Erkin Sidiqning Qisqiche Terjimali

[1-Bölum], [2-Bölum], [3-Bölum], [4-Bölum], [5-Bölum]
[6-Bölum], [7-Bölum], [8-Bölum], [9-Bölum], [10-Bölum]
[11-Bölum], [12-Bölum], [13-Bölum], [14-Bölum], [15-Bölum]

3-Bölum: Bashlanghuch Mektep


Erkin Sidiq 1965-yili küzde öyige 2 kilométir kélidighan, Aqsu herbiy rayoni (军分区) bash qomandanliq idarisining utturisidiki 4-bashlan'ghuch mektepke oqushqa kirdi. Bu mektep xenzu oqughuchilarmu bar, Uyghur oqughuchilarmu bar, emma ikki xil tilidiki siniplar ayrim-ayrim oquydighan bir mektep idi (bu mektep hazir toluq xenzu mektep qilindi ــــ muherrirdin). U waqitlar "Medeniyet zor inqilabi" tüpeylidin pütün jemiyet qalaymiqanliship ketken, kishiler intayin kembeghel we qiyin turmush kechüridighan dewrler idi. Mektepte ishlitidighan qeghezning renggi qaramtul bolup, pichaq bilen uchlap ishlitidighan qara-qelemde xet yazsa, qelem siyasining renggi qeghezdin bir azla qariraq bolup, xetni aran teslikte oqughili bolatti. Qeghezning süpitimu intayin nachar bolup, xuddi samanni qattiq siqip qeghez qilghandek, qeghezning qétidiki qisilghan yaghach uwaqliri körünüpla turatti. Erkin Sidiq mektep bilen öy ariliqida kétiwatqanda, yolning boyida yaki exlet döwilirining ichide bir aliqandek qeghez körüp qalsa, uni tériwélip, "Buningda hésab ishleymen" dep yanchuqigha séliwatatti. Peqet birla qelimi, we birla öchürgüchi bar bolup, her bir qelemni taki uzunliqi 1 santimétirdek qélip, barmaq bilen tutqili bolmay qalghan waqitqiche ishlitetti.

Erkin Sidiq 1-sinipqa kirgen kündin bashlapla oqushqa intayin qiziqti. Mektepke bek amraq we waqitqa bolghan koz qarishi intayin küchlük bolghachqa, ettigini hergiz birersining uni oyghitip qoyushining hajiti yoq idi. Mektepke qalghanlardin baldur kéletti. Mektepning hemme teyyarliqlirini özi qilip, mekteptin qaytip kelgendin kéyinmu tapshuruqlarni birnimu qoymay özi ishlep tügitetti. Sinip ichidimu intayin aktip bolup, muellim soal sorighanda dawamliq 1-bolup qol kötüretti. Muellim pat-pat "Erkindin bashqa kim jawab bérip baqidu?" dep soraytti. Erkin Sidiq 1-sinipta oqup, Uyghur latin yéziqidin sawatini chiqirip uzun ötmeyla, dadisidin Uyghur Erebche Yéziqi (UEY) ni ögendi. U dadisi tépip bergen UEY élipbe jedwilini kotürwélip, her küni mekteptin qaytip kélipla UEY ni öginip, taki uni toluq öginip bolmighiche talagha oynighilimu chiqmidi. Shundaq qilip 2-3 kün ichidila bu élipbeni pütünley öginip, UEY ni yazalaydighan boldi. Ariliqtin yene bir qanche ay ötkendin kéyin, dadisidin Silawiyan yéziqinimu öginiwélip, shu chaghda Sowit Ittipaqidin kirgen bezi Silawiyan yéziqidiki Uyghurche kitablarni oqup yurdi.

60-yillarda ashliq sheherdikiler üchün normiliq bolup, her bir ailige her ayda ularning jan sanigha, we her bir ademning yéshigha qarap ashliq béretti. Mesilen, eger siz 15 yash bolsingiz, sizge her ayda 15 jing ashliq béretti. Eger 16 yash bolsingiz sizge 16 jing ashliq béretti. Yéshi 30 din ashqan kishilerning hemmisige 30 jing ashliq béretti. Köprek ashliqqa érishwélish üchün, kishiler özlirining we perzentlirining nopustiki yash sanini bir qanche yash yuqurilitiwalatti. Shu seweptin hazir Uyghur diyaridiki yéshi 40-50 lerdin ashqan kishilerni sürüshte qilip baqsingiz, ularning ichidiki  nurghun kishilerning nopustiki yéshi eslidiki toghra yéshidin bir qanche yash yuqiri ikenlikini bilisiz. Erkin Sidiqning öyige yézidin kélidighan tughqanliri kop bolghachqa, uning ailiside ayliq ashliq normisini aydin aygha yetküzüsh intayin qiyin idi. Normini aydin-aygha ulash üchün, ashliqni imkaniyetning bériche téjimise bolmaytti. Shunga Erkin Sidiq öyidiki qalghan kishilerge oxshash tamaqni az yep, dawamliq qorsiqi ach yüretti. Shu chaghda bashlan'ghuch mektep siniplirida bir-biridin nan qerz alidighan ish nahayiti omumlashqan bolup, chüshlük tamaqtin burun birsining qorsiqi échip ketse, yene birsidin nan qerz élip yep turatti. Nan qerz alghanda uning chong-kichikligini ölcheydighan mundaq 3 xil ölchem ishlitiletti: 1) Süzgüch: Alqiningizni échip, ushtulghan nanni alqiningizning 4 barmaq qismighila qoysingiz bu "süzgüch" nan bolidu (Tört barmaqni jüpligen waqittiki shekli bir süzgüchke oxshighanlighi üchün mushundaq isim qoyulup qalghan). 2) Qoltuq: Nanni 4 barmighingizning uchidin bash barmighingiz bar yergiche qoyisiz. 3) Alqan: Nanni pütün alqiningizgha toshqizisiz. Mushundaq nan qerz élish we qerz qayturush waqtida, ushtqan nanning shekli alqan'gha toghra kelmey, aliqanning birer burjekliri bosh qalsa, nanni yene ushshaq parchilargha ushtup, hemme bosh qalghan yerlerni toldurup bérishke toghra kéletti. Erkin Sidiqmu qalghanlargha oxshash mana mushundaq nan qerzi élim-bérimini köp qildi. Uning oqushi sinip boyiche alahide yaxshi bolup, sawaqdashlirigha dawamliq öginishte yardem qilidighan bolghachqa, sawaqdashliri bezide uning nan qerzini kotiriwetti. "Nanni dessiseng, yaman bolidu" ـــــ Bu chong apisi Erkin Sidiqqa bergen telimning birsidur. Erkin Sidiq déhqan tughqanlirining éshek, kala yaki at söreydighan yariyar harwisida olturup bir yerge mangghanda, harwa heydigech nan yep kétiwatqan tughqinining yerge bir kichik parche nan chüshüp ketse, harwini toxtitip we uningdin chüshüp, yerge chüshüp ketken nan parchisini topa arisidin tépip, uni püwliwétip aghzigha salghanliqini köp körgen idi. Buninggha u azraqmu ejeplenmeytti. Kéyinche u qonaq térish, bughday térish we shal térish jeryanini öz béshidin bir qur ötküzup baqqandin kéyin, chong apisining "Nanni dessiseng, yaman bolidu", dégen bu sözining menisini téximu chongqur chüshünüp yetti. Shu waqittin bashlap yüquriqi künler Erkin Sidiqning ésidin zadila chiqmidi. Hazir u Amérikidek dunyadiki ashliqqa eng bay bir dölette yashawétipmu, özi ashni israp qilishqu u yaqta tursun, bashqilarning shundaq qilghinini körsimu u zadila chidiyalmay qalidu. Bashqilarning sapmu-saq yimeklikni tashliwetiwetkinini körgen waqitta uning yadigha derhalla Uyghur déhqanliri kélidu. "Eger bu tamaq ashu Uyghur déhqanlirigha bérilgen bolsa, ular qanchilik xosh bolup kéter idi, he?" dep oylaydu.

Erkin Sidiq bashlan'ghuchta oquwatqan ashu mezgilde, oqughuchilar etigini mektepke bérip, sinipqa kirish qongghuriqi jiringlighanda, hemme oqughuchilar sinipning ishiki aldigha kélip tizilatti. Sinipqa kirgendin kéyin aldi bilen sinip boyiche hemmeylen ornidin turup, "Déngizda paraxut rolchigha tayinidu. Junggo xelqi Maw jushigha tayinidu", dégen naxshini oquytti. Andin doskining üstidiki Maw Zédungning resimige 3 qétim tazim qilatti. Dersni uningdin kéyin andin bashlaytti. Birer oqughuchi derske kéchikip qalsa, sinipqa kirgendin kéyin aldi bilen sinipning otturisigha kélip, Maw Zédungning resimige qarap turup doklat qilatti: "Qedirlik Maw jushi: Men bügün öyde ash waqtida pishmay azraq kéchikip qaldim. Men sizdin epu soraymen. Sizge buningdin kéyin undaq qilmasliqqa wede bérimen." Oqutquchi shuningdin kéyin bu oqughuchini öz ornida olturushqa ruxset qilatti. Üchinchi siniplargha chiqqanda bolsa kérek. Mekteptin hemme oqughuchilardin Maw Zédungning "Xelq üchün xizmet qilayli", "Yu Gungning taghni yötkishi" we "Bétyunni xatirileymiz" dégen 3 esirini yadlishni telep qilindi. Erkin Sidiqning bashlan'ghuch mekteptiki oqush waqtining nurghun qismi mana mushundaq Maw Zédung eserlirini öginish we yadlash bilen ötken idi.

U chaghda oqughuchilar qatnishidighan emgeklermu bek köp idi. Her yili qishta oghut yighish paaliyiti bolidighan bolup, her bir oqughuchigha "mektepke her heptide 100 kilogram oghut tapshurush" digendek wezipe qoyulatti. U dewirde her heptidiki dem élish küni peqet bir kün, yeni Yekshenbe küni bolup, qish künliri oqughuchilar bu dem élish künini shu oghut wezipisini orunlash üchün ishlitetti. Hemme mektepler bu paaliyetni birla waqitta élip baridighan bolghachqa, qish künliri oghut tépish intayin qiyin bolup kétetti. Aqsu shehiride her Yekshenbe küni chong bazar bolidighan bolup, bu küni sheherge déhqanlarning harwa-charwiliri intayin köp kéletti. Lékin oghut téridighan oqughuchilarning köplikidin, yollarda we harwini toxtitip qoyghan jaylarda peqet oghut tapqili bolmaytti. Shunga Erkin Sidiq bir séwet bilen bir kichik gürjekni kötürwélip, kétip barghan éshek, kala yaki at harwilirining keynidin ashu haywanlar tézeklep qalarmikin, dégen ümidte nechche 100 métir mangghan waqitliri köp bolghan. Eger birer ulaq tézeklap qalsa 2-3 balilar yügürüshüp kélip, ulaqning tézikini taliship, ulaqning tézeklirini pare-pare qiliwétetti. Bu arqiliq wezipisini yenila orundiyalmighan oqughuchilar yérim kéchide ornidin turup, sheher ichige we idarilerge yasalghan asti ochuq hajetxanilarning astidiki tonglap qalghan adem teretlirini oghrilaytti. Shunga bezi idariler bashqilar oghrilap ketmisun, dep hajetxanilirini tömür torlar bilen tosup, uninggha qulup sélip qoyghan ishlarmu bolghan idi. Insan we haywanlarning poq-süydiki mushu derijide muhim bolup kétip, uni qulup sélip qoyup qoghdaydighan hadise éhtimal bashqa hich qandaq tarixiy dewirde, dunyaning bashqa hich qandaq jaylirida bolup baqmighan bolishi mumkin (u mezgillerde barliq mektep we idarilerning déhqanchiliq ishlepchiqirishi bilen shughullinidighan déhqanchiliq meydanliri bolghachqa oghut yighish wezipisi qoyulatti. ــــــــ muherrirdin). Oghut térish wezipisidin bashqa, u chaghdiki oqughuchilar mektep ichini süpürüsh, mektep ichi we kochilarda qar tazilash, yaz künliri orulup yighilip bolghan bughday étizliqlirigha bérip bash térish (yeni, déhqanlar orup yighip bolghan étizliqlarda chüshüp qalghan bughday bashlirini térishni démekchi) qatarliq emgeklernimu köp qilatti.

1965-1970-yilliri medeniyet zor inqilabiy tüpeylidin sheherdiki kishiler 2 guruhqa bölünüp ketti. Bu xil bölünüshning sewebi her xil her rengde bolup, qétim sanimu intayin köp idi. Bir qétimliq bölünüshte, bir guruh eyni waqitta Uyghur diyarigha 1-qol bashliq bolghan Wang Énmawni qoghdighuchilar bolsa, yene bir guruh uninggha qarshi turghuchilar idi. Bir qétim Aqsu shehiride mushu 2 guruh kishiler arisida qattiq soqush boldi. Bir terep qoligha neyze, kalteklerni élip, yene bir terep igiliwalghan yerge bésip bérip, tapqanla ademlerni uratti. Bu qoshun Erkin Sidiqning ailisi turidighan mektepning aldigha kélip, Aqsu gézitxanisidiki kishiler bilen soqushqanda, Erkin Sidiq bilen uning akisi ikkeylen pütün jeryanni bashtin-axir körgen idi. Ashu waqitlarda nurghun ademler mushundaq soqushushning netijiside ölüp ketti. Mushundaq ölüp ketkenlerning birsi Erkin Sidiqning xanimi Aman'gülning chong akisi Éziz Eysadur. 1968-yili 11-Yaniwar küni somkisini kötürüp, Aqsu 1-ottura mektepke ders oqushqa ketken 17 yérim yashliq Éziz Eysa, mektepke yéqin barghanda yolgha tashlan'ghan bir qol bombisining partlishi bilen qaza tépip, kechte uning jesiti öyge qayturulup kélindi (Bu weqe Aqsu wilayetlik 1- ottura mektep qurulghanliqining 60 yilliqi munasiwiti bilen ishlen'gen "Meripet Buliqi" namliq kitapqa kirgüzülgen ــــــــ muherrirdin). U chaghda Aman'gül téxi 9 yash idi. Buning üchün Aman'gülning apisi 2 yil ésini yoqutup, késel bolup, ölüp ketkilimu tas qaldi. Bu balisining derdini Aman'gülning apisi taki 2005-yili 1-Dékabirda alemdin ötkiche izchil türde tartip keldi. Eyni waqitta Aman'gülning akisi oynighan bir waskitbol Aman'gülning ata-anisining öyide hazirmu saqlinip turmaqta. (Aman'gül bilen Erkin Sidiq bashlan'ghuch, ottura we aliy mektepni oxshash mektep we oxshash waqitta oqughan bolsimu, Aman'gülning oqughini xenzuche til sistémisi bolghachqa, ular aliy mektep oqushining yérimighiche bir-biri bilen tonushmighan. Lékin yuquriqi weqe Erkin Sidiqning kéyinki turmushigha nahayiti zor tesir körsetken bir ish bolghachqa, u weqe bu yerge qisturulup qoyuldi.)

Erkin Sidiq baliliq waqtidin tartipla aile haywanlirigha intayin amraq bolup, ulargha intayin köyünetti, hemde ularni xuddi ademni asrighandek asraytti. Uning eng deslepte baqqini bir jüp öy toshqinining balisi boldi. Hoylisidiki yerni kolap, bir uwa yasap, toshqanlirini kéchisi shu uwisida saqlaytti. Kündüzliri bolsa hoylisining ichige qoyup béretti. Erkin Sidiq ikki toshqanning hoyla ichide yügrep oynap, bezide sekrigende yerge yanpishiche chüshkinidin qattiq huzurlinip, xosh bolup kétetti. Bu toshqanlar chong bolup, bir küni Erkin Sidiq chishi toshqanning aghzigha quruq otlarni yighip, uwisigha élip kirip kétip barghinini kördi. Lékin nimishqa undaq qilidighinini bilmidi. Uningdin 20 kün ötken bir küni Erkin Sidiq toshqanni uwisigha solap, ot bérey dep qarighinida, 6-7 rengga-reng toshqan balilirini kördi. U hem xushal bolup, hem hayajanlinip, közliridin yash chiqip ketti. U yügürgen péti öyige kirip, bu xush xewerni öyidiki hemmeylen'ge yetküzdi. Erkin Sidiqning akisi bilen bu toshqanni béqishidiki meqsiti ularni chong qilip sétish idi. Ular bu ishni bir qanche yil dawamlashturdi. Bir qétim Erkin Sidiq bir derexqe chiqip, uningdiki bir qushqach uwisidin tuxumdin chiqqili anche uzun bolmighan, téxi tüklirimu ösmigen bir qushqach balisini élip chüshti. Hemde yerni kolap sazang quruti tépip, bu qushqach balisini künige üch waq qurut bérip baqti. Téxi közi échilmighan bu qushqach yémeklikni özi yéyelmeytti. Shunga Erkin Sidiq akisi bilen birliship, birsi qushqachning tumshighini ikki quli bilen échip berse, yene birsi uning aghizigha yem salatti. Yaki qoshuq bilen su qoyatti. Ashundaq qilip ular bu qushqachni ölturup qoymay béqip chong qildi. Bu qushqach uchurum bolghanda, u uchup bezide derexqe qunup, bezide Erkin Sidiqning mürisige qonup yürdi. Bu ish Erkin Sidiq üchün cheksiz xushalliq ekeldi. Erkin Sidiq üchün bu uning baliliq dewridiki bir chong muweppiqiyet idi. Uningdin kéyin aka-uka ikkeylen tumuchuq we jingsir dep atilidighan, özi intayin chirayliq, we bek güzel sayrap béridighan qushqachlarnimu baqti. Ularning puli bolmighachqa, bu qushqachlarni béqish üchün ular qurulush exlet döwiliridin sim térip kélip, özliri sim qepes yasidi. Ular bir tumuchuqni 2 yildek baqqan bolup, bu tumuchuq xuddi igisining "yaxshiliqi" ni qayturiwatqandek, her küni öydikiler chüshlük tamaqqa yighilghanda, bir saettek toxtimay intayin chirayliq sayrap béretti. Bir küni Erkin Sidiq mekteptin qaytip kélip qarisa, tumuchuq qepisi bilen öyide yoq. Shuning bilen aka-uka ikkeylen idarining etrapidiki kishilerdin sürüshte qildi. Bir kishi u qushqachni qepisi bilen Erkin Sidiqning öyining arqisida olturidighan, idarining sirtidiki birsi oghrilighanliqini, hemde tumuchuqni öltürüp, öz ögzisige tashliwetkenlikini éytip berdi. Erkin Sidiq akisi bilen u ögzige chiqip, qushqichining ölikini tapqanda, hökürep yighlap ketti. Lékin u xoshnisi bir hich qandaq mektep körmigen, qara xizmetlerni qilip jan baqidighan ailidin kélip chiqqan, dawamliq oghriliq we bashqa eski ishlarni qilip yürüydighan birsi bolup, qepesni özining oghrilighinini hergiz étirap qilghili unimidi. Bu ishni her qétim oylighinida, Erkin Sidiqning köngli hazirmu ghesh bolidu. Shu waqitlarda Erkin Sidiq akisi bilen mexsus ashundaq qushqach tutidighan qepes yasap, tumuchuq we jingsir tutup, 10 dek qushqachni bashqilargha sétip bergen idi. Azraq pul tépip, ata-anisining yükini yéniklitish üchün, Erkin Sidiq akisi bilen birlikte exlet döwiliri ichidin tömür, söngek, alyumin sopun qutisi qatarliqlarni yighip satatti. Döng Töpisidiki (Aqsu shehirining sherqi qisimliridin égiz bolghachqa sherqi qisimdiki bu sheher rayoni Döng Töpisi dep atilidu ــــــــ muherrirdin) herbiyler oq we bomba étip, herbiy meshiq qilghan yerge bérip, meshiq tügigende u yerdinmu tömür téretti.

U chaghlarda turmush intayin qiyin bolup, qish kirishtin burun hemme öyler bir qanche tonna kömür élip, qishning teyyarliqini qilatti. Qattiq kömür qimmet bolghachqa, nurghun aililer topa kömür sétiwélip, uni lay étip, yaki zuwula tutatti, yaki kömür kések quyup quritatti. Hemde her yili geme kolap, qish kirishtin burun besey, yangyu, sewze qatarliq köktatlarni jiq élip, ashu gemige séliwalatti. Chiqimni azaytish üchün Erkin Sidiq qish künliri mekteptin qaytip kelgendin kéyin, akisi bilen birlikte öyi turushluq mekteptiki oqughuchilar issinip bolup töküwetken ochaq külini tasqap, uning ichidiki téxi toluq köyüp bulalmighan komur dashqallirini yighatti (oqughuchilar ishlitidighini eng yuqiri süpetlik qattiq kömür bolup, uningdin qalghan dashqallarmu intayin yaxshi köyetti). Qish küni tonurni qizdurup nan yéqish yaki öyde baqqan qoygha yem qilip bérish üchün, aka-uka ikkiylen her yili küzde nechche ay ghazang süpürüp, ghazang yighatti. Qattiq boran chiqqanda, boran chüshüriwetken, derexning qurup qalghan shaxlirini yighatti. Bezide öyidin nechche kilométir yiraqliqtiki janggalgha bérip, u yerdin qurup qalghan yantaqlarni yighip, ularni baghlap, dümbisige artip kötürüp öyige ekiletti. Bezide apisigha yardemliship öy süpüretti. Öyde baqqan bir qoy we bir qanche toxulargha yem bérish ular dawamliq qilidighan ish idi. Ishqilip, aka-uka ikkiylenning öyde bosh qalidighan waqti asasen yoq diyerlik idi. Öyide bir qoy béqiwatqan ashu dewrning qoghun pishqan pesilliri, Erkin Sidiq ailisi üchün qilghan yene bir ishmu bar. U bolsimu qoygha yem qilip bérish üchün shapaq yighish. Yekshenbe künliri Erkin Sidiq öyining qéshidiki qoghun bazirigha bérip, bir séwet bilen bir ittik bilen'gen pichaqni tutup, bir qoghun döwisining yénida turatti. Qoghun sétiwalghan bezi xéridarlar tughqanliri yaki tonushliri bilen birlikte shu jaydila uni tilip yémekchi bolup, özide pichaq bolmighanda Erkin Sidiqni chaqirip, uning pichiqini ishlitetti. Uning bedilige bu xéridarlar qoghunning shapiqini Erkin Sidiqning séwitige salatti. Bezi rehimlik xéridarlar Erkin Sidiqqa birer tilim qoghunmu béretti. Erkin Sidiq yérim kündek waqitta mushu arqiliq bir séwetni toshquzup öyige qaytatti.

U chaghda balilar oyunchuqliri asasen yoq bolup, sheherdiki balilar yaz küni soqush oynaytti: Özliri yaghachtin qoral yasap, ikki guruppigha bölünüp, birsi düshmen, birsi armiye bolup soqushatti. Yaghach qoraldin hich nerse chiqmighachqa, qarshi tereptiki balidin birni körgen haman, aghzida "ta-ta-ta-ta!" dep warqirap, "men aldida attim. Sen öldüng. Öle! Öle!" dep warqirishatti. Möküshmek, oshuq oynash, gagar oynash, nur pirqiritish, we özi yasiwalghan chana bilen tonglap qalghan östeng we qarning üstide muz téyilish digendek oyunlarmu bar idi.

Tetil waqti sheherde qilidighan ishning tayini bolmighachqa, Erkin Sidiq her yili yazliq we qishliq tetillerni Araldiki tughqanliri bilen ötküzdi. 60 kilométir yiraqliqtiki Aralgha tughqanlirining at, kala yaki éshek harwilirida baridighan bolup, qish künliri barghanda Aqsudin etigenliki saet 5-6 lerde yolgha chiqsa, Aralgha kech saet 9-10 larda yétip baratti. Yaz künliri axshimi yolgha chiqip, etisi etigen tang atqanda yétip baratti. Olturidighan harwilirining köpinchisi yaghachtin yasalghan yariyar harwa bolup, u chaghlarda rézénke tapanliq pigilo harwisimu intayin qis idi. Pigilo harwa yaki traktorda olturush ular üchün xuddi hazirqi ayropilanda olturghan bilen oxshash eng rahet ish idi. Qish künliri hawa qattiq soghaq bolidighan bolghachqa, yuquriqidek seper qilish jeryanida ayaq kiyimining yalangliqidin Erkin Sidiqning ikki chimchilaq puti üshshüp ketken idi. U ikki chimchilaq puti taki hazirghiche her yili etiyaz kirgende birer ay qichiship, Erkin Sidiqqa eyni zamandiki japaliq hayatini eslitip turidu. Yariyar harwida seper qilghanda, yolda égizrek donglerge kelgende, harwidiki hemmeylen ya harwidin chüshüp piyade mangatti. Yaki bolmisa harwini ittirip ulaghqa yardemlishetti. Aralning köwrikini su éqitip ketkende, ular deryaning téyiz jaylirini izdep, biwaste suni kéchip ötetti. Harwining üstige su chiqip kétidighan ishlarmu daim bolup turatti. Bezi ademler deryadin ötüsh jeryanida su éqitip kétip, ölüp kétidighan ishlarmu her yili dégidek körülüp turatti. Dixanlargha bir yil ichide birer künmu dem élish waqti bolmighachqa, Erkin Sidiq Aralgha tetil qilip barghan waqtida, imkanqeder tughqanlirining ornigha ishqa chiqip, ularning birer kün bolsimu özining öyining ishlirini qiliwélishigha imkaniyet yaritip berdi. Bezi künliri etigenlik dolqun'gha chiqip, tuqqanlirinining tamaq étip turishigha imkaniyet yaritip béretti. U 6-7 yash waqtidiki yaz künliri, kaligha miniwélip xaman tépetti. Uningdin sel chong bolghanda bir chaqliq gheltekte, ikki adem kötüridighan zembilde yaki kala harwisida bughdayliqqa oghut toshush, zembilde éghillardin qigh epchiqish, shalliqta ot otash, we bughday, qonaq, shal orush qatarliq déhqanchiliq ishlirining köp qismini qilip baqqan idi. Xaman tépish jeryanida Erkin Sidiq birge ishlewatqan balilar bilen künige nechche qétim östengge sugha chüshetti. Bezide suda jim turuwalsa, chong-chong béliqlar kélip, Erkin Sidiqning putini bir xil yimeklik oxshaydu, dep ghajaytti. Buninggha ademning puti azraqmu aghrimaytti. Hazir chonglarning éytip bérishiche, eyni waqitta ashliq shunche qis waqittimu Aralning östengliride ashundaq chong béliqlarning bolishi, we uni hich kimning yimeslikining sewebi, u yerdiki Uyghurlar u chaghda béliqni hergiz bir xil yimeklik, dep bilmigen iken. Éhtimal bu 49-yilidin burun Aralda ashliqning we bashqa yémekliklerning intayin kengri bolghinidin bolsa kérek.

Erkin Sidiqning Mekittiki chong apisining bir nechche moluq shexsi küzlük alma we shaptulluq béghi bar bolup, almidin jemi 5 qur, her bir qurida 10 tüptek alma derixi bar idi. Her yili bu baghdiki alma-shaptullar intayin oxshaytti. Yémish pishqan mezgilning kéchiliri u akisi yaki bashqa tughqanliri bilen baghda uxlap, baghni oghridin qoghdaytti. Uxlighili yatqanda almilar uning yüzining üstidila bolup, kéchisi bezide éside yoq yotqandin qopup olturghanda, almilargha üsiwalatti. Bezide kéchisi uning béshigha alma chüshetti. Künduzi u akisi bilen bille yerge chüshüp ketken almilarni térip, 3-4 Kilométir yol yürüp Gungshé bazirigha bérip, bir mochen'ge 7-8 din alma satatti. Yérim kündek olturup, aran 2-3 mochenlik alma sétip qaytip kéletti. Baghdiki yémish tügep, hawa téxi sowup ketmigen mezgillerde ular öyning ögziside uxlaytti. Bezide aygha we asmandin éqip kétiwatqan yultuzlargha qarap yétip, hékaye éytishatti. Erkin Sidiq hazir esliginide, ashu yillarning uning ömridiki tebiettin eng yaxshi huzurlan'ghan waqitlar ikenlikini hés qilidu. Kaliforniyediki Amérikiliqlarning bir güzel jaygha bérip, yerge waqitliq rext öylerni ornitip, bir ikki kün aile yaki dostliri bilen ashu yerde tamaq étip, uxlap kélidighan aditi bar. Uni in'glizche "Camping" dep ataydu. Yéqindin buyan Kaliforniyediki Uyghurlarning bir qismimu "camping" qilghili baridighan boldi. Erkin Sidiqning baliliq dewride qilghan yuquriqidek ishliri emeliyette eng yaxshi "camping" paaliyiti idi. Bir yili Araldiki yerlik hökümet Erkin Sidiqning chong apisining 4 qur almisini we hemme shaptullirini ularning at-ulagh we bashqa mülükliri bilen qoshup musadire qilip éliwaldi. Bu weqe bolghandin kéyinki yili hökümet tartiwalghan héliqi 4 qur alma hich qandaq méwe bermidi. Lékin Erkin Sidiqning chong apisigha tewe héliqi bir qur alma yene oxshashla qattiq méwe berdi. Bu Allaning qudritidinmu yaki perwishtiki perqtinmu unisi éniq emes.

Erkin Sidiqning chong dadisining sinipi "poméshchik" bolghachqa, ashu yilliri u dawamliq küreshke tartildi. Bir yili u kishining közi qarghu bolup qalghan bolsimu, etrettikiler uni qoyup bermey, xaman tépishke saldi.  U bowayning közi körmigechke, bir qulida kalini uridighan tayaqni tutup, yene bir qulida kalining quyriqini tutatti.  Ashundaq kalini heydise, u kala aldidiki kaligha egiship xamanni chögilep méngip xaman tépetti. Erkin Sidiq her qétim chong dadisigha su apirip bergili bérip, bu échinishliq ehwalni körgende uninggha chidiyalmay, közliridin taram-taram yash töketti. Hemde chong dadisidin 1949-yilidin burunqi ishlarning hemmisini tepsili soraytti. U chaghlarda gerche ularning yéri kop bolghan bolsimu, hemme adem özining yérini özi ishlep térighan bolup, hergiz bashqilarni ézish bolmighan. Yaz künliri orma mezgilide bolsa, u yerdiki déhqanlar hemkarliship ishligen iken. Her yili yérining peqet 3 tin bir qisminila térip, qalghan yerlerni aq qaldurghan. Shunga ashliq nahayiti obdan bolup, hemme aililerning ashliqi intayin kengri bolghan. Lékin, Erkin Sidiq bashlan'ghuchta oquwatqan dewrlerde, déhqanlar bir yil ishlepmu, özining ashliq pulini töliyelmigen. Yil axirida ularning hemmisige dégidek etretning ashliq qerzi artilip qalghan. Mushundaq bir yil ishlep, ash pulinimu töliyelmigechke, köpinche kishiler balilirini mektepke bermigen. Déhqanlarning qerzge töleydighan puli bolmighachqa, etret kadirliri ularning öyige kélip tekshürüp, ularning öyidiki bir az pulgha yaraydighan nersilerning hemmisini élip ketken. Erkin Sidiq öz tughqanlirining ichide beziliri öyidiki téxi téshilip ketmigen kigizlirini, beziliri radiosini, beziliri qoy-kalilirini bériwetkinini oz közi bilen körüp turghan. Eng wehshi bolghini, ular Erkin Sidiqning bir tughqinini öyidin chiqiriwétip, öyining ögzisini échip, ögzige jege yaghach qilip ishletken yaghachlarni tamaq puli qerzi üchün élip ketken. U déhqanlar shuning bilen öysiz qalghan. Téxi bashlan'ghuch mektepte oquwatqan Erkin Sidiqqa bu ehwal intayin qattiq tesir qilghan. U chaghlarda her küni hemme adem toxtimay anglaydighan teshwiqat medeniyet inqilabining qandaq ulugh heriket ikenliki, hemde dölet tüzümining neqeder ewzelliki toghrisida bolghachqa, Erkin Sidiq oz közi bilen körüwatqan yuquriqidek ehwallargha zadila ishinelmigen. "Bu yerde choqum birer xataliq bar" dep oylighan. Hemde "Eger men bashliq bolup qalsam, hemme déhqan balilarning tamaq pulini kötürwétettim. Shundaq qilsam ularning hemmisi mektepke bérip oquyalaytti", depmu oylighan. Lékin u bu oylighanlirini hich kimge diyelmigen. Sewebi u dewrde bir ademning jinayetchige aylinip qélishi intayin asan bir ish idi. Mesilen, eyni waqitta bezi sawatsiz déhqanlar Maw Zédungning söz-üzündisi bar gézitning parchisida uqmay tamaka yögep salghanliqi üchün jinayetchi bolup qélip, küreshke tartilghan, hetta beziliri türmige tashlan'ghan weqeler köp bolghan idi.

Erkin Sidiqning Mekittiki chong dadisining akisining Aralda ishleydighan Rozi Turdi isimlik bir oghli bar idi. Medeniyet zor inqilabi jeryanida, kishiler kündüzi uninggha bir uzun qeghez qalpaq kiydürüp, mehelle ichide sazayi qildurdi. U kishining béshida uzun qeghez qalpaq, boynida bir yoghan xet yézilghan taxtay, qolida bir métal dap bar bolup, u kishi bir tereptin méngiwétip, bir tereptin dapni "Dang! Dang! Dang!" urup, "Yoqalsun Rozi Turdi!", dep warqiraytti. Hérip kétip sel toxtap qalsa, bashqilar kélip uni uratti. Axshimi bolsa uni küreshke tartatti. Bu ishlar Erkin Sidiqning yürikini éziwétetti. U chong dadisidin Rozi Turdi akisining zadi némini xata qilghanliqini tepsili soridi. Eslide 1949 -yilidin burun, Aralda oghul balisi bar hemme ailige bir oghulni Gomindanggha eskerlikke bérish mejburiyet qilin'ghan. Her qétim eskerlikke adem élishqa kishi kelgende, kishiler oghullirini ya möktürup qoyghan, ya qachuriwetken. Bir qétim ular Rozi Turdini möküwalghan yéridin tépiwélip, eskerlikke tutup ketken bolup, bir qanche yildin kéyin andin qaytip kelgen. Medeniyet zor inqilabi mezgilide Araldikiler uni "Gomindanggha esker bolghan", dégen jinayet bilen yuquriqidek kün'ge qoyghan iken. Erkin Sidiq eng axiri uning Rozi Turdi taghisining jinayiti uning peqet bu dunyagha tughulup qalghanliqidin ibaret iken, dégen xulasige kelgen.

Eslide bashlan'ghuch mektep 5 yilliq bolup, oqughuchilar mektepni 7-ayda püttüretti. Lékin, Erkin Sidiq bashlan'ghuch mektepni püttüridighan yili medeniyet zor inqilabi tüpeylidin, yilliq oqush tamamlinidighan waqit 7-aydin 1-aygha özgirip ketti. Shuning bilen Erkin Sidiqning bashlan'ghuch mekteptiki oqushi 1970-yili 7-ayda emes, 1971-yili 1-ayda pütti.

Tüwenki resim: Erkin Sidiqning Aqsu 4-bashlan'ghuch mekteptiki sawaqdashlirining xatirsi. Resimdiki birinchi qur soldin 4-kishi Erkin Sidiq, 2-qur soldin 5-kishi Erkin Sidiqning 5 yilliq sinip mudiri Tuxan xanim bolidu. Tartilghan waqti: 1967-1969-yilliri. Bu resimni Erkin Sidiq 2006-yili yazda yurtigha barghanda sawaqdishi Xernisa soghat qilip bergen bolup, buning üchün Erkin Sidiq u sawaqdishigha intayin minnetdar. Bu Erkin Sidiqning bashlan'ghuch mektep mezgilidiki birdin-bir süritidur.

Erkin3a


Tüwenki resim: Erkin Sidiqning perzentliri 1998-yili yazda Amérika Kaliforniye shitati San Franshisko shehirining qéshidiki öyining arqa hoylisida toshqan baliliri bilen oynimaqta. Resimdiki ularning toshqinining 1-qétim tuqqan 3 balisi bolup, uningdin kéyin u yene 13 ni tughup, shu yili Erkin Sidiqning toshqini 18 ge köpiyip ketken idi. Biz mushu terjimhalning axirida mushu qétim yüz bergen "toshqan kirizisi" heqqide yene azraq toxtilimiz.

Erkin3b



Erkin Sidiq ependining bu terjimhalini Bilik kulubidin Elyar bilen Bostan Uyghur medeniyet kulubidin Yawuz ependi birlikte teyyarlighan. Bashqa tor béketlerde élan qilmaqchi bolsingiz Bilik tor békiti yaki Bostan Uyghur mediniyet kulubidin élindi dep eskertkeysiz.

http://www.bilik.cn      http://www.bostan.cn

Munasiwetlik téma:
Uyghur alimi Erkin Sidiq bilen söhbet (1)
Uyghur alimi Erkin Sidiq bilen söhbet (2)