitip, qaytip kélip uzun ötmey, imtihan netijisi mektepke yétip keldi: Erkin Sidiq 85 nomur bilen EPT imtihanida layaqetlik boldi.

Erkin Sidiq bu waqitta fizika fakultéti oqutush binasining 6-qewitidiki mikro-dolqun tejribixanisi qilinidighan bir chong dersxanigha yandash bolghan bir kichik ishxanini yataq qilip turuwatqan idi. Yazliq tetilde öyge qaytishtin burun, u Aqsudin yaghach ekeldürüp, uni Ürümchide shal qilip tildurup, adem yallap bu shaldin öy jabduqliri yasatti. U bir tereptin mal sétiwalghuchi, yene bir tereptin yaghachchilargha ashpez bolup, bir hepte qattiq ishlep, öy jabduqlirini püttürdi. Andin yurtigha qaytti. Aman’gülmu Shangxeydiki oqushini tügitip, yurtqa qaytip keldi. Ular 8-ayning béshida toy qilishni pilanlap, baghaqni basturup bolghanda, Shinjang Uniwérsitétidin Erkin Sidiqqa bir téléfon keldi: "biz hazir imtihan élip, Yapon'gha baridighan oqutquchilarni tallimaqchi. Eger sizning Yapon'gha barghingiz bolsa, derhal Ürümchige kélip, imtihan'gha qatnishing!" u chaghda chetke oqushqa chiqish Uyghur diyaridiki Uyghurlar üchün tesewwur qilalighusiz derijide qiyin ish idi. Shundaqla tesewwur qilalighusiz derijidiki qimmetlik ish idi. Shunga Erkin Sidiq bu pursetni qoldin bérip qoymasliq üchün, Aman’gül we bashqa tughqanlar bilen meslihetliship, toyni sel kéchiktüridighan bolup, yoluchilar aptuwuzi bilen Ürümchige yolgha chiqti.

Eslide 80-yillarning bashliridin bashlap, ichki mongghul maarip nazariti Yaponiyening xususiy aliy mektepler birleshmisi bilen munasiwet ornitip, her yili ashu birleshmige qaraydighan aliy mekteplerge belgilik sanda oqughuchi chiqiriwatqan idi. Eyni waqittiki Uyghur Aptonom Rayonluq partkomning "badey" isimlik mongghul millitidin bolghan bir rehbiri bar bolup, ashu kishining yol méngishi bilen, Yaponiye xususiy aliy mektepler birleshmisi tarmiqidiki mekteplerge her yili Uyghur diyaridiki yerlik milletlerdin bolghan aliy mektep oqutquchiliridin 25 kishini oqushqa chiqirish ishi hel qilin'ghan idi. Bu qétimqi adem tallashta, Ürümchidiki 5 aliy mekteptiki yerlik milletlerdin bolghan yash oqutquchilar ichidin nemune dep qaralghanlarni tallap, Yaponiye oqushigha adem tallash imtihanigha qatnashturush qarar qilin'ghan idi. Imtihan jemi 3 pendin élinatti: özining kespidin bir pen, bir chet el tili, we matématika. Bu imtihan'gha Ürümchi boyiche 50 neper etrapidiki yash oqutquchilar qatnashti. Erkin Sidiq imtihanni tügitipla yurtqa qaytip keldi. Hemde 8-ayning 16-küni Aqsu shehiride Aman’gül bilen toy murasimi ötküzdi. Toy qilip 2 kündin kéyinla Ürümchidin Erkin Sidiqqa xush xewer keldi: Erkin Sidiq héliqi imtihanlardin 1-bolup ötüp, Yaponiyidiki oqushqa talliniptu. Bu imtihanlarning toluq nomuri 300 nomur bolup, Erkin Sidiq 240 nomur éliptu. Ichkiride oqup Ürümchide oqutquchi bolghan yene bir Uyghur oqutquchi 180 nomur bilen ikkinchilik orun'gha érishiptu. Ellik nomurdin töwen nomur alghanlardinmu bir qanchisi tallinip, bu oqushqa jemi 15 kishi talliniptu. Yaponiyege chiqidighanlargha Yapon tili ögitidighan kurs 9-ayning béshidila bashlinidighan bolghachqa, Erkin Sidiqning bu xewerdin kéyin Aqsuda zadila turghusi kelmidi.

Toy qilip bir hepte ötkendin kéyin, Erkin Sidiq yük-taqlirini élip, Aman’gül bilen Ürümchige qaytip keldi. Shinjang Uniwérsitétidin ulargha "öngkür öy" dep atilidighan, mektepning otturisigha jaylashqan chong golufang gha yandash bolghan bir éghizliq öydin birni berdi. Öyning birla dérizisi bar bolup, u ashu golufanggha qaraytti. Ularning öyi bar arqa tamgha yölep kömür döwilen'gen bolup, kömür öy dérizining tengdin tolisini tosup turatti. Kömürning chang-tozanliri öyge dawamliq kiriwélishning aldini élish üchün, ular öyning dérizisini plastik bilen pütünley tosuwetti. Shuning bilen öyge hawa kiridighan yerdin peqet dérizining utturisidiki ishikla qalghan bolup, öyning ichi dawamliq dimiq bolup turatti. Öyning torusi silindir (yeni chembirek) sheklide egri bolghachqa, bu öylerge "öngkür öy" dep isim qoyulup qalghan idi. Bu bir, karidorluq 2 qewet bina bolup, karidorning ikkila teripide öyler bar idi. Yash oqutquchilardin bashqa bu binada oqughuchilarmu turatti. Shunga her küni 3 waq tamaq waqti bolghanda, karidor ademge liq toshatti. Öyning ichi u yaqta tursun, pütün binadimu birer hajetxana yoq idi. Bu binada turidighanlarning hemmisi Shinjang Uniwérsitétida "3 yérim qewetlik bina" dep atilidighan bir sériq renglik dangliq binaning qéshidiki bir qedimiy shekilde yasalghan hajetxanigha baratti (Erkin Sidiq 2006-yili yazda yurtqa barghanda, atayiten bérip bu 3 yérim qewet binani körüp keldi). Bu binaning karidoridimu, sirittimu, we héliqi hajetxanidimu héch qandaq chiragh yoq bolup, bu bina bilen hajetxanining ariliqidiki yollarda muz tonglap kétidighan bolghachqa, qish künining kéchiliri bu binadin hajetxanigha bir qétim bérip kélish intayin müshkül bir ish idi. Ayallar üchün téximu shundaq idi. Sunimu 100 métirdin yiraqraq kélidighan bir yerdin ekilishke toghra kéletti. U chaghda gaz ochaq téxi peyda bolmighan bolup, yéngi xizmetke chiqip, mushundaq öyge érisheligen yash oqutquchilarning hemmisi kirsin ochiqida tamaq étetti. Erkin Sidiqning öyi peqet birla éghiz oy bolghachqa, tamaqni karidorda étishke mejbur bolghan idi. Shunga ular karidorda adem anche mangmaydighan waqitni tallap, ash étiwalatti. Erkin Sidiqtek bir éghiz öyge érishkenler eyni waqittiki eng teleylik yashlar bolup, bashqa nurghun yéngi toy qilghan yashlar xéli uzun bir mezgilgiche mushundaq öygimu érishelmey öysiz yürgen idi.

Erkin Sidiq Ürümchige kélip, öyni emdi yighishturup bolghanda, ularning Yapon tilini öginish kursi bashlandi. Ulargha til öginish üchün ajritilghan waqit intayin qisqa, hemde Yapon tilini ötidighan 2 neper xenzu oqutquchi shinjang tibbi institutida bolghachqa, maarip nazariti bu bir sinip oqughuchiliridin shinjang tibbi institutida yétip-qopup oqushni telep qildi. Uningdin bashqa, héliqi tallan'ghan 15 oqughuchidin eng axirida peqet eng yaxshi oqughan 10 kishinila tallap Yapon'gha mangduridighanliqini uqturdi. Shuning bilen bu 15 oqughuchi intayin keskin riqabetke chömdi. Hemmeylen shinjang tibbi institutidiki yataqlargha orunliship, 1984-yili 9-ayda jiddiy oqushni bashliwetti. Hemmeylenning héliqi 10 san'gha kirish arzusi bar idi. Hich qaysisi Yapon'gha baridighan sandin chüshüp qélishni xalimaytti. Shunga hemmeylenning rohiy keypiyati intayin üstün bolup, hemme kishi oxshashla qattiq tirishti. Erkin Sidiq burun Yapon tilida xéli obdan asas séliwalghan bolup, mushu sinipning sinip bashliqi bolup ishlidi. U bilginini hich kimdin ayimay, bashqilargha yéqindin yardem berdi. Bezide sinip boyiche birer chüshenmigen mesilige duch kelse, Erkin Sidiq ders tekrarlash waqtida sinipning otturisigha chiqip, pütün sinip oqughuchilirigha ortaq ders chüshendürdi.

1985-yili etiyazda bu Yapon tili sinipi shinjang sanaet institutigha yötkilip, ders oqushni dawamlashturdi. Mushu til öginish mezgilide Erkin Sidiqning sinipidiki bir oqughuchi toy qilghan bolup, héliqi 10 sandin qélip qalmasliq üchün, u bügüni toy qilip, etisila yataqqa bériwalghan idi. Erkin Sidiqmu her düshenbe küni yataqqa kétip, charshenbe küni qaytip kélip öyde bir axsham turup, andin shenbe küni kechte yene qaytip kélip yurdi.

1985-yili 4-ayda, Shinjang Uniwérsitétining sabiq mudiri, merhum hakim jappar, mektepning sabiq muawin mudiri Sultan muellim we mektep oqush bashqarmisining sabiq 1-qol bashliqi Ayshem appayning yol méngishi bilen fizika fakultétining bir Uyghur oqutquchisigha amérikigha bérip oqush pursitidin birsi hel boldi. U chaghda tilda layaqetlik bolghan bashqa Uyghur oqutquchi bolmighachqa, mektep u oqushqa Erkin Sidiqni ewetishni qarar qildi. Shu chaghda amérika kaliforniye shtat uniwérsitétining Northridge dep atilidighan sheherdiki shöbisining fizika proféssori Paul Chow ependim béyjingge kelgen bolup, u Shinjang Uniwérsitéti oqushqa mangduridighan kandidat bilen béyjingda körüshüp béqishni telep qilghan idi. Shuning bilen Erkin Sidiq derhal maliye resmiyetlirini béjirip, béyjinggha qarap yolgha chiqishqa teyyar boldi. Del shu waqitta, aptonom rayonluq maarip nazaritidikiler bu ishtin xewer tépip, "Erkin Sidiqning Yapondiki oqushi hazir muqim bolup boldi. Uni emdi özgertishke bolmaydu. Shunga uni amérikigha mangdurushqa bolmaydu", dep, Shinjang Uniwérsitétigha yolyoruq chüshürdi. Shuning bilen Erkin Sidiq béyjingge barmay, özi bu seper üchün alghan pulni fizika fakultétining 79-yilliq xenzu oqughuchiliri bilen bille oqush püttürüp, mektepte oqutquchi bolup qélip qalghan yene bir Uyghur oqutquchigha ötküzüp berdi.

Yaponiyede yéngi oqush yili her yilning 4-éyida bashlinidu. 1985-yili 4-ay kirgende, Yapon tili sinipidiki bezi oqughuchilar Yaponiyidiki mekteplerdin oqushqa qobul qilin'ghanliqi toghrisida xet tapshurup élishqa bashlidi. Bir aydek waqitning ichide jemi 5 tek oqughuchigha xet kelgen bolup, buning ichide Erkin Sidiqmu bar idi. Shuning bilen xet tapshurup alghan oqughuchilar cheksiz xushalliqqa chömdi. Ular "manga Yaponiyedin oqush chaqiriqi keldi", dep oylap yurdi. Emma xet tegmigenler bolsa intayin qattiq hesretke qaldi. Bir aydek waqitning ichide bu siniptiki 15 kishining tengdin tolisi biraqla tamaka chékidighan bolup ketti. Nime ish boluwatqanliqini héch kim bilmeytti. Hemme adem u yer bu yerlerdin gep ting-tinglap yürdi. 1985-yili 5-ayda, aptonom rayonluq maarip nazariti Erkin Sidiqqa héliqi xet kelgenlerning xéti bilen pasportini yighip bérip, uni béyjingge ashu 5 kishi üchün Yaponiye konsulxanisidin wiza élip kélishke mangdurdi. Erkin Sidiq béyjingge bérip, munasiwetlik orunlar bilen körüshkendin kéyin, bu 5 kishige Yaponiyedin kelgini oqush chaqiriq qeghizi bolmastin, bir adettiki mubarek xéti ikenlikini, uning bilen wiza béjirishke bolmaydighanliqini éytti. Erkin Sidiq shuning bilen béyjingdin quruq qol qaytip keldi. Démek, ashu waqitta Uyghur diyaridin chet elge oqushqa chiqish ishi asasen mewjud bolmighachqa, aptonom rayonluq maarip nazaritidin tartip her qaysi aliy mekteplergiche birermu adem chetke chiqip oqushning nime resmiyetliri barliqini bilmigen idi. Shuning bilen héliqi Yapon tili sinipidiki hemme oqughuchilar 7-ayghiche til oqushini dawamlashturup, tetil bashlan'ghandin kéyin Yaponiyening xewirini kütüp turdi.

Aman’gülning bir hedisi bilen bir inisi bar bolup, ularning ikkilisi Ürümchide xizmet qilatti. Aqsuda birmu balisi qalmighanliqtin, Aman’gülning ata-anisi 1984-yilining axiri pénsiyige chiqip, baliliri bilen bir yerde turush üchün, öyini Ürümchige yötkep keldi. 1985-yili 6-ayda Erkin Sidiqning 1-perzenti dilnare tughuldi. Aman’gül ata-anisining öyide 2 aydin köprek turup, 9-ayda küzlük mewsum oqushi bashlan'ghanda öz öyige qaytip keldi. Mana shu chaghda Erkin Sidiqqa öz balisini béqish pursiti azraq bolghan idi. Bir qétim Aman’gülning ders ötidighan waqti bolup qélip, uxlap qalghan balini Erkin Sidiqqa 2 saet qarap turushqa qoyup qoyup chiqip ketti. Ariliqta dilnare oyghinip kétip, qorsiqi achqanliqtin qattiq yighlashqa bashlidi. Bashqilarning yighisigha chidiyalmaydighan Erkin Sidiq balini derhal quchiqigha éliwaldi. Lékin, baligha süt bérish üchün, kirsin ochaqni karidorgha élip chiqip, uninggha ot yéqip, sütni uningda qaynitip, uningdin kéyin uni sowutup, andin uni baligha bérish kérek idi. Bu meshghulatlarni balini quchiqida tutup turup qilghili bolmaytti. Shuning bilen dilnarening qattiq yighlighinigha qarimay, uni yatquzup qoyup turup, derhal sütni teyyarlidi. Lékin, shu ariliqta balining yighisigha chidimay, Erkin Sidiqmu yighlap tashlighili tas qalghan idi. Mushu bir qanche ay waqit ichide, Aman’gülning kéche we kündüzi bala béqishini körüp, Erkin Sidiq anining neqeder ulughliqini chongqur hés qildi. Nime üchün kishiler "ana wetinim", "ana yurtum", "ana tilim" dégen sözlerni ishlitidighanliqini, nime üchün bu yerdiki "ana" dégen sözning ornigha "ata" dégen sözni ishletmeydighanliqini chongqur chüshinip yetti. U "öz apisini we ayalini qanchilik qedirlisimu azliq qilidiken", dégen xulasige keldi.

1985-yili 9-ayning otturiliri bu Yapon tili sinipidiki oqughuchilarning Yapon'gha chiqip oqush ishi muqimliship, hemmeylen jiddi halette chetke chiqish resmiyetlirini bashliwetti. Héliqi 15 kishining hemmisige chaqiriq kélipla qalmastin, shinjang tibbi institutining öz aldigha Yapon tili sinipigha kirgüzüp qoyghan 2 kishigimu chaqiriq keldi. Shundaq qilip Yaponiyege bu 1-qararda 17 kishi oqushqa chiqidighan boldi. 9-ayning otturiliridiki bir küni aptonom rayonluq maarip nazariti shinjang tibbi institutida bir uzitish yighini chaqirdi. Yighinda héliqi 17 neper oqughuchigha wakaliten Erkin Sidiq Yapon tilida minnetdarliq bildürüsh sözini qildi.

9-ayning 20-nechchinchi küni, bu oqughuchilar uzun muddet teqezzaliq bilen kütken, Yaponiyege qarap seper qilidighan kün axiri yétip keldi. Yolgha chiqidighan küni Erkin Sidiq öyige kelgen uruq-tughqanliri bilen hayajanliq ichide xushal-xuram paranglashti. Xushal-xuram xoshlashti. Mashina mangidighan bolup, emdi 3 ayliq bolghan qizi dilnarening mengzige söygen waqitta Erkin Sidiqning közidin taram-taram yash éqishqa bashlidi. Hemde uningdin kéyin bu yash toxtimidi. Shuningdin kéyin Erkin Sidiq héch kimge sözmu qilalmidi. Sözley désimu awazi chiqmaytti. Shunga Ürümchi ayrudurimigha yétip barghichimu jimjit olturdi. Bu bir tereptin hayajanliq yéshi idi: Erkin Sidiq kürming japa-musheqqetlerni chékip, nurghun egri-toqay yollarni bésip ötüp, mana emdi eng axiri özining chetke chiqip oqush arzusini emelge ashurdi. Yene bir tereptin bu bir hesret yéshi idi. Kichikidin tartip bir bextlik aile we güzel hayatni arzu qilip kelgen Erkin Sidiq ulargha axiri érishken bolsimu, mana emdi ulardin waqitliq waz kéchip, özi peqetla bilmeydighan bir döletke bérip, özi yalghuz 2 yil yashash üchün yolgha chiqti. Bu 2 yil jeryanida u Aman’gülni we qizi dilnarini körelmeytti. Dilnarining qandaq ömiliginini, qandaq mangghinini, we qandaq tili chiqqanliqini körelmeytti. Özi eng arzu qilghan bir nersige érishish üchün, özi eng arzu qilghan yene bir nersidin ayrilishqa mejbur bolghan idi. U ayrudurumgha béripmu anche köp gep qilmidi. Hemde ayrupilan'gha chiqidighan waqit toshqan haman hemmining aldida ayropilan'gha qarap méngip ketti.

Yoqurqi resim: Erkin Sidiqning toy merikisidin kéyinki axshamliq yashlar olturishidin bir körünüsh.
Bu resim 1984-yili 8-ayning 16-küni tartilghan.

Yoqurqi resim: Toydin kéyinki yashlar olturushigha qatnashqan oghul méhmanlarning bir qismi.

Yoqurqi resim: Erkin Sidiq Shinjang Uniwérsitéti maarip bashqarmisining sabiq 1-qol bashliqi
Ayshem appay bilen birge. Bu resim 2006-yili 9-ayda tartilghan.

Yoqurqi resim: 1984-yili 6-ayda Shien diki EPT imtihanigha qatnashqan
6 oqutquchining xatirisi. Bu resim shu chaghda Shien de tartilghan.

---

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage