Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimali

[1-Bölum], [2-Bölum], [3-Bölum], [4-Bölum], [5-Bölum]
[6-Bölum], [7-Bölum], [8-Bölum], [9-Bölum], [10-Bölum]
[11-Bölum], [12-Bölum], [13-Bölum], [14-Bölum], [15-Bölum]

6-Bölum: Aliy Mektep

1978-yili 3-ayning 6-küni, Erkin Sidiq Shinjang Uniwérsitétida bir yilliq Xenzu tili oqushini bashlidi. Gerche ular oqush bashlighan yil 1978-yili bolsimu, oqughuchi qobul qilish xizmiti 1977-yili bashlan'ghan bolghachqa, Erkin Sidiq bilen oxshash waqitta aliy mektepke kirgen oqughuchilarning hemmisi pütün Junggo boyiche "77-yilliq oqughuchilar" dep ataldi. Uning burunqi oqughuchilar xizmiti jehette qilghan ishlirigha qarap, fizika fakultéti oqughuchilar xizmitining mes'uli Yaqup muellimning tallishi we körsitishi bilen, fakultéttin uni sinip ittipaq yachéykisining sékritari, we fakultét ittipaq bash yachéykisining muawin sékritari qilip teyinlidi. Siniptiki ayrim Ürümchilik oqughuchilar deslepte bu yéziliq tüsini alghan Erkin Sidiqni anche közge ilip ketmidi. Lékin ariliqtin bir qanche hepte ötmeyla, Erkin Sidiq öz sinipida meyli öginishte bolsun yaki xizmette bolsun közge körünüshke bashlidi. Uning kichik péil, ademler bilen chiqishqaq, bashqilargha intayin köngül bölidighan, bashqilargha yardem qilishni xushalliq dep bilidighan, xizmetni inchike we intayin retlik ishleydighan mijezi, hemde yüksek derijidiki teshkillesh, her bir ishni yuqiri ölchem we yuqiri ünüm bilen qilish iqtidari bara-bara bashqilarni qayil qilishqa bashlidi. 1978-yili küzde, Shinjang Uniwérsitéti memliketlik 10-nöwetlik ittipaq qurultiyigha bir wekil tallaydighan boldi. Buning üchün aldi bilen her bir fakultét birdin kandidat tallap chiqti. Andin hemme fakultéttiki oqughuchilar xizmitining mes'ulliri bir yerge jem bolup, héliqi kandidatlar ichidin peqet birla wekilni tallaydighanda, Erkin Sidiqning sinip mudiri Sherip muellim bilen yuquriqi Yaqup muellimning zor tirishchanliq körsitishi bilen, exlaq, öginish we oqughuchilar xizmiti qatarliq hemme jehetlerde Erkin Sidiq eng yuqiri bahagha ériship, mektep wekillikige tallandi. Hemde 1978-yili 10-ayning 16-künidin 26-künigiche Béyjingda ötküzülgen memliketlik 10-nöwetlik ittipaq qurultiyigha qatnashti.

1978-yilining axiri teyyarliq basquchidiki Xenzuche öginish axirlishay dep qalghanda, Erkin Sidiq sinipidiki sawaqdishi Ehmet Niyaz bilen birlikte özlükidin In'gliz tili öginishni bashlashni qarar qildi. U chaghda Uyghur mektepte oqughan oqughuchilar arisida chet el tili öginish dégen uqum yoq bolghachqa, bu ishni anglighanlarning ichide deslepte Erkin Sidiq bilen Ehmet Niyazni zangliq qilghanlarmu boldi. Lékin ular bashqilarning gépige pisent qilmay, shu chaghda Shinjang Uniwérsitétining che el tili fakultétida In'gliz tili oqutquchisi bolup ishlewatqan Hekime appaydin ishni nedin we qandaq bashlash toghrisida meslihet sorap, hemde uningdin bezi kitablarni ariyet élip, In'gliz tili öginishni bashliwetti. Hekime appaymu Aqsuluq bolghachqa, Erkin Sidiq aliy mektepke kélip uzun ötmeyla ular bir-biri bilen tonushqan bolup, Erkin Sidiq bilen Ehmet Nniyaz u appayning öyige pat-pat kirip turatti. Kespiy ders ötülüshke bashlighan deslepki mezgilde u oqush Erkin Sidiqqa héch qandaq éghir kelmigenliki, hemde u chaghda bashqa qoshumche ishlirimu bek köp bolmighanliqi üchün, Erkin Sidiq In'gliz tili öginishke xéli köp waqit ajratti. Til öginishni 77-yilliq tebiiy pen Xenzu oqughuchilirining derslik kitabidin bashlighan bolup, ular 2 heptide oqughan dersni Erkin Sidiq özi öginip bir heptide tügitip mangdi. 1979-yili yazliq tetildin paydilinip qattiq tutush qilish bilen, Erkin Sidiq shu waqittiki 77-yilliq Xenzu oqughuchilarning sewiyisige pütünley yétishiwaldi. Yeni, Xenzu oqughuchilar 3 mewsum derslik qilip oqup tügetken dersni Erkin Sidiq bir mewsum we bir yazliq tetilde özi öginip tügitip, özi bilen oxshash yilliqtiki Xenzu oqughuchilargha yétishiwaldi.

Bu waqitqiche Erkin Sidiqning ish-izliri pütün mektep boyiche teshwiq qilinishqa bashlighan bolup, uning türtkisi bilen Uyghur mektepte oqughan oqughuchilar arisida bir chet el tili öginish dolquni qozghilishqa bashlidi. Shinjang Uniwérsitétidiki bir qanche tebiiy pen fakultétliri chet el tili öginish qizghinliqi bar Uyghur oqughuchilargha rus tili kurslirini échip berdi. Kurs yéngi bashlan'ghanda til ögenmekchi bolghanlar intayin köp bolup, sinipqa pétishmay, üsteller arisidiki bosh orunlar we doskining etrapidiki bosh orunlarning hemmisi ders anglimaqchi bolghanlar bilen toshup ketti. Ariliqtin birer ayche waqit ötkendin kéyin, fizika fakultétida échilghan sinipta yerde olturup ders anglaydighanlar asasen qalmidi. Yene birer aydek waqittin kéyin, u sinipta ders éliwatqanlar sinipning yériminimu toshquzalmaydighan bolup qaldi. Shundaq. Bir chet el tilini öginish sözlimekke intayin asan bolup, ademning éghizidin intayin asanla chiqidu. Lékin uni emeliyette ishqa ashurush bir intayin qiyin ish. Erkin Sidiqning bir alahidiliki, til öginishtek uzun muddet dawamlashturushni we ariliqta üzüldürmey izchil élip bérishni telep qilidighan ishlarda, u öz-özige bir xil tüzüm tüzüp chiqip (bundaq tüzüm In'glizche "discipline" dep atilidighan bolup, Erkin Sidiq buninggha "tüzüm" din bashqa yaxshiraq soz tapalmidi), u tüzümni qattiq ijra qilidu. In'gliz tili öginishni bashlapla, Erkin Sidiq her küni 20-25 tin yéngi söz yadlashni özige wezipe qildi. U her bir sözni künige 3 qétimdin jemi 5 kün yazidighan bolup, uning mushundaq til öginish usuli töwendiki tor bétide bar:

http://www.meripet.com/Academy/InglizTili.htm

Erkin Sidiq her künlük xam söz wezipisini orunlash üchün her küni etigen saet 6:00 (Shinjang waqti bolup, axirqi ikki xana minutni körsitidu) dila ornidin turup, etigenlik tamaqtin burun shu künlük xam sözlerni yadlidi. Etigenlik derske bashqilardin 10-15 minut baldur bérip, ders bashlinishtin burun xam sözlerni bir qétim yézip chiqti. Chüshtin kéyinki ders bashlinishtin burunmu, we kechte kechlik tamaqni yep, axshamliq ders tekrarlashni bashlashtin burunmu shundaq qildi. Buni bir küni birer qétimmu toxtitip qoymidi. Shenbe-Yekshenbe künlirimu toxtitip qoymidi. Dem élish künliri tughqanlirining öyige méhman bolup barghandimu, ariliqta 5-10 minut waqit chiqirip, xam sözni yézish wezipisini orunlap turdi.

Aliy mektepke 77-yilliq oqughuchilar kélishtin burunqi 10 yil ichide mektepke oqushqa kelgen oqughuchilarning sewiyisi anche yuqiri bolmighachqa, nurghun oqutquchilarning bilimi bir az "datliship" qalghan idi. Uning üstige Erkin Sidiqning sinipi Shinjang Uniwérsitéti tunji qétim qobul qilghan radio éléktronikisi kespi sinipi idi. Shunga 77-yilliq oqughuchilar kelgendin kéyin, bezi derslerde oqughuchilar oqutquchini aldiritip qoyidighan ishlarmu bolup turdi. Bezi oqutquchilar ders qilip sözlewatqan matériyalni özimu obdan bilmigechke, dersni "mundaq mundaq qilsa, mundaq bolidiken", dep, hékaye sözligendek sözlep, "mundaq bolidu", dep keskin éytalmaytti. U chaghda tebiiy pen toghrisida resmiy bésilip chiqqan derslik kitab peqetla yoq bolup, oqutquchilar özi ötidighan ders toghrisida léksiye teyyarlap, uni mektep basmixanisida addiyla bésip chiqirip oqughuchilargha tarqitip béretti. Bundaq léksiye kitabining süpiti intayin nachar, nurghun yerliri chapaq bolup, oqumaq xéli tes idi. Bir qétim aliy mektep matématikisi dersini ötidighan bir oqutquchi qol bilen yézip léksiye teyyarlap, uni mektep basmixanisigha bergende, u yerde ishleydighanlarning aliy mektep bilimidin xewiri bolmighachqa, matématikidiki "cheksizlik" ke wekillik qilidighan belgini "bu muellim 8 ni yatquzup qoyuptu" dep oylap, hemme "cheksizlik" belgisini "8" qilip bésip chiqiriptu. Hemde u oqutquchigha: "Muellim, siz hemme 8 ni yatquzup qoyuptikensiz. Men ularni qopurup qoydum", deptu. Bu muellim Erkin Sidiqning sinipigha kirip, oqughuchilargha léksiye kitabini tarqitidighan waqitta, yoqurqi ehwalni oqughuchilargha sözlep bérip, qaqaqlap külüp ketkenidi. Erkin Sidiq özige telepni téximu yuqiri qoyup, kespiy bilim jehette Xenzu balilar bilen oxshash sewiyide oqush, shu arqiliq Uyghurlarning, jümlidin Uyghur mektepte oqughanlarning ajiz emeslikini ispatlash meqsitide, 1979-yilining bashliri fizika fakultétining muawin mudiri, özining kespiy ders oqutquchisi Sultan Janbolatow muellimning qéshigha kirip, özining Xenzu oqughuchilar sinipigha yötkilish iltimasini éytti. Sultan muellim uninggha mundaq dédi: "Ukam, men séning hazirghiche qilghan hemme ishliringdin intayin razi. Méningche sen kelgüside xéli chong ishlarni qilalaysen. Xenzu sinipqa yotkelsengmu yaxshi oqup kételeydighanlighinggha pütünley ishinimen. Lékin, sen hazir Uyghur we bashqa barliq az-sanliq millet oqughuchilirining bir wekili bolup qalding. Eger Xenzu sinipqa yotkelseng bu salahiyetni asasen yoqitip qoyisen. Méningche bolsa sen Uyghur sinipta oquwérip, öz qabiliyitingni ispatlighin. Shundaq qilsang séning töhpeng téximu chong bolidu. In'gliz tili öginishni choqum axirghiche ching tutqin. Eger öginishni hazirqidekla dawamlashtursang, kelgüside mektipimizge chetke chiqip oquydighan pursettin peqet birsila kélip qalsa, uninggha men choqum séni mangdurimen. Eger undaq sandin peqet ikkisila kélip qalsa, uning birsige choqum séni mangdurimen." Bu sözni anglighandin kéyin, Erkin Sidiq özining sinip almishish niyitidin yandi. Kéyinki mewsum Sultan muellim Erkin Sidiqning sinipigha her heptisi 2 qétim, her qétim 2 saetlik derske kirdi. Erkin Sidiqqa uning dersi héch qandaq qiyin tuyulmighachqa, Erkin Sidiq uninggha peqet bir qétimliq derskila bérip, yene bir qétimliq ders waqtida fizika fakultétidiki Xenzu oqughuchilarning 77-yilliq 1-sinipigha kirip, ularning In'gliz tili dersige qatnishishni telep qildi. Sultan muellim buninggha maqul boldi. Uningdin kéyinki yene bir mewsum Erkin Sidiq özige ders yoq waqitta chet el tili fakultéti In'gliz tili kespining 79-yilliq Xenzu sinipigha bérip, shu sinipning oqughuchiliri bilen In'glizche ders élishni telep qildi (U sinipta 2 Uyghur we bir Qazaq oqughuchi bar bolup, ularning ichidiki bir Uyghur bilen heliqi Qazaq oqughuchi hazir Amérikida). Sultan muellim yol méngip, buningghimu mekteptin ruxset élip berdi. 1981-yilining axiri, Erkin Sidiq Shinjang Uniwérsitéti tebiiy pen 77-yilliq Xenzu oqughuchilirining In'gliz tilini tamamlash imtihanigha qatniship, fizika fakultéti 77-yilliq 1-sinipi boyiche 5-orun'gha érishti. Bu sinip Xenzu tili siniplirining ichide mektep boyiche eng ilghar sinip bolup, nurghun qétim "ilghar kolléktip" bolup mukapatqa érishken idi (Uyghur tili siniplirining ichide Erkin Sidiq oqughan 77-yilliq 4-sinip shundaq bolghan idi). Shundaq qilip Xenzu oqughuchilar resmiy ders süpitide 3 yilda oqup tügetken dersni, u özi qoshumche öginip 2 yil ichide tamamlidi.

Omumiy In'gliz tili dersini tügetkendin kéyin, Erkin Sidiq kespiy In'gliz sözligi öginishni dawamlashturdi. U öz kespige ait In'glizche kitabtin birni tépip, uni oqup, her küni uningdin 25 xam söz teyyarlap, yuqirida teswirlen'gen usul boyiche ularni yadlap mangdi. Shu chaghda (yeni 1981-yilining béshida) Shinjang Xenzuche radio istansisida bir Yapon tili léksiyisi bériliwatqan bolup, u heptisi 2 qétim, her qétim 30 minut idi. Erkin Sidiq radiodiki shu Yapon tili léksiyisini anglashnimu bashlidi. Uning birer ün'alghusimu bolmighachqa, peqet özi rémont qilip saqaytiwalghan bir kichik radiyoghila tayinatti. Léksiyini üzüldürup qoymasliq üchün, u özining nede bolushidin qet'iynezer, radioni kötürüp yürüp, léksiye waqti bolghanda, uni estayidil anglap, xatire qaldurdi. Léksiye birer olturushqa barghan waqtigha toghra kélip qalsa, u sorundin asta chiqip kétip, bir jimjit yerni tépip, radioni 30 minut anglap, andin sorun'gha qaytip kirdi. Léksiye tughqanlirining öyige barghan waqitqa toghra kélip qalsa, ademler bar öydin asta sughurulup chiqip, 30 minutluq léksiyini anglap tügitip, andin sorun'gha qaytip kirdi. Mushundaq öginishni 2 yil izchil dawamlashturup, Shinjang Uniwérsitétini püttürüshtin burun, Yapon tilining hemme grammatikisini oqup tügitip, özige Yapon tilidinmu xéli puxta asas séliwaldi.

Kespiy derslerning yuqiri qismigha kelgende, Erkin Sidiqning sinipidikiler biwaste Xenzuche derslik kitablarni ishletti. Bu kitablar memliketlik maarip ministirliki bir tutash orunlashturup, Nenjing Sanaet Uniwérsitéti tüzüp chiqqan kitablar bolup, ichkirki ölkilerdiki bashqa dangliq mekteplermu oxshash derslikni ishlitetti. Erkin Sidiq yéngi dersning kitabtiki mezmunini derstin burun bir qétim özi körüp chiqidighan bolup, ders ötkende oqutquchining her bir éghiz sözige qattiq diqqet qilip olturatti. Eger oqutquchi sözligen derste birer xataliq bolup qalsa, uni derhalla bayqap, oqutquchigha körsitip béretti. U hemme derslerde ashundaq qilidighan bolghachqa, köpinche waqitlarda u xuddi muellimning dersini testiqlap béridighan birsidek rol oynaytti. Muellim Erkin Sidiqqa qarap ders sözlep, uning chirayi sel normalsizliqqa özgerse, bezi muellimler sözleshtin toxtap, "Erkin, bir yéri xata bolup qaldimu?", dep soraytti. Muellim sorighan soalghimu 1-bolup jawab béretti. Tebiiy pende ders ötülüshtin burun yéngi mezmunni özi bir qétim oqup chiqishning nahayiti zor paydisi bar. Buning sewebi mundaq: Yéngi ders ötülgende, oqughuchilar ikki türlük yéngi nersige duch kélidu: Birsi yéngi kespiy atalghular. Yene birsi yéngi kespiy mezmunlar. Derstin burun yéngi mezmunni özi bir qétim körüwalsa, gerche kespiy mezmunni toluq chüshiniwélish köpinche waqitlarda mumkin bolmisimu, adem yéngi atalghular bilen tonushiwalidu. Shuning bilen ders ötülgende zéhnini yéngi mezmun'gha téximu ünümlük merkezleshtureleydu. Derslik kitabning oqutquchi sözlimey ötüp ketken qisminimu, qandaq mezmun ötülmey qalghanliqi toghrisida bir az chüshenchige ige boluwélish üchün, Erkin Sidiq özi bir qétim körüp chiqatti. Mushundaq usul we roh bilen oqughanliqi üchün, u kespiy derslernimu intayin puxta öginip mangdi. Mewsumluq imtihanlarda anche qiynalmayla toluq nomur alatti. Ashu mezgilning bir yili mewsum axirida, fizika fakultéti her bir siniptiki imtihanlarda eng yuqiri nomur alghan Uyghur we Xenzu oqughuchilarning ismi bilen eng yuqiri nomur alghan 3 derstiki mewsumluq imtihan netijisini bir taxtaygha chiqirip qoyghan bolup, uningda peqet Erkin Sidiqningla barliq derstiki netijisi 100 nomur bolup chiqqan idi. Erkin Sidiq kespiy öginishtimu özige bir ünümlük usulni yekünlep chiqqan bolup, shu usuldin paydilinip, izchil türde yaxshi ögendi. Uning kespiy derslerni öginish usuli töwendiki tor bétide xulasilan'ghan:

http://www.meripet.com/Academy/TebbiPen.htm

1979-yili 5-ayning 3-künidin 9-künigiche, Erkin Sidiq Béyjingda échilghan Memliketlik Oqughuchilar Birleshmisining 19-nöwetlik wekiller qurultiyigha qatnashti. Hemde uningda memliketlik oqughuchilar birleshmisining muawin reisligike teyinlendi. Emeliyette bu teshkilatning bir reisi we 16 muawin reisi bar bolup, qurultaydin burun bu 17 san Junggodiki 30 sheher, ölke we aptonom rayonlargha teqsim qilin'ghan idi. Buning ichide Gherbiy-Shimal rayonigha (yeni Lenju bilen Uyghur aptonom rayonigha) peqet bir muawin reislik sani bérilgen idi. Bu san'gha kiridighanlarning hemmisi özi turushluq jaydiki, memliketlik oqughuchilar birleshmisining reislik yaki muawin reislik orni bolup tallan'ghan bir aliy mektepning oqughuchilar uyushmisining reisi bolushi kérek idi. Lékin, u chaghda Shinjang Uniwérsitétida 77-yilliq oqughuchilar qobul qilin'ghandin kéyin téxi oqughuchilar uyushmisi qurulmighan bolsimu, Erkin Sidiqni wekil qilip ewetken idi. 1979-yili 11-ayda Shinjang Uniwérsitétining 3-nöwetlik oqughuchilar wekiller yighini bilen 8-nöwetlik ittipaq qurultiyi échilip, Erkin Sidiq mektep oqughuchilar uyushmisining reislikige, we mektep ittipaq komitétining daimiy hey'etlikige teyinlendi. 1980-yili 8-ayning 26-künidin 30-künigiche Ürümchide échilghan Uyghur aptonom rayonluq tunji qétimliq oqughuchilar qurultiyi bilen 3-nöwetlik yashlar qurultiyida, Erkin Sidiq aptonom rayonluq oqughuchilar birleshmisining reisi, we yashlar birleshmisining muawin reisi boldi. Shundaq qilip Erkin Sidiqning oqughuchilar xizmitidiki wezipisi 5 ke köpeydi.

U waqit medeniyet inqilabi emdila axirliship, burunqi 10 nechche yil dawamlashqan qalaymiqanchiliqni yéngiwashtin retke sélish basquchigha toghra kelgen bolghachqa, nurghun ishlar téxi bir rétimge chüshüp bolalmighan idi. Uning üstige mektep rehberliki telep qilghanni oqughuchilar yaxshi körmeydighan, oqughuchilar arzu qilghan ishlarni mektep rehberliki yaqturmaydighan bir éghir zidiyetmu mewjud bolup, ishlarni her ikki terepni renjitmey, her ikki terepni razi qilghan halda élip méngish yüki Erkin Sidiqning zimmisige chüshken idi. Uningdin bashqa Erkin Sidiq özidin burunqi Uyghur oqughuchi kadirlirining burnini bashqilar yétilep mangidighan ehwaldin qattiq narazi bolup, Uyghurlarning hemme ishta ajiz bolup körünidighan weziyetni qet'iy özgertishke qattiq bel baghlidi. Shunga u oqughuchilar xizmitidimu héch kimning aghzigha qarap turmay, etrapliq izdinip, qattiq tiriship ishlidi. Mektep oqughuchilar uyushmisidiki Uyghur kadirlarghimu we Xenzu kadirlarghimu heqiqiy türde yaxshi bashlamchiliq qildi. Uning yétekchilikide, mektep oqughuchilar uyushmisi her yili yéngi kelgen oqughuchilargha "Yéngi oqughuchilarni qarshi élish" murasimi orunlashturdi. Uyghur oqughuchilargha yilda bir qétim "shéir déklamatsiye qilish" musabiqisi orunlashturdi. Bezi yilliri fakultétlar ara sen'et oyunliri korigimu ötküzdi. Mektep oqughuchilar uyushmisi yighinlirida u aldida Uyghurche sözlep, keynide Xenzuche sözleytti. Shunga uninggha terjiman ketmeytti. Xenzu oqughuchi kadirlirinimu hemme jehettin qayil qilip yéteklep mangghachqa, Erkin Sidiqni ularmu intayin hörmetleytti. Shundaq qilip u mektepte burun mewjud bolghan, 1-qol Uyghur bashliqni bashqilar yétilep mangidighan ehwalgha pütünley xatime berdi. 3-nöwetlik mektep oqughuchilar uyushmisining mudditi toshup, uyushmining 2 yilliq xizmitidin doklat yazidighanda, Erkin Sidiq u ishni Yang famililik, herbiylikte nechche yil kadir bolup ishligen, tarix fakultétining 77-yilliq Xenzu oqughuchisi, mektep oqughuchilar uyushmisining 1-muawin reisige tapshurghanda, u Erkin Sidiqqa mundaq dégen idi: "Erkin, eger men mektepni désem bu ishni hergizmu qilghum yoq idi. Biraq, men uni séning yüzüng üchün qilip bérey." U eyni waqittiki mektep rehberlikining bir qisim ishlirini yaqturmighan, mektep rehberlikidin narazi oqughuchilarning birsi bolghachqa, yuquriqidek geplerni qilghan idi. Mektep oqughuchilar uyushmisi Uyghur oqughuchilar üchün uyushturghan yuquriqidek paaliyetler oqughuchilar arisida intayin chong tesir qozghap, shu waqitta mektep oqughuchilar uyushmisida kadir bolup ishlesh bir yuqiri derijilik shan-sherepke aylan'ghan idi. 1981-yili 3-nöwetlik oqughuchilar uyushmining mudditi toshup, 4-nöwetlik uyushma wujudqa kelgende, Erkin Sidiq dawamliq türde uning reislikige teyinlendi.

1978-yilliri Uyghur diyaridiki ashliq krizisi téxi axirlashmighan idi. Shunga oqughuchilarning turmushi intayin qiyin bolup, oqughuchilar opche ashxanida tamaq yeytti. Oqughuchilar üstel boyiche guruppilargha ayrilghan bolup, bir üstelde 10 din kishi bar idi. Ashpez ustamlar her bir üstel üchün bir dasqa tamaqni usup béretti. Oqughuchilar bu dasni öz üstilige ekilip, uningdiki tamaqni bölishetti. Ularning etigenlik tamiqi duxopkida pushurghan bir kichik qonaq néni yaki qonaq hor néni bolup, birsige bir ademning qorsiqi aranla toyatti. U-bu yerlerge kétip qélip, tamaqqa kelmigen oqughuchilarning nénini tamaqqa kelgenler böliship éliwalatti. U chaghda Erkin Sidiqning yatiqida 12 oqughuchi bar bolup, ular 6 dane 2-qewetlik kariwatta uxlaytti (Mektep oqughuchilar uyushmisigha reis bolghandin kéyin, Erkin Sidiq uyushma ishxanisida yötkilip chiqip, taki oqush püttürgiche shu ishxanini yataq qildi). Axshimi saet 11 ghiche öginish qilip, chiragh öchürülgende yataqqa qaytip kelgendin kéyin, héliqidek qonaq néni barlar kariwatning qirghiqida olturuwélip, bir chashkigha qaynaq su yaki soghuq su quyuwélip, uni ichkech héliqi qétip qalghan nanni ghajap yeytti. Néni yoqlar bolsa utturla yotqan'gha kirip kétetti. Chüshlük we kechlik tamaqning süpitimu intayin nachar bolup, ademning qorsiqi aranla toyatti. U chaghdiki oqughuchilar üchün eng yaxshi tamaq suyuq'ashmu emes, leghmenmu emes, ashu ikki tamaqning otturida qalghan "boso" dégen bir tamaq idi. Shunga tamaqqa barghan oqughuchilarning hemmisi "jiqraq oqughuchilar tamaqqa kelmisiken", dégenni tileytti. Qiz oqughuchilar bekrek tamaqqa barmaydighan bolup, qiz oqughuchilar köpraq bolghan usteldikiler "teleylikler" hésablinatti. Undaq üstellerge bezide bashqa üsteldin "ziyaret" ke adem kélip qalatti. Erkin Sidiqning sinipidiki 30 dek oqughuchilarning aran beshi qiz oqughuchi bolup, ularning ikkisi Ürümchilik idi. U ikkiylen öyidin qatnap oqup, ashxanida tamaq yémeytti. Shunga fizika 77-yilliq 4-sinip oqughuchilirining hemmisi tamaq jehette "teleysizler" idi.

Ürümchi bilen Aqsuning ariliqi ming kilométir kélidighan bolup, u chaghda yoluchilar aptobusi bu musapini 4 künde basatti. Shunga yazliq tetilde öyge qaytqanda yolda 3 axsham uxlap, 4 kün yol yürüshke toghra kéletti. Yataqlar intayin qasmaq bolup, hemmiside dégüdek chusa we bürgiler bar idi. Shunga kéchisi uxlash asasen mumkin emes bolup, ademni qattiq silkiydighan héliqi aptuwuzda bir kün olturup hérip ketkenliktin, kishiler peqet uzaylinip yétiwélish üchünla yataqqa chüshetti. Yolning tamiqimu intayin nachar bolup, bir chine leghmen alsingiz, uning 3 tin 2 qismi qonaq unida yasalghan chöp bolup, peqet üstünki bir qewet chöpla bughday uni bolup chiqidighan waqitlarmu bolghan idi.

Erkin Sidiq peqet yazliq tetildila yurtigha qaytip, aliy mektepte oqush jeryanida qishliq tetilde bir qétimmu öyige bérip baqmidi. U her yazda Ürümchidin Aqsugha mangghanda yoluchi aptuwuzida olturatti. Öyide 15 kündek turghandin kéyin, her yili yazliq tetilde Beijing yaki ichkirki ölkilerning birer gözel yéride échilidighan memliketlik oqughuchilar birleshmisi reislirining yighinigha qatnishish üchün, Ürümchige baldurla qaytip kéletti. U chaghda Erkin Sidiqning öyide 8 jan adem bolup, hemmeylen dadisining 80 nechche som ayliq maashigha qarashliq idi. Aqsudin Ürümchigiche bolghan aptobus yol kirasighila 15 som etrapida pul kétidighan bolghachqa, yol kirasini téjep qélish üchün, uning dadisi imkan bar Ürümchige baridighan qara mashinidin birerni tépip, Erkin Sidiqni shu mashinigha sélip qoyatti. Erkin Sidiq Aqsudin Ürümchige ashundaq waste bilen kélip, Ürümchidin ichkirki ölkidiki sheherge ayropilan bilen bérip kéletti. Mushu terjimihalning aldinqi bir qismida tilgha élin'ghan, Erkin Sidiqning Rozi Turdi dégen taghisining inisi Qadir Turdi Aqsu wilayetlik pochtixanida ishleytti. Shunga Erkin Sidiqning dadisi her yili aldi bilen ashu kishining qéshigha bérip, Ürümchige xet toshuydighan qara mashina bar-yoqlighini sürüshte qilatti. Erkin Sidiq bir qétim üsti ochuq xet toshush mashinisida, xet xaltilarning üstide olturup Ürümchige qaytti. Her küni kechte mashinidin chüshkende, uning pütün üsti-béshi xuddi kona öylerni chaqidighan qara xizmetchilerningkige oxshash topa bilen qaplinip kétetti. Uningdin bashqa qara mashinining üstide olturup, yazning tomuz issiqigha chidimaqmu asan emes idi. Yene bir yili Erkin Sidiqning dadisi Aqsu yung zawutidin Ürümchige mal toshuydighan bir qara mashinini tapti. Uning shopuri bir Xenzu bolup, uning Erkin Sidiqni Ürümchige bikargha apirip qoyushi üchün Erkin Sidiqning dadisi öyidiki bir qanche kilo yangaq bilen yene bir qanche kilo gülini 2 xalta qilip, shopurgha sogha qildi. U shopur Erkin Sidiqni élip shingxagha kelgende Erkin Sidiqni mashinidin chüshürüp qoyup, "bir dem saqlap tur. Men özümning azraq ishini tügitip, qaytip kélip séni éliwalimen", dédi. Erkin Sidiq chong tash yol boyida somkisini tutup saqlidi. Bir saet saqlidi. Ikki saet saqlidi. Uch saet saqlidi. Lékin u shopur qaytip kelmidi. Shuning bilen u ilajisiz shingxada yataqqa chüshüp, etisi Ürümchige baridighan aptobusning bélitini élip, Ürümchige aptobus bilen qaytip ketti. Emma, bu qétim uning Ürümchidin ichkirige mangghuche bolghan bir hepte, we ichkiridiki yighindin qaytip kélip, ders bashlan'ghiche bolghan 10 kün jeryanida Ürümchide turmush kechüridighan turmush puli yol kirasi bilen tügep kétip, Erkin Sidiq qattiq qiynalghan idi.

U chaghda mektep bashlan'ghanda oqughuchilarning tamiqigha pul élinmaytti. Erkin Sidiq öz ailisining iqtisadiy qiyinchiliqini közde tutup, imkanqeder ata-anisidin pul sorimay, intayin addiy-sadda yashaytti. Bezide 3 ay ichide ata-anisidin alghan pul 5 somghimu barmighan waqitlarmu bolghan idi. Erkin Sidiqning qelimi intayin küchlük bolup, bashqa meqset bilen yézilghan nersiliri u-bu yerde élan qilinip qélip, shuning qelem heqqimu Erkin Sidiqning turmush xirajiti üchün nahayiti esqatqan idi. Bir qétim uning "tok yoli" dégen dersining oqutquchisi hemme oqughuchilardin tapshuruq ornida bir parche maqale yézishni orunlashturdi. Yézilghan maqalini sinipning otturisigha chiqip oqughanda, Erkin Sidiqning maqalisi siniptikilerning hemmisini tesirlendürdi. Shuning bilen ders oqutquchisi Erkin Sidiqqa u maqalini "Shinjang maarip jornili" gha yollash toghrisida teklip berdi. Shuning bilen u maqale ashu jornalda élan qilinip, Erkin Sidiqqa azraq qelem heqqi keldi. Erkin Sidiqning "Men qandaq ögendim", "Aliy mektep imtihanigha qandaq teyyarliq qilish kérek?" dégen maqalilirimu "Shinjang yashlar jornili" qatarliq metbuatlarda élan qilinip, ularghimu qelem heqqi keldi. Erkin Sidiq Sultan muellimning yétekchilikide yazghan "Mikro dolqun téxnikisi we uning hazirqi qollinishi" mawzuluq oqush püttürüsh maqalisi "Shinjang bilim-küch jornili" da élan qilindi.

Erkin Sidiq ilim-penning yuqiri pellisige chiqish we öz teqdirini özgertishtin bashqa, qilghan ishlirining hemmisini milletning teqdiri bilen zich baghlidi. Milletke paydiliqla ish bolsa, u meyli chong ish bolsun yaki kichik ish bolsun, u ishlarni qilche ikkilenmestin qilip turdi. Shu waqittiki bir mezgil Shinjang Uniwérsitétidiki Uyghur qiz oqughuchilarning chüshlük tamaq élishi bir mesile bolup qaldi. Tamaq élishta hemme oqughuchilar 3-4 dérizide öchiret turidighan bolup, oghul oqughuchilar dawamliq qiz oqughuchilarni bozek qilip, öchirette ularning aldigha kiriwélip, taki barliq oghul oqughuchilar tamaq élip bolmighiche qiz oqughuchilargha nöwet tegmeydighan ehwal shekillendi. Bu ehwalni özgertish üchün Erkin Sidiq deslipide mektep oqughuchilar uyushmisining Uyghur kadirlirini 2 kishini bir guruppa qilip bölup, her küni chüshlük tamaq waqtida bir guruppidiki 2 kishi bilikige qizil belge baghlap, oqughuchilar ashxanisida öchiret saqlaydighan qildi. Gerche Erkin Sidiqning özi memliketlik oqughuchilar birleshmisining muawin reisidek yuqiri derijilik wezipide bolsimu, uninggha perwa qilmay, öchiret saqlashni 1-bolup özi bashlap berdi. Kéyinche mektepke teklip bérip, oghullar bilen qizlar tamaq alidighan dérizini ayriwetti. Uyghur oqughuchilar bu ishtin cheksiz xursen bolushti. Bir mezgil Uyghur oqughuchilar ashxanisi bir binaning 2-qewitide bolghan bolup, qish küni pelempeydin chiqip chüshkiche oqughuchilar muzgha téyilip yiqilip chüshidighan ishlar köp körüldi. Shuning bilen Erkin Sidiq mektep oqughuchilar uyushmisining Uyghur kadirlirini teshkillep, her küni oqughuchilar etigenlik tamaqqa kélishtin burun pelempeydiki muzlarni tazilighuzup qoydi.

1979-yillirining bashliri Shinjang Uniwérsitétining sabiq muawin mudiri Qeyyum Bawudun bir qétimliq Uyghur oqughuchilar chong yighinida mundaq dédi: "Biz 30 yil tiriship, Uyghur proféssordin aran ikkini yétishtürduq (Jughrapiye fakultétining proféssori Mijit Xudaberdi bilen edebiyat fakultétining proféssori Abdushükür Muhemmet Iminni démekchi). Buningdin kéyinki 30 yil ichide Uyghur proféssordin yene aran ikkisi chiqsa, u biz Uyghurlar üchün bir chong nomus. Shunga siler choqum tiriship yaxshi oqunglar." bu sözler Erkin Sidiqning qelbide chongqur orun aldi. Uningdin kéyinki waqitlarda Erkin Sidiqmu mekteptiki barliq Uyghur oqughuchilargha imkanqeder chongraq tesir körsitishke izchil türde tirishti. Yéngi mektepke qobul qilin'ghan Uyghur oqughuchilargha chong yighin achqanda, u "Hazirqi zamanda bir millet yene bir milletning quli bolup qalidighan ehwal asasen körülmesligi mümkin. Lékin bir millet yene bir milletning tilining quli bolup qalidighan ishlar hazirmu nahayiti köp körüliwatidu. Til bilim iskilatining achquchi. Shunga siler hazirdin bashlap waqitni chongqur qedirlep, teyyarliq basquchidiki bir yildin paydilinip Xenzu tilini puxta igiliwélinglar", dédi.

Erkin Sidiqning sinipida Dilmurat Tursun isimlik bir oqughuchi bar bolup, Erkin Sidiq uning bilen intayin yéqin ötetti. Dilmurat tenterbiyege intayin qiziqidighan bolup, pütün aliy mektep oqushi jeryanida Shinjang Uniwérsitéti walibol komandisining bashliqi bolup ishlidi. U qisqa yügüreshtimu intayin maharetlik bolup, eyni waqitta pütün Uyghur diyaridiki aliy mektep oqughuchilirining 200 métir, 400 métir we 800 métirliq yügürüsh türlirining yéngi rékortini yaratqan idi. U mushundaq netijige érishish üchün her küni chéniqatti. Künige 3 waq yügüreytti. Qish pesli 1-ayning zimistan künlirimu künige 3 waq yügüreytti. Yaz pesli 7-, 8-ayning ottek issiq künlirimu künige 3 waq yügüreyyti. Yamghur yaqqandimu yügüreyyti. Qar yaqqandimu yügüreyyti. Uning meqsiti peqet birla: özining tenterbiyediki alahidilikini toluq jari qildurup, millet üchün shan-sherep qazinish. Beziler uning her küni yügürep yürginini zangliq qilishqan idi. Lékin Erkin Sidiq uni qattiq hörmetleytti. Uning neziride her bir Uyghurning öz millitige töhpe qoshalaydighan 1-ishi öz ishini héch bolmighanda bashqa milletler bilen oxshash derijide yaxshi qilish, eger mümkin bolsa ulardin ashurupraq yaxshi qilish. Eger her bir sahede Dilmurat Tursundek kesipte bashqa milletlerni bésip chüsheleydighan, yéngi rékort yaritalaydighan Uyghurdin birsi chiqsa, milletning teqdiri pütünley bashqiche bolar idi.

Erkin Sidiq Uyghurlarning bashqilar teripidin étiwar bérilishige intayin öch idi. Shunga bir qanche sorunda u: "Uyghurlargha bashqilarning étiwar bérishi hazirqi weziyetning éhtiyaji. Lékin, bu bir shereplik ish emes. U bir nomus ish. Bir millet peqet öz aldigha normalni yashap mangalmighanda, andin bashqilarning étiwar bérishige éhtiyajliq bolup qalidu. Shunga biz Uyghurlar imkanqeder tézraq hazirqidek ehwalni özgertishimiz, bashqilar qilalighan ishni Uyghurlarningmu qilalaydighanliqini ispatlishimiz kérek", dédi. Bu sözlerni qilghanda u oqush, xizmet, we xizmet ornida ösüsh qatarliq hemme jehetlerde Uyghurlarning purset aldida bashqilar bilen barawer bolidighanliqini aldinqi shert qilghan idi. 1982-yili 7-ayning 27-künidin 8-ayning 1-künigiche, Erkin Sidiq ichkirki ölkining teyyüen shehirige bérip, memliketlik oqughuchilar birleshmisining bir qétimliq reisler yighinigha qatnashti. Yighin jeryanida ular bir yerlik herbiy bazida, shu yerde paaliyet élip bériwatqan bashqa bir türküm wekiller bilen birlikte, miltiq bilen qarigha oq étish paaliyitige qatnashti. Her bir ademge 7 paydin oq bérilip, özidin 100 métir yiraqliqtiki qarigha nishanlap oq atti. Oqning nishani qilip qoyulghan qara tömürdin yasalghan bolup, eger uninggha oq tegse, qara yerge chüshüp kétetti. Bir adem özining qarisini étip chüshürüwetkendin kéyin, oqni bashqilarning qarisini chenlep atsa boliwéretti. Erkin Sidiq oq étiwatqanda, öz oqining qarigha tegkenlikini nechche qétim anglidi. Lékin uning qarisi yerge chüshmidi. Oqning hemmisini étip bolsimu qara yerge chüshmidi. Bashqilar öz qarisini chüshüriwétip, Erkin Sidiqning qarisini atqanda, oq qarigha tégip chiqqan awaznimu Erkin Sidiq anglap turdi. Bu nöwet oq atqan hemmeylenning oqi tügigende, bir herbiy bashliq kélip, "mawu kishi az-sanliq millet bolidu. Uninggha étiwar bérip, yene 5 pay oq béringlar", dédi. Erkin Sidiq kéyinki nöwet oq atidighanlar qatarida yene héliqi 5 pay oqni étip tugetsimu, uning qarisi yenila chüshmidi. Ikkinchi nöwetlik qarigha oq étish tamamlan'ghandin kéyin, birsi bérip tekshürüp, Erkin Sidiqning qarisi oq tegsimu chüshüp ketmeydighan bolup ésilip qalghanliqini bayqidi. Erkin Sidiqqa bu qétimqi "étiwar bérilish" qattiq tesir qilip, u intayin ghezeplen'genliktin, uning nechche kün'giche axshimi uyqusi kelmidi.

1982-yili 2-ayning 3-künidin 5-künigiche, Erkin Sidiq "ilghar oqughuchilar kadiri" wekili bolup, Béyjingda échilghan memliketlik 3 te yaxshi oqughuchilar, ilghar oqughuchi kadirliri we ilghar kolléktip wekiller yighinigha qatnashti. Bu yighin'gha Uyghur diyaridiki aliy mektep oqughuchiliridin 4 kishi barghan bolup, uning ikkisi Uyghur, qalghan ikkisi Xenzu idi. Yighin jeryanida memliketlik maarip ministirlikining ministiri jyang nenshyang we qalghan 4 muawin ministirlar yighin'gha qatnashqa az-sanliq milletler wekillirini ayrim qobul qilip, ularning teklip-pikirlirini anglidi. Bu yighinda Erkin Sidiq qol kötürüp soz qilip, munularni dédi: "Shinjangdiki Uyghurlarning oqush qoralliri intayin nachar. Hazir 80-yillar bolsimu, bizning aliy mektepte ishlitidighimiz yenila intayin chapaq, xétini obdan oqughili bolmaydighan ders léksiyisi. Bizde téxiche tebiiy penning resmiy bésilip chiqqan derslik kitabi yoq. Gepning rastini désem, eger siler Shinjanggha bérip, u yerdiki Uyghur xelqler arisida bir tekshürüsh élip barsanglar, ularning ichidiki kem dégende 90 pirsent kishilerning Junggo kommunistik partiyisige qarighanda sowét ittipaqini yaxshiraq köridighanliqini bayqaysiler. Bu nime üchün désenglar, Shinjanggha 50-yillardila sowétta bésilghan qattiq tashliq Uyghurche tebiiy pen kitabliri kirgen idi. Lékin biz silerdin az-sanliq milletlerge alahide étiwar bérip, ulargha alahide yardem qilip, ularning maaripini zor derijide tereqqiy qildurup bérimiz' dégen teshwiqatni anglighili 30 yildin ashqan bolsimu, u peqet bir teshwiqat bolup, gézittila turiwatidu. Emeliyette bolsa bu jehette héch qandaq chong özgirish yoq. Ishenmisenglar Shinjanggha bérip özünglar tekshürüp béqinglar". Erkin Sidiqning sözidin kéyin, yighin zalidiki wekiller qattiq chawak chélip ketti. U sözini tügitip bolghiche, uning yénida olturghan, Uyghur diyarining 4 wekilini bashlap kelgen ömek bashliqi bir tereptin "boldi qiling, ukam. Emdi toxtiting, ukam", dep, yene bir tereptin Erkin Sidiqning qolini tartip turdi. Lékin Erkin Sidiq deydighini toluq dep bolup, andin sözdin toxtidi.

80-yillarning béshida, Xu Yawbang Junggo kommunistik partiyisining bash sékrétari bolghanda, Ürümchide bir qétim "3 derijilik kadirlar yighini" échildi. Yighinda "üchni 60 pirsent qilish" qarari maqullandi: aliy mektep oqughuchilirining 60 pirsentini az-sanliq milletlerdin qilish, ishchilarning 60 pirsentini az-sanliq milletlerdin qilish, we kadirlarning 60 pirsentini az-sanliq milletlerdin qilish. Yighin axirliship, uning rohini töwendikilerge yetküzüsh boluwatqanda, Uyghur aptonom rayonluq ittipaq komitéti Ürümchidiki barliq aliy mekteplerning oqughuchilar uyushmisi reislirini yighip, bir qétim söhbet yighini achti. Yighin'gha qatnashqan reislerning ichide Uyghurdin peqet Erkin Sidiqla bar idi. Bu yighin'gha qatnishishtin burun yuquriqi "uchni 60 pirsent qilish" qararidin intayin xushal bolup yürgen Erkin Sidiq, bu yighinda bir qétim chongqur ders aldi: Xenzu oqughuchi kadirlar arqa-arqidin sözlep, yuquriqi yéngiliqtin xushal bolush u yaqta tursun, uninggha chongqur naraziliq bildürdi. Ularning ichide hetta "az-sanliq milletlerning sewiyisi intayin töwen tursa, ularning qolidin hem ish kelmeydighan tursa, bundaq qilghanda pütün Shinjangning hemme sahediki sewiyisi zor derijide töwenlep ketmemdu?" dégenlermu boldi. Ularning sözlirini anglap olturup, Erkin Sidiq özining radio éléktronikisi kespini tallighinigha qattiq pushayman qildi. "isit, men siyasettimu yaki bashqa bir ijtimaiy pendimu oqup, mushular bilen qattiq tutushsam bolmasmidi?", dep oylidi. Shu waqitning özidila u öz kespini özgertiwétishnimu oylidi. Lékin u pütünley mümkin emes idi. Eng axiri sözlesh nöwiti Erkin Sidiqqa kelgende, u titrep ketti. Közliri yashqa liq toldi. U ming teslikte mundaq dédi: "biz Uyghurlarning peqet birla telipimiz bar. U bolsimu 3 derijilik kadirlar yighinining rohini shu péti ijra qilish". Erkin Sidiqtin kéyin, ittipaq komitétining Xenzu 1-qol sékrétari bir qétim qattiq "uh" tartiwétip, asta we salmaq awazda, yighindikilerge mundaq bir ehwalni hékaye qilip sözlep berdi: "jenubi Shinjangdiki bir wilayet shehiride bir yémeklik soda shirkiti bar. U idarining 1-qol bashliqi Xenzu bolup, 2-qol bashliqi Uyghur. Yéqinqi 3 yil ichide bu Xenzu bashliq ichkiriki ölkidin 18 neper tughqinini ekilip, öz idarisige ishqa orunlashturuptu. Lékin héliqi Uyghur bashliqning ayali téxiche yéza nopusida bolup, u Uyghur bashliq turmushta bek qiynilip qélip, 5 yildin buyan ayalining nopusini sheherge yötkep bérishni telep qilghan bolsimu, uning ishi téxiche hel bolmaptu. Oylap béqinglar. Biz Xenzulardiki insap nege ketti?. Biz mushundaq insapsiz milletmu?".

Kespiy oqush, özlükidin chet el tili öginish we oqughuchilar xizmitining hemmisini ela netijiler bilen élip mangghan Erkin Sidiqning ish-izliri gézit, jornal we radiolarda bir mezgil keng türde teshwiq qilinip, Uyghur jem'iyitide zor tesirlerni qozghidi. 1981-yili Shinjang Uniwérsitétige yéqin bir Uyghur ottura mektipi (éhtimal Ürümchi 14-ottura mektipi bolushi mumkin) Erkin Sidiqni shu yili toluq otturini püttüridighan oqughuchilargha aliy mektep imtihanigha qandaq teyyarliq qilish toghrisida sözlep bérishke teklip qildi. Erkin Sidiq öz léksiyesining mezmunini peqet imtihan'gha qandaq teyyarliq qilish toghrisidiki mezmun bilenla cheklep qoymay, özi bir qanche yil Junggo yashliri géziti we Junggo yashliri jornili qatarliq Xenzuche matériyallarni oqush arqiliq toplighan, til, maarip, oqush, kishilik turmush we kishilik hayat toghrisidiki matériyallarning hemmisini, hemde bu sahede Junggo we chet eldiki dangliq erbablarning dégen sözlirini retlep, ularni öz emeliyitige tetbiqlighan asasta 2 saetlik bir söz nutqi teyyarlap chiqti. U héliqi mektepke bérip, 150 tek oqughuchi-oqutquchilargha sözlep, meydandiki kishilerning hemmisini intayin tesirlendürdi. U sözlewatqanda yighin meydanidikiler chawak chalghandin bashqa waqitta, xuddi yerge bir dane yingne chüshüp ketsimu uning awazini anglighili bolidighandek jimjitliqqa chömgen idi. Bezi muellimler Erkin Sidiqning sözini ün'alghugha éliwélip, öyige apirip balilirigha qoyup berdi. Kéyin Shinjang yashlar jurnili bu söz tékistini qisqartip, "aliy mektep imtihanigha qandaq teyyarliq qilish kérek" dégen mawzu bilen basti. Uni Shinjang radio istansisimu anglatti. Erkin Sidiqning "men qandaq ögendim" dégen bir parche maqalisimu Shinjang gézitigha bésilip, radioda anglitilghan idi. 1982-yili 5-ayning 7-küni Shinjang gézitining Uyghurche we Xenzuche her ikki nusxisigha Erkin Sidiq toghrisida "toxtimay algha bésiwatqan oqughuchi" dégendek bir mawzuda bir bash maqale bésildi.

Oqughuchilar wezipisidin 5 ni öz üstige alghan, özining kespiy oqushidin bashqa kem dégende bir chet el tilini öginiwatqan Erkin Sidiq üchün waqit intayin qis idi. Her heptide kem dégende 3 kün chüshtin kéyinni mektepte échilghan her xil yighinlargha qatnishish bilen ötküzetti. U ottura hésab bilen künige 14-16 saet ishlidi. U chaghda bir heptide peqet yekshenbe küni bir künla dem alidighan bolup, Erkin Sidiq bu künimu hergiz dem almidi. U shenbe künliri kechte özini chaqirghan Uyghur oqughuchilarning yaki yurtluq dostlirining olturushigha choqum baratti. Mana bu Erkin Sidiqning her bir hepte ichidiki birdin-bir dem élish waqti idi. U waqittin toluq paydilinish üchün, izchil türde waqit ünümini östürüsh we öginish usulini yaxshilash toghrisida izdendi. Shu jeryanda u bir dangliq erbabning "waqitni sékont boyiche hésablaydighan ademning waqti waqitni minut boyiche hésablaydighan ademning waqtigha qarighanda 60 hesse artuq bolidu", dégen sözini uchratti. Shuningdin kéyin u waqitni sékont boyiche hésablaydighan boldi. U yene bir dangliq erbabning bir ishni qilip hérip ketkende, yene bir ishni qilip waqitni israp qilmasliq tejribisini uchratti. Buni u "aq renglik borda xet yézip doskidiki xetni körgili bolmaydighan bolup qalghanda, qizil renglik borda xet yazsa dawamliq körgili bolidu", digen'ge oxshitip chüshinip, shuningdin kéyin bu usuldin izchil türde paydilandi. Yeni, eger u éléktir dersini körüp hérip ketse, matématika yaki ijtimaiy pen derslirini kördi. Bu usulni mektep ichidimu keng türde teshwiq qildi. Waqittin toluq paydilinish üchün u tamaqqa öchiret turghanda In'gliz tili xam sözini yadlidi. Aptuwuzda bir yerge mangghandimu xam söz yadlidi. Yighinning aldi-keynidimu xam söz yadlidi. Kespiy ders oqushi bilen shughullan'ghan 4 yil jeryanida, u aran 3 qétim kinoxanigha bérip kino körüp baqti. Öz ghayisige yétish üchün, u bashqa Uyghur yashliri behrimen bolidighan ishlarning mutleq köp qismidin pütünley waz kechti. 1982-yili 5-ayning 5-küni qaldurghan xatiriside u özining kündilik meshghulat jedwilini mundaq tüzgen idi (bu yerdimu Shinjang waqti ishlitildi):

1979-yili etiyazda, Shinjang Uniwérsitétida oquydighan bir oqughuchi Erkin Sidiqning qéshigha Aqsudin kelgen bir kishini bashlap keldi. Bu kishi eslide Aman'gül (Erkin Sidiqning hazirqi ayali) ning tughqini bolup, Aman'gül bilen körüshüsh üchün bu mektepke kelgen iken. Aman'gülni nedin tépishni bilmey, bu oqughuchidin sorighanda, bu oqughuchi Erkin Sidiqningmu Aqsudin ikenlikini bilgechke, u kishini Erkin Sidiqning qéshigha bashlap kélishi iken. U chaghda Aman'gülni Erkin Sidiq tonumaydighan bolup, Aman'gülning qaysi fakultétta oquydighanliqini soriwalghandin kéyin, u kishige Aman'gülni izdep tépip berdi. Shu chaghda qarisa Aman'gülni Erkin Sidiq burun körgen iken: Erkin Sidiq Aqsu wilayetlik 1-ottura mektep rehberlik guruppisi Uyghur shöbisining ezasi waqtida, Aman'gül Xenzu shöbisining ezasi bolup, ular bir qanche qétimliq yighinlarda birge bolghan idi. Lékin, u chaghda Aman'gül oghul bala bilen paranglishish yaki oghul bala bilen bashqa her qandaq munasiwette bolushni bir xil exlaqsizliq we nomus qilidighan ish, dep bilgechke, ashu nechche qétim birge qatnashqan kichik yighin jeryanida Erkin Sidiqqa birer qétimmu sep sélip qarap baqmighan idi. Bu ishtin kéyin Erkin Sidiq Aman'gülni bir az chüshinip baqmaqchi boldi. Her küni etigenlik tamaqtin burun Erkin Sidiq In'gliz tili ögen'gili chiqqanda, Aman'gülmu til öginishke chiqatti. Erkin Sidiq Aman'gülning qéshigha bérip, 5-10 minut uning bilen paranglashti. Gerche özining In'gliz tili sewiyisi shu chaghda Aman'gülningkidin töwen bolmisimu, Erkin Sidiq bezide In'gliz tili toghrisida soal sorighan bolup Aman'gülning qéshigha baratti. Bezide özide bar kitabni Aman'güldin yene ariyet élish bahanisi bilen, we kéyinlikte u kitabni qayturush bahanisi bilen Aman'gülning qéshigha baratti. Bezi künliri Aman'gül birer ish tüpeylidin etigenlik öginishke chiqmay qalsa, Erkin Sidiqning köngli pütün bir kün yérim ötetti. Shu arqiliq Erkin Sidiq asta-asta Aman'gülni chüshinishke bashlidi. Aman'gül bashlan'ghuch 1-siniptin tartip hemme mektepni Xenzuchida oqughan bolup, Aqsu wilayetlik 1-otturida oquwatqan waqtida oqushi sinip boyiche eng yaxshi idi. Shunga u her xil oqughuchilar xizmitige teyinlen'gen idi. Kitab oqushqa intayin amraq bolup, shu waqitta Junggoda Xenzuchigha terjime qilinip neshr qilin'ghan dunyadiki dangliq romanlarning hemmisini oqup bolghan idi. Shunga idiyiwi sewiyining bezi jehetliride Aman'gül Erkin Sidiqtin yuqiriraq turatti. Nurghun ishlarda ikkisi nahayiti obdan paranglishalaytti. Mushundaq bir qanche ay ötüsh jeryanida, Erkin Sidiqning tedrijiy halda Aman'gülge köngli chüshti. 79-yili 7-ayda, Erkin Sidiq öz könglini Aman'gülge izhar qildi. Aman'gül bir qanche hepte oylinip, andin Erkin Sidiqqa jawab berdi: u Erkin Sidiq bilen yürüshke maqul boldi. Bu muhebbetlishishning peqet birla meqsiti bar idi. U bolsimu kelgüside ikkisi toy qilish. Erkin Sidiq bu waqitlarda intayin aldirash bolsimu, Aman'gülge qattiq köngli chüshkenliktin, uning bilen dawamliq birge bolghusi kéletti. Lékin, Erkin Sidiqning neziride, bir oghul bala bir qizgha telep qoyushtin burun mundaq 2 shertni hazirlishi kérek: 1. U qizni heqiqiy türde yaxshi körüshi kérek. 2. Kelgüside u qizni bextlik qilalaydighan iqtidari bolushi kérek. Her kim özining heqiqiy türde yaxshi körgen kishisini kelgüside azab-oqubetlik haletke tiqip qoyushni xalimaydu. Adem özi eng yaxshi köridighan nersini hemmidin bek qedirleydu. Eger bir oghul bala özi heqiqiy türde yaxshi köridighan qizni bextlik qilalmisa, u qizni heqiqiy türde qedirlesh nuqtisidin bolsimu u qizdin ayrilip kétishi kérek. Bu mezgil Erkin Sidiq kelgüside yaxshi yashash üchün bilim igilewatqan we her xil iqtidarlarni yétildüriwatqan mezgil idi. Bu nuqta Erkin Sidiqning kallisida intayin éniq idi. Shunga u muhebbetke qattiq bérilip kétishtin qet'iy saqlandi. Hergiz köngülning özini kontrol qiliwélishigha yol qoymidi. Bu ishni u özining öz-özini kontrol qilish iqtidarini yétildürüshning, we öz-özini chéniqturushning bir yaxshi pursiti, dep bildi. Yene bir tereptin, Aman'gülmu intayin tartinchaq bolup, yuquriqidek kona idiyilerdin téxi azat bolalmighan idi. U matématika fakultéti "hesaplanma matématika" (Xenzuche "计算数学") kespidiki 77-yilliq minkawxen sinipida bolup, uning sinipi Erkin Sidiqningki bilen bashqa-bashqa binada idi. Bashqilarning körüp qélishidin xijil bolup, Erkin Sidiqning öz sinipigha özini izdep kélishini pütünley chekliwetken idi. U chaghda qizlar yataq binasida ishik baqquchi bar bolup, oghullarning u binadiki qizlarni izdep kélishigimu yol qoymaytti. Shunga Erkin Sidiq birer ish bolsa, Aman'gülge sinipidiki qizlar arqiliq gep éytip béretti. Ular eng köp bolsa, heptide peqet bir qétimla körüshetti. Erkin Sidiq baridighan Uyghurlarning olturushlirighimu Aman'gül asasen barmaytti. "Aman'gül bezi yekshenbe we bayram künliri Ürümchide turidighan hedisining öyige kétidighan bolup, undaq chaghlarda ular heptide bir qétimmu korushelmeytti."

Bu ikkisining yürginini bilidighan, emma konkrét ehwalni chüshenmeydighan bezi oqughuchilar "Erkin Sidiq Aman'gülni bek qattiq tutidiken", dep oylap yürgen idi. Emeliyette bolsa ish pütünley bashqiche idi. Bir qétim Erkin Sidiq Aman'gülni birge bir kino körüp kélishke ming teslikte qayil qildi (bu yuqirida éytilghan, Erkin Sidiq 4 yil jeryanida bérip baqqan 3 qétimliq kinoning birsidur). Ular ittipaq kulubigha bérip, ikki bélet élip kinoxanigha kirip qarisa, bu ikki bélet kinoxanining ong teripidiki karidorning ikki teripide iken. Erkin Sidiqni u chaghda Shinjang Uniwérsitétining Uyghur oqughuchilirining hemmisi dégüdek tonuydighan bolup, bu kinoxanigha kinogha baridighanlarmu asasen shu mektepning oqughuchiliri idi. Shunga Erkin Sidiq üchün bir orunduqni almashturush intayin asan ish idi. Lékin, bu ishqa Aman'gül xijil bolup unimidi. Erkin Sidiq Aman'gülge toxtimay bir orunduqni bashqilar bilen almashturush toghrisida pes awazda yaki sheret bilen yalwurdi. Pütün es-hushi Aman'gülde bolup, kinoda nime chiqiwatqanliqi uning kallisigha azraqmu kirmeytti. Ariliqtin birer saet ötüp, kinoning yérimi tügigendin kéyin, Aman'gül orun almishishqa aran maqul boldi. Erkin Sidiq yénidiki Uyghur oqughuchigha soz échip bolghiche u sekrepla ornidin turup, öz orundiqini ötünüp berdi. Shundaq qilip Erkin Sidiq aliy mektep hayatida Aman'gül bilen mana mushundaq bir qétim birge kino körelidi. Erkin Sidiq oqush püttüridighan'gha az qalghanda, Ürümchide Aqsu sen'et ömiki teyyarlighan "möljer tagh boranliri" namliq bir Uyghurche drama qoyuldi. Erkin Sidiq Aman'güldin ruxset alghandin kéyin bu dramigha ikki bélet élip, ikkisi xelq tiyatirxanisidiki dramigha birge bardi. Oyun tügigende kocha aptuwuzliri toxtap qalidighan bolghachqa, Erkin Sidiq bir Ürümchilik sawaqdishining wélisipitini ariyet aldi. Lékin, tiyatirxanigha barghiche Aman'gül xijil bolup, Erkin Sidiqning welispitige minip bérishqa unimidi. Shuning bilen u ikkisi wélisipitni yétilep, tiyatirxanigha piyade bardi. Aman'gül yolda tonushlar uchrap qalsa xijil bolushtin ensirep, Erkin Sidiqning aldida 2 métir ariliq qoyup piyade mangdi. Kechte drama tügep, mektepke qaytip kélidighanda, qarangghuda héch kim héch kimni tonuyalmaydighan bolghachqa, Aman'gül aran Erkin Sidiqning welispitide birge qaytip kélishke maqul boldi.

Erkin Sidiq Shinjang Uniwérsitétida 5 yil oqush jeryanida, yuquriqidek qilip Xenzu tili, In'gliz tili we Yapon tilini ögendi. Mektep we uningdin yuqiri derijilik oqughuchilar xizmet wezipisidin 5 ni öz üstige aldi. Hemde peqet bir qétimliq mewsumluq imtihanida 94 nomur élip qalghandin bashqa, 5 yil oqush jeryanidiki bashqa barliq imtihanlarda 100 din nomur aldi. Oqush we xizmet jehetlirining hemmiside mektep rehberlikini we oqutquchi-oqughuchilarni toluq razi we qayil qildi. Uning ish-izliri Shinjang géziti, Shinjang yashlar jornili, Shinjang radio istansisi, Ürümchi kechlik géziti we Junggo xelq géziti qatarliqlar arqiliq keng-kölemde teshwiq qilindi. (Erkin Sidiq metbuatlargha bésilghan, özi yazghan we özi toghruluq bashqilar yazghan gézit-jornaldiki nersilerning hemmisini yighip mangghan bolsimu, u 1988-yili Yaponiyidiki oqushtin qaytip kelgende, uning bu matériyallirini Shinjang radio istansisining bir muxbiri ariyetke élip ketken. Emma uningdin kéyin ularni qayturup bermigen. Shuning bilen Erkin Sidiq özi yighqan matériyallarning hemmisidin quruq qalghan. Eger ashu muxbir héliqi matériyallarni hazir qayturup bérelise, Erkin Sidiq uningdin cheksiz minnetdar bolghan bolatti.) oqush püttürüsh waqti yéqinlishishqa egiship, uning aldigha kesip bilen memuriy xizmettin ibaret ikki yolning birsini tallash waqti keldi.

Erkin Sidiq mekteptiki her xil siyasiy we memuriy yighinlargha qatnishish jeryanida, undaq ishlar bilen shughullinip ötken ömürning héch qandaq qimmiti yoqlighini chongqur hés qilghan idi. Uning üstige özining bu dunyada mewjud bolghan oqushning hemmisini oqup, ilim-penning yuqiri pellisige chiqip, shu arqiliq bashqilar qilalighan ishni Uyghurlarningmu qilalaydighanliqini ispatlashqa qet'iy irade baghlighan we shuninggha ghaye tikligen idi. 1982-yilining ichide u bir qétim Béyjinggha yighin'gha barghanda, memliketlik xelq qurultiyimu yaki siyasiy kéngeshmu ishqilip bir memliketlik yighin'gha qatnashqili kelgen bir qisim péshqedem Uyghur kadirliri bilen uchriship qaldi. Ular Erkin Sidiqqa birla éghizdin: "ukam, hergiz memuriy xizmet qilimen, dep özüngni bizdek nabut qiliwalma. Choqum öz kespingni dawamlashturup, millet üchün bir az shan-sherep keltürgin", dédi. Aman'gülmu Erkin Sidiqning nam chiqirishigha we bashliq bolushigha izchil türde intayin qarshi idi. Eyni waqitta memliketlik ittipaq komitétining bir sékrétari bolup ishlewatqan qeyyum bawudun, Shinjang Uniwérsitéti maarip bashqarmisining sabiq mudiri ayshem appay, fizika fakultétining mudiri Sultan muellim we bashqa bir qisim oqutquchi hem Xenzu bashliqlarmu Erkin Sidiqning kelgüside kespiy jehette chong ishlarni qilalaydighanliqini tekitlep, öz kespini dawamlashturush toghrisida teklip berdi. Shu mezgillerning bir küni, Shinjang Uniwérsitéti partiye komitétining 1-sékrétari jang yang Erkin Sidiqni öz ishxanisigha chaqirip kirip, uninggha mundaq dédi ( u kishi kéyinlikte Shinjang maarip nazariti partiye komitétining 1-sékrétari boldi): "Erkin, hazir séning aldingda ikki chong yol bar. Uning birsi manga oxshash kadir bolush. Eger sen bu yolni tallisang, nahayiti muweppeqiyetlik bolup, tézla aptonom rayon derijilik kadir bolup ösüp kételeysen. U chaghda manga oxshash séning ayrim shopurung bolidu. Hetta ayrim ashpizingmu bolidu. He disila ziyapette yürüp, japa chekmey bayashat yashiyalaysen. Sen üchün 2-yol öz kespingni dawamlashturush. Men Uyghurlar ichide hazirghiche kesipte sendek pewqul'adde bösüp chiqqan birsini körüp baqmighan. Kadir bolalaydighan Uyghurlar köp. Lékin kesipni sendek qilalaydighan Uyghurlarni men hazirghiche körüp baqmidim. Shunga méningche eger sen kesip yolini tallisang, öz millitingge chongraq töhpe qoshalishing mümkin. Özüng obdan oylap qarar qilghin." heqiqetenmu u chaghda Erkin Sidiq bilen oxshash wezipilerni ötep baqqan kishilerning memuriy jehette xélila istiqbali bar idi. Erkin Sidiq bilen birge memliketlik oqughuchilar birleshmisining reisi bolup ishligen ching xua Uniwérsitétining oqughuchisi wu shawzo kéyinlikte memliketlik tenterbiye ministriligining ministiri boldi. 1989-yili Erkin Sidiq amérikidin yurtni yoqlash üchün qaytip bérip, amérikigha qaytishida wu shawzogha téléfon qilghan idi, wu shawzo Erkin Sidiqni özining kichik mashinisi bilen Béyjing aydurumigha echiqip qoyghan idi. Hemde buningdin kéyin her qandaq waqitta Béyjingge kelgende uni izdishini éytqan idi. Erkin Sidiqning periziche, eyni waqitta uning bilen birge memliketlik oqughuchilar birleshmisining muawin reisliri bolup ishligen 16 oqughuchidin kem dégende 5 kishi hazir Junggoning merkiziy hökümet orunlirida hoquq tutup ishlewatqan bolushi mümkin. Erkin Sidiq kelgüsi üchün yol tallaydighan eng axirqi peyt kelgende, qilche ikkilenmestin kesip yolini tallighan bolup, bu yolni u shuningdin bashlap dawamlashturup kelmekte.

Tüwenki resimde:  Erkin Sidiqning Shinjang Uniwérsitétida bir sinipta oqughan sawaqdashliri. Eng aldinqi qur ongdin sanighandiki 5-kishi Erkin Sidiqning 5 yilliq sinip mudiri sherip muellim bolidu. Bu oqughuchilarning mutleq köp qismi hazir Shinjang Uniwérsitéti bilen Shinjang téléwiziye istansisida ishleydu.

Tüwenki resimde:  Erkin Sidiq Shinjang Uniwérsitéti kutupxanisining aldida.

Tüwenki resimde:  Erkin Sidiqni izchil türde qollap, uninggha her daim yéqindin yardemde bolghan Sultan janbolatow muellim. Bu resim 2006-yili 9-ayda tartilghan. Sultan muellim kéyinlikte Shinjang Uniwérsitétining muawin mudiri, we aptonom rayonluq maarip nazaritining muawin naziri qatarliq bir qatar yuqiri derijilik wezipilerde bolghan bolup, uning terjimihaligha qiziqquchilar töwendiki tor bétini ziyaret qilsa bolidu: http://janbolat.anyp.cn

Tüwenki resimde:  Erkin Sidiq sawaqdishi we dosti dilmurat tursun bilen birge. Bu resim 1980-yilining aldi-keynide tartilghan. Dilmurat tursun hazir Shinjang Uniwérsitéti éléktronluq uchur ilmi institutining bashliqi bolup ishlewatidu.

Tüwenki resimde:  Erkin Sidiq sinip mudiri sherip muellim we sawaqdashliri bilen rengsiz téléwizor tejribisi ishlimekte. Bu resim eyni waqitta melum bir jurnaldiki Erkin Sidiqni tonushturidighan bir parche maqale bilen birge élan qilin'ghan idi. Qaysi jurnal ikenliki hazir Erkin Sidiqning éside qalmaptu.

Tüwenki resimde:  1981-yilidin 83-yilighiche 4-nöwetlik mektep oqughuchilar uyushmisida wezipe ötigen oqughuchi kadirlarning xatirisi. Birinchi qur soldin sanighandiki 5-kishi Erkin Sidiq, ongdin sanighandiki közeynek taqiwalghan 3-kishi yash Uyghur ximiye alimi zeper ablizdur. Erkin Sidiq eyni waqitta mektep oqughuchilar uyushmisi ishxanisini öz yatiqi qilip turghan bolup, özining telep qilishi bilen zeper abliz bu ishxanida Erkin Sidiq bilen bir yildin artuq waqit birge turghan idi.

Tüwenki resimde:  1982-yili yazda élip bérilghan Shinjang Aliy Mektep Oqushuchiliri Yazliq Dala Paaliyitige qatnashqan Shinjang Uniwérsitétining bir qisim Uyghur oghul oqughuchilirining xatirisi. Erkin Sidiq mushu qétimliq paaliyetning 1-qol mes'ulluqini öz üstige alghan idi.

Tüwenki resimde:  Memliketlik 19-Nöwetlik Oqughuchilar Birleshmisi reislirining xatirisi. Bu resim 1979-yili 5-ayda tartilghan. Erkin Sidiqning ong teripide turghan közeyneklik kishi Mongghul millitidin bolup, qalghanlarning hemmisi Xenzu millitidin. Ottura qurdiki Erkin Sidiqning ong teripide turghan qara közeynek taqiwalghan kishi eyni waqittiki memliketlik oqughuchilar birleshmisining reisi we Chingxua Uniwérsitéti Oqughuchilar Uyushmisining reisi Wu Shaw-zu bolup, bu kishi oqush püttürüp uzun ötmey Memliketlik Tenterbiye Ministirlikining Ministiri bolup teyinlinip, u xizmetni taki 1998-yilighiche dawamlashturghan.

---

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage