5.
Soal: Shinjang uniwérsitétida sizning "7 minuttin
kéyin
méni oyghitip qoyunglar" dégenlikingiz heqqide eslimiler
bar iken, bu
waqit qarishingizni ixcham ipadilep béridu, siz dem élish
bilen xizmet,
öginishni qandaq birleshtürisiz?
Jawab:
Men Aqsu
1-Ottura Mektepte oqughan waqtimda sinipning öginish bashliqi,
sinip bashliqi
we axirqi 2 yil mektep oqughuchilar uyushmisining reisi bolup ishligen
idim.
Shinjang Uniwérsitétige kélip, 1-yili Xenzuche
öginish waqtida, sinip
bashliqiliq xizmitini üstümge élip ishlidim. Men hemme
ishta özümge eng yuqiri
telep qoyup, hemme ishni imkaniyetning bariche yuquri ölchem bilen
estayidil
béjiridighanliqim hemde öginishni izchil yaxshi
qilidighanliqim üchün, bir
yilliq oqushni tügetkendin kéyin, manga arqa-arqidin
yéngi wezipiler yüklendi.
Men mektep ittipaq komitétining daimiy hey'iti, mektep
oqughuchilar uyushmisi
(u chaghda hazirqidek oqughuchilar birleshmisi
déyilmeytti--muherrirdin)ning
reisi, Uyghur Aptonom Rayon (UAR) luq Yashlar Birleshmisining muawin
reisi, UAR
luq Oqughuchilar Birleshmisining reisi we Memliketlik Oqughuchilar
Birleshmisining muawin reisi qatarliq wezipilerni öz
üstümge aldim. Her heptide
béjiridighan, yuqiriqi wezipilerge ait nurghun ishlardin bashqa,
men her
heptide derstin ayrilip, az dégende 3 qétim her xil
yighinlargha qatnashmisam
bolmaytti. Uningdin bashqa, 1-yilidiki Xenzuche oqushni tügitipla,
men
Xenzuchige tayinip, In’gliz tili öginishni bashlidim. Deslepte
özüm ögendim.
Kéyinchirek derslirimning bezilirige qatnashmay, fizika
fakultétidiki we chet
el tilliri fakultétidiki Xenzu oqughuchilarning In’giliz tili
derslirigimu
qoshumche kiridighan boldum. Özümning oqushi, oqughuchilar
xizmiti we In’gliz
tili öginishi qatarliq ishlarning hemmisining höddisidin
mukemmel chiqish
üchün, men waqittin eng yuqiri derijide
ünümlük paydilanmisam bolmaytti. Men
her küni 14 saettin 16 saetkiche ishlidim. Bir heptide 7 kün
ishlidim. Méning
dem élish waqtim peqet her shenbe küni kechliki bolup, u
waqitta men imkanqeder
birer olturushqa, dost yaki tughqanlarning öyige barattim. Qalghan
waqitning
hemmiside ishleyttim. Her küni etigenliki saet 6 de ornumdin
turup, kechte saet
11 din kéyin andin dem alattim. yighinlarning aldi-keynide,
tamaqqa öchiret
turghanda, aptobusta, yol mangghanda In’glizche sözlük
yadlayttim.
Manga
nisbeten
waqitning qis bolup ketkenlikidin, men qandaq qilghanda waqitning
ünümini
yuqiri kötürgili bolidighanliqi toghrisidimu izdendim.
Shuning netijiside,
mundaq 2 heqiqetni tépip chiqtim. 1) Waqitni minut boyiche
hésablaydighan
ademning waqti, waqitni saet boyiche hésablaydighan ademge
qarighanda 60 hesse köp bolidu.
2) Adem bir xil ishni qilip
charchighanda, bashqa bir xil ishni qilsa, yenila
ünümlük ishliyeleydu.
Mesilen, siz eger
matématika öginip charchighanda, öginishni til
öginishke özgertsingiz,
öginishingizni yenila ünümlük dawamlashturalaysiz.
Bu xuddi doskigha xet
yazghan’gha oxshash. Eger
siz aq renglik borda xet yéziwersingiz, bir azdin kéyin
doskigha néme
yézilghinini körelmey qalisiz. Emma uning üstige siz
qizil bor bilen xet yazsingiz,
xetni yene bir mezgil körgili bolidu.
Adem
bir ishta
alahide netije qazanmaqchi bolidiken, choqum bashqa bir qisim ishlardin
waz
kéchishi kérek. Hemme ishlarni teng élip
méngip, hemmisidin alahide netije
qazinish asan emes. Men izchil emel qilip kelgen adetning biri shuki,
men
xizmetning ishi, Uyghurning ishi we ailining ishi qatarliq 3
türning hemmiside,
ishlarning muhimliq derijisige qarap, birdin tizimlik tutimen. Shu
tizimgha
qarap, ishni eng muhimidin bashlap, bir-birlep qilimen. Ishsiz
qalidighan
waqtim asasen yoq.
Bezi
yash
ösmürler, "Yashliqta taza qan’ghiche oyniwélish
kérek", dep oylaydu.
Bu intayin xata. Siz yash waqtingizda, yashash üchün
pütünley ata-aningizgha
tayinisiz. Özingizning héch némingiz bolmaydu.
Ashundaq turup, qandaq yaxshi
oyniyalaysiz? Uningdin bashqa, eng muhim bir nuqta shuki, sizning
bashlan’ghuch
mekteptin tartip toluq otturini püttürgiche bolghan 12 yil
ömringiz sizning
kéyinki 50-60 yilliq ömringizning qandaq ötüshini
belgileydu. Shunga,ashu 12
yildin nahayiti yaxshi paydilinishingiz kérek. Shu mezgilde
heqiqiy bilim we
heqiqiy turmush iqtidarini igilishingiz kérek. Bu mezgilde her
bir ata-anining
wezipisi intayin éghir we muhim. Siz yuqiriqi uqumni
perzentliringizge zérikmey
dawamliq chüshendürüshingiz kérek. "Balam, sen
chong bolghanda qandaqraq
yashay, dep oylawatisen?", "Hazir yaxshi yashashqa teyyarliqing
barmu?" "U yolda hazir qandaq ish tuttung?" dep sorap turush
kérek. Balingizda turmushqa kérekliq iqtidarlarni
yétishtürüshingiz, özingizning
turmush tejribingizlirini ögitishingiz kérek. Balingizning
hemme ishini siz
qilip bersingiz, balingizni orunsiz erkiletsingiz, u hergiz balingizni
etiwarlighanliq bolmaydu. Öyde balingizni ashundaq erkiletken
bilen, balingiz
chong bolghanda jem’iyette xarlinip qélishi mumkin. Hetta
öz jénini yolida
baqalmasliqimu mumkin. Shunga balingizgha, "Eger bashqilardin yaxshiraq
yashaymen,
déseng, bashqilardin bekrek tirishishing kérek.
Bashqilardin köprek waqitni
öginishke serp qilishing kérek." dégen uqumni
kichigidin tartipla singdürüshingiz
kérek.
Men
waqittin
yuqiriqidek paydilinip, Shinjang Uniwérsitétidiki axirqi
4 yil jeryanida,
özümning oqushi, oqughuchilarning xizmiti we chet el tili
öginish
qatarliqlarning hemmiside alahide netije qazandim. Peqet bir
qétimqini hésabqa
almighanda, 4 yilning mewsümlük we yilliq imtihanilarning
hemmiside 100 din
nomur aldim. Kesp oqughan 1- we 2-yildin ibaret 2 yil ichide In’gliz
tilida
Xenzu tebi'iy pen oqughuchilirining 3 yilliq dersini tügitip,
Xenzu
oqughuchilar bilen oqush tamamlash imtihanigha qatniship, sinip boyiche
5-boldum. Kesp oqughan 3- we 4-yili jeryanida özlükimdin
Yapon tili öginip,
oqush püttürüshtin burun Yapon tilining
girammatikisinimu öginip tügettim.
1983-yili Shangxey Jiawtung Uniwérsitétigha bérip,
"mikro dolqun téxnikisi"
boyiche bir yil bilim ashurdum. Bu özüm burun oqup baqmighan
kesp bolup, eyni
waqitta pütün UAR boyiche bu sahede birmu kespiy xadim yoq
idi. Men öz
wezipemning éghirliqini toluq tonup, her küni kech saet 11
de chiragh
öchürülgiche mektep kutupxanisida, chiragh
öchürülgendin kéyin "su asti parahodi radar
sistémisi" tejribixanisigha bérip öginish qildim.
Yazliq tetildiki 2 ay
waqit ichide yurtqa qaytmay, Shangxeyning heddidin tashqiri tinjiq
issiqigha
berdashliq bérip, künige 10 nechche saet mikro dolqun’gha
ait kespiy kitabni
xuddi roman oqughandek oqudum. Burun bir dangliq adem özining
japagha
berdashliq bérish qabilyitini ashrush üchün, bir
taxtayning bir yüzige nurghun
mix qéqip, shu mix qéqilghan yüzide uxlaptiken. Men
issiqqa berdashliq
bérelmigende, ene shu ademni oylidim. Bu mektepning rehberliri
kéyin Shinjiang
Uniwérsitétigha xet yézip, "Eger Erkindek
ademliringlar bolsa, qanchini
ewetsengler shunchini qobul qilimiz," deptu. 1985-yili 9-ayda
Yaponiyege
bardim. Yéngi barghanda, ustazim manga anche qarimidi. Etigenliki men Yapon tilida salam bersem, ilik almay
ötüp
ketti. Men u kishining méni bir yük, dep
hésablawatqanliqini hés qildim. Her
küni etigini saet 8 de 1-bolup tejribixanigha bérip,
kéche saet 12 giche
ishlidim. 3 aydin kéyin, Yaponiyening bir qétimliq
memliketlik pen tetqiqat
yighinigha 1-maqalamni yollidim. Qattiq ishleshte özüm
turghan
mekteptikilerning hemmisini heyran qaldurdum. Kéyin hemmeylen
manga alahide
qaraydighan bolup ketti. Yéqinda manga méning eyni
waqittiki ustazimdin bir xet
keldi. U kishi hazir 80 yashqa yéqinlanshqan bolup,
xétide mundaq deptu:
"Erkin, séni Amérikidiki oqushini tügitip,
Yaponiyege kelse, yene birge
tetqiqat bilen shughullansaqsaq, dep oylighanidim. U hazir mumkin emes
bolup
qaldi. Buningdin kéyin manga Amérikigha bérish
imkaniyitimu yoq oxshaydu. Men
yéqinda özümning burunqi ömrini eslep chiqtim.
Qarisam, méning ilmiy tetqiqatta
eng köp we eng muhim netije chiqarghan waqtim sen bilen birge
ishligen waqtim
boptu...." Men Amérikida magistérliq oqughanda manga
ustaz bolghan kishi
bir Yaponluq bolup, u dersni Kaliforniye Shitat
Uniwérsitéti Northridge
shöbiside ötüp, tetqiqatni Caltech te qilidighan bolup,
tetqiqat jehette
fakultétning eng aldida bolghachqa, men shu kishige teqsim
bolghan ikenmen. Buningdin
bir qanche yil burun u kishi méning tetqiqat netijilirimni
körüp, manga yazghan
e-mailida mundaq deptu: "Erkin, bir oqutquchi üchün, öz
oqughuchisining
özidin éship kétishidin bextlik ish yoq. Sen
üchün men özümni intayin bextlik
hes qilimen...."
Qisqisi,
men
öginish we xizmette izchil türde "Aq borda xet yézip
körgili bolmisa,
qizil bor bilen xet yézish" usulini qollandim. 1978-yilidin
1995-yili
doktorluq unwani élishqiche her küni 14-16 saet ishlidim.
Hazirmu her küni 10
saettin köprek waqitni eqliy emgekke serp qilimen. Oyun-tamasha
waqtidimu
intayin aktip. Yighilishqa barsam, tansa-ussulni hemmeylendin
köprek oynaymen. Uyghurche
naxsha, muzika, saz, VCD largha intayin amraq. Öyümde duttar,
tembur, gittar we
piyanolar bar (Köpinche öyge kelgen méhmanlargha
chaldurimen). Öyimizde pat-pat
"aile waqti" ötküzimiz. U waqitta biz yaki aile boyiche kino
körümiz,
yaki tötimiz birliship qert oynaymiz. Bizning etrapimizdiki
wetendashlar bilen
birge bolushnimu nahayiti yaxshi körimen. Birge paranglishishtin
intayin hozurlinimen.
Etrapimizdiki wetendashlar bilen xuddi urugh-tughqandek
bérish-kélish qilip,
yéqin ötimiz. Mana
bular méning eng yaxshi dem élish
waqitlirimdur.
Esli menbesi: www.biliwal.com
© Copyright 2004 Uyghur
Meripet Torbeti
