Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimali

[1-Bölum], [2-Bölum], [3-Bölum], [4-Bölum], [5-Bölum]
[6-Bölum], [7-Bölum], [8-Bölum], [9-Bölum], [10-Bölum]
[11-Bölum], [12-Bölum], [13-Bölum], [14-Bölum], [15-Bölum]

4-Bölum: Ottura Mektep

Bashlan'ghuchni püttürüp, qishliq tetilni tügetkendin kéyin, Erkin Sidiq 1971-yili 3-ayda Aqsu wilayetlik 1-ottura mektepte ottura mektep hayatini bashlidi. Bu mezgil medeniyet zor inqilabi ewj élip, jem'iyettiki qalaymiqanchiliq we nachar söz-heriketlernahayiti yuqiri bir pellige kötürülgen mezgilge toghra keldi. U chaghda mektepning asasliq wezipisimu hergiz oqughuchilargha heqiqiy bilim igilitish bolmastin, bashqa hemme sahelerge oxshash umu bir siyasiy heriketning qoraligha aylan'ghan idi. Mektepning rehberlik hoquqi ishchilar teshwiqat etritining qoligha ötken, mektep xizmitining asasliq nuqtisi "küresh qilish, tenqid qilish we islah qilish" qatarliq her xil öz-özini we bashqilarni pash qilish, tenqid qilish we küresh qilish bolup qalghan idi. Oqughuchilar oqutquchilar üstidin pash qilish, shikayet qilish we küresh qilish ishlirigha atlandurulghan bolup, oqush bilen héch kimning kari yoq bir weziyet shekillen'gen idi. 1971-yili 9-ayda lin byaw eksil'inqilabiy guruhi pash bolghandin kéyin, mektep yérim kün oqutush, yérim kün siyasiy öginish bilen shughullandi. Tebiiy pen dersliri üchün normalni matériyallar oqutuldi. Lékin, edebiyat, siyaset we tarixqa oxshash ijtimaiy penler uchun maw zédungning eserliri, shéirliri we partiye tarixi derslik qilip ötüldi.

Erkin Sidiq ottura mektepke chiqqandin kéyinmu tiriship yaxshi oqushni dawamlashturdi. Hemde sinipning öginish bashliqi bolup ishlidi. Oqutquchilarning jem'iyette we mektepte héch qandaq orni bolmighachqa, muellim ders ötüwatqanda, oqughuchilar xalighanni qilip olturatti. Eger oqutquchi bir az bashqurmaqchi bolsa, oqughuchi uningdin nechche hesse ünlük warqirap, bezide hetta tillap, oqutquchigha azraqmu kün bermeytti. Oqutquchilar teyyarlap ekirgen dersini normalni ötelmey, dawamliq azablinip hesret ichidila ötetti. Bir yili qishta, bir qanche qétim Erkin Sidiqning sinipidiki bezi oghul oqughuchilar muellim derske kirishtin burun, sinipni issitidighan meshning üstünki yapquchini éliwétip, otunni meshning üstige qatari qoyup köydürüp, pütün sinipning ichini isqa liq toshquzup, siniptikiler bir-birini körelmeydighan qilip qoydi. Oqutquchi sinipqa kirgendin kéyin, amalsiz ders ötmey chiqip ketti. Shu waqitta bir xémiye ötidighan ayal oqutquchining sinipqa kirip bolupla yighlap ketkini, oqughuchilargha bir qur qariwétip, siniptin chiqip ketkini Erkin Sidiqning yadida hazirghiche saqlanmaqta.

Aralda körgen weqelerning tesiridin bolsa kérek, Erkin Sidiq shu waqittiki bir qisim teshwiqatlargha ishenmeytti. Bolupmu "bilimning kériki yoq" sepsetisige, we oqutquchilarning bir eski sinipqa tewe ikenlikige zadila ishenmeytti. Shunga meyli emeliy munasiwette bolsun yaki köngülde bolsun Erkin Sidiq oqutquchi-ustazliri bilen intayin yéqin we yaxshi munasiwet saqlidi. Dawamliq oqutquchi terepte turup, ularning derslerni normalni ötüwélishigha qudritining yétishiche tirishti. Shu sewebtin u bir qisim kepsizraq sawaqdashlirining zerbisigimu dawamliq uchrap turdi. Erkin Sidiq özige bérilgen zerbilerge anche pisent qilmay, ötülgen derslerni izchil türde puxta öginip mangdi. Toluqsizning 2-yilliqlirida bolsa kérek, bir qétim matématikida bir yéngi bap ötilidighan chaghda, Erkin Sidiq bu téxi ötülmigen babni pütünley özi öginip, uningdiki meshiqlernimu birni qoymay ishlep bolghanliqi üchün, uning oqutquchisi Erkin Sidiqni derske qatnashmay, sirtta oynashqa ruxset berdi. Shuning bilen ashu bir ders waqtida pütün mektep oqughuchiliri ders oquwatqanda, Erkin Sidiq özi yalghuz waskitbol meydanida top oynidi. Erkin Sidiq toluqsizning 3-yilliqlirida oquwatqan mezgiller bolsa kérek, maarip saheside maw zédungning "yalghuz oqutquchilarla doska aldigha chiqip ders sözlimey, oqughuchilarmu sözlep béqishi kérek" dégen'ge oxshash bir chaqiriqi peyda boldi. Shuning bilen bir qisim oqushta yaxshi oqughuchilar ders ötüshke sélindi. Shularning ichide Erkin Sidiqmu bar bolup, u özidin bir yilliq töwen oqughuchilargha bir qanche hepte matématika dersi berdi. Erkin Sidiq ashu waqittin bashlapla özige nahayiti yuqiri telep qoyup, meyli tebiiy pen bolsun, yaki ijtimaiy pen bolsun, ötülgen derslerni nahayiti puxta öginip mangdi. Shunga imtihanlardimu izchil türde toluq nomur aldi. Toluqsizning 3-yili bolsa kérek, bir qétimliq edebiyat dersining mewsumluq imtihanida u 97 nomur élip qélip, öyige barghandin kéyin bir qanche saet yighlighan idi. Uning eksiche, uning sawaqdashliri eyni waqittiki "bilimning kériki yoq" dégen tetür teshwiqatning tesirige éghir derijide uchrap, mutleq köp sandiki kishiler asasen yaxshi oquyalmidi. Toluqsiz oqushi jeryanida, Erkin Sidiqning bir fizika oqutquchisi yilliq imtihanini ochuq imtihan qilip élip, oqughuchilargha imtihan soalini tarqitip bérip, 3 kündin kéyin yighiwalidighan boldi. Shu künining etisi pütün siniptiki oqughuchilar Erkin Sidiqning öyige kélip, soalning jawabini Erkin Sidiqtin köchürdi. Shu küni uning 2 éghizliq öyining ichi ademge liq toldi. Qeghezni tapshurup bolghandin kéyin, oqutquchi ehwalni derhalla sézip, Erkin Sidiqqa 100 nomur, qalghanlarning hemmisige 50 nomur berdi.

Erkin Sidiq kichikidinla kitab oqushqa intayin amraq idi. Lékin, u chaghlarda bashlan'ghuch we ottura mektep ösmürliri üchün chiqirilghan Uyghurche kitablar qet'iyla yoq idi. Erkin Sidiq toluqsizning 2-yilliqida oquwatqan mezgil bolsa kérek, Uyghur diyarida xenzuchidin terjime qilin'ghan "qizil pöpüklük neyze" dégen bir kitab tunji qétim Uyghurche (yeni latin yéziqida) bésilip tarqaldi. Erkin Sidiq u kitabni derhalla sétiwélip oqup chiqti. Uningdin kéyin sinipidiki bashqa oqughuchilarnimu seperwer qilip, ulardin pul yighip, kitabxanidin héliqi kitabtin texminen 15 dane sétiwélip ekilip, sawaqdashlirigha tarqitip berdi. Uningdin kéyin mushuninggha oxshash léy féng toghrisidiki hékayiler we "dung sunruyning köwrük partlitishi" dégen'ge oxshash kitablarning hemmisini birnimu qaldurmay oqup turdi. Ashundaq kitab oqush jeryanda u chong bolghanda qandaq adem bolush, qandaq yashash, qandaq qilip bir alijanap we jem'iyetke yaramliq adem bolush toghrisida izdinip, özide bir yürüsh chüshenche we dunya qarash hasil qilishqa bashlidi. Bu chüshenche we dunya qarashlar Erkin Sidiqning kéyinki hayatida izchil türde muhim rol oynap kelmekte. Erkin Sidiq kitabni hergiz noqul halda uni bir qétim oqup tügitish üchün oqumaytti. Uning eksiche, u kitab oquwatqanda jümlining qurulushigha, shey'ilerning teswirlinish usuligha, hemde otturigha qoyulghan muhim idiye we yekünlerge alahide diqqet qilatti. Bir xewer oqusimu, uni oqup bolghandin kéyin "xewerning tüzilishi qandaq bolidighandu?" dégen soalni öz-özidin sorap, xewerni közidin yene bir qétim ötküzüp, peqetla uning tüzülüshini bir qétim tekshürüp köretti. Eger kitabta bir yéngi idiye yaki chüshenche bolsa, kitabning ashu yérini bir qanche qétim tekrar oqup, uni éside qaldurushqa tirishatti. Hemde her qétim kitabning bir bap yaki bir chong mezmunini tügetkendin kéyin, u öz-özidin "bu qisimda men üchün yéngiliq bolghan we muhim bolghan néme uqum bar iken? Men uningdin némini ésimde qaldurwélishim kérek iken?" dégendek soallarni sorap baqatti. Shunglashqa kitablar intayin cheklik bolghan, dersliklerning mezmunimu intayin tar daire ichide bolghan ashu mezgillerde, mektepte derslik qilip ötülgen we siyasiy öginish paaliyiti qilip élip bérilghan maw zédungning 3 tom eserlirini we uningdin bashqa eser-shéirlirini oqush paaliyiti Erkin Sidiqning ottura mektep hayatidiki kitab oqush paaliyitining asasliq qismini teshkil qilghan bolup, ashu kitab oqushlargha Erkin Sidiq yuquriqidek hemme jehettin, imkaniyiti bar bolghan hemme bilimlerni igiliwélish pozitsiyini tutqanliqi üchün, shu chaghda igiligen bilim Erkin Sidiqqa taki hazirghiche esqétip kelmekte. Yeni, yighinchaqlap éytqanda, bu bilim töwendikidin ibaret: bir murekkep shey'ige duch kelgende, aldi bilen uning mahiyitini toluq chüshinishke tiriship, uning mahiyitini toluq chüshiniwalghandin kéyin, uni imkaniyetning bériche addiylashturup este qaldurush, hemde u toghrisida bir nerse yazghandimu uni eng addiy tilda teswirlep chüshendürüsh. Bu xil ehwalni Erkin Sidiqning biliwal tor bétide ötküzgen söhbitidinmu körüwélish mumkin. Bundaq iqtidarni Erkin Sidiq ottura mekteptiki waqtidila yétildürgen bolup, uni öz kespidiki ilmiy tetqiqat maqaliliri üchünmu izchil türde ishlitip, öz xizmetdashlirining yuqiri bahasigha ériship kelmekte. Démek, bir adem üchün yoq nersiler üchün ah urushning héch qandaq qimmiti yoq. Muhimi bar nersilerdin qandaq qilip toluq we ünümlük paydilinishtur. Ottura mektepning axirqi mezgilide xenzularning dangliq tarixiy yazghuchisi lu shün ning félyetonliri Uyghurchigha terjime qilinip neshr qilinishqa bashlighanda, Erkin Sidiq ularnimu toluq oqup turdi. U lu shün'ge oxshash, Uyghur mesililiri toghrisida félyeton yézishni arzu qilghan bolsimu, u chaghda oqughuchilar mektep sirtidiki emgekke köp qatniship, öyde we mektepte köp turalmighanlighi üchün, u pilanini emelge ashuralmidi. Lékin, Erkin Sidiq shéiriyet ishlirigha xéli qiziqqan bolup, toluq otturida oquwatqan mezgilde uning bir qanche parche, shu waqittiki siyasiy heriketlerni mezmun qilghan shéirliri Aqsu gézitide élan qilin'ghan idi.

1974-yili pütün memliket boyiche maw zédungning chaqiriqigha binaen "sanaette dachingdin, yéza igilikide dajeydin, pütün memliket xelqi azadliq armiyidin öginish" dolquni bashlandi. Shu dolqunning tesiri bilen mekteplerdimu sanaetlishish we yéza igilik ishlepchiqirish dolquni qozghilip, ottura mektep oqughuchilirining bir yil ichide 3 aydin 6 ayghiche déhqanchiliq bilen shughullinishi belgilendi. Erkin Sidiqning sinipidikiler her yili yazning orma mezgilide Aqsu shehirining etrapidiki yézilargha orma orghili (yeni orghaq bilen bughday orughili) bardi. Bezide bir-ikki hepte ashu yézida uxlap-qopup ishlidi. Orma orulup bolghandin kéyin, bughday béshi térish ishlirinimu qildi. Qish künliri bolsa bughdayliqqa qigh we topa toshush, hemde ularni ketmen bilen yéyitish ishlirini qildi. Burunqidekla her yili qishta hemme oqughuchilar oghut tapshurush wezipisini orunlap turmisa bolmaytti. 1975-yili Aqsu wilayetlik 1-otturidiki 2 toluq ottura sinipi 3 kespiy sinipqa, yeni yéza igilik mashiniliri sinipi, yéza igilik sinipi, we qizil yalang ayaq doxtur sinipigha bölündi. Erkin Sidiq bölün'gen yéza igilik mashiniliri sinipida 24 oghul oqughuchila bar bolup, Erkin Sidiq uninggha sinip bashliqi bolup ishlidi. Doxturluq sinipining hemmisi qiz oqughuchilar bolup, peqet yéza igiliki sinipidila qiz oqughuchilarmu, oghul oqughuchilarmu bar idi. Mushundaq 3 sinipqa bölünüp uzun ötmeyla, yéza mashiniliri sinipining oqughuchiliri Aqsu sheherlik traktor ponkitida bir mewsum ishchi bolup ishlidi. Bu hem her xil déhqanchiliqqa ishlitilidighan traktorlarni rémont qilidighan, hem métaldin yasalghan her xil yéza igilik saymanlirini ishlep chiqiridighan zawut bolup, Erkin Sidiq deslepte traktor rémont qilidighan yerde 2-3 ay ishlidi. Shu jeryanda u rémont qilinip bolghan 28-nomurluq traktorni zawutning ichide heydep yürüp, traktor heydeshni öginiwaldi. Uningdin kéyin u kala yaki atqa söritip, yer heydeydighan (yeni yerni aghduridighan) qosh-soqa ishlep chiqiridighan séxtimu bir qanche ay ishlep, u yerde barliq istanoklarni özi musteqil ishliteleydighan haletke yetti. 1975-76-yillirigha kelgende, Erkin Sidiq bilen oxshash qarardiki siniplarning hemmisi Aqsu wilayetlik 1-otturining yéza igilik meydanigha bérip, shu yerde yétip-qopup, 5-6 ay ishlidi. Ular özliri lay étip, kések qoyup, késekler qurighanda uningdin öy saldi. Qonaq téridi. Yémish köchetlirini tikip, bagh yasidi. Shu chaghda Erkin Sidiq bir qanche hepte 28-nomurluq traktorni özi yalghuz heydep, yer aghdurup, qonaq tériydighan yerge ishligini uning éside hazirmu bar. Shu qétim barliq oqughuchilar yer tüzlesh, chalma ézish, ériq kolash, qur sélish, qonaq térish, qonaqqa topa yölesh we uninggha perwish qilish qatarliq qonaq térish jeryanini bashtin-axir öz béshidin kechürgen idi. Mektep meydanida yétip-qopup ishlep yürgen ashu mezgilde, Erkin Sidiq sinipidiki sawaqdashliri élip barghan bir dutarni kechqurunliri anche-munche chélip yürüp, dutar chélishni öginiwaldi (Erkin Sidiq aliy mektepke mangghuche, uning ailisi bir dutar élishqa téxi chiqinalmighan idi).

Mektep meydanida ishlewatqan mezgilde, shu waqittiki memliket boyiche élip bériliwatqan maw zédungning "xunen yézilirini tekshürüshtin doklat" dégen esirini öginish paaliyitige maslishish üchün, mektep eng yuqiri yilliq oqughuchilardin 5 kishini yighip, bir "jem'iyetni tekshürüsh guruppisi" ni qurdi. Erkin Sidiq uninggha bashliq boldi. Ular Aqsu shehirining etrapidiki yézilargha bérip, ularning 4-5 yilliq ishlepchiqirish ehwalini tekshürdi. Maw zédungning esirining rohi boyiche éytqanda, eslide her bir etretke kembeghel déhqanlar etret bashliqi bolghanda ishlepchiqirish éshishi, bay déhqan yaki poméshchiklar etret bashliqi bolghanda, ishlepchiqirish mehsulati chüshüp kétishi kérek idi. Lékin, Erkin Sidiqning guruppisi tekshürgen yerlerning hemmiside uning eksiche bolup chiqti. Shuning bilen, yézilarni tekshürüp qaytip kelgendin kéyin, Erkin Sidiq mektepke bir doklat yézip, igiligen ehwal asasida eyni waqittiki weziyetke maslishidighan bir doklat yézish mümkin emeslikini otturigha qoydi. Mektepmu bu ishqa qayil bolup, resmiy doklat teyyarlashtin waz kechti.

Toluqsizning 2- yaki 3-yilliqlirida oquwatqan bir yaz küni, mektep oqughuchilarning hemmisige bir qétimliq ötmüshni eslesh paaliyiti uyushturdi. Paaliyetning orni Aqsu konasheher nahiyiside bolup, oqughuchilar u yerge 2 adem bir guruppa bolup, wélisipit bilen bardi. U yerge barghandin kéyin oqughuchilar aldi bilen yérim kün ötmüshni eslesh körgezmisini közdin kechürdi. Chüshlük tamaq waqti bolghanda, hemmeylen bir chong dash qazanda sütlük otni (yeni peqet haywanla yeydighan bir yawa otni) qaynitip, uninggha bughday unidin tasqap ayriwalghan képekni chélip yasalghan umachni ichishke orunlashturuldi. Bezi qiz oqughuchilar u ashni ichkili unimisa, mekteptin kelgen bashliqlar ularni héliqi ashni ichishke qattiq mejburlidi. Beziler u ashni ichkendin kéyin hö bolup qusuwetti. Erkin Sidiq bu ishqa intayin échindi ???? uning bilishiche, 1949-yilidin burun Uyghur diyarida yawa ot bilen képekni arilashturup, uni tamaq qilip yégen ish hergizmu bolup baqmighan idi.

Ottura mektepte oquwatqan mezgilde, Erkin Sidiq sinip öginish bashliqi, sinip bashliqi, mektep jem'iyetni tekshürüsh guruppisining bashliqi qatarliq wezipilerni ötigendin bashqa, yene mektep ittipaq komitétining teshkiliy hey'iti, mektep xelq eskiri lyen (min bing lyen) sining muawin bashliqi, we mektep Uyghur shöbisining rehberlik guruppisi ezasi qatarliq wezipilernimu ötep baqqan (u chaghda Aqsu wilayetlik 1-ottura mektep Uyghur shöbisi bilen xenzu shöbisi bolup 2 shöbige ayrilghan idi). Bir mezgil pütün memliket boyiche "hemme ishta partiye rehberlikini gewdilendürüsh" dolquni qozghilip, ashu weziyetke maslishish üchün mektep rehberlik guruppisi bir mexsus yighin achti. Bu yighinda, oqutquchilar ders sözligende, her bir jümlining béshigha choqum "partiyining rehberlikide," dégen sözni qoshup sözlesh qarar qilindi. Uninggha bir misal qilip, yighin bashqurghuchisi: "mesilen, partiyining rehberlikide, yerge obdan perwish qilip bughday térisaq, uningdin nahayiti saghlam bughday ösüp chiqidu, déyishimiz kérek", dédi. Shu chaghda Erkin Sidiqning qéshida olturghan bir oqutquchi chaqchaq qilip, "eger partiyining rehberliki bolmisa, yerge bughday térisa, uningdin choqum qonaq ösüp chiqishi mümkin", dédi. Shuning bilen yighindiki oqutquchilarning hemmisi küliship ketti. Eyni waqitta, mektep xelq eskiri lyeni bir alahide wezipe süpitide, waqit yérim kéche 11 din ashqandin kéyin, özlirige bölün'gen rayon yaki idarige bérip, kishilerning öyini bir-birlep aqturdi. Her bir kishining qolida birdin oqi yoq miltiq bar idi. Ularning meqsiti sheherge tughqan yoqlash uchun yézidin ruxsetsiz kélip qalghan déhqanlarni tutush idi. U waqitta undaq kishiler "qara nopuslar" dep atalghan idi. Barliq ademlerning yürüsh-turushliri qattiq kontrol qilin'ghan bolup, yol xéti yoq turup, bir ademning bir jaydin yene bir jaygha bérishi mümkin emes idi. Erkin Sidiqning teliyige yarisha, ular kéchisi wezipe öteshke chiqqan ashu künlerde ularning qoligha birermu "qara nopuslar" chüshüp qalmidi.

Erkin Sidiq ottura mektep mezgilidimu ailisige yardemliship, her xil ishlarni qilishni dawamlashturdi. Yaz künliri yamghur yéghip, hoyla tamlirini örüwetkende, akisi bilen ikkisi tamchiliq qilip, uni qaytidin qopurdi. Küzde kömürde kések quydi we geme kolidi. Sey élip gemige saldi. Sowétning hujumidin mudapie körüsh meqsitide hemme aililerge öz jan sanigha qarap xususiy akop kolash ishliri qanat yayghanda, u ailisidikilerge yardemliship akop kolidi. )?bu dewrning yaldamisi süpitide shu mezgillerde kolan'ghan hawa mudapie akopliri Aqsu shehiri bilen kona sheher otturisidiki yardangliqta hélihem saqlinip turmaqta ????? muherrirdin( idariside derex örigende, otun qilip qalash üchün uning yiltizlirini kolidi. Apisigha yardemliship bir mezgil gilemmu toqudi. Hemde apisi pichip teyyar qilip qoyghan rextlerdin ich kiyimlerni kiyim tikish mashinisida özi tikip kiydi. Erkin Sidiq deslepte idarisining exlet döwisidiki tashliwétilgen, chéqilip ketken héjir chinelerning dügilek astini chirayliq yasap, uning otturisini mix bilen téship, uningdin ikkisini bir yaghach oqqa ötküzüp, ghaltek yasap, uni her xil nersilerni toshushqa we uninggha ini-singillirini bésip sörep yürüp béqishqa ishletken idi. Ottura mektep mezgilide akisi bilen ikkisining téxnikisi bir derije östi. Ular bazardin sharikliq chaq sétiwélip, tömürchilik we yaghachchiliq ishlirini özliri qilip, xéli yuqiri süpetlik ghaltek yasaydighan boldi. Erkin Sidiq mektepke tapshuridighan oghutni mana mushundaq ghaltekte apiridighan boldi. Toluqsizning 2-yilliqidin bashlap, her yili yazliq tetilde Erkin Sidiq akisi bilen birge qurulushta ishchi bolup ishlidi. Eyni waqitta kishiler bundaq qurulush ishchilirini "shyawgung" dep atap, tamchi ustamlarni bolsa "dagung" dep atighan idi. U bezide qattiq we tashliq yerning üstide kengliki 80 santimétir, chongqurliqi bir métir kélidighan tam uli öngkürini qazdi. Bezide topa yaki sémont lay etti. Bezide epkesh bilen bir yerdin yene bir yerge lay toshidi. Bezide yerdin ögzige lay yaki xish chiqardi. Köpinche waqitlarda étilidighan laygha hak ileshtürilidighan bolup, putni qoghdash üchün lay étidighanlar putigha rézinke ötük kiyiwalatti. Shundaq bolsimu köpinche waqitlarda putning ichige lay kirip kétip, laydiki hak putni yérip qanitiwétetti. Hak sélinmighan layni bolsa tizdin ashqiche chongqurluqtiki laygha kéchip yürüp étishke toghra kéletti. U chaghlardimu ashliq intayin qis bolup, Erkin Sidiq etigenlik tamaq üchün umach ichip, chüshlük tamaq üchün bir dane qonaq nénini yep ishleytti. Aka-uka ikkiylen yazliq tetilning köpinchisini mana mushundaq ötküzetti. Bir künde 8 saet ishlep, her birsi aran 80 pung pul tapatti. Ular mushu arqiliq tapqan pulning bir qismini ishlitip özlirige kiyim-kéchek aldi. Qalghan bir qismida bolsa radio zapchasliri élip, mektep bashlan'ghandin kéyinki kechlik we axshamliq waqitlarda radio qurashturup oynidi. Shu chaghda bir dane tranzistor (uch qutupluq lampa) ning bahasi bir som idi. Yüz sopuni qutisining ichige peqet birla bataréyide mangidighan, peqet birla kücheytküchisi bar, hemde peqet qulaq kaniyi arqiliqla sözleydighan radiodin her birsi birdin yasiwaldi. Bu ishlargha usta bolghandin kéyin, aka-uka ikkiylen birliship, Uyghur déhqanlirining radiosini rémont qilip bérip, bir az pul tapti. U chaghda éléktir we radio saheside héch qandaq Uyghurche kitab bolmighachqa, Erkin Sidiq akisi bilen tiriship-tirmiship yürüp, xenzuche radiogha ait kitablardiki éléktir tok yoli resimlirini köreleydighan, radio zapchaslirining téxnikiliq körsetküchlirini chüshineleydighan boldi. Hemde ögen'genséri öz bilimining azliqini hés qilip yetti, ular shu chaghdin bashlapla bashqa tillarning we bilimning neqeder muhimliqini chüshinishke bashlighan idi.

Erkin Sidiqning ata-anisi araldiki tughqanliri toy-tökün qilghanda, dawamliq mektepte oquwatqan Erkin Sidiq aka-uka ikkiylenni öyde yalghuz qaldurup qoyup, özliri aralgha 3-4 künlük bérip kéletti. Shunga aka-uka ikkiylen nahayiti kichik waqtidin bashlapla nahayiti mes'uliyetchan bolup adetlendi. Hemde her xil tamaqlarni étishnimu öginiwaldi. Erkin Sidiqning apisi bir mezgil Aqsu gilem zawutida gilem toqush ishchisi bolup ishlidi. Shu mezgilde Erkin Sidiqning ailisidikiler kechlik tamiqi üchün asasen suyuq'ash étidighan bolup, Erkin Sidiq her küni mekteptin kélip, suyuq'ashning süyini qaynitip, uninggha piyaz-chamghurlarni toghrap sélip, xémir yughurup, uni yéyip bolghandin kéyin, otni öchürüp qoyup, gilem zawutigha bérip, apisini wélisipit bilen ekiletti. Leghmen xémirini yughurush, pilte qilish we éshishkimu shu chaghdin bashlapla usta bolup ketken idi. Bu iqtidar Erkin Sidiqqa bir ömür esqétip kelmekte. U yézigha qayta terbiyige barghan, shangxeyge bilim ashurushqa barghan, we yaponiyige oqushqa barghan waqitlirining hemmiside wetendashlirigha leghmen étip bergen idi. U hazirmu öyidiki leghmen xémirini asasen özi yughuridu. Erkin Sidiq kichikidinla öz etrapidiki kishilerge intayin köyünidighan bolup, yuquriqidek ishlarni hergiz ata-anisining mejburlishi bilen emes, belki ata-anisigha köyünüp, ulargha bir az bolsimu yardemde bolush üchün qilghan idi.

Turmushni intayin söyidighan Erkin Sidiq toluqsizning 3-yilliqidin bashlapla muhebbet we kelgüsidiki turmush toghrisida izdinishke bashlidi. U chaghda ottura mektepte oquwatqan qiz-oghullarning bir-biri bilen muhebbetlishishi bir xil jinayettek qarilatti. Muhebbet toghrisidiki her qandaq nerse burjuaziyining nersiliri we eksil'inqilabiy nersiler, dep qarilatti. Shunga oqughuchilarning bir-biri bilen muhebbetlishishi asasen yoq ish idi. Shundaq bolsimu oqughuchilar arisida xatire depterge yézilghan muhebbet xetlirini oqush, we uni köchüriwélish ishliri bolup turdi. Erkin Sidiqmu bir waqitlarda ashundaq xatirilerni bir xatire deptirige köchürdi. Hemde sinipidiki resim sizishqa usta bir sawaqdishigha dep, u xatire deptirige bir jüp qushning derex shéxida bir-birsige qarap sayriship turghan resimidin birni sizdurdi. Shu arqiliq özige bir muhebbet xatirisi teyyarlidi. Hemme ishta emeliyetni chiqish qilishqa, hemde hemme ishni yüksek derijilik mes'uliyetchanliq bilen qilishqa adetlen'gen, özining kelgüsidiki teqdirining pütünley qap-qarangghu bir dunya ikenlikini éniq bilgen Erkin Sidiq, bu jehettiki ishlirini peqet imkan bolsa kelgüside qandaq yashash, qandaq bir aile qurush toghrisida oylinish, etrapidikilerni inchikilik bilen közitip, özining kelgüsi hayati üchün qandaq bir jörini isteydighanliqi toghrisida izdinish bilenla chekligen bolup, hemme ishta sinipidiki sawaqdashlirining hemmisi bilen oxshash derijide inaq ötüshke tirishti. Qiz sawaqdashliri arisigha ziddiyet chüshüp, ikki guruhqa bölünüp qalghan waqitlarda, ularni yaxshilashturup qoyushqa qudritining yétishiche küch chiqardi.

Ashu mezgillerde Erkin Sidiq yazliq tetilning bir qismi bilen qishliq tetilni asasen dawamliq türde aralda ötküzdi. Kündüzi tughqanlirining ornigha ishqa chiqti. Axshimi tughqanliri bilen bir öyge yighilip, qish künliri kang ochiqining aldigha 7-8 adem qistilip olturup, bir tereptin ot issin'ghach birsining hékayisini anglaytti. Abdushükür taghisi hékaye éytishta dangliq bolup, uning hékayisini mana mushundaq köp anglap yürüp, Erkin Sidiqmu xéli yétiship qalghan idi. "ming bir kéche" ning hékayisini asasen yadqa biletti. Shunga oqush dawamlishiwatqan künlerde, chüshte öyige qaytmaydighan sawaqdashlirigha dawamliq hékaye éytip bérip yürgen idi. Shu dewirdiki bir qanche yil ichide hemme yézilarda "yéza igiligini guyxualashturush" herikiti élip bérilip, araldiki déhqanlar nechche 10, nechche 100 yillardin beri tebiiy ormanliq yaki bagh qilip saqlap kelgen derexlerni késip, chong kölemlik étiz berpa qilishqa mejburi boldi. Shuning bilen u yerdiki déhqanlar deslipide otun'gha intayin bay bolup ketti. Lékin aridin 2-3 yil ötkendin kéyin, kesken derexlirini pütünley qalap tügitip, yéngi derexler téxi chong bolmay, aralda biraqla otun qis bolup ketti. Bir waq tamaq étip yéyish üchün kishiler yiraq-yiraqlardiki janggalgha bérip, yantaq, yulghun qatarliq ot-chawarlarni késip kélip ash étishke ishletti. Kéyin bularmu tügep kétip, ilajisiz janggaldiki kala we bashqa at-ulaghlarni baqidighan yerlerge bérip, qurup qalghan kala tézikini yighip kélip, shuni köydürüp ash étidighan boldi. Aralning jegji kentidiki tughqanlirining qéshida turghanda, Erkin Sidiqmu ashundaq quruq tézek térishke köp qétim chiqqan idi.

70-yillarning bashliri "solchil" siyasetning tesiri intayin küchiyip, araldiki Uyghur déhqanliri intayin échinishliq künlerge qaldi. Yerlik hökümet her bir déhqan ailisidin öyidiki jan sanigha qarap, bir jan'gha birdin choshqa béqishni mejburi wezipe qildi. Yeni, eger bir déhqanning ailiside 5 jan kishi bolsa, u déhqan choqum 5 dane choshqa béqish shert qilindi. U chaghdiki bir mezgil waqit ichide, déhqanlargha bügün yeydighan ashliqni shu küni etigende tarqitip béridighan bolup qalghan bolup, hemme yerde ashliq krizisi bolup ketti.shunga déhqanlar arisida choshqigha bérilgen qonaqni özliri istémal qiliwalidighan ehwalmu kop körüldi. Buningdinmu wehshiy bolghini, bir qisim meschitler choshqa qotinigha aylanduriwétildi. Uyghur déhqanliri choshqilarni obdan idare qilalmay, qotanliridin qéchip chiqip ketken choshqilar yéza igilik ziraetlirini weyran qiliwétidighan ishlarmu hemme yerde körüldi. U chaghda Aqsuda xenzularning nopusi az bolghachqa, ular béqilghan choshqilarni zadila yep tügitelmigen idi. Uyghur déhqanliri bolsa yillap-yillap birer qétim qoy göshi yéyelmigen weziyet shekillen'gen idi. Shu chaghdiki qish peslining bir yekshenbe küni Erkin Sidiq Aqsu shehiri ichide, quchiqida bir bowaq balisi bar bir Uyghur déhqan ayalning bir pigilo harwisigha 10 nechche choshqini bésip satqili ekilip, bir kün bazarda turup ularning birinimu satalmay, kün kech bolghanda hökürep yighlap turup, harwidiki choshqilarning hemmisini sheher ichidiki kochighila qoyup bérip, yézisigha qaytip kétip qalghanliqini öz közi bilen kördi. Bu weqening tesiride Erkin Sidiq bir heptigiche axshamliq uyquni yaxshi uxliyalmidi. Bular Erkin Sidiq hazirghiche körgen eng wehshiy milliy xorluqning birsi bolup, bu weqe uning éside hazirmu xuddi tünügünla bolghan ishtek saqlinip kelmekte.

U chaghlarda ottura mektep jemi 5 yil bolsimu, 1976-yiligha kelgende yilliq oqush tamamlinidighan waqit eslidiki 1-aydin 7-aygha özgerdi. Shunga, Erkin Sidiqning Aqsu wilayetlik 1-otturidiki oqushi 1976-yili 7-ayda tamamlinip, u ottura mektepte 5 yil emes, 5 yérim yil oqushqa mejburi boldi. Bashlan'ghuch mektepte artuq oqughan yérim yilni qoshqanda, Erkin Sidiqning oqushi jemi bir yil uzun'gha sozulghan boldi.

Tüwenki Resim: Erkin Sidiq toluq otturidiki sawaqdishi we dosti Dilshat bilen birge. Bu resim 1975-76-yilliri tartilghan.

Tüwenki Resim: Erkin Sidiq Aqsu wilayetlik 1-ottura mektepning sabiq mudiri rehman wayit we ottura mekteptiki bir qisim sawaqdashliri bilen birge. Bu sawaqdashlarning toluq otturini püttürüp, 30 yil ötkendin kéyinki resimi bolup, 2006-yili 2-séntebir küni Erkin Sidiq yurtni yoqlap barghanda tartilghan.

Tüwenki Resim: Erkin Sidiqning eyni waqittiki ustazliri we hazirqi dostliri. Ongdin solgha qarap xuduyumberdi, memet sidiq (Erkin Sidiqning sabiq sinip mudiri), Erkin Sidiq, ehet aman (sabiq mektep mudiri), rehman wayit (sabiq mektep mudiri), tursunjan hézim, we abduweli tömür. 2006-yili 1-séntebir küni tartilghan.

Tüwenki Resim: Erkin Sidiq özining ustazliri we dostliri bilen Aqsu wilayetlik 1-ottura mektepning déhqanchiliq meydanida. Arqidiki eski tam Erkin Sidiq toluq ottura mektepte oquwatqan waqtida sawaqdashliri bilen birlikte özliri kések quyup, özliri salghan öyning bir qismi. 2006-yili 1-séntebir küni tartilghan.

---

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage