Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimali

[1-Bölum], [2-Bölum], [3-Bölum], [4-Bölum], [5-Bölum]
[6-Bölum], [7-Bölum], [8-Bölum], [9-Bölum], [10-Bölum]
[11-Bölum], [12-Bölum], [13-Bölum], [14-Bölum], [15-Bölum]

2-Bölum: Erkin Sidiqning Baliliq Dewri


Hemme Uyghurlarning xewiride bolghandek Tarim deryasi Uyghur diyarining jenubiy qismigha jaylashqan Aqsu wilayitini otturidin késip ötidu. U Aqsu deryasi, yarkent deryasi we xoten deryasi qatarliq 3 deryaning qoshulishidin shekillen'gen. Yarkent deryasini qoshup hésablighanda, Tarim deryasining omumiy uzunliqi 2137 kilométir kélidighan bolup, Junggodiki eng uzun ichki quruqluq deryasi bolup hésablinidu. Aqsu deryasi Aqsu wilayitining uchturpan nahiyisi, Aqyar yézisigha kelgende ikkige ayrilip, Aqsu shehirige yéqin kelgende qaytidin qoshulup, bir deryagha aylinidu. Aqsu deryasi mushundaq ikkige ayrilip, qayta qoshulushqa bolghan ariliqta deryaning otturisigha jaylashqan quruqluq "Aral" dep atilidighan bolup, u Konisheher nahiyisige qaraydighan bir yézidin ibarettur. Gerche Aral Konisheher nahiyisige qarisimu, Aqsu deryasining tosalghusi tüpeylidin, uninggha Konisheherdin biwaste barghili bolmaydu. Aralgha konisheherning bashqa yéziliridin bérish üchün, choqum aldi bilen Aqsu shehirige kélip, andin Aqsudin Uchturpan'gha baridighan yol bilen bérishqa toghra kélidu. Aral yézisi yer kölimi nahayiti chong bolghan bir yéza bolup, uning merkiziy qismi "Mekit" dep atilidu. Mekitning Aqsu shehiri bilen bolghan ariliqi 60 kilométir etirapida kélidu. Uning Aqyar yézisi bilen chégridash qisimliri "Jegji" dep atilidu. Aralgha kirish éghizidin Aqsu-Uchturpan yoli boyida peqet ikkila éghiz bar bolup, bu éghizning her ikkiliside choqum Aqsu deryasini késip ötush kérek. 60-yillarda yaz mezgilliri kelkün kélip, bu éghizlardiki köwrükni pat-pat su élip kétip, Aralgha barghili bolmaydighan waqitlarmu köp bolghan idi. Bir qétimliq chong kelkün jeryanida, pütün Aral yézisi su astida qalghanliqi Erkin Sidiqning hazirmu éside bar.

Tüwenki resimde: Aralning Aqsu xeritiside körsitilishi.

Erkin2a

Erkin Sidiqning dadisining yurti yuqiriqi Aral yézisining Jegji kenti bolup, apisining yurti bolsa Mekit kentidur. Erkin Sidiq 1958-yili 4-ayda Aralning Jegji kentidiki bowa-momisi (dadisining ata-anisi) ning öyide tughulghan. Erkin Sidiq balining ikkinchisi bolup, özidin 2 yash chong "Ablet" isimlik bir akisi bar.

Erkin Sidiqning dadisi Sidiq Memet Jegjidiki bir yoqsuz, namrat déhqan ailiside tughulup ösken bolup, deslepte Islam dini mektipide "qari" bolghiche oqup, kéyin yéngi mektepte taki sifen mektipini püttürgiche oqughan. Diniy mekteptiki asasi yaxshi bolghachqa, yéngi mektepte her yili sinip atlap oqup, oqushni nahayiti tézla tamamlighan. Shunga u toluq sawatliq bolup, 1953-yilidin bashlap Aral yéziliq hökümette kadir bolup ishligen (u chaghda bu yéza "Aral gungshési" dep atilatti). Erkin Sidiqning apisi Patemxan bolsa Mekittiki yéri kop, mülükke bay bir déhqanning ailiside tughulup ösken. 1949-yilidin burun Mekittiki yerlerning köpünche qismi Patemxanning apisi we uning qalghan 4 aka, ini we singillirigha tewe bolghan. Shunga 50-yillarda Uyghur diyarida yer islahati bolup, Maw Zédung chiqarghan ölchem boyiche déhqanlarni oxshimighan siniplargha ayrighanda, Patemxanning ata-anisi özliri igiligen yérining köplükidin "poméshchik" bolup ayrilip qalghan. Apisining qalghan qérindashliri bolsa yaki "halliq bay déhqan" yaki "bay déhqan" bolup qalghan. Sidiq Memet 1953-yili Patemxan bilen toy qilishni telep qilghan bolup, deslepte Patemxanning dadisi "kadir dégen qelender kélidu", dep, Patemxanni bérishke unimighan. Kéyin bu ishqa Aral yéziliq hökümet ariliship besim ishletkendin kéyin andin maqul bolghan. 1958-yili Erkin Sidiq tughulghanda, uning apisi Patemxan aran 18 yashta idi. Sidiq Memet 1956-yili Konisheher nahiyilik hökümetke yötkelgen bolup, bir yildin kéyin yene Aralning Jegji kentige bir yilliq xizmetke chüshken. Bu bir yil jeryanida er-xotun ikkiylen Sidiq Memetning ata-anisining öyide turghan bolup, Erkin Sidiq mana shu mezgilde tughulghan.

1958-yili 7-ayda Sidiq Memet "polat-tömür" tawlash herikiti munasiwiti bilen Ürümchige bir yilliq xizmetke ewetildi. Patemxan ikki yashliq oghli Ablet bilen emdi 3 ayliq bolghan oghli Erkin Sidiqni élip, bir qara mashinining üstide olturup (u chaghda Aqsu bilen Ürümchining otturisida qatnaydighan yolochilar aptuwuzi yoq idi), tengritéghining Aqsu bay nahiyisi tewelikidiki bir égiz dawinidin ötüp, Ürümchige barghan. Ürümchide bir yil turup qaytip kelgendin kéyin, Sidiq Memet deslepte Aqsu Uchturpan nahiyiside, kéyin Aqsu wilayetlik gézitxanida bir qanche aydin ishligen. Andin Aqsu wilayetlik xelq hökümitige teqsim qilin'ghan. 1960-yili Sidiq Memet ichkirige 6 yilliq oqushqa ewetilgen (merhum Sidiq Memet péshqedem Uyghur kadirlirining ichide, 60-yilliri Béyjingda eng uzun oqughan bir adem bolsimu, 1998-yili 3-Noyabirda 66 yéshida wapat bolghiche, özi nahayiti aqköngül we yuwash bolghachqa, Aqsu diki bir mektepning mudirliqidin yuqiri wezipige qoyulup baqmighan bolup, ömrining köp qismini bir oqutquchi bolup ötküzgen.). Shundaq bolghachqa, Erkin Sidiq baliliq dewride dadisi bilen asasen birge bolalmighan. Uning éside qalghini her yili dadisi yazliq tetilde öyge qaytip kelgende Béyjingdin alghach kelgen anche-munche oyunchuqlardinla ibaret. Erkin Sidiqning apisi diniy mektepte oqup sawatini chiqarghan bir ayal bolup, 1960-yilidin 64-yilighiche Aqsu tashqi-soda shirkitide, uningdin kéyin 66-yilighiche Aqsu kempüt zawutida ishchi bolup ishligen. Bu jeryanda balilarni Patemxanning apisi Meremxan Osman béqip bergen. Meremxan, uning éri Ershidin Éziz, we qalghan 4 qérindashlirining hemmisi dini étiqadi intayin küchlük, künige 5 waq namaz oquydighan kishiler bolup, Erkin Sidiqqa baliliq dewridin bashlapla ularning diniy exlaq terbiyisi küchlük derijide singgen. Meremxan intayin köyümchan, sap dil, aqköngül, qosiqi keng, estayidil, hemme ishta salmaq, ésil süpet ayal bolup, uning "mundaq-mundaq qilsang yaman bolidu; mundaq-mundaq qilsang sawap bolidu" dégen terbiyiliri Erkin Sidiqning yadida hélimu saqlinip kelmekte. 1980-yili 27-Yanwarda wapat bolghan merhum Meremxan Osman Erkin Sidiqning qelbide hélihem u eng hörmet qilidighan, bu dunyada az uchraydighan heqiqiy musulman süpitide chongqur orun alghan. Erkin Sidiq özining hajim taghisi (dadisining inisi) Sadiq Memet bilen uzundin béri "yer sharining shekli yumilaq" dégen mesile üstide munazire qilip kelgen bolup, u taghisining étiqadining küchlüklükidin uni hazirghiche qayil qilip bolalmighan.

1960-yilliri Uyghur diyarida ashliq mehsulati nahayiti yaxshi boliwatqan yillar idi. Lékin, 1960-yili 7-ayda, sabiq Sowit Ittipaqi oz aldigha Junggo bilen bolghan iqtisadiy we téxnikiliq hemkarliq munasiwitini üzüp tashlidi. Uningdin kéyin Junggodin burun bérilgen qerzlerni töleshke qistidi. Ashu qerzlerni tölesh üchün, Uyghur diyaridin chiqqan ashliqlarning zor qismimu élip kétildi. Shuning bilen pütün Uyghur xelqi xéli uzun'ghiche acharchiliq ichide yashashqa mejbur boldi. Ashu yillarning biride, Aqsuning Bay nahiyiside acharchiliqtin ölgen kishining sani nechche on mingdin ashqan. Shu mezgilde pütün Junggoda acharchiliqtin ölgenlerning sani 30 milyondin 60 milyon'ghiche, dep mölcherlenmekte.

Erkin Sidiqning baliliq dewri mana shu acharchiliq künlirige toghra kelgen. Yillap yillap gösh körmeslikqu bir terepte tursun, qosaq toyghiche yeydighan'gha qonaq nénimu bolmighan. Ashliq pütünley normiliq bolup, her bir ademge uning yéshigha qarap ashliq bérilgen. Chong apisi bezide Aralgha ketkende, kündüzliri Erkin Sidiq akisi bilen birge öyde özliri yalghuz turghan. Apisi ulargha chüshlük tamaq üchün birdin toqach teyyarlap qoyghan. Chüsh bolghiche qosiqi échip kétip, chüshtin burun saet (bu yazmida pütünley Shinjang waqti ishlitilidu) 10 din bashlapla Erkin Sidiq akisidin héliqi toqachni yéyishni telep qilip turuwalghan. Akisi "téxi chüsh bolmidi, sel saqlap turayli" dise, u "men bérip saetke qarap baqay", dep, idarining bir binasigha ésiqliq tam saitining yénigha yügrep bérip, saetning chong-kichik istirilkilirining ornini körüwélip, yene yügrep qaytip kélip, "Aka, saetning chong tili manchige, kichik tili manchige keptu. Toqachni emdi yések bolamdu?" dep soraytti. Bu yillarda, Erkin Sidiq bezi waqitlarni Aralgha bérip, chong apisining öyide ötküzgen. U waqitta Uyghur diyarining yéziliridiki tamaq "kolléktip tamiqi" bolup, her bir etret (hazirqi bir kentke toghra kélidu) tiki déhqanlar bir yerge jem bolup, üch waq tamaqni birge étip, birge yégen. Déhqanlar her küni etigen saet 5-6 lerde ornidin turup, bir-ikki saet "dolqun" gha chiqatti (Shu chaghdiki etigenlik tamaqtin burunqi emgek "dolqun" dep atilatti). Dolqundin qaytip kélip, andin etigenlik tamaqni yeytti. Erkin Sidiq etigini ornidin turup, ashu etigenlik tamaqni yéyish üchün kolléktip "ashxanisi" gha baratti. Bu yerdiki "ashxana" déginimiz, sirtqi dalidiki bir bosh orunni oyup, u yerge bir dash qazanni ésip ash étidighan orunni körsitetti. Erkin Sidiqning éside qalghan, ashu waqitta kolléktip ashxanigha bérip yégen etigenlik tamaq qonaq unini sugha chélip etken umachtinla ibarettur. Shu mezgilde, etigenliki birer déhqanning öyining morisidin is chiqip qalsa, etret kadirliri u öyge tuyuqsiz bérip tekshüretti. Öz öyide birer waq ayrim tamaq étiwatqan déhqanni tutuwalsa, uninggha éghir jerimane qoyup, yaki uni "sinipiy dushmen" qatarida küreshke tartip, qattiq jazalaytti. Shunga hich kim oz öyide ayrim qazan ésishqa pétinalmaytti.

Erkin Sidiqning dadisi ishleydighan mektepning aldida Aqsu shehiri ichidin éqip otidighan "Süzük östeng" dégen bir kichik östengdin kélidighan bir su ériqi bar idi (bu östeng hazir Aqsu shehiride yoq bolup, kelgüsi besh yilliq sheher qurulush tereqqiyat pilanida eslige keltürüsh pilan'gha élindi ‏ـــــ muherrirdin). Eyni waqitta téxi su quduqi meydan'gha kelmigen bolup, bu mekteptikilerning hemmisi ene shu ériqning süyini ichetti. Éhtimal Erkin Sidiq 4 yashqa, akisi 6 yashqa kirgen waqitlar bolsa kérek, apisi ishtin qaytip kelgiche bu aka-uka ikkisi bir kichik qeley cheynekning tutquchigha bir yaghachni ötküzup, u yaghachning bir teripini özi, yene bir teripini akisi kötürüp, ériqtin öyge su toshup, öydiki chélekni su bilen toldurghan. Bir chélekni toldurghiche, 10 qétimdek seper qilishqa toghra kelgen. Mana bu Erkin Sidiqning éside qalghan, baliliq dewride ailisige yardem qilish yüzisidin qilghan öy ishlirining birsidur.


Tüwenki resimde: Erkin Sidiqning ailisidiki ozidin bashqa kishiler: Dadisi, apisi, akisi, 2 inisi, 2 singlisi, akisining xanimi we qizi. Bu resim 1985-1988 yilliri Erkin Sidiq Yaponiyede oquwatqan mezgilde tartilghan bolghachqa, uninggha özi kirelmey qalghan.

Erkin2b



Tüwenki resimde: Erkin Sidiqning dada teripidiki tuqqanliri. Resimning 2-quri, Erkin Sidiqning ong qol teripide turghanlar yeqindin yiraqqa qarap mangghanda Erkin Sidiqning dadisining singlisi Rizwanixan, dadisining inisi Sadiq Memet haji, we dadisining hedisi Hawanixanlar. Bu qétim Erkin Sidiqning ular bilen 15 yildin kéyinki tunji körüshishi bolup, bu resim 2006-yili 1-Sintebir küni tartilghan.

Erkin2c



Tüwenki resimde: Erkin Sidiqning apa teripidiki bir qisim tuqqanliri. 2-qurdiki Erkin Sidiqning ikki teripide turghan 6 kishi bilen 1-qurdiki chéchigha bir az aq kirip qalghan er bolup bu 7 kishining hemmisi Erkin Sidiqning chong apisining inisi Metniyaz Qarimning baliliri bolup, ularning ichidiki 4 kishi yash jehette Erkin Sidiqtin kichik. Erkin Sidiq eyni waqitta Araldiki nurghun waqtini ashu tuqqanliri bilen birge ötkuzgen. Hawareng yaghiliq artiwalghan Buxelchem hedisi Erkin Sidiqning 1980-yili 27-Yaniwarda wapat bolghan chong apisigha intayin oxshaydu. Bu resimmu 2006-yili 1-Sintebir küni tartilghan.

Erkin2d


Tüwenki resimde: Erkin Sidiq 2006-yili 30-awghust küni ayrilghili 15 yil bolghan yurti Aqsugha barghanda apisi, taghisi, qérindashliri we ularning ailisidikiler bilen birge chüshken resimi. Resimdiki kishiler Erkin Sidiqning apisi, apisining inisi (otturidiki saqalliq kishi, ismi Abdushükür Ershidin), akisi Ablet we uning ailisidikiler, chong inisi Ilham we uning ailisidikiler, chong singlisi Chimen'gül we uning ailisidikiler, we kichik singlisi Bahargül qatarliqlar. Erkin Sidiqning kichik inisi Ömer hazir Amérikida bolup, bu resimge kirmey qalghan.

Erkin2e



Erkin Sidiq ependining bu terjimhalini Bilik kulubidin Elyar bilen Bostan Uyghur medeniyet kulubidin Yawuz ependi birlikte teyyarlighan. Bashqa tor béketlerde élan qilmaqchi bolsingiz Bilik tor békiti yaki Bostan Uyghur mediniyet kulubidin élindi dep eskertkeysiz.

http://www.bilik.cn      http://www.bostan.cn

Munasiwetlik téma:
Uyghur alimi Erkin Sidiq bilen söhbet (1)
Uyghur alimi Erkin Sidiq bilen söhbet (2)