Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimali

[1-Bölum], [2-Bölum], [3-Bölum], [4-Bölum], [5-Bölum]
[6-Bölum], [7-Bölum], [8-Bölum], [9-Bölum], [10-Bölum]
[11-Bölum], [12-Bölum], [13-Bölum], [14-Bölum], [15-Bölum]

11. Shimaliy Kaliforniyediki Doktorluq Oqushi

Erkin Sidiq shimaliy Kaliforniyediki In'glizche ismi "University of California, Davis (UCD)" dep atilidighan mektepke kélipla, özini qobul qilghan fakultétning mudirining qéshigha kirip, özige bérilgen yardemchi oqutquchiliq xizmitining pirsentini sel östürüp bérishni iltimas qildi. Del shu chaghda junggodin qobul qilin'ghan yene bir xenzu oqughuchi wiza alalmasliq sewebi bilen bu mektepke kélelmigen bolup, shuning bilen eslide ashu oqughuchigha bérilgen 25 pirsentlik yardemchi oqutquchiliq xizmitinimu Erkin Sidiqqa berdi. Shuning bilen Erkin Sidiqning UCD diki xizmiti 50 pirsentke, ayliq maashi bir ming dollargha ösüp, mushu mektepte oqushini bashlap ketti. Yataq bilen tamaq qatarliq turmush xirajitige her ayda 500 dollar etrapida pul kétidighan bolghachqa, Erkin Sidiqning tapqan puli mektepke töleydighan oqush pulining yérimigimu yetmeytti. Shuning bilen Aman’gül derhal mektep oqughuchilar ashxanisida ish tépip ishleshke bashlidi.

Bu aliy mektepte doktorluq unwani üchün oquydighanlar unwan élish üchün mundaq 5 ötkeldin ötishi kérek idi:

(1) Doktorluq oqushigha qobul qilinish.

(2) 30 oqush nomurigha toghra kélidighan aspirantlar dersini oqup tamamlash. Bu 3 oqush nomurigha toghra kélidighan derstin 10 derske barawer bolup, bu derslerdinmu xuddi baklawér oqughuchilirigha oxshashla yérim mewsum we mewsumluq imtihanlar élinip, hemde tapshuruq we projektlermu bériletti.

(3) Derslerni oqup bolushqa az qalghanda, In'glizche "Preliminary Exams" dep atilidighan, Uyghurche menisi "deslepki imtihanlar" digen'ge yéqin kélidighan imtihanlardin ötüsh. Bu imtihanni her bir oqughuchi öz kespidiki 5 sahedin 3 ni tallap béridu. Yeni u 3 derstin élinidighan imtihan bolmastin, 3 sahedin élinidighan imtihan bolup, adette doktorluqqa qobul qilin'ghan oqughuchilarning bir qismi mushu imtihanda shallinip kétidu.

(4) In'glizche "Qualifying Exam" dep atilidighan "layaqet sinash imtihani". Her bir oqughuchi derslerni oqup tügitip, deslepki imtihandinmu ötüp bolghandin kéyin, yérim yildin bir yilghiche izdinip, yétekchi oqutquchisi bilen kélishken asasta özi élip barmaqchi bolghan tetqiqat mezmunini békitidu. Hemde özi üchün 3 proféssordin teshkil tapqan bir bahalash komitétini tesis qilidu. Layaqet sinash imtihanida héliqi 3 proféssorgha özi doktorluq unwani élish üchün nime tetqiqat qilmaqchi ikenliki, we uninggha hazirghiche qandaq teyyarliqlarni qilip bolghanliqi toghrisida bir ilmiy doklat béridu. Bu doklatqa fakultéttiki bashqa barliq proféssorlar we hemme aspirantliq oqughuchilirimu teklip qilinidu. Héliqi 3 proféssor bu doklatni anglap bolghandin kéyin, bu oqughuchidin soal sorap, eng axirida bahalash élip baridu. Eger ular bu oqughuchini testiqlisa, bu oqughuchi andin doktorluq unwani kandidati bolidu. Hemde tetqiqatni dawamlashturidu. Eger bu komitét bu oqughuchining tetqiqat mezmunini testiqlimay qalsa, uninggha yene bir qétim teyyarliq qilip kélish pursitini béridu. Eger bir oqughuchi kéyinki bir qétimliq pursettimu layaqetlik bolalmay qalsa, u mekteptin chékinidu.

(5) Doktorluq déssirtatsiyesini püttürüp, héliqi bahalash komitétigha déssirtatsiyesidin bir ilmiy doklat béridu. Bu doklat yighinighimu bashqa barliq proféssorlar we aspirant oqughuchiliri teklip qilinidu. Eger bu oqughuchining déssirtatsiyesi bahalashtin ötse, u andin doktorluq unwanini alalaydu. Ötelmey qalsa xuddi yuquriqigha oxshash yene bir qétim purset bérilidu. Meyli derslerde bolsun yaki tetqiqatta bolsun, oqughuchilar arisidiki riqabet intayin keskin bolidu. Bu mektepning énjénérliq institoti pütün Amérika boyiche eng aldinqi 20 ning ichige kiridighan bolup, oqughuchilargha qoyulghan telep bir qeder yuqiri idi.

Erkin Sidiq bu mekteptimu burunqidekla tiriship oqudi. Bu mekteptiki kespi éléktir énjénérliqi bolghachqa, uninggha intayin qiziqatti. Bu mektepning her bir yili 3 mewsümge bölün'gen bolup, bir mewsum ichide peqet 10 heptila ders ötületti. 10 kün mewsumluq imtihan élinip, bir mewsum jemi 12 heptidin azraq idi. Shunga derslerning sür'iti intayin téz bolup, hemme derslerde her heptide tapshuruq bériletti. Hemme derslerning yardemchi oqutquchiliri we heq élip tapshuruq tekshürüp béridighan aspirant oqughuchiliri bar bolghachqa, oqutquchilar özlirining tetqiqat we aspirant oqughuchilirini yétekleshtin kélip chiqqan aldirashliqigha qarimay, tapshuruq we projektni yenila köp orunlashturup turatti. Köpinche oqughuchilar Erkin Sidiqtek yérim kün ishlep, yérim kün oquydighan bolghachqa, peqet derslerni oqup tügitish üchünla 5 mewsum waqit kétetti. Shunga Amérikida bashqa bir qisim döletlerge oxshash 3 yilda doktorluq unwani alidighan ish hergizmu mewjud emes. UCD ning énjénérliq kespidiki oqughuchilirining doktorluq unwani élish üchün kétidighan otturiche waqit mudditi 7 yildin ashidiken. Erkin Sidiqqa bezi bir toluq kursning yuqiri yilliqlirining derslirinimu oqushqa toghra keldi. U tallighan bezi derslerning 120 neper oqughuchisi bar bolup, uning ichidiki aran 20 dek oqughuchigha "A" bérilidighan derslerdimu Erkin Sidiq ashu "A" ning birsige érishish üchün özidin yash jehette jiq töwen oqughuchilar bilen riqabetleshti. U derslerni oqup tügitiwatqan deslepki 2 yil jeryanida Aman’gül bir tereptin ishlep, yene bir tereptin uninggha yéqindin yardemliship berdi. U ikkisi her küni kech saet 12 giche öginish qildi. Yekshenbe we bayram künlirimu dem almidi. Ashundaq tirishish arqiliq deslepki 2 yil ichide Erkin Sidiq barliq derslerni ela netije bilen oqup tügitip, deslepki imtihandinmu ötüp boldi. Yardemchi oqutquchiliq xizmitini bir mewsum ishligendin kéyin, Erkin Sidiq oqughuchilarning nahayiti yaxshi bahasigha ériship, oqughuchilarning mewsumluq bahalishida u fakultéttiki proféssorlarning otturiche nomuridin jiq yuqiri nomurgha érishti. Shuning bilen fakultét uninggha 50 pirsentlik oqutquchiliq xizmitini üzüldürmey berdi. 2-yilliq oqush bashlan'ghanda, uning derslerdiki we yardemchi oqutquchiliq xizmitidiki netijisige asasen, fakultéttin uning bir yilliq oqush pulini pütünley kötüriwetti. Mushu fakultétta oquwatqan, eslide junggodin kelgen bezi xenzu oqughuchilar bir mewsumluq oqush mukapat pulighimu érishelmigen bolup, ularning ichidiki beziliri Erkin Sidiqning ustidin erzmu qilip baqti. 3-yili we uningdin kéyinmu Erkin Sidiq izchil türde toluq oqush mukapat puligha ériship mangdi.

1991-yili yazliq tetilde Erkin Sidiq bilen Aman’gül yurtqa tughqan yoqlighili bérip, Amérikidin béyjinggiche bolghan seper ariliqida yaponiyede toxtap, u yerde 10 kün sayahette boldi. Bu qétimqi seperdin qaytashida ular qizi dilnareni Amérikigha birge élip keldi. Shuning bilen Erkin Sidiq tunji qétim qizi dilnare bilen birge yashash imkaniyitige ige boldi. Ular 9-ayning 1-küni Amérikigha qaytip kélip, dilnare 9-ayning 2-künidin bashlap bir éghiz In'glizche bilmey turup, 1-sinipqa oqushqa kirdi we til jehette 6 ayda bashqilargha pütünley yétiship boldi. 1993-yili 9-ayda, Aman’gülning ata-anisi Amérikigha kélip, ularning yéshi 4 yashtin ashqan oghli dilshatni Amérikigha ekélip berdi. Shundaq qilip 1984-yili 8-ayda toy qilghan we 1985-yili 6-ayda tunji perzentini körgen Erkin Sidiq 1993-yili 9-ayda andin aile boyiche bir yerge jem bolup yashash imkaniyitige ige boldi. Bu ariliqta u balilirining qandaq ömiliginini, qandaq mangghinini, we qandaq tili chiqqinini körmidi. Her bir ata-ana behrimen bolidighan bu ishlardin u oqushni dep menggü mehrum qaldi.

1993-yili 2-ayda Erkin Sidiq mundaq bir ishni anglidi: Uyghur diyaridin bir ékiskursiye ömiki Amérikigha kelgen bolup, ömektiki Uyghurlar Amérikidiki Uyghurlar bilen qandaq alaqilishishni bilmigenliki üchün héch kim bilen körüshelmey qaytip kétiptu. U chaghda shimaliy Kaliforniyede Erkin Sidiq bilen Shinjang Uniwérsitéti fizika fakultétidin chiqqan Perhat Niyaz ailisila, jenubiy Kaliforniyede bolsa Shinjang Uniwérsitéti matématika fakultétidin chiqqan Mewlan Yasin ailisila bar idi. Shunga her yili yéngi yilda we bashqa muhim bayramlarda, ya Erkin Sidiq ailisi 500 kilométir yol yürüp los anjélisqa baratti. Ya Mewlan ailisi 500 kilométir yol yürüp san fransiskogha kéletti. Ular uningdin bashqa waqitta héch qandaq Uyghur körmey yaki sirtta Uyghurche sözlishelmey yashaytti. Amérikida özliridin bashqa qanchilik Uyghur barliqimu éniq emes bolup, ular bir-biri bilen asasen alaqe qilishmaytti. Erkin Sidiq Amérikigha yéngi kelgende, uninggha meslihet béridighan yaki yol körsitip béridighan birersi bolmighanliqi üchün, mektepning oqushi 9-ayda bashlinidighanliqidin bixewer halda Amérikigha 7-ayning axiridila kéliwalghan idi. Bu bir ay waqit Erkin Sidiq yaponiyedin qaytip kélip, Amérikigha méngishning ariliqidiki waqit bolghachqa, u bir ay burun Amérikigha kélip, yataq puli tölep bikar yürgen'ge qarighanda, ürümchide ailisi bilen qurban héytni birge ötküzüwalghan bolsa, tolimu yaxshi bolghan bolatti. Yuquriqidek ishlarning buningdin kéyin dawamlishiwermesliki üchün, hemde buningdin kéyin oqushqa kélidighan Uyghur yashlirigha asanliq tughdurup bérish üchün, Erkin Sidiq bir qanche kishiler bilen meslihetliship, shu chaghda Amérikida oquwatqan, 80-yillardin bashlap Amérikigha kelgen Uyghurlarni bir-birlep éniqlap, ulargha bir uyushma qurush toghrisidiki chaqiriqname ewetti. Shu chaghda pütün Amérika boyiche jemi 17 Uyghur ailisi tépildi (burun Amérikigha kélip olturaqliship qalghanlarni hésabqa almighanda). Erkin Sidiq uyushmining nizamnamisini yézip chiqip, Amérikidiki hemme Uyghurlarning ismi we téléfon nomuri yézilghan bir parche tizimlikni teyyarlap chiqti. Hemde héliqi 17 aililik Uyghurlar bilen birlikte, 1993-yili 3-ayda, In'glizche ismi "Tengri-tagh Overseas Students and Scholars Association (TOSSA)" dep atilidighan, Uyghurche menisi "chet eldiki tengri-taghliq oqughuchilar we ziyaliylar uyushmisi" bolghan bir uyushmini qurdi. Bu uyushmigha 1-yili Erkin Sidiq reis, roshen abbas muawin reis bolup ishlidi. Shuningdin kéyin Amérikidiki Uyghurlarning oz-ara alaqisi birdinla küchiyip ketti. Uyghurlar bir shtattin yene bir shtatqa bir-birsini yoqlap baridighan ishlarmu bashlandi. Uyushma ish bashlap uzun ötmey, ular bir ayliq jornalmu chiqirip, uni Amérikidiki hemme Uyghurlargha tarqatti. Amérikidiki bir qisim Uyghurlar bu uyushmigha almiship rehber bolup ishlep, uni taki 1998-yilighiche dawamlashturdi.

1994-yili Erkin Sidiq Uyghur diyaridiki Amérikigha kélip oqumaqchi bolghan Uyghur yashlirini munasiwetlik uchur bilen teminlesh ishini bashlidi. Amérikida In'glizche ismi "Peterson's Guide" dep atilidighan bir kitab bar bolup, u her yilda bir qétim yéngilinip neshr qilinidu. Uningda Amérika we kanadadiki barliq aliy mekteplerning chet eldin oqushqa kelmekchi bolghanlargha lazim bolghan uchurlarning hemmisi kesp boyiche kirgüzülgen. TOSSA pul chiqirip bu kitabtin bir nusxa (jemi 5 qélin kitab) élip Erkin Sidiqqa berdi. Erkin Sidiq özi bilen xet arqiliq alaqilashqan oqughuchilargha héliqi kitabning shu oqughuchi oqumaqchi bolghan kespige ait qismini kopiy qilip, uni pochta arqiliq her bir oqughuchigha mangdurup berdi. Her bir oqughuchigha mushundaq matériyal mangdurush üchün u bir dem élish künining yérimini chiqirip, aldi bilen bir kopiy qilish dukinigha bérip, kitabni kopiy qildi. Andin öyge kélip u oqughuchigha bir parche xet teyyarlidi. Uningdin kéyin pochtixanigha bérip u matériyal bilen xetni pochtigha saldi. Gerche öz oqushi üchün waqtini aran yétishtürüp mangalaydighan bolsimu, köprek Uyghur oqughuchilirining Amérikigha oqushqa kélelishi üchün, Erkin Sidiq özi bilen alaqilashqan birer oqughuchining xétinimu jawabsiz qaldurmidi. Erkin Sidiq bu sahediki seyyare xizmitini izchil türde élip bardi. 2004-yilidin bashlap u "http://www.meripet.com" dégen tor bétini yasap, shu arqiliq bu jehettiki ishini hazirghiche dawamlashturup kelmekte.

Erkin Sidiq doktorluq unwani üchün optika we lazér nuri sahesidiki ikki chong yönilish boyiche tetqiqat élip bardi. Uning birsi In'glizche "Diffraction Optics" dep atilidighan bolup, yene birsi "Nonlinear Optics" dep atilidu. Erkin Sidiq doktorluq oqushi jeryanida 1-sahede jemi 4 parche ilmiy maqale élan qildi. Uning ichidiki 2 parche maqale nur arqiliq haywanlar muskullirining kéngiyish we tariyish méxanizimini tekshürüp éniqlash toghrisida bolup, bu tetqiqatni u özining ustazidin bashqa, biologiye fakultétining bir proféssori we "qollanma ilmi" (In'glizche "Applied Science") fakultétining bir proféssori bilen birge élip bardi. U maqale en'giliyede chiqidighan bir dangliq ilmiy tetqiqat jorniligha mangdurulghanda, u jornalning bash muherriri intayin xushal bolup, maqalini derhal qobul qildi. U kishining ismi A. Huxley bolup, u kishi nobél mukapatigha érishken bir alim bolup, bashqilarning éytip bérishiche bu alim 1850-yilliri hayatliqning menbesini tépip chiqqan alim darwinning newrisi iken. Doktorluq oqushi jeryanida Erkin Sidiq optikining yuquriqi 2-saheside jemi 11 parche ilmiy maqale élan qildi. Uning ichidiki 5 parchisi xelq'araliq dangliq ilmiy tetqiqat jornallirida élan qilindi. Erkin Sidiqning ilmiy tetqiqatta qolgha keltürgen netijisi bek köp bolghachqa, u özining doktorluq disirtatsiyesini yazghanda, uninggha peqet yuquriqi 2-sahediki tetqiqat netijisinila kirgüzdi. 1995-yili 3-ayda, Erkin Sidiqning disirtatsiyesi bahalashtin asanla ötüp, u doktorluq unwanigha érishti. Shu yili bu mektepning éléktir énjénérliqi kespide doktorluq unwanigha érishken oqughuchilarning sani 15 kishi etrapida bolup, Erkin Sidiq intayin keskin riqabet ichide shu yilliq her yili peqet birla oqughuchigha bérilidighan "eng aliy doktorluq disirtatsiyesi mukapati" (In'glizche "Best PhD Dissertation Award") gha érishti. Bu mukapat Erkin Sidiqning öz hayatidiki eng pexirlinidighan bir nersisi bolup, shuningdin bashlap u nege barsa bu mukapatni birge éliwélip, öz ishxanisida saqlap kelmekte. Erkin Sidiqning UCD diki yétekchi oqutquchisi taki hazirghiche bashqilargha "Erkin Sidiq men hazirghiche terbiyiligen eng yaxshi oqughuchilarning birsi" dep yürüydu.

1994-95-yilliri shimaliy Kaliforniyede Erkin Sidiq ailisidin bashqa Uyghurlar yoq idi. Uning üstige Erkin Sidiq 1995-yili 6-ayda élip bérilidighan mektepning oqush püttürüsh murasimidin burun oqush püttürüp bolatti. Shunga u 1994-yili 6-aydiki oqush püttürüsh murasimigha qatnashti. Bu waqitta Aman’gülning ata-anisimu téxi Amérikida bar bolghachqa, ularningmu bu murasimgha qatniship bérishi Erkin Sidiq we uning ailisidikilerni alahide xushal qilghan idi.

1994-yili 6-ayning 12-kuni UCD diki 1994-yilliq oqush putturush murasimidin burun
mektep kutupxanisi aldida tartilghan bir xatire resim.

1994-yili 6-ayning 12-kuni UCD mektep qorosi ichide. Resimdiki chonglar Aman’gülning
dadisi Eysa Sali bilen Aman’gülning apisi rehmetlik Hawaxan bolidu. Ular 1993-yili 9-ayda
Amérikigha kelgen bolup, Erkin Sidiqning oghli Dilshatni ashular Amérikigha ekilip qoyghan.

Erkin Sidiqning ata-anisi 1994-yili 11-ayda Amérikigha oghlini yoqlap kelgen bolup, bu resim
ular 1995-yili 5-ayda Kaliforniye bilen Néwada shitatining chégrisigha jaylashqan In'glizche
"Mammoth Lakes" dep atilidighan jaygha Nansi bilen Jonlarning yénigha tamasha qilip barghanda
tartilghan. Nansiler burun "Northridge" digen sheherde turidighan bolup, 1991-yilidiki bir qétimliq
chong yer tewreshtin kéyin hazirqi jaygha köchüp ketken. Bu jay qar téyilish meydani bilen Amérikigha
dangliq bolup, Erkin Sidiq ailisi taki hazirghiche bezi yilning qish mezgilliri Nansilarning yénigha qar
téyilish üchün baridu.

Erkin Sidiqning dokturluq yétekchi oqutquchisi proféssor Andre Knoesen we uning ailisidikiler.
Resimdiki tonglap kétip Erkin Sidiqning chapinini kiyiwalghan ayal kishi Aman’gül, uning
qéshidikisi Dilshat bolidu. Bu resim 2000-yili 4-ayda tartilghan. Erkin Sidiqning ustazining
yéshi Erkin Sidiqningki bilen oxshash bolup, baliliri Erkin Sidiqningkidin sel kichikrek.

---

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage